ATMOSPMRAM 0«PETRO KALM, lohannes WESJZYNTHIUS. HONORIBUS. vdiscursus TELEOLOGICI PRISIDE. PARS PRIOH, Quam

Transkript

1 O. v. vdiscursus TELEOLOGICI GIRC ATMOSPMRAM PARS PRIOH, Quam 60^5^7'/^^AMPL. FACULTAT. /'^oso/'^. IN REG. _<._) AURAM _^t7^of/l//^, PRISIDE 0«PETRO KALM, Oeconomle PROFESS. K_.Qio L-r Ordinario, Reg. Ac>.v. Scient. Hoim, l^? Societ. Litter. Uijs* MEMBRO, Nec Noi. Fac. Pmt. h. t. DECANO, PRO LAUREA Lc ptth.o3ok«lolb, PUBLICAI DISgUISITIONI Stipendiarius HONORIBUS SUBMITTIT sx<_iub lohannes WESJZYNTHIUS. KMagn» Fil. OSTROBOTNIENSIS. Al) DIEM XXIX. 1^!I A:o MDCCLVII. In Aud. Maj. H. A. M. G. ABOi, Imprefiic Dikect. H Typogr. Reg. Magn. Ouc. ' Einlan6. JACOB MERCKELL»

2 8"c0 R:a_ M:tis IVIAXIN^ FIDEI VIRO, K^/^^/:^/)/55/^0 />^/i/ a^ DOMJNO, DvCAROLO FRID. MENNANDER. S. 8. Theol. DOCTORI CONSUMMATISSIMO. Dioeceseos Ai_oe"Nsis EPISCOPO EMINENTISSIMO, Ac. IL.D. Pro-CANCELLARIOMAGNIFICENTISSIMO, Scholarum perdioecesin EPHORO ADCURATISSIMO, Reg. Acad. Scient. Holm. MEMBRO INCLYTO. MiECENATI SUMMO. Ollem in fummo /e^e /<.e^ dignitatls /ip^ee e^/>e^e, e«m A_/ bonorum otnnium apptaufu, cott^/ee^e /<_»_ licet % J%ui% de /_e/^/o»e, /le^«^//e^«, Litterts (5^ Litteratts o/>//^e me^e^ /e^e^ i» </e,^e/«babuifli, TlLi, REVERENDISSiME _.R ''ESV^., differtationem banc, utut /ev/'^e»/e munufculum, «A^ e fusw o. Ut illam gratiofa mentis v«//.^^«e bilarita*- /e excipiaa. (übmiffa mente ob/e/?s>'. iltd t,e^a ut faciam% fva» /<_^i/<_/h ilta, ctua in Tk venerantur om»e/, de*\t «sn e..6.1.y_ verum ei/h5«maxime fingularu e<< gratia, qttam in >«e imfrimu e<,7?el^<"z vofuifli. H«^/e?««/, e/?, (f quod excur» ttt»ex I_<o ihmn mibi es^//^i/e/e//e//<./e«,j plus quam gratuubun-*

3 tuuhundtu reesr</e^, quod in Nobiliffimam Tuam </s«)««q_» me adoptare Tibi, REVERENDISSIME PR/EbUL, />/-. e«/e. Ftlium TUUM, ut unicum, i'/^ e_.<,^^«?««/ fummaque He/ litteris moribusque er«^/e«^// «s/6/ tum eo«c^ee/e^e s> k5 tllo /e«?/>s^e innumeru me. REVERENDISSIME tuifli. PR^SUL, exor«<«/?/ bcnejtciis. Confiliis /^/«^e^/,»^ V" plm o«h«/>6/e?«.^ memet nunquam non fublevafli,- Svafor ad quavis />o«e/?<«/tt/e.^/e«_//l mihifuifti Summus.fideitffimm'» anguflam /le»«domi animadvertens, neceffitati «le<e /<«^/^>«/, manu fuccurrtfli; /Vee e/e».</«e»se indigvum juduafti» quem e^a«,'«fttiffima». quam poffidesy e^«c////o»e beare volueru. Pro /o/ <_«/e«tantisque gratia documentu, quid Hme reponendum / Nihil ce^/e aliud, ni[t quod 6//e»/e/ devotifftmiy mufaque /e«nuiores _Ve«/e««<.<//o/e«/: gratiffimam (f' venerabundam ad ipfos e/^e^ee in peßore /oi^ebs, e///_^«e interpretcs omnes e^c/«gui O' vilis bujtis tirocinii litteras e^e volo, Vivas, RE- VERENDISSIME PR^SUL, vitam diutinam tf /e//. ee««, ut quid emolumenti atque futcri a T. exh»ee?<.«e Itgio, /le^«b//e<«, /le«littera*. Litterati, Famiita, (^//e«/e/, im** s/e^e Tißl ticeatl Dum <««/e««fera pofleritas T_3 eo»/«l/ mortalium /<«/o funflum </e«?«««lugebit»»tt//^l /7/ at*u, Tv^^l <^«< «^emo^/f»/ e> /l^«l/^//o«e non recordeturl Tll ne^o, rebus bene O* gtortofe in hac ftatione Fe/?/F, in eae» /e/?/ patria gaudto /^«<.^// /e«l/>//e?«o REVERENDISSIMI NOMINIS TUI Culror 5. (_!icnz clcvot.b!.mus» JOH. VVEST2VNTHIUS.

4 P"//._> Dn. /l^.?_./si?/^c)_^.',. ck/.^b^/i/./^_> HENR I CO HASSEL In Illustiu Athen.eo Aeoei.si Ei.Vc_UEi.Ti^ PROFESSORI CoNSUMMATissiMO,atque N51.T01.11 I_.IVEM ADSESSORI Gravissimo, MiEGENATI MAGNO. /^l/^/e/ TuuM, VIR AMPLISSIME, in me faverem, ee^/e /7»^«/<_^e^ O' maximum recordor. recor» dor <.«/e»5 /e^e/', /o//'e/ /i7. /'» TE veneror M cenatem % e«/ omnu, qu<e />^o/>e<//e«/ mihi e^e»/^e poteft, /e//e// //_? haud e^/^«^/ /><l^/e««debeo; 70/<? iiio /e»./>o^e, a«a«in /Ve«pote Tuo e/>^^/^«lo inflruendo mihi licuit oec/./><«^/, iibe** tum (^ frequentem mihi <«t/ Te c/ec/./?/' acceffum*. /V« a«<«autem me l^eee^e /><s^«_ es, ntfi eruditione TuA. amplifftma maßatum 9 nifi vultu T,e^H^<^«e «t/ quodvu 6s«e«ftum />e^«e/?i/«^ incitatum* niji.o«/.//'s dentque» qualia '_. u^.

5 TuA e^e foknt /bse e/st, maturis O* /7»ee^ se«/^«/^l^e He<./tt,«. ghtum <?«/e««defit, quod pro favore _.oe Tuo prolixo referam, finas, Vir Ampliffime» />^<e/e»/e»/ dtfferta* tionem quakmcunque e^e pr&conem mentis me& erga TE e^<«/^«<e (^ ne«e?<«//'o«i_: pteniffma, qua «tt»h«<l»l pcnes me e/// intermoritura. /le//>«/'//e<e /tt/c?tt»/, quotquot fumm o* mnes /'«TE fufpicimm. Patrocinium Uta in Te fbi gratulantur Muf* Juraicje, Famili* Nobtliffima e/ tutela (f dtlicium. Clientibm Fautor V' Promotor benignijfmus*. Sero /'/<«a«e e/«ce/c<«/ i//e/. qw> Patria charifftma, Academia Abofnfir, cognati Tui, <«/I«e ftudiofa juventutis e<?/bo^l TLI Jibi e?e/>//.»_ dolehunt! Vivas, Jmpl. O». PROFESSOR, _//'«, c«l«/^e»<«tfta /e//c//.?/e fatiatm» e«/«j in /b/i. ee?^ e/ e<_» fax, c5" ipfe Ttbimet adoptasl Dum autem ex /b<«e fragili- /<l/e e/'/ce^e^e Te fubet Summm rerum Arbiter, «1,/^^ /'»» e»«^/<s 0»/»// bonorum, F«/ /<«tt<s/e/ TuA^ se<^/>e/«o fo* a»i/tt?. /^/l?hl /'» ecr/^ inter _e/e?«<«gaudia, 2,/^/«/«^.^ Tu^l>UM /^tt^?«f />e?/e»//e»f «se^/^»o/. AMPLISSIMI atque CELEBERRIMI diomi^i3 TUI Cullor 55 Joh. Westzynthius* Cliens Fwmfllimus^

