GEMINO MESSIA, M. JOHANNE HAARTMAN, Commentum Rabbinicum, BenevoloSttperiorum indultu, in Regio ad Anram. Athenao,

Transkript

1 r l^ C3OD Commentum Rabbinicum, Oe GEMINO MESSIA, EXERCITIO ACADEMICO, Oeteiium L<. examina.um. dujuz Parrem Priorem, Oe BenevoloSttperiorum indultu, in Regio ad Anram Athenao, PR.ESIDE RECTORS MÅGNIFICO, M. JOHANNE HAARTMAN, Phil. Theoret. Profefl. Reg & Ord, Vubiico Erttditomm examim^ quapar efl modeflia, fubjicit CLEMENS HELIN, /^e^. Sm o). O. l^. m.febr. A. MDCCXXXII. loco, horisque confuetis. A.LO.U, Excnd. Ixe^. Acad. Typ. Joh. Kiämpe,

2 Art den Wohl Ehrenvesten und Grofiachtbaren Herrn / JP)trr ldl^ict^ SCHRODER, Vornehmen Kanff-Man in Stockholm: Meinem m die 6-lahren gewcftnen viclgeneigten^utritio. fi^sftiflt die Danckbarkett in ihrem Htrten kletde : kkj Begehrt des Tempels Schmuck auch schlechten Zeug bcym Seyde : Unb nimmt Höchsten dienst schlechtenw'yrauch an: So roirb der Herr Patron den guten 2Btueb schätzen, Wenn wtfå sich geblihrt kein Ehren-Mabl kan schen: Es tftnicht wie ich roiu, tå ist nur wie ich kan. Doch hoffet diess mein Blått, die Fruchc ergeb'ner inncn, Sin Auge voller Hold im Anblick zu gewinnen, Das durch ein freundlichs Min sagt. bag es Ihm gefdut: Alsdenn bin ich ans itl in so mit schon gckommen, Wenn ich verstchert bin, tå gätig sey gcnommen, Was ich aus Schuld unb $fticht Dir habe zugesiellt. Flh* an Gewogenheit, ftlr all erjeigte Gtlte, SDiinfchMch, derherr dein Hertz, undaantzes Hau^ behtlte! Ersey Dein Hei)l! Detn <gj>s&m beywettern undverdrutzl Sr zieh' Dein Lebens garn in läng und CiMlbnen Fäden 1 Sr zwinge yjepb tind Hohn von Dir nur wohl zu reden! Es gehe fehr bctagt ins Grab der mtid.e Fusi!!! Meines Hochgeneigten Gönners und Herrn DicnstcrZcbcner, Gehorsamstn' 2)ie«t«Qemen3 Helin.

3 VIRO, SpeßAtifftm-t fidei (f integ-ritatis, NOBILISSIM3 Dno. LAURENTIO ASCHLIN, Ad Ordinum Regni Suio- Gothici Cellara Rationum Quaeftori Sollertiffimo, Avunculo öc Patrono ftumatiflimo* Admodum Re\>erendo hlque CUrlffimo Domino, Mag. SAMUELI FLODIN, Eccleliarum Lomery-& Bajleryenfium Paftori Fideliffimo. Avunculo öc Euerget» honoratifiimo. Viro Mdxime confpicuo ac Prudentiffimo, o. JOHANNI Elicfon FORSBERG, Mercatori Stockholmia; laudatiffimo, Fautori Li Amico Diieäifiimo. Vire fpeßatiffimo ac lntegerrimo, l)no. PETRO HELIN Johansfon, Mercatori Stockholmenfi Dexterrirao, Fratri fuaviffimo. s» & o.

4 7)0/? VArios cafus, loca po(l <//^^ petita, Contigit AurAicas i/««^e/«quoque *?//ex<» Mufas, H Hic A»hs, hic Genitor, bic nofler Avttnculus elim s/»/7>, doßisque c?öo^// ec-ce inttigildrunt. Hic, licet ingenium longd rubi^ine /^/i/«jorpeat, _3^ 7^,>»H^ «e^«e<ll proiucere />7/c3«r, Atque per Ad-perfAS fors»o/?>-h^s//6i<«procellds finat ihorum faufio l»e/?/^,7«greffu fremere, nec pi^eat totos contendert ner)>os, quimts bires, modo ccs qud parte fequamur. ffht.ts ProdeAt, öss Specimin,»oSH»a/?^i primt Liboris* Efl leve, qusd fateor, nimls eflfimul exigmimque, P)(l:tlAt id i^eve re/»^).//, _5^ e/? qu curta fupstex. S.ntite F.tutores,»o/?,'!) quoqnefanguine }unßi, Mente fersnx, <?Ä4 facrxntur fcripta pufilla ö^c /minibus Veflris, pid fint ut pignord mentis. farloa fed Aft pudext pro mtgnis reddere dmd? Non : Animum qpratum, potui quz max-mt, prabent» HAmbtnefaßi, meis imis infixa medtillis t Teßore funt memori nullis AbiturA diebus, FloreAt utnimen, vigeat Sors loeflra, Salasque, Vttnquc 7V5/?^«s «Ä?»?^el feliciter <l^»z^ FÄ»/ mea pro femper CAlidiffima l,ei<-l! fermajtetque (übens, </ii«fpiritus bos rtgit >»^t«s, Nominum Veftrorum Obfer)>A)ttifftmus tultor Gemens Helin.

