LINEl, Mm.DAN. boéthio, 7 * MSSMJg PR/ESIDE. PETRUS MELEN, Calmarienfis. U Ρ S A LI IE, D. D. MAJ. D. XVI. FEBR. MDCCXCL PARTICULAM XVI.

Transkript

1 7 * D. D. MSSMJg # r$ rrv'sris'se (öj srsso &sö LINEl, QUΛ RUM PARTICULAM XVI. AMPL. VENIAORD. ΡHILOS. UPS. PR/ESIDE Mm.DAN. boéthio, ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD. EXHIBET SONAS PETRUS MELEN, Calmarienfis. IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XVI. FEBR. MDCCXCL Η. A, M. S. U Ρ S A LI IE, LITTERIS DIRECT. JOHANN. EDMAN.

2 SACRM-,REGIM MMQW,'M & }%) & ΨΜΟ DIOECESEOS CALMARIENSIS Έ3ΡΣ3 Ώ >Ό% G TM NAS II SCHOLAR UM QUΕ: Μ JP Μοιο3 N0BIL1SSIM0.κ mowmm ΜΑΕ.ΤΙΝΟ GEOR< WALLENS-TRÅL MMCENAT1

3 in SÄCRAM REGIAM MAjESTATEM SPECTATiE FIDEI VIRO PROFESSOKI, et ad regium lyceüm calmarierse s. s: theolog: lectori, MAXIME REVERENDO, CELEBERRIMO DOMINO Μ AGISTRO irocitüum bocce in fignum venerabtmdi yjuxta atque gratis fiwi τ animi facratum, τη hit jonas petrus mel6n«

4 SJ0-C APITAIN VI DT B Ε FARNE Η ERR SAMT valadla fru Λ ΝΙΛΈ,ΙΈΙ'Λ MINE HULDASTE Så naturlig Foråldrars rått till Deras barns tackfamhet år, iå liflig år åfven min erkånila for Eder omforg. Jag förmår vål ej med ord uttrycka den; men jag har ej kunnat neka mig den tillfridsftållelfen, att offentligen betyga Eder den vördnad och kårlek, hvarmed jag framhärdar att vara MINE HULDASTE FÖRÄLDRARS lydigfte Soti 30NJS PETER MELéfl.

5 Ehicniionh Linets.. V. In denegariöne ver bom probe cavendum eft, ne ejusmodi bona denegemus, quae mox concedenda jubet ipfa necesiiras, qualia funt e. g. ca, quibus ad vitäm fuüentandarn nemo carere poteft. Nec facile hac in re peccat qui meminerit, parriculare quoddam <Sc difcretum bofium vel malum sa perpernam voluntatis cornmorionem non valere, niii ad ro cum indolenrise fenfum comniovendum adaptarum et directum fuerit. VI... Quae de dire lo poteiiatis ad educationem necesfarisé ufu, qui in malo quodam infligendo confiftit, hucusque diximus, de bonis, prserniorum inftar, educando proponendis omnino valere arbitramur. Amica & benigna concesfio innocuorum bonorum, quse forfan defidera» verint edncandi, qui docilirate & obedientia fe commendacos reddunr, arbitrariam omnem praemiorum pollicitationem & diftributionem, fupervacuam fere reddere poteih Obedientiam enim & obfervationem officiorum, qiue jure ab i Iiis poftularrms, ftatum quoque adferre libertati & defideriis fuis convenientisfimum, & doloribus maxime va dium fenfim experti, falutari ipfis impoiito jugo fponte fe fubmirtere illud que amare difcunu. VII. Hac bonorum concesfione duo praecipue, ab arbitrarie prορ o litis prsemiis^haud facile ieparanda, vitia evitamus* quorum alterum mercenarios format animos nihilque molientes niii quod parriculare qtioddam commodum polliceri videtur, alterum vero in eo confpicitur, quod ad defideria, quae alias fopita jacerenr, intempeftive exci- Q. tan-

6 122 Prima Scientia tanda, conferat; quod quantum educationis fini officiat, facile videbit, qui meminerir, non ad defrderia, fed ad vires augendas refpicere debere reilam de educatione curam.. VII. Obfervamus praeterea eo magis prteftare hane ad commovendos & ailiciendos animos viam, quo facilius eidem iniiftentes remedia contra concesfbe iibertatis abufum invenire posfintj facile enim qua; deneganda Tunt fapiens videt inftitutor, dum, quae concesfa in abufunv & licentiam trahuntur, obfervar. 5. ΪΧ. Hic poteßatis ad educationnm necesfarix ufus fapi» enti & perpetua cura direflus, poiitivas ptenas praernia~ que ex arbitrio propofita adhibendi necesfitatem quamvis non omnino tollat, eandem tarnen minuit. Non vero eapropter eorum favere volumus opinioni, qui, nefcio quo, molli & delicato in liberos amore, vel cceca fuae progeniei ieftimatione, crimini vertere educaturis folent omnem peenarum pofttivarum ufum$ haec enim o- pinio eo plerumque tendit, ut poteftati eorum, qui educationi praeesfe debent, fubtrahantur educandi, atque fie irrira reddat, quae ad ingenia moresque formandos iniri poitunt, confilia. Poreftas denegandi praecaria haud raro esfet, Γι tolleretur facultas poiitiva vi cogendi. I X. Prima eetate, quando extra fenfuales & individuales ideas vix afcendunt homines, mens ad iram & pertinaciam proclivis haud compefcitur, nifi fenfuali asfociatio-