6 VJRO _V«n'»ltt». Revere»iis ^«e Clarifffmo, Dn. MAGNO WESTZYNTHIO, Vic^rio paftori, atquc s^cellgno Calajokienfium Mctitiffimo, PARENTI INDULGENTISSJMO. ATquefic «l.mum 26c11_ dies, <zuem calidisfimis <liu defideravi votis» /» Oat2m mihi l«cus j^m ccrno occafionem, Tua, kalcns Imiugen- / M tislime, puolice pra_dicandi beneficia,& menrem gratam atque vc- M» Il^. ner^buncl.m, unicum illud c^uocl e^o l.sclle poflum. telt2r_m.2- cicncli. kaierl 2Utem ftatim in limine co^or cleclse milii vcrba iiuic M2» r.riei ritc ex^onenclx idonca. inas itaque, Parens iiidtilgcritisfimc,ur paucis balbutiens me2 lit.^v2 fe cxpcdiat. Ab ipfis incunabulis tcnerriniam meam animulam pietate sc Ko.lis virtutibus imbuifti, s. ju..2m corpons c- Lllti curam. d.resccnril.us z>oltmo^um «nnis, Lc intelligendi ti pcnes me adau&a, lplc f>rimus suilti, <^ui litterarum rudimenta mil_i ti2cliclil.i. (^ium autcm injun&um Til>i munus lacrum t2nrum non relinquerc orium gniuiadvcrtifti, quantum in me ritc inllrucnu'o opus cfte scie_,2s, ad publicas. bonarum artium o_licln2s memet ttansmittendum curafti. Confiiiis pr_:>. terea sc admonitionibus p2ternis mc omni icmf,c_rc Lc occafione cr.xilli, <c vrccinus 12M vrxscnrcmj quam _,_>lcnr.m Fummi Numinis curse iillc» litcr commen62lri. <_)U2S, p^rcns inclullenrizlimc, in- me» _llucli2 rcliquasque neccsfit2tes secilli impens^s, tanta? fiint, quanta;' 2 Parentibus, lon^e m«jori, c^uzm Tu,facultatc pbllentibus cxl^>c«!t2ll l_epe ncciueunt» Immo il!a Tibi femper inharfit mens, ur Tibi lz>li, quam smi» l»i,lubentius o.ui_! «leellc. volueris. Pro l_is autcm omnibus se innumeris 2» liis.hoc coram Tc, Parcns indu^gentisfime, concioi^m vorum, inrr2 mcnris receflus hucusque rorum lere 6e!itcscens: Arnore sc llonorc Te fcmp.r & übique nroscciu2i; Obfcquium lubens prarftabo mandatis Tuis on.nibus, sa» na cnim tc in lionum 6nem tcndcntia illa semvcrcl_e solenr. (>liocl fi c^uandc» occ2tio mihi dctur vcl corporis vcl 2nimi vires in Tuos ulus impetidendi, vidcbis me paratisfimum ill,m arriperc. Horum autem vororum pignus, ur praslentem Difiertationem, quamvis immaturum srukum eorum eruditionis leminum, oux in mcntis me agrum fpargenda cur^lli, 2^erc patl2iis, >6 imz>cnse 2 'le.l^rens Indulgentisfime, expeto. Sis,P^rens indulecntislime, 6iu in vivis su^erllcz, Ecc!cfia_, Tuisquc rmolumcnto, gaudio 2toue tutelaej Viv2S, vigeasque, 3. reportent C2ni rugarque TuZ: überrimos «orum laborum sru6.us, c^uos >n vinea Domini indefeffus co!loc2lti; Hac autem vita demum lolutus, illa oersencias gaudia, qua. fuis vzravir Ai» U.fimusl Pofuit PARENTIB INDULGENTISSIMI Filit.s 26 UIN2M obfequentisfimjj.s, Joh. Westzynthius*

7 Philofoplii* ( CANDIDATEN, JOHAN -^oglarde -Hcrr WESTZYNTHIUS. Min Herre! tt lyckliyt snille ager icke o..tb dngden til foljestagare, ehilw d. eftcr Skaparens inrattning aldrig borde stiljas. Wart strdcrf tyckcs gora otz ostickelige at bara twa sa siora egcnstapcr pa cn g.mg. Naturen ikldcr sig icke failan den stiufmors ar:, at hon ei blattar alla sina statter. Hon tycker sig icke warit fpctrfani, dci hon bcgaft war en med stbrre qwickhct, fast bojclfe til laster stulle folia mcd; ock en annan nt.t) noje for bpgben/fafl under ininbre prunckande ftttlles gaft wor. Gansta fa ibland de dodcligaaro, hos hwilcka bazge depe f&r* znancr finnas fbreuade. Min Hcrre! jas stillle offcntetigen rakna Ehr ibland de fa,ty cn sadan lott tildbmmer Ehr mitt sinne, om mig ci af «ndre, i anfende til war w nstap, kunde f6rcbras mindre owaldughet. Den plikt jag likwal sanningcn styldig ar, och den forsakra» jag ager, «t gansta fd bestrida min utlatelse, gsr at jag mastebekanna, dct wett och dygd hos Ehr sammanstamt et artigt mste. Ock pa dct jag ei ma brista,i bewis, s5 aberopar jag mig angaende det f.rra pa Edra wed ißougl. AcaHernien afiagda lardoms prof, och angaende bct sednare pa allas erfarenhet forn kanna Ehr. Bagge lagg_a sanningen af det jag sagt i de^ydeligaste luts. (_.hr lncka i denna omstandighet, tar jag, tika bm del ttti, som jag npriktigt fattat for Ehr dcn rcnaste wanstap. Det ar mig i syuncrhet en fdttbar fagnab, at fa hbra Ebr min Herrc, nn wara Mdi med et n?'ttert arbefe, en Bctrachtetse sfwer Xvar _T"fe, I $afmn walt.et <imne,tilhwik..s ntredande ei nagon mindre an en utm^rkt tauckcgafwa forstar, och hafwen saleds adagalagt, hit>ab man b^r stickliqhet. Min rmga ttdtfalfghcf och cn kort tid, h'ndra mig at pa et mer be^ydande satt yttra mig: mcn hwad beri brister, ersatter den fu.om.igaste walmening. 50ant»rcn fort mcd jemne jieg. pa dygdencs ledcr, aldrig fsr lvag, fa ssat ock arans tcmpel, at hwilken den famma Edcr tilstutas. Wmakten stal warda Ehrt fsretagandc ochalla som alsta dygden bnsta Ehr godt pa iordcn och glhdie i himmelcn. Min Hcvuei altii> trognnsse wa». ock t»'esrare, Lov'fa ck. T. JoL Zachris Cygn^eus. To Tfce mok Learned Auttor ofthis prefent D.scourse^ GRea. Happ^iefsj BM, at Aura's pleafanr SFiote VI e N?ifis you all,au<l befidez great veilt «e3 I.ViW

8 l.o^ vou^ zisss., are il_'_.rts zncl l_e2tn!n^ fkillm, vo prove this li«!e picce of Wisdom 6ll'cl. You qvaintly fhew ro read, ancl con ro lee, V^i.2t klcasurc, Ufe rligr vcry ought to be The v/orks of Qc»6xv>rl_ mind/iil Eye.to viev V/irliiu thifc Lin's; tl_o' rb^ are very fcxv'. You Fa!!a's 3un'«,A've 'lanclcz our Authors Lim. Wlio with tliih Work v^ill ls/ _^n6.0 Honour claim, xvicl. 2 pretty l.2urel cro^nc^ be, -" which sliouci be joy lor all liib kricn6's to fee. A V AUTEUR, MONSIEURI Aour cor6ial Friend anc! Scrvant O... HOGMAN, C* et. avcc un vrn^ r^ailir, qve je 5.i1.5 cette occafion oour Vouz lc!ici«ter fur ia belle differration c^ve Vous glic^ puolicr, un c_c ccx jou.s. I.' etrofte amirie, qvi nuus unic c!cpuis lou^ tcms, c,e me permct poist d& loiier ici la forcc Lc la soiiclire de Vorre el^rir, L. 1.8 b.^ux progres, qve Vous avcx sgicb cians p!ul_curb fciences, lur cour dans I_ Phyfiqve, Je pourrai mcmc sorr aiferr.cnt m'en clilpcnselx arrcnclu qve Vous en avez deja ci-devant convaincu lc puosic, lut!.l2mmenr, en bien clc.b occafions. Vous venez encore ci' en donner une nouvelle prcuve. (7ertc diflcrtation cunri» ent 2_!u..menr cn peu de fcuillcs clez chofes rres curieufes rr.s inlcrcs> s_.nrcs sur l' _rmosplie.e. Elle Vous lournira autant cle remoinb de votre fiivoir Z- de vc)s beilcs connoill_.ncc.. Il ne me relle donc, uv' a Vous rouhaitcr des rccompenfes, c^vi rcpoixicnr 2 Vorre merire clil.ii.<?uc, L_ qve le.laurier, dont Vous 2llc_. etre couronne oicnror, foic suivi ci' uae par» laice prospcrire Lc c!e rourc fbrte de contentement. Voila ies Voeux fiacercs de cclui, qvi lera roujour^ avec tw at.achement d coute epreuve MONSIEUR, Votretres l..iml>l. sc tr«ol?_il!ant Serviteur, /li^w b'_l_lo. I^lul.l._.li.