5 Ta yerr CLEMENS HELIN, Om Judarnas updiktade dubbla MESSIA, j _Sf> > Academie första gängen äisputeraöe" Attrade sin fegn«d i tye^a rader,.t\)tå trogne 2Ben och Tienare Johan Eliefon Forsberg, AWU blinde luda- tropp, tin Smorde är ju kommen l^ä ro* roil tu lengre ta i fäseng wentan sta kom: Han återgick: Han fomnwr sidst til domen, Ta fa r tu entlig se Then tu har stunget sa: Et Barn, en en Konung utan like Han/ född af Fadrens stjöt, är arswing til Hans rike» Tu Himlens sälla Häri TuÄonsdyre &att\ Som uti los och tro xvåt Smorda tjena fan, I se'n FadrensHand»ar Konung endast roar* Then öfwer Himmel, Jord och 2ions rike rar. MESSIiE Fiende7 tu afunds -fulle 3>rafe äg, til war Smorda om tu funnit någon maka? Gäck Rabbi bart och se i friften ännu mera! < Tag Molis teckelse frän tina égon bort! Ut hjertat skjäras om! tro seban ickefiera, 9Sn en MESSIAM-, som nu kommer innan kort ; Ark laga at tu fin? pä Zions barnas lista, Tu eljest fdfert stal titt rum i Himlen mista! Mm

6 Men mer om thenna Sak, mt"n Herre haswer ssriswtt I thetta lärda werck, och grundelig bett>ift, Hroad jordisttancke, ftegd, som luda barn far drifwtt, tit, ttt)cmu tro och ei thcn enda HErrans Chrlst. Jag önskar Ebr min 2Ben, alt godt för Edar möda, At I MESSWi Hjord med Andans spis må föda!!! Stockholm den 17. Dec Til Außoren Qå Jordens runda kretz, och Lyckans trinna klot, r Man med stor undran ser, hur' månge ther månd' fälas, Ut the sitt ändemål må minna, mycket älas, Och flfffl Lyckan opp med mång stags fonst^not. En del, fast liten nog, alt thy, som fåfängt, flyr : S>'n upkomst, roelgång, alt i HErrans hender steller. Med flit och mödo här sin Lycka roecsnxu; heller, Än utan fiåbm straxt nå opp til maué sty'r. 17herhos man roorba må Guds dölda Nåd och The förre för (Slut: tu frjet få, segla anckar kasta I Lyckans sälla hamn, til Ärans fått hasta: När thenne lomat, wräks och motwind måst' ffå ut. Et terbifft sinne kan ej lösa thenna knut, Ej döma rett ther om; Guds ort) bor fafen rotfa : Ther af Tu, kto7re Bror, har tärbt Guds under prisa, Och taga med och mot afhans Hand, utan prut. Fett unfcerligen GubTtg, kiäreßror, har fördt, Sen rot tilsamman^först rott) 2Berio Bcbol2 roarit, Ow ther i fiorton Ar bå onbt och got>t erfarit, Har Lyckan sellan med Tig retta fåror kjördt.

7 EliVad Tlt t nijo 2lr med mödo har försökt, Ta Tu först ned til Lund, Och iibfala, men sidst nu»oib the Lärdas ncste I ébi, Titt förnuft med wett och seder oft, Ej anstår röra om. Men hroad en grutftg stöt Tin Lycka, samt met> roar, tu Är sen måste lida, Af Salig Farkjärs t>ob, til Stockholm sedan rests än mond' i hiertat swiba: Wi sen wist bita fatt mång swar och hårder not. Lett hade kunnat stje, tå alt så widrigt war, At ttt, min kiäre Bror, Tin hug från Boken flagits n annan södokrok, til större Lycka, tagit I handen : hroilfet jag, met> flerc, prefat harla, Tu har mång' förstag och tilbub här förspördt: Men lifwål attat sieds i tolamob Titt sinne, Tig nögt åt HErrans nåb: Tig legat har på minne Th t bsfte Tu tin <23ub, tin Mor och Syskon gjordt. Nu HErren signe Tig! Tin Lycka fremjegudl At Tu med Lissens Ord må föda Christi Kyrckia! At Tu»årt Sorgehus må bli til hugnad, styrckia! ' Och stdst för Lambsens Thron, må stå i helig strud, Stockholm den 17-Decembr. i??_ Eidem: LXfc- igitur revocant mihi gaudia priftina Hf«/F, *3 Murmure quas grato detinet Aurafuol H// denis annis ( *»e>»/,«)»/.»l7 additur altet t capit ttmptre nofter amon mm