7 Educatioms Leitete. rione praefentis cujusdam phyfici mali cum his animi ad perverfa ruentis affe&ibus. Sunt prasterea quidam juvenes,aiiorum turelse traditi, five naturae iive negle&a? educationis vitio fa&um esfe dixeris, contumaci adeo & reffa taria indole, ut gravioribus & fenium phyficum malo pofitivo afficientibus animadverfionibus egeant, ne vel rum alio- poreftati fe fubje&os esfe oblivifcantur, vel eidem fe opponendi licentiam fumant. His pcenae & caftigationes tempeftive infii he necesfarise funt, quamvis infipienter & contra humanitärem agere illos arbitramur, qui virga piagaque fe omnia eificere putan t.. XL Natura enris libere agentis répugnat, pcena pofitivisque malis, arbitrarie infli&is, ad agendum hoc ftimulari, enim coniiiio fi reddunt adhibentur, fervilem depresfumque animumj ad retinendum nimum vero coercendumque a- aptiores iunt: cum e contrario praemia arbitraria, quando non ad ftimulandum, fed coercendum tur, aut effe tu proponun- carent, aut mercenarios & fimulantes red dunt animos.. XII. Ubi pcsnis arbitrariis opus eft, fupervacaneam esfe arbitramur anxiam follicitudinem illo in eligendo particulari malo, quo ple&endus fit reus. Malum quodlibet phyficum, quod valetudini educandi non officit, huic fini infervire poteft. Minus quam forfan quibusquam videri poteft, in exercitio poteftatis paternae, valet atixia larum regu-, qua? juri puniendi in civitate re&e prtefcribuntur, obfervatio; fufficit, ut non in fe fuamque falutem infeftum fufpicentur educandi ejus animum, cujus poteftati fubje- &i funt. (i 2. XIII.

8 124 Prima Scieniia. ΧΜ; Prasmi'a ücfi βζοκψ. iic diila a poreftate ad educatio* nem necesfaria direiie derivanda vix uila ad; finem educationis attingendurn ufilita.ce fe commendare arbitramur, quac in eorum loco praeter ea, quas, VI. commemoravimus, fubftitui debenr, indicabimus, quando indire&us pcteihnis liuj\is uftis deferibendus nobis erit... XIV.. Ad directum poteftatis, de qua loquimur, ufum prae ter praemia Sc paenas, de quibus jam egimus, pertinent qiioque admonitiones,. ne, quid in poreftate, cui fubfunr, ρ o fitum fit oblivifcantiir educandi. Qui principia in qui bus conveniunt, qute hucusque propofuimus educationis praecepta meditati fuerinr,. facile noftbam fententiam' de harum admönittomim vi odorabuntur. Sei- licet minus necesfarias easdem habemus, fl totus vitae noftrae habitus ad arnicum bonis Sc inimicum malis e- ducandorum coniiliis animum monftrandum compofitus fuerit j perniciofas vero, ii ad crebram arbitrariae pote ftatis nobis concesfae provqcarionem confugiendum no bis esfe putamus,.. XV. üt peeme proprie fic di&ae interdum necesfariae cenferi posfunt, iic quoque comminationes feu admonitiones de peena a liones fubfecutura nonnumquam haud fine fru&u adhibentur ; probe vero obfervandum esfe cenfemus, omnem harum admo-nitionum vim ex eo derivari, quod easdem vanas numquam esfe certe fibi perfvafum habear educandus».. xvr.

9 Eäücatioms Linea xvi. Parum vcro efficit hic poteilatis, educationis causfa concesfe, ufus, nili totus viree habitus inftitutoris ira com poiitus fuerit, ur fuo exemplo non minus quam praeceptis docear. Quce Cap. Ii. pofuimus principia fatis monftranr illum, qui educaticni praeesfe cleber, nunquam ad propofiros effe lus producendos fufficienti eificacia gaudere, nifi fingulae, quce in iua perfona colligere unquam pc~ tuerit, vires in uno, ab educafcionis meta determinando, confilio amice confpirent., baneque metam fapienti conftantia fpectenr. jam vero videndum, quee vis exemplis ineft, cc quomodo cum edücat-ionis fine confpiret.. XV1U Aristoteles re le hominem ζωαν μιμητιχωτατον appellar. Una cum fenfu virium oriens mfiis easdem exercendi, cum prima aetate propter finerh, proprio coniilio determinatum, agere nequear, ad hominum, quibuscum vivimus, mores habitusque imirandos haud alicer ac per infhn fcum fertur: hinc. formam ab aliis hominibus mutuatam & confvetudine firmatam, tam externornm morum, quam cogitationum Sc affe&uum, induunt homines, antequam quid r.edtum quidve fecus iit ipii cogitare cceperintj quam deinde non iine labore exuere posfunt. Exempla igitur per fe valent & in homines effe&um producunt, quousque ipfi a lionum fuarurn rationes exasninare vei non valent vel minus curant.. XVIII. Habitus moresque hominum praeter vim, qua ad ifnitandum ailiciunr, aliam quoque habenr efßcaciam, Q 3 qua