9 PROOEMIUM. Uemadmodum.'!<!<'!><_.. Naturalis theorefice pertraka.a 2nimum ll.i«encli cupidum mirum in modum de«lekare v2let, quippe qua. veritatura s. inventorum copi2, fublimit2te, certitudine s. jucundit2te übique lu» perbit; it2, ll finium cons6el2tio sc W^^^^^^^^^^^W 2pplic2tio 26 pr^xin piecmig eiclem 2lMti^atUl^t2Ntun^cc_pic pretium, ut tiauci procu! a pro«ximo poft falutis do&rin^m lcco in difciplin^rum orclins c0110c2n62 vide2tur. Provenit hinc '1112 Bcient'l2 c^u» 7V* leologu aut ScopologU nomine inll?niri lolet. l^lleo latiftimum exporrigit czmpum, in quo lucuient'utim2 exiftenfiae se 2ttributorum Dl_.i übivis occurlunc veftigia; Haec lpecu«lum p.ovic.enti_e Divinxe chriffimum ett; Haec pro Divina 82Cl_e scripcul» au&orit2te argument2 h^ud pzrvi lacien62 luppe6it2t; Haec.ut indefeffus przeco, DEum o^uoviz momento <^U2lt videndum P2lp2ndumciue fiftens* pietatem s. A cul-

10 M ) 2 c& enltum Dk.i vel.emsntissims urzet. Huc pertlnet blsv'ls,ciul fequitur, circa acmolpknr^m clilcurlus. Secuti in illo fumu-s Viros llu)u8 generis eruditione M2xims conloicuo^, ucpots BE.RNHARD. NiEUVENTYTIUM in Recht. Gebrauch ftet Welt-Betrachmng; WIL. DERHAMUM in PKvtico. l-lleoloz.a; CHRIST. woi^kkl^lvl in Vernuft. etxmcf. hon absichten der naturlichen t>in(jc, 6_ AUCTOREM I.ibri _?^e^c/e de la nature, czuoll iplum Keic indicaffe lussicizr, ut prolix<r & t_e6iosh cit2tionss in ipla traftetione evitentul. lntelli^imus autem pel Al"iV.()B?tt^.KHKl fluidum,'/- -lud mlxtum» quod 7e//^eo/?^«unaiquaque cingit, ean» </eh«e finu fuo quafl involutam /e»e»/, 6iznum motum tam periodi** e»i» quam ve^//^,'»,', una cum,h<«s^/e,>. Maxim^m, czua conllftit, p2ltem conftituit c^ui6em 2er; verum continet illa conoeriem czu2n62m p2rttcul2rum, czu_e ex omnibu» in lupersscis terrs rep6liun6'ls corporibuz, folidis non lninub <zu2m _lui<_is continuo elev2ntur, 2tyus eouviorum llvs vaporum se ex!.2l2cionum nomirre veniunt. (^uicl tam eirca Atmofph*tram generatim, quam Aerem imprimis not2tu mzlxims oblerv2mus, ia. primo erit in medium plolsrenc.um 6ein6s 2ucsm hffluvia% cjuxczus ex illls zzt" znuntur Meteora, HU2ntum in nobis psrlu_i«.2n62. Z. i. DEfTniri lolet AER, «zuoc. fit corpus /^/^/«,, fubtile, peltucidum.grave, etafttcum & totum orbem terraqueum am- M^ ^ bievs. (^uocl l._eo '.plg pl-_sc_ic.3t2 2sri compst2nt, icl ex phyficis cuiv'_b notum lupponimub. t^odiz J2M in virss gravitatis H. ewtrlcicacis paucix eric inczuiren6um 2t«que c.rca illum, czui in.er has aeris proprist^tiz conlpicitur mexura, rel2tionsmo,ue illltm, o^uam eeedem 26 czuo6vi«corporeum

11 D)3 ( M poreum terreftre habent, nonnihil obfervandum. Notifftmum elt experimentum, qued inftituunt Philofophi cum tu«bis aqu^m vel mercurium continentibus, quorum extremitas fuperior el. claufa, inferior autem immerfa vali apelto, eodem ac tubus fluido repleto. lllucl videlicet heic confpicitur phs.nomel.on, quod coiumnaj aquae atque argenti vivi non totae e tubis in vafcula defcendant, verum quod fulti» neatur pars columna aqueae ad 31 circiter pedum, me.cu. rialis autem ad 28 circicer digitorum alcitudinem. Hinc vero illam deducere iicebit conclulionem, quod quantum fic pondus columna. aqueae zl. pedes, aut mercurialis 28» digitos altae, tantutn quoque erit columnae atmofph_.rici. eandem cum 2que2 sc mercuriali bafin habentis. Si jam prefiionem, atmofphaera., qua. ex his fequitur, penitius conlideremus, nobiliflimam habebimus dilquilen6i materiem. Eadem enim vi ipfa Tellus, omniaque corpora terr^slria, Continuo ab atmofphaera prsmuntur, ac premerentur, fi mercurius 28 digitotum, aut aqua gi pedum altirudinis illis incubaret. Ponamus jam pondus unius pedis cubici aquar, juxta obfelvatlones Phyficorum, «quals efle 62 circitsr libris, st j^lxt2 confideremus aerem, ucpoce fluidum gr^ve, fecundum principia hydroft2tic2, non t2ncum deorfum, verum et» jam lateraliter A furfum, hoc eft verfus omnes plagas, premers, idque aequaliter. Patet aucem tum quemvis pe«dem quadratum fupsrsscielum globi tellelcris, corporumqus fuper eodem jacentium, pelpecuo fuftinere pondus 62Xzi 1922 libr. Pofito itaque fuperftciem ipfius TeJluris c pedes quadratos a_quare, fequitur, totam quam atmo.ph_.r2 in hunc globumexercetprefllonemaequalem elfe 1922 X = Libr. Et psr facilem honc calculum inveftigari potett preffio, quam fingul2 2nimantium, cete.xlque terrefiria corpora ab atmofphaera patiuntur, data rartumuodo eorun<fcm fuperss» A 2 cie.

12 fi ) 4 ( M Sic, ut corpus humanum jam exempli eaulsa confi«le- cle." remus, novimus cutem corporis hominis adulti 12 circ.iter pedes quadratos concinere; longitudo enim plerumque eft 6 pedum, & craflitiei poteft femper unius pedis fuperficies ad utramqus corporis partem aflignari. Quum itaq*ue 1922 libris aequalis fit atmofp.ia.ra_ in omnem pedem qu2dl2tura prelfio, srit e^dem in totum corpus hunrmnum aequalis 1922 Xl fibris. Sit ns, nimium fumfiffe videamur, ha.c prsfiio aequalis libris. Admirandum vero se maxime tormidabils pondusl Certe tanta eft haec ipfa aeris preffio, ut ftuporem cuivis attendenti injicere valeat. Sed un» ds, qu fo, eft, quod dum n>oo Librarum pondus, ab ut» raque, anteriori videlicet se pofteriori corporis parts nos prsmit, nos tam?n per ftupendam hanc vim non laceremur, nec membra noftr2 comprimantur, aut alia corpora, tenerrim2 licet A maxime mollia, aeri expofit2 in minima ab«eant frufta? immo, qui fit, ut, tancum licet fit hocce perpetuo nobis incumbens pondus, i!lud tamen plans non fentiamus? Adfit certe, necesfum eft, alia quaedam vis, qu«huic aequivalere atque aequilibrium cum eadem fervars poteft. t)uir aeri, ut aliis omnibus ftuidis gravibus ineft ad omnes plagas prellio aqualis, illius quidem hoc in puntlo alquae quin fint partes, negari omnino non poteft; at inprimis eft: haec vis gravitati contraria in ipfius aeris elafticitate quae» rencla. Quod enim haec gravitatis vi fit aequipollens, id vel exinde patet, quod dum Larometrum campanae vitreae fubjicitur, valet exiguum illud, quod aeris ibidem eft inclufum, mercariurn ad eandi_m fuftinere alcitudinem atque in libera atmofpha.ra obtinuit. (<«) Quod phcenomenon quum gravitas pa.vx adeo portioni. adreae producere non poteft, M.Vtd. GEORG. WOLFG. KRAFT, in f^k. <-- tad. pubt. in Phyficam Iheoret. pag. 339,, 413.