8 Hinc eoncors Animus»oö// eddemque voluntas, Lzdere a^^^i potuit nulla querela, /^/'r. Titan hinc «Zv/e/ orbem /^/?i'<il'//, Heline, hto fuit in fatis, tivtre me ftne Te: Confuetudine nunc beteri conceditur uti; Sbavius hac nibilefl, niifuit Ante mihi.,' Ergone jam fuboles,tam curo digna Pdrente, In Boreaj flatues hsc monumenta /sc/'/ ; gvod Utentur eis, qu& quondam erexit HSLINUfj 77< />^oö/><«^/r, a«7l»l nobilis i»?e»«.<' H?7/^7/e7l»i/s^rs hoc; tenera e/? me a namque I^<t//F, l7<l^^7«^ «ec- poterit fcribere digna 77'ö/. Saucius ut m/per luxifli»ia^/e Parentis, Sum faßus confors ipfe doloyis ego^ Sunt mihi nunc rurfus communiajubiu Tecum, ScAndere dum tentas mente dlacri Cathedram. Ltrvam, quam Gemino Meffia? dat ScboU Rabbi» Bxuis ac /^ce^^/ voce,»<^/i//ak«s t>/'<l. Atque i/<«i/«^ retegis fludiorum ufumque facrorum-, Artes ingenuas le didiciffe probas t Grdtulor ingtnium Tibi, i^»rs^ gratulor /l«/«/, Jufus Te dignas, Aonioque fngo. /71.,/?^ Tibi, c/z^/^i/e Tuis roi l^/7^r aßis, Det, rogo^ Meffias, qui Oe«/e/? O" Homo /1! Petrus Folin

9 CAPMT I + FROOEMIALE. $. I. Evpqnctfjef "]aii Mtira-letv' öv I»i2'^^ 7«l> l^tv h ]<S voum 1'f(gj). n-osafair (^) cum Apoftolis Andrea Lc Phi- 01 7T o(tyi)lai, kvgqxufisv lj}o*_?i' lov vev ]ov iuo-i>!<p Ih «- ««lippo ore profitetur, cordeque credit totus, per gratiam 6p. Sandti, illurninatus Chriftianismus: negat vero L^ omni nifu contradicere conatur univerfu3 ille, 3: Stephano teftante, mt/^?^^^_>> t<d) 7*7 Hctgila rt7rsfiv«i@-judaismus, qui 8. Sanåo lemper reftitit (ö). Hic enim limpidiilimis 8.-X S.a; fontibus fusque 6eque nabitib, ex quibub tamen folis veritas haurienda est, impuras traäirionum humanaruin lacuna3 adiit, Doétorum luorum comrnenta magis, quam genuinum facrarum literarurn fenfum feäando. Hinc rt6eb totac^ue Juda?orum religio, li. cut au&oritare non. amplius nititur divina le6 mi. ra siepiub mendacia, mer»3o.ue fapientura fabulas A iapit

10 2 fapit. ita non potni. non tot proplietarum, Chriflii _k Apoftolorurn caftigationibus ansam pra?bere maximam. 5.3M ut olim, IsrÄele lleo i.(.._._rer ac.l.il«rente, legem e^'ub ac pr_rcepta fedulo üblerx^näo, on.neb terra. gentes lapiennan. illius tel.imoino fuo probarent, si.unmib(izne esscrrent lau6_bu3, dicendo. (r),-..!-! btijn -'llsl P22^ Cmrn czdv P"> it2 poftmodum, curn )o< oreb receäerent a via, A. mu!tob in legem impingere facerent.vanirari^ 2r^ui incepit vox il.a.^)^^.d' mm NIIM 13n_>s H2^7^, f.quide mädata Oei per tr26irioneb ipsorum irrira re66erentnr, veun. truftra colnerunt, cum pr^ter mandata hominum non äocuerint quidquam. Qus x«>«.^.«etiamnnm llb hodiernis Jud_eis amplexa. non reverenci tan> tum fovetur smu; verum contumacia etiam, _>.!.5> phemia, variis 6emum Lc adhuc gravioribus cumulatur erroribus, ut in 2perta.n pertinaceinc^ue <c» vrcs-aa-lav univerlam eorum 6o_iriN2M retiexam elle, oppiäo Z^pareZr. Dubicandum iraque non el., quin OeuB O. M., juftiflima in.pullu3 cauffa quam eib, per stolen öc Prophetas. min2tus elt pcenam jam 6u6um impleverit, vecoräia nimirum, ccecitate, animorumque rabie adeo magna eos percutienäo, u. tempore vel meriäiano, non alirer ac cceci, in ten._>rib palpent. Q^od exincie nimio p!u3 mani.eftameft, cum non lolum verdum Dei milero perver.ant moclo, ic_ contra omnem omnim rationem intsrpretanäo.- fed etiam 1)«:a faåore suo äelerco, f^h^-