10 12 β Prima Scientia qua rerum inftar, quibus circumcingimur, mores Sc coniiiia in certam cogunt formam. Haud alirer ac tenerae ftirpes a reliquis arboribus, Taxis aliisque rebus, qua? ipfis in altum cretcenribus remora Tunt, a ftatura, quam in campo omnibus impedimentis vacuo, plantatae attigisfent, defle tuntur. Dum enim adpetendo hominis confurnirur vira, in alreram quafi naturam fénftm convertuntur conftlia ab eorum indole defiimta, quos propter appetitus evitare, amicos -nobis reddere aut quibus refiftere cogimur, % XIX. Hanc propter causfam defe&us, quamvis vel rnaxime proprer imbecillitatem humana? natura? excufationem invinire posfe-nt, ab educando in inftitutore obfervati, raro eife hi ad iliius indolem formandam carenr. Hinc quoque derivamus beneficam Sc fini educationis amicisiimam vim, quam e fideli Sc non intermisia cuftodia ordinis, cui tarn in ie Tuasque a&iones quam eorum > quos fua? poteftati Tubje&os habet, vitarn moderandas, iapiens adhirret inftitutor. Iliius enim non intermisfa cura, ordo Sc rationis lumen ad eundem fervandum necesfarium, tarn arcte cum omnibus coniiliis Sc conatibus asfociatur, ut ficut Taniras a corporis iic quoque or do ab animi indolentia feparari nequeat.. XX. Quemadmodum non femper fieri Tolet, ut vitia eorum, quibuscum vivimus, ad imitandum alliciant, Ted interdum quoque deteftationem Sc odium pariant; Tic quoque virtutes, ad quas noftra? poteftati fubje&os noftro exemplo formare volumus, animum eorum a debita imitatione noftra culpa avertere postunr. Imitamur vitia appe-

11 Εducn 12övis Linea. \ιη appetitibus noftris faventia; fed Ti effe&us viriorurn, in iis, quorum poteftati fubtumus, conipicuoi um, nobis incommodo & perniciei es fe numquam non experimur b eadem eo magis horrori habere difcimus. Virrures, quas comitate & amieo in nos animo nobis commendabiles reddere nefciunr ii, quorum curae Talus noftra commista eft, fpernere Si odisfe adtvetcimus». XXI. Ad exemplorum vim, qua ad imitandum allicimur, augendam multum conterre, neminem fugir, ur illos quorum mores referre nobis injunébum eft, non tantum amemus, Ted Tulcra cjuoque amoris habeamus a iincero eorum reverentia? affe&u, qui de i 1!is judicia ferre audirnus & ab eorum praecipue amore, qui cidern nobiscum poteftati Tubje li Tunt» Parerfamilias, a Tervis minoris habitus vel exotus, a 1 i b er i s debitam reverentiam Si amorem raro Tibi pollicere poreft. Qui undique magni habirus & adamatus fuerit, in trifti raro Te pcfitum videt neceslitare Tuae curae commistos monendi, ut Te reverentia debita protequantur, moresque Tuos referant. Cap. IV. De ind'mäo poteßatisr ad educationem necesfari<ey ufu... i* Ad indire lum poteftatis, propter educationeii* neeesfariae, utum reterimus eam Tingularum rerurn, quae educandum circumdant, dire tionem, quae educationis fini convenientes effe tus ad voluntatem; commovendam

12 128 Prims Scientiß dam eo modo producunt, ut eosdem non ab a-rbi trio inftitutoris, fed a rerum neccsiaria indole, derivandos esfe confeat educandus, Heic itaque quaeritur i.o de vi, qua per fe res gaudent ad voluntatem commovendam, 2:do de poreftate, quae fingulis hominibus competere poteft ad res ita disponendas ut edueationi conveniant Sc ad eandem juvent.. ii Res, quibus circumdantur homines, funt. vel phrficae vel morales, hoc eft, vel res, proprie iic di lae, vel perionse, quarum neutra ad ingenia moresque formandos effe&u caret, quousque ad defideria excitanda confert vel deiideriis quibus agitatur mens vel officere vel prodesfe videtur.. ill. Res proprie iic di lee feu phyflcae, ad fortudinem Sc prudentiam excirandam & augendam val en t. Perfönae vero non rantum ad forritudinem & prudentiam, fed etiam ad moralem earundem i η dol em formandtim efficacia gaudent. IV. Quousque defideria a rebus medlats auc immedic.te ita excitantnr, ut ad nullam aliam quam propriam perfonam relationem habeant, viribus innocuo funt incitamento, nec unquam ad erudiendos animos effe&u carent, nifi iniipienti hominum follieitudine impedirus fuerit. '%. V,