13 ioj(i eft, srit illud ipfius s.atsri 2djudic2ndum. Eft itaque ela» ter aeris inferioris aequ^lis ponderi totius fuperioris illi incumbentis. Et,hinc eft, quod hominss, reiiquaque animan». tia, corpora alia terreftr'l2, 2tque apparatus varii artificiales, ab incumbentis in illis atmofphaerae preflione non lacerentur. Etenim qu_e iisdem ineft quantilius demum fuerit 2sr, vi qua pollet e.aftica, vim gravitantis aeris sxterioris deftruit. l^eu itaque artificium mirabile sc fapientiftimo auftore digniflimum! Idem aer, qui juxta, u- nam ob fulftciencifllmas rationes fibi concelfam proprieta» tem, in perpetuo exiftit nifu, omne corporeum violentiflime lacerandi, vi alterius fuae affeflionis, hunc nifum plane deftruit. i quilibrium it2que inter duas h2s vires 2 Suftent2trics Numinis manu confervatum in cauffa eft, cul nos hoc in pun6io fecuri vivere poflimus, nec alia quaecunque corpora ulli exponantur periculo. Quid autem aequiiibrio Jioc fubiato eveniret, 2ttendenti absque difficultate pacebic. Adfunt <8c experimenta, quae hoc declarant. Etenim vafa, quae difco antliag pneumaticae funt impofica, 6. interno aere priv2t2, ab exteriori comprimuntur & in fruftra cum infigni franguntur ftrepitu. Liquet itaqus hinc, fubiata e!aiticit^te interioris aeris, homines, animantia, alia naturae & artis ad intericum effe proxima.. n. corporaque DUm jam in so verfabimur, ut ufus H nes aeris Tevi W A penjciiio adumbremus, utque mucuum ilkim nexura «R-^ indigitemus, qui aerem H reiiqua corpora terfeftria eorumque effedus <3c operationes incercedic; non possumus, quin ftatim in limine ve.ba (t'.^, BOERHAAVE noftra faeiamus, fumma admi.atiene H debifa in Sapientiffimum Nu- «en venerauone fatentes: Hune ipfum aera e^e iv/^wi?»/»m A) tatho*

14 O)6 c M s<.tss/,'s<,a», neeeffartum. eas<«-,am<,, qno in^rimls ttniverfa «F< 5»^F utitur _.i»,'^«e, in omnibtu fere /i,, o^s^«/, qu*t perpetuo oxfequitur, v,«i_/e»,. t76e»,. Jom. I. pag. 3^9. Etenim o,uo demumcunque l^fpe<3u confiderentur corpcra, five in orru, five in ftatu confervacionis, five denique in incereundo; vix ull2 eorum indic^rs poceft operatio, quae fine a-ere con* tinga. <5c peragatur. P2.tt.2ri2 in fequentibus 2dducemus rei exempla. OrcNamul ex ilio aeris influxu, quem omnia animalia, & ipfi nos homines, quovis momer.to perfencifcimus, quoque ad ipfius vicae fuftentationem perpetuo opus habemus. Respirationem loquor^ sa videl.cet a Summo nafurae Archite&o fa&a confpicitur difpoficio, ut lnevitabili quadam neceflkate vitx anirnalis rario poftulet, praefentiara aeris, juftam ejus denfitatem, perpetuam deniqus iftius in» fpirationem & exfp.r2c.onsm. poceft hoc ipfum non t2ntum ex variis expsrimentis inteiligi, verum etiam ex ipfa praefentis corporis humani F. anima.is ftru<sura, quippe quae ejusmodi continet organa, quae ad opus refpilationis certa ratione perficiendum unice funt difpofita 6c oldinata. Communi edocemur fsnfu, nos H omnia animaiia nullum vivere temporis fpatium, quo cum refpir^tione non eflemus occupati. Obfervamus etiara haud raediocre fentiri incommodutn, fi vsl tantiilum sxiftat impedimentum, quorninus aer libere vifcera noftra intret iisdemqus egrediacur. Antliae pneumatica. ops expertum eft, animalia, dum campanae vitreae fuerunt fubje&a, & aer eadem circumambiens ad diverfos raritatis gradus edukus, pro diverfa corporis eorum conftitutione, auc mir',sce inflammari sc violento motu 2gif2ri, 2ut morte repentina penifus obrui. Subjecerunt DERHAMUS aliique antlia; V2ri2 Quadrupedium & deprshenderunt quod, aere rarefa&o, Oanes, Mures, Tafpae & Vefperciliones, poft unum vei aliquot minuta expirarint. Fe les

15 N)7 ( M Fefes autem, eaeque imprimis recens N2tae, omnium in fiat ciafte diutifllme durabant; denuo t2men se hae comrauni fungebantur fato,. Aves, ptumea illa turba, quae ut aeris func propriae, ita plurimae illarura vix minimam patiuntur evacu2tionem. Illae qua. altius volare foleat, s. fubtili ifti^ aeri, qui in nwdia atmofphaerae regione obtinet, adfveverunt, utpote F^kones, Ardeae, 2liaeque, videntur quidem primo minori qu2m re.tquze aves, in toco evacuato premi incommodo; obfervatura etiara eft Hlrundlnes fatis diu in vacuo vixiffe : aft <^_ ha? oranes vitan. cum rnorte commutari bre* vi coguntur. Ampbibiorum illa eft indotes, ut nec in flaca «2turali se ordinario col.ft.tut_. adeo maltum aeris opus b*.an t, quum mut2tis vicrbus in aqua H terra degere pos» fint; hinc neque mirura, quod haec animalia defeku aeris non adeo m")x fuccumb^nt. Slc obferv2tum eft, Ranas e. g. mediocri exiftente rarefa&ione,, per 6, H A pfures h0125 vif2ra conferv2frer Interira t2men id verum, ful> campan» antliae evacu2t2 mu.fum expandi haec amphibia, immo interdura eo usque* ut cominuata longius rarefa&ione penitus disringantur. Notum quoque eft, quod debito fic orbafa aere, eadem nec mortera diu effogere v^keant. Aqu2^ rum incolae f. _"//re/«peculiari. fibique proprio utentes elemento, videntur quidem omnera asris ufum penitus refpue» re; Sed contrarium docet experientia. Pifces enim, il ona eum aqua cui in2f2nf canhiana. fubjkiantur oc aer externus fubducatul, furfum mox tendunt, nec corpore inver» fo nacacionsra amplius persscere vatenf. Teftatur eciam 6 e/. BOERHAAVE) quod in aqua unde aer edu&us eft, vicara fitc> amittant pifces. Ef notum praeterea eft, haad pauca horum animalium, ut se rnfe6_a aquafica, sxiguum adrnodum temporis fpa.rum in fundo aquarum commorari poffe, fed f_.pmme novi aeris repor.andj caafta ad aqu_e fuperiiciem adfcendtre opus iilis effe. l)e lnfequ nullum eft do~

16 D)s c M c_ub'lum, quin H iila ad fuam vitam confervandam asris egeant prasfentia, Sveto enim experimento deprehenfum eft, Apes, Vefpas, Gryllos, Scarabaeos iilos fmaragdulos, ceteraque, dum quasdam horas in vacuo fuerunt inclula, nullum amplius vita. fignum declisfe. Vermes denique quod accinet, 6c illi communi huic naturae legi fubjacenr. Cochieas enim modo iaepius di&o examinarunt Phyfici, 65 a- nimadverc<.runt) eas dum poft 24 circicer horarum fpatiura e vacuo procrahebancur, adhuc quidem vica gavifas. Quan» do autem de novo aliquanto diucius, horas videl, 28. hoc ficu decinebancur, exanjmas eas invenit experimentacor. Quod fic aliis accidere vi^imus animalibus, id nec /^«'«ni aiiter contingere multipiex docet experientia. Psrmul.i enim peregrinacorum, dum exceiuora raonfium cacumina ad» fcendebant, ibique fubtiliori circumdabantur aere, infigni praecordiarum anxietate funt torti, <5c vomitu tuflique vio- Jento merum emiferunc fangvinem, nec procul 2 morfs femet conftitutos judicarunt. Pari enim ratione refpiratio apud hos fuit impedita, ac fi antliae pneumacic_e, cui aliquid aeris fit exhauftum fuiffent inclufi. Experti hoc imprimis funt Jofephus quidam Acofla in montibus Peruvienfibuz Psriacaca di6tis, aliisqus in Pyrenaeis <5c Armeniae. Si his^ quorum mentionem fecimus, animalibus debitus concs» datur aeris ufus, antequam exfremura eftlarunt halitum, 2pparsbit, sadera iterum femet reficers <5e ad vitam quafi revocari. Pofsunt fingula Haec experimenta apud NIEUVENTYTIUM sc DERHAMUM in laudatis eo. rura operibus, aiiosque paflim legi. Atque fic sxperientia. docurnentis oftendimus, qu^nti jftt facienda pra_fentia aeris, pro confervancla vita animalium. Patebit autem idtm hic areliflimus nexus, fi ad i- pfam corporum ftrufluram provocemus. Detexit videl. A- natomicorum in obfervando folertia, omnia, faltem paimaria

17 S)9(if ria iiia organa, quibus ad lefpiracionis opus peragendura utitur natura, detexit quoque ipfam rationem, qua iilud psrsscitur. Non datur nobis iongius in hac difquificione procedere. Ea tantum, quae praecipue funt notatu digna, quam fieri pocsft, paucis attingamus. Offert fs nobis o- mnium primo Tracbea fivs fiftula illa, quae 2 laryngs ad pulmones defcendit, qu_equs apercam pacefacit viam, per quam aer mucatis vicibus corpora noftra intret iisdemque sgrsdiatur. Sita sft haec ipfa, quoad partem fuperiorem, pruxime ad oefophagum fivs gulam cibo devorando defti» natam; inferius autera ab illo feparatur, H in duos abit ramos, quorura utrique lobis pulmonis infiftunt, atque in ramulos permultos minores iterum diftribuuntur, qui bronchii plerumque dici folent, H. in veficulis in pulmone reperiundis terminantur. Conftat Trachea partibus cartilagineis (ns compriraatur, fed perpetuo exiftat aperta ) leni cuticula inter fs connexis, quae in ramulis ipfam ssftuiara circumcirca ambiunc, fuperns aucem, übi cefophago adhaerst, non nifi ad dimidium, quandoqujdem lacus, quo ipfi cefophago eft adfixa, nihil afperi habere debet, ne quid permeatui cibi exiftat impedimentum. Secundo confider^n» di vsniunt /l_,/o»e,. Sunt autem hi iiiud vitalium genus, quod intra cavit2tem pedoris fuum obcinuit locum, illamque unice fers adimplet. Diftributi deprehenduntur in partem dextram atque finiftram, quae lobi m2)ores denominantur. Ipf2 pulmonum fubftantia eft valde tener2 se mollis, fpongiofa, laxa, atque vidstur effs compofita e congsris quadam veficularum, c2tervatim inter fe connex2- rum, cse tenui cute obdu6t2rum, quae cum memor2tis tr2- cheae bronchiis communionem habent. Tertio circ2 ipfum _?ec?«/ nonnihil erit obferv^ndum. Quamvis non omnimode convsniat inter An2tomicos, quidn^m prleprimis per hoc iplura fit. inceliigendum; id Umen receptiflimum eft, ut 2n- B terior

18 O ) i ( W terior il.a corporis pars, quae inter guttur se eoftas breviorss habetur, pec^oris noraine infigniatur. Hoc ofticinam refpirationis merito dixeris. Concinet illud, ceu jani antea obfervavimus, intra cavitatem fuam polmones; potsft a coftis s_ mufculis, qui iilud 2mpleduntur, tum 2mpli«ari tum coar^tari, A teftantur Anatomici, quod non fatis admirari poflint illarn, quae circ2 hunc motum confpicitur, fummi 2rc!..ce«s.i mech^nicen, fiquidem in nul.2 21i2 re qu2m heic manifciftius s Ge^ yio\xi]^fiv vide2tur. Atque haec quidem funt primari^ refpiracionis inftrumenta. Praetereo mufculos minoris momenti hoc negotio etiam occupatos > qui alioquin cencura 2 quibusdam numer^ntur. Medi^ncibus tribus hifcs org2nis praeckrum hoc opus m^ximam p^rtsra per2gitur; H quidera ea praefercira rations, ut, dum pecloris c2vit2s) cofurum <5c raufculorura ope, dilatatur, ficque vacuum in eadem caufsatur, neceffum sft expand^tur aer in pulmonibus hofpitans; fada 2ucsm exp^nfione eteter ejus minuitur, nec preffui 2tmofphaerx, fublato fic aequilibrio, amplius refiftere valec; hinc defcendere oportet 2sr exrernus in pulmones. Dura vero itsrum co2r6t2tur pe- 6ius, fit, ut condenfstur aer in pulmonibus; condsnfatio autem, una cum caiore, quem incra corpus adipifcicur, vira ejus elafticam adaugenc, unds hujus aeris, quantiilus ille fueric, preftio, preffioni iftius, qui corpus arabit, praevalet; sft itaque jara aeri huic inclufo erumpendum, <5c au<siae vi fuae elafticae ica obediendura, ut in illum fe conferat lo- «ura, übi rainiraa obvenit refiftentia. Fa&a icaque alcernis vicibus pe&oris dilatatione sc contra&ione, aeris quoque infpiracio & exfpiratio fponce exiftit. Patet ergo refpirationera non penders 20 hominis voiuntate, praeterquam quod jam patefaciat, jam occludat locum, quera aer vi eieteris fui jam occupst jam icerum deferat. Eft itaque praecipua tefpirationis caufla elafticitas aeris. A.tque fic videt qui> vi«

19 W ) l! ( U vis omnimedam adeo, inter asrem s. ha?c organ2, exiftere convenientbm, ut fini communi eadem slfs difpofita H adaptata, tuco poftic affirmari. Quidnara autem corporibus 2nimaiium ex vento hoc continue 6. variabilicer in iliis flante proven"i2t utilitacis, ds eo quidem fencentiae Phiio» fophorum admodum varianc. Exiftimanc alii refpiracionera conducere ad refrigerandum fangvinem; alii ad motum fan«ovinis per totam corporis compagem promovendum; alii ad vapores s fangvine una cura aere expejlendos; alii ad fangvinem rite temperandum, atque colorera rubrura quocunqus modo iiii conciliandum, s. f. p. polfunt autem o- mnes forte hi ufus sc piurimi alii fimul exiftere. M^^Ura fic eviflum dedimus, eleraentura hoc noftrum o-» mnibus animaiibus maxime necefsarium eite vitae con-»> ^ fervandae requififum; fciendum porro, quod haud p^uca sodem quoque ad Mo^ci^l peragendura indigeant. Tota _^v,'««, ciaftis, 6c pierique ordines Infeclorum. quorum proprium eft per aera moveri, s. volatu amplifliraa peragrare fp2t'i2, nullura in h2c 2lsertions nobis relinquunt dubium. Aft egent etiam Pifces fluidi noftri inftuxu, fi \n fuo eiemsnto, furfum atque deorfum & in quascunque di» rekiones feraet movere poftinf. Corpora aviura infe<^o» rumque levia, atque hujus generis motui omnimode adaptata, vi gr2vit2tis asris fuftentanfur; Et dura 2.is fuis, ipfius ftuidi indoli convsnienter & f^pientiftirae contexfis, remigant, efficit ejus refiftenci^, uf, quo tencwnt facillime se ftupenda interdum celeritate progrefifum comparent. Et obfervatum eft, his aeque ac pifcibus pierisqus V2rias ineffe vefic^s, mater"i2 qu^d^m membranacea <& tenui conftantes, aerisque plenas, quibus juxta leges hydroftaticas L_z optime

20 V ) 12 C M optime fic uti norunt, uf, fi illis erit adfcenc.endum ope mufculorum aeris exp^nfionem efficiant, adeoque majus corpori fuo concilient voiumen, gravitatem autem fpecificam minorem; Dum vero defcendere illis animus eft, contrahunt veficam totumque corpus» quo minor fit illa, quam m ftuido fuo paci coguncur, ponderis ja&ura*. IV. POftquam fic in 2ntecedentibus 2r<Frum fatis nexum in* W-^ ter 2el-em & regnum 2nimale effe oftendimus, srit >«- jam Regnum Vegetabile in hac. percurrendum, atque brevibus videndum, quidn^ra ortui oe conferv2tioni corporum ad hoc pertinentium conducat fluidum noftrum* Eft experimentis evidentiftimis jam dudum ad Jiquidum perductum, non germinare femina plantarum in vacuo. Commiffa enim func femina La&ucae aequs matura, tempore eodem, in terram aequaliter paratam; una hujus apparatus pars Recipienfi, unde aer educebatur, eft fubje<?t2, altera autem atmofphaerae expofita. Poft g. dierum fpatium d^prehendebatur, femina fub Recipisnte adhuc in terrae grsmio latuisse, quae v. aere utebantur, j^m plantae primordia altitudinis 2. vel z. digitorum eraififlfe. Concesso autem etiam illis aere, mox s fuis lacibulis proruperunt, se intra hebdomaden unam, 2. vel Z. digitorum aicicu <inem novae hae plantuiae quoque na<l_2 funf. Caeterum non germinationi tantum piantarum, verum etiam earundem dum jam florent vegecacioni, vicaequs confervandae neceffarium ssfs aerem, sxinds haud difftculter inteiligitur, quod, quamdiu aere utuntur, nec vi qu^cunque alia adficiuntur, viridem poftident colorem, foiia ftoresqus I_cts exporrigunt, «8. coramodiffima omniura partium ftru6iura formaque /ucundiftima fuperbiunc. Quam primum aucem utiliftimo hoc* elemenco pnvan-

21 ) '3 c M privantur, videbis) quod ftatim palleant, marcefcant, o- mnis eorum pompa evanefcat, macura feneclute obruanfur, H tandem penitus emoriantur. Sed unds eft, quod vegetabiiia ex feminibus asris praefentia deftitutis exfurgere nequegnt, quodque natura in iilis perficiendis opus fuum ne aggredi quidem nedum abfolvere poftit? Videtur ipfiftima rei indoles hoc ipfum fvaders. Scilicet, ut taceam in quovis feminis granulo aliquid aeris, adeffe, qui in vacuo dilatatur, vafcula disrumpit, atque fic germinationem im* pedit; eft aer i4le ipfe» qui glebam terreftrem praeparat, quo idonea evadat planrulae producendae matrix, unde etiam is psndet ufus, qusm pr ftant aratio atque occatio, glebam ipfam invertsndo, atque liberiorem in poros ejus aeri patefaciendo meatum. Eft aer iiis, cujus ops nutrimsntum, in quonam demum iilud confiftat, s foli gremio coiligitar; sft, quo mediante per fiftuias huic dicatas idera elevatur, (^) in utriculis digeritur, arqus ad omnes cor* pufculi p'artes difpergitur; eft denique, qui gravitate fua efficit,ut transpirare poftint piancae, utque fuperflua humorum portio in auram eievecur.. v. QUidnam aer vitae atque 2ccrsc',cni corporura condu- N» cat, brevicer in antecedentibus vidimos. Erunt jam pauca in hac. apponenda, quae, quanfum ad Destkuctionem Corforum aeri fic cribuendum evmcunt. L) Notun. (_») Solet qutaem haec futci nutrientis e/e^<./,'o fer p,>» attratlivam eommuniter deciararl^ H<^ fimilituainem /3/ct>»/?<?»«<.^»<,e,'» sh^/i, r.,/>///a^/e_f; quod quidem r.obis»<?i?»e H/.//««, efi negare. lnterim /^»?e^ nec dubitamus canttndere, quas- <//?m,,'«.»,_» palmarias aerts preffioni moiuique f/h//,cs /^oc,'»

22 O ) 14 c U Notum eft culvis attendenti, illara in natara confpici osconomiam, ut quam primum, res quaecunque eas per» egerint funcliones, easque fubierint mutationes) quae iisdera fuere deftinatae, atque fic ssni per easdem intento, fatisfecerint, pereundum illis fit sc aliorum corporum ortui quid conducsndum. Quid? quod obfervemus tanta hanc Jegem pollere au&oritate, ut, nifi adeltent cert2 quaedam corporura deftru&orum rudera, H ftaminibus oe alimento nova illa <5e denuo oriunda corpora carerent. Ut vero fic per circulos quafi continuo ire que2t N2tura, aeris praefentia omnino csc quam maxime eft opus. Etenim perraulta habentur experiroenta, obfervationes multae, quxdocent, absque aere null2m exiftere corporum deftru<stionem. Cva inter Jateres caemsnto ex2<sre jundos, in muroquodara antiquiftirao reperta funt incorrupta, 2c fi modo a gallina fuifsent exclufa: Conchae, arborum frufl.2 2l"iaequs res plurimae in profundis terrae receftibus per 2liquot fecula reconditae jacuerunt, e- ve<s_e autsm, tantura abfuit, ut putref2<stionem fubiiffe deprehenderentur, quin fumm2 e^rundem durities cujusvis adrr.il2l.onem excit2let. E fodinis falinariis Siebenburgi quercus h2ud exiguae molis protr2heb2tur, quae rantae fuit duritiei, ut vix ullo inftrumento potuerit caedi. Omn*i2 2Utsm haec, dum quibusdam diebus aere utebantur, manibus teri atque diffringi potuerunt. Obfervatum etiam eft confervari fruflus, flores se fimiiia diutiftirae in v2cuo, quae in aere cito folent corrumpi. Sciiicet eft aer ills, qui, uf flui«dae & fubtiliorss corporum parcss omnium primo avolent atque in aitum tendant, elficic^ eft etiam, qui in inferioris corporum poros femet infinuat, folidiores eorundem partes a fe invicem feparat 6. in prima 6. fimpliciftima elementa omnia demum rsfo.vit.. VI. punclo tribuendas e^e pattes. c./^. ViNCI_LERI inflituttones matb. pbyf i^ BOERHAAVE c7^. pag. 360.

23 ) '5 ( M. VI. QUantum nos omnes, quotquot fumus homines D Tgnl > debeamus terrsftri, nemo c^ui vel leviftima utifur aftentione, ignorare poteft. Duplex admirandi hujus corporis vis, lucendi videlicet atque C2.ef2c_end_, tot cancisque gaudet ufibus, uf vix volumin2 iisdem enumer2ndis fufficerent. Miferrim^m certe, nos imprimis bore^les h2s regiones h2b'lt2nfes, 2geremus vit2m, nift fuppeteret quo C2ndelae noftrae facesque accenderentur, fole, magno illo fyftematis noftri lumine nobis fubdu- Ko. Nec dilftciis eft incellsku, qu^nto premeremur incommodo, nifi d^retur, ftamraas in fornacibus & caminis noftris accendere, atque per illos aedes noftras calefacere, dum, hiberno tempore, longius a fole, communi illo calo» ris fonfe, divagamur, vimque illius calefaciendi exiguo admodum gradu expertmur. Quof.cur.que autem s. quanta. fint hae ipfae ignis utilicaces, omnes ab aere» ceu cauffa, fine qua non, dependent. Scilicet 2bsque 2ere nullus excita» ri nedum propagari poteft ignis. Recipienti enim Antliae pneumaticae amplitftmo includ2tur cereus 2rdens, aut v2sculum -2Ccenfo fpiritu vini rsptecum, H. plocinus exhauri» atur aer ; obfervabitur autem fl^mm^m cum carbons eivchnii quam citiftime exftingvi. Si carbonem accenfura ligni aut funis incendiarii vacuo immittamus, apparebit Ignera in eo contenrom fubico emoriri. Ligni pucridi lucenfis, aere privaci, lucem diminui s_ plans exftingui teftarur BOYLvEUS. ln vafe etiam, quod aerem fed inclufum eontinet, earbones ardentes & candelae accenfae brevi, licst tardius quam in vacuo, exfiinguuntur. Ex his ipfis faciie apparet, igni fiammreque alendae apprime effe neceffarium, ut liber 2e'riatraofphaerico- pateat 2ceeffus. Unds vero haec lpf2 phenomena? I>lum contineat aer ejusmodi quid, quod l«i pabuium ig^ni continuo praebendum requiratur, quodque in va-

24 V ) l6 c in vacuo datur nullum, in vafe auc.m undequaque cl^ufo exigua adeo quantitate, ut in parva mora poftet confumi, an vero prefione fua ignem propius ad ipfum pabulura iils detineat, partes ejus in vehementiorera redigat motum & interiora ipfius pabuli eundem aggredi cogac, fumumque prxterea H quas iiis continet particulas aquofas, falinofas atque terreas ignis fuftentationi admodum noxias, ab igne feparet Ain altum propeliar. id in praefentiarum determinare nec poffumus, nec inftituti ratio permittic.. VII. PEdem promovemus 2cl confiderandum ilfud minifteri-»-^ um, quod praebet acr plerisque fenfibus noftris exter- nis, imprimis primaiiis eorum, uti func vifus sc auditus. Scilicet, quod Lumen ipfumj attinet, cujus praefenfiam in vifione objeclorum neceffariam effs novimus, non omnes, quas circa iliud poftidemus, prxrogativae ipfis corporibus lucentibus debentur, fed funt etiam nonnulla: earum eaeque magni certe faciendae, quas atmofphaera noftra efficit. Viiia certs forent gaudia, ufus admodum viles, quos, fi aer abeffet, a folis, aliarumque ftellarum lucentium praefentia, aeque ac oiganis in corpore noftro vifui dicacis, perciperemus. Quam primura fol, caeteraque ccelorum ornamenta, fupra horizoncem noftrum fuiffent exorta, ftatim quidem fe nobis praeberent videnda, <5c obje&a quaevis, per radios iliis immiffos, indeque ad ocuios noftros reflexos, fub noftrum cadere juberent confpe<scura. Sed juxta haec omnia forent csmen faces hae cceleftes 2d inftar ignium, tenebris no<sturnis in caropo laciltimo accenforum. Nulla in ipfis fpatiis obje<sta incerjacencibus exifteret lux, fed ut tenebrofum s. horribile fpatium illa nobis comparerenf. Quod enim jam luce gratiftima H omns vivum sxhi- M

25 ) 17 c M exni.arante taferdiu fruamal, quodqus fp&ium nos refiquaque corpora circumdans confpiciatur illuminatum, icl ex radiarum Juminis ab aeris parciculis, qua_que in atmofpi.zera hofpirantur, corpufculis heterogeneis in oculos noftros fa&a rerlexione provenic. Num autem is, qui oculis i^. aicum eievatis in fpatio hoc illuminato obtfervatur, coior CNruleus, r.vera atmofphaeras compecac, an vero per mvxturam nigri atque albi, ( quorum ille aetheris coelefris, nulios radios reflectentis, hic autem atmofphaerae foret) ica tantummodo appareat, id quidem in prsfentiarura inquirere noftra non refert. Interim id verum, atmofphaerae nottra; benesscio ta<sium effe, ut nos terrae incolae domicilium noitrum habeamus undiquaque illuminatum, s. aptis- "fimum, quo cmnigtna cum voluptace vitam degere pollumus, utque ce<sto idem obducium fit pulchenimo, colore non minus ldoneo quam eieganciftimo fuperbiente, qu^ o- mnia foi cum omni fuo fplendore & pompa efficere non poflet. Non autem in his ulus atmofphaerae circa illuminandam terrara fubilftunt. Conducif Lla etiara ad prolongandum ipfum lumen diurnum, 6. finguia illa commoda, quae per iiiud experimur augei^da. t^it hoc ipfum mediantibus crepufcubs tam matutino quam vefpertino, quipps quae fol.us atmofphsra. beneficio exiftunf. Scilicet illara in natura obtinere iegem anirnadvertimus, quod, dum radii luminis e,medio rariori in denfius oblique migranr, non dire<stione s_ via, qua ccepsrunt, ducantur, fed refrangancur propiu. ad reflam, qu«e fuperficiei ipfius medii perpendicu» lariter infiftic, quodque dum in ob)'e<stum quoddam opacura impingunc radii, refie&antur «5. ab eodem recedanf. tdem hoc in atmoiphaera noftra cum radiis folaribus accidit. Qui enim illorum oblique in hujus fuperilciem incidunt, terram verfus inclinari coguntur, idque tam in ipfa fuperficis, quara poftmodum concinuo per totam atmofph_.ram, C cd

26 O ) 18 c M ob 2u<scam continuo propius ad terram ipfius denfitatem; K fit praeterea in particuiis aereis, aliisque qtaa. cum illis combinatae funt, ( quipps quae omnes ut corpufcula opaca cor,fider2ri poffunt ) multipiex 65 in omnibus altitudinibus reflexio, quod eti^m jam modo inculcavimus. Hinc eft, quod aliquo tsmporis fpatio fplendor quidam in atmofphaer2 confpiciatur, nosque luce fruamur H objetfa circumjacentia diftinguere poftimus, etfi fol tempors matutino adhuc fub horizonte eft conftitutus» H vsfpertino fs nobis s. confpe<s.ui noftro jam fubduxic. Acqus fic videmus, quod atmofphaera hac racions efftciat, ut dies <3e lux diu» tius nobis duretj ur icinera faciendi, ceteraque negotia noftra per^gendi longius quam alias nobis datum fit incervallum; ut aurora rubefcens 2ppropinquantem nobis fignisicet diera, A 2d labores tempeftive fufcipisndos nos exhortetur; ut de imminentibus tenebris no<si:urnis, s. quibus tum, 2d vires noftr^s interdiu defatigat2s reficiend^s, indigemus, hofpitio <^_ quiete circumfpieiendis, optims praemoneamur; ut denique oculi noftri tam Juci quam tenebris fenfira adfvefcant, quibus fubitanea illa harum rerum commutatio, quae absque crepufculis sxifterst, non poffet non fumme «oxia efss. Id vero circ^ crepufcula maxims eft notatu dignum, quod in illis confpiciatur apciftima quaedam diverficas, cam refpe6tu locorum terrae quam anni temporum. Scilicet, quemadmodum illi, qui ad aequarorem A in zona torrida verfantur,ex nimio folis calors infignem perfentiunt moleftiara, ideoque illis ex prolongatione dierura nulla exifteret praerogativa; fic etiam crepufcula apud hos admodum funt brevia, idque so imprimis ex fundamento, quod Sol tara oriztur quam occidat, non oblique, fed perpendicularitsr feu dire<sts ad eorum horizontem. Illis e concrario, ltzui rsgionss polis propiorss inhabitant, ut haud leve eft gaudium, dum fols abfsncs, non nihil lucis adhuc tamen adeffe

27 M ) <p C M adefle experiuntur, ita etiam, ex fitu folis ad haec loca obliquo, ssc, ut per f2t amplum temporis fpatium maneant ibi crepufcula. Nos, qui fers in medituliio horum fumus coilocati, fapientiftimam in eo obfervamus difpofitionem, quod crepufcuia aeftats nobis fint longiora quam hieme. Etenim illa durancs quaevis negotia commodius peraguntur immo haud pauca tum unice funt obeunda. Tura agri, horci, praca lunt colenda; fum pifcaciones venacionesqus infticuenda.; Xum mineralia quaevis e cerrac vifceribus effodienda; tum commercia navigat.onesque infticuendae. O- pus itaqus eft Jucis copia. ivlaxima ergo eft pra.rogatl- -va, quod sftivo tempore lumen sx crepufculis per totara fers no6tera continuet. l-lieme autem uf tota natu^a quiefcit ita quoque ncbis quies eft Jargienda, Piurimos tum deponimus labores, quidquid aefiate fit comparatum, confumere atque in ufus <^ noftros convercere foiemus. Non itaque tum ex crepuiculis magno luminis augmento opus habemus.. VIII. M D confider^ndum Sonum, quique ab illo aurium beneficio penes nos excicatur, Auditum, qualiscunque />-U /. M noftra jam dl.volvi.ur tratlstio. Ut ar6.iftimus inter hos adeft nexus, ita utrique p.imario aeri fuam debent originem. Absque aere nullus exiftere poffet fonus, & auditus organa lruftra nobis forenr conceffa. Utut enim ardua & Phyfieorum induftrice fere inextricabilis fit do6irina de foni natura intimiori <5c ad audiendi organa prove- «stione, id tamen tuto affirmari poteft, quod ad eundera tam excitandum qu3m propagandum aeris praefentia quam maxims fit opus. Evincunt hoc illa experimenta, quibus oftenfum eft, quod campana, quae pulla fonum generac, C2 L fub

28 O ) 20 c M ll fub vafe vitreo coliocetur, eundem langvidius rsddac, aliquanto aeris fubdu6to; prorfusque fileat, omni exhaufto. Gontra vero, quod fonus, aere fub campana condenfato, maxima capiat incrementa. Vid. VINCKLERII infitt, Math. pag 273. Aeri icaque illa commoda grata funt referenda, quae ex fono atque auditu in nos profiuunt. Hujus ergo fiuidi beneficio eft, quod perplurima, quae fcire cupimus, fub oculos noftros autem cadere non poffunt, optime camen percipiantur; quod loquela proferri atque inteiligi poftit, A ar^tiftimam fic sixifiac generis humani vinculum, & promovend«filicitatis iftius, non temporalis modo, verum sc aeternae mediura maxime neceffarium; quod triftia voce trifti, laeta'autem laetando datum fic communicare, ea quas pro fecrecis habsnda funt mufticando, quae vero in vulgum ftudio emiccenda, cum clatmre maximo sc incenfiftfmo, immo cum inftrumentis ad fonum augendum idoneis, ut tubo ftentore C3mpanis, ceterisque; l^su)us beneficio eft, quod & nos <5c reliqua animaiia permuka pericula nobis imminentia, qux vifu obfervari nequeunt, s longinquo a» nimaclvertere, nobisque fic feliciter ab iis l-"^ pra?cavere poftimus; H quod denique in artium hobjlifttmarum theakrum produlsta fit Mufice cam vocaiis q.uam inftrumenfalis, qu.«mulciplici fonorum vari^tafe, appofica eorundem mixcione, atqus difpoilcione quadam concinna, cantara in animis nofiris habet vim, uc per iilam afte6tus alii domari, alii in mocura vei.emenciftim_lm excicari, pe_.es nos poftint. P\u_a,. IX. qux circa nexum aeris cura fenfu Olfact(t,«, U^ o')fervare vacac, heic )'am erunt apponend^. Eft Oi- «^- ta6ius iila fen.iend. faculcas, qua odor corporum 2b animalibus percipicur. Hujus duclu cuivis animalium,

29 W ) 5' (i p'urima Ci non omnia cibi potusqus genera, quoad sorum indolem, probs diftingvere licet, 2nfequam ad guftum applicantur, qui ar6tiorem cum falute corporis habet nexum; Hujus auxiiio falubria eligi infalubria autem rejici poffuntj Hic loca s. -Ediftcia falucaria nobis monftrac,- Hic uc ve* nenaca, quxque faluti quodammodo nocenc, evicemus ssds- Jiter & plerumque certo praemonetj Hinc eft, quod ex pluriraorum corporura odoratorum prafentia, quorum copia in regno vegetabili imprimis eft roaxima, haud mediocrem fentiamus oble6tationem, viresque noftrae tam animi quara corporis mirum quancum farpe rcssciancur; Hinc etiara eft quod brutorum animantium nonnulla, imprirois vero canes, in venationibus, in villarum cuftodia, aiioque multiplici fervitio roaximo ufui nobis effe poftint. Quod vero olfa6.us absque aere exiftere plane non poftit, id nemini in» teliectu diffi.ile effe exiftimaverim. Hic enim eft, culus o- pe psrti u.x odoriferae elevanrur, & ad nares noftras afcendunt; Hic inft..r vehiculi eft, easdem cum refpiratione in ipfas nare? introducendi, quo fic in organa olfaflus maxims fenfibilia agere se ideam odoris penes nos excitare queanc.. X. F^lEd non omiffendus eft ills ufas, quem praeftat nobis.^^, aer circa Machinas plurimas ucilifiimas. Praeterquam M^ enira, quod per mofum fuum, hoc eft venfos, perplurimis machinis movendis infervit, didicerunc quoque mor* tales duabus iftis hu)'us fiuidi proprietanbus fibi invicem <^uafi confrariis, gravirate, videl. <3c elafticitate Cic uti, ut unam earum m.nuant,quo alfera Cic absque impedimento a- vers sc optatum prodere efte6tum queaf. Accidit hoc in omnis generis fyphonibus & antiiis aftraclivis, quae ad aquamfurfum ducendam adbib^ntur^quxque na>_tis, hortula- C ) nis

30 A ) 22 C M n.s, rei met2hic_e operara dantibus atque cellariis, aliisque imprimis ufui effe folent maximo. In his enim aut perfuciionem, aut per emboii in foramen anclia. incrufi excra<stionem, id efficicur, uc aer internus, falcim maximam partem, educatur. Unde, quum fuperfies illa, in cavitate machinae, aeris portio plane exigua, vix ullam excerceat elafticita- Cera, preftio aeris fluidum in fubum, ipfo fluido iromerfum, afcendere cogit. Aeris elafticicaci illi debentur ufus, quos folles cujuscunque generis in metallorum fufionibus, in officinis perplurimis, in experimenris chemicis acqus phyficis, alibique, nobis praeftant. Haud enim alias poffent illi ara» pliaci vencura accrahere sc coa6iaci eundera emiccere, ignemque fic excicare, augere oc confervare. Ex eadem h2c aeris propriecacs pendet quoqus ufus pulve.is pyrii F5 eorum inftrumencorum, ad qux hic applicali folec. Poftquam enim ita excrevit hominum malicia, uc fecuricas noftra haud raro turbetur, neque nos nofiraque in futum collocari poftint, nifi in vitam hoftis violentiftimi fianf impetus, nifi bella in«ter creaturas rationales gerantur; poteft tum.utut deploran» da, hifce tamen cafibus maxirae neceffaria hominum truci» datio, fumma cum folertia, bombardis 6e tormenris bellicis atque di6to pulvere inftitui. Ac magis gracx funt illae utilit2tes,quas ex hoc pulvere, his inftrumentis, dum ad ceconomica 2pplic2ntur, in nos redundant, Horum ope aves ceferaqus anim^lia, quae noftro fub)e<s.a funt dominio <5e noftris deftin2t2 neceftit2fibus, quaeque vi6tui aut ami6tui infsrviunt, vel rapacitafe fua funt noxia, celeri.er in praedam nobis ceders coguntur. Quae omnia auxilio horum inftrumentorura exiftunt phaenomena, dum, accenfo pulvere pyrio, vehementiftiraus excit2rur ignis, elafticitasque 2eris in pulveris gr^nulis contenti, per illum, ic2 2Ugetur, uc globulum s for2raine, quo intrufus erat, vi se velocitate fumma emitcat. S. xi.

31 ) 2z ( W. XI. ABfblutis /-^ fic pro mo«lulo ingenii jiz aeris,qu..m ipfis, qux circa ulum tam ipfius.m, 2tmospl.2:l_s videbantur, gcn.ralim,.<.mm.mo.2tu m^ximc digna 2<l e2 j_m citct properandum, aux in corporibus ncrerugeneis in 2tmosi,N2?r2 nollr2 I,nsf»it2niibus, atque in f>r2.c!puis ex illis cauj- pos- <2tiz mctcorix, 1'clcolo<;ico huic nollro diicurfui M2tcricm susf>cclit2re tunr. Vcrum or, te_i.poris 2n^ulti2m alusque citcumfuntias, hac vice illa perfequi ncc^ueo;propediem autem.fi llcn ita visum fuerit, dabitur milii fort llis occafio, c.clcm <^uo<^ue publica. luci cmittcncli. Interim h c 1. IZ. mitiori perftringas cenlui^l Vl'clc«mus 2utem bievibus, cuin^m XJsui I,X iplx cunlillei2cuncs Il^i «eoi.o(.lcis nobis efie poffint. Adeftc i_2uue ftultiilirna Athcorum cohors, L. nefanda corum nnultitudo, c^ui infinitas Divina. M2>elt2tix perfe_tiones imrii^ssimo 2»su irnpugnare vcl planc jaegare non crul cun.s Bltite, c^u_.lo, gradilm, jnk^m 2cli.il.lite attentio» nem voluncatem vel..2m concum^ccm Lc c_freti2t2m cohibite s. 2<l la- B l2tionis _liit2min2 fe^ucncl^ cn^itc^ videbitis 2Utem tum, nug2«6c c«mment2, (juibus mens vcllra liuc Usc^ue li^lir, felicitcr ex clillix diipelli; viclel)icis ftultitiam 2tnue nccjuitiam <jua_ vos llccin.l_.2nt, in puclorcm vellrum mcridiano ucc clarius r>2tcsccrc. Ens 2 mun^o divcrfum s. mun^i ipfius 2uHorcm vos a^nosccre resl2^amini, vel sorruico p^rticularum r,r2.e«nltentiun concursui orcum ejux 2dfcribentes, vcl 20 2.terno eum extitifle fomniantcs. l)ui6 vero nobix Vllccur? wum cafu in Iccn2M exiftentiuni vrocluhuz cft.aer, cuni«r>l>2?nnmcn2 conl.2ntes 2<leo fecjuuntur lez>cß, c^ui sleri^c^ue natur_s operatiouibus I2m utfis cft 6_ neceflluias, ur 2_>!<^ue il!o «2<_cm perrlci p 2ne non polsinc, quique e2 inftrudlus cll inclulc, iis sioprioprietatibus, qu_e in rcl^e^u 2cl ali2 curr,ol2 qu2m 2j,rill.MH sunt, sc ncxum intcr ll 2 2t^uc l.oc lklu:<tum ciilciunr fvaviflimum? l>lum, c^su piovenit aer, cujus m attnbutis admiranda adeo conspicirur difpofuio, ut, ouicl er2vil2_ iftius, «liuu.iin M2xime utilis, omni rei corporea; continuo infisrre conarur damni,,<l ipsum e afticit^s p!ene imseclirc V2lc2t? I>lum c2lu cxistir il!ud fluidum, uuucl 2cl pcra^cnllam rclpirarion.m, opus, i'!ucl, tine quo vita 2nim_lis pellilrcre non purcll, sc cui tot nr^2n2 in corporibus animalium d<*ftinata leperimus, necelf.riu recjuiriiur. Fiuidum, c^uo 2- Tes 2tu!ie p.sccs 2<i murum inftitucndum c^rcre non poflunt? Fluidum, quocl, li abeflet, totum rcgnum vc^ct2l,i!e corruclet? sluicium, line c>uo corvurum clellru..io atque in nrim2 ftaminaresulurlo, uri!illimum illud Lc M2- xime neceflarium N2tur ui,uß, nul^arcnus per2^i poftet? kluiclum, liue <juo omnis igtiis terr.l.rv. cxl.in^u_rccul, lux s. c^lot cjus evanefceret Fluidum, quod 6umici!ium noftrum illuftrat, L. Incert. pro r2tiune temr>nrum atquej locorum producit? Fluidum, quod foni tam cxcit2n<ii quam propagandi 2<i» minkuluuv

32 ) 24 ( M miniculum eft mzximc neceflarium Fluidum, fine quo nullus extfteret o'/«_2<5.u2, ufus osgan.ium, qu«huic lenfui die.ta "funt nuiius? Fluidum, deniqr.e, cujus ope mnchina. 6c inftrumetita nobis nuam uriliflima adhibcri poflunt? Hoc, inquam, fluidum num cafu provcnit? Cclte, fi quid vidctis, ardiflimum adeo nexum convenicnt amque omnin.odam, >n rebus, nua: cafu & per fortu; concurium exftiterc, non pofle obtincre u tro fateamini. fargiendum vobis cft ivaviflimam hanc, ouam confpicitis harmoniarn, Ens quoddam intelligcns agnofcerc auclorem. Bed re<;eril forcafl_. alius quisquam veftrun», vel conccflu hujusmodi noxu, exiftcnciam Dci tamen non efle conccdendam, quia ab atcrno exiftere potuit numdus. Ilcu vcro aigumcn.um on.ni fundamcnto deftitutum.j l tfi nexus hic rerum naturalium cum aerc in pr_.ientiarum cft a<s.iflimus; comingeflria tamen cjus curvis atrendenti facile' 2. oculum pacct. Ncgari ecenim non potcft', quin poflibile fit exiftcre 2nim2'i2, qucr refpirare opus non habcrcnt; fi» fces avesque absuuc ejusmodi fluido ac acr cft morum peragcntes; klantas fine aeris opc crefcences sc vtrefcentes; jgncm, qui hujus pr_cfentia ad fui fuftei.tationcm non indigera, Lc fic potro. Ilt vero atermtas neceflitatcm cxiftendi fmportat, ica e contrario contingentia fententiam de a'tcrnitatc eyertit. Pudcat itaque vos deiiramenti haud mediocris otdims! Dcfinite nugns agere impiisfimas! /.buraiiis fpcculationibus in devia trahentibus abftinete! Naturam apcrtis conten piamini ocuiis J Au&orem in o- petibus fuis vcner.ibundi agnoleite! Circa ifam, quam in rebus rtattirali» bus confpicitis difpofitionem plane admuandam, nexumque qui intcr caf eft fvavisfimum, fapientiam qua: fcivit, potcntiam qua_ valuit, sc bonitatem oux voluit h^c omnia it2 ordinaie, lubmlla mente vcneramini! DI^V autem feli glorianv dare lempiternam-j T A N T U >H.