11 rupeque faluth\ /7.. (e) '..".ym^ mx vilipenfa, omnes de i contra vero öc genuino mundi Meflia patcfaöas prophetias geminum fibi iplis firsgant Mel/tam, nullis pra. ceteris Ifraélitarum piis regibus gavifurum prxrogalivis, nifi quod amborum horum auxjlio clu_tuve, omnium omnino hoftium, tam Ghriftianorum quam Gentilium, vim fra am iri, le vero iis luperiores optata^quiete, vitaque par2dilla ca beatiori fruituros, pertinaciter credant. <^)M i. a.2, 46. (^ AB. VII. /i. (c) Oe«^. IV. 6,(^) /^, VIII. 8- (e)deut. XXXII. if r\uplici potiffimum cauita, cur gemwum tihi fin-.d /7 xrr.nt.',/5/77^777, moti funt Rabbini. Nam />^.7t7.' duplex quoniam ftatus Meffia? in fcripturis adfcribitur, ratione cujus nunc tanquam pauper, variis affliérionum generibus excipiendus, tandemque mifera periturus rnorte ; nunc iterum tanquam pra?- clarus, potens,valdeque exakatus introducirur tparadoxon noc fapere ipfis vifum ef>, uni, eid^mque perfona?ram diverfum, contrarium ac inter fe quam maxime pugnantem tribuere ftaturn. Unde _<abbi Von Ifaac Abarbenel, TnAv^acp^ ille, ac mulfis libris editis, celeberrimus Juda?orum 1)o_ror, cujus fcripta laciunt maxumi, negat caput Efaias LIII. de Nellia filio Davidis elle intelligendum, quod qua: A s m»

12 4 5» inibi habentur, intvlesfiam'illum minime quadrent: cuius verba, etfi funt prolixa fatis, rieic tamen e re före exiftimo,ft plena afterantur.?>y ".lll^ -ps>l qua;- rk, cm.>2o t-*a-j7a 3^_^ Vj-^n p# pvrs. -jbo mm -o m7^ym ^n>n naid y^id inröwri yni x^i pms cm!^ "O "O 7,21m y.12 mm _"-^i y^2!i nn^m v_ >^_.^^m2n2^ v>by *.dni s_. cas bsp^ 5-^.NU, tza^vov ci^^dq^! "-.nv. topy ni-.^a v>y urs.» n^ rn2o.*h-_n voya '!,7WI jvw» x^d-d -.13^2 rm^ >Ä^^ rvn^ npiv ic K_/e_y. *wd' _>'^ bas w_3_;d. "^ymma mn> mi p rrwo".. _H2"N -^^^t^.^ cza^n v^l^^^'l2 mm sb cn7l> '..'QÄ np^ (_): Eandem de lvielna hoc xa.' i^aj_.» sic didto fovet fententiam R. Bechai, quod mm _x^' -»i p n^l) (^.il-w "Q Hinc satis patet, quam ältas in animis Judasorum egerit radices persvas.o de impatibilitate Meffia:: quod etiam ex 13uangelio 8. Johannis disce» re licet, übi Servatori noftro hoc ipsum objecerunt, dicentes : n',_lk<_ «'«aor-j.*;. <>»?«v ^ii> In. %*i?o* t*fou k.c 7«. diwvct' ngi 7!-«!.c lm hiyu*;, 07! &J l.^_!^i?lle.. (ot a _.»» 5-faVs; 7'i. w»»7oc o 1.3c 7^ «v^a.»-» (c), Chriftiani vero ex ipla 8:a S:a edosi, Le eventu optimo magi» Kro plus fatis confirmati, obccecatam vanamque l.anc eorum persuasionem Le hypothefin efle omn^ no norunt; Meffiam illum verum, filium Davidis, TTnßtiJov tuille firmiter credentes. Unde etiam Juftinus Ivlart)?r Tryphoni ]ud_eo idem jam olim in Dia-.o^o refpondit: 6 x i?q\ dicens, -* ***%>s&&* yén\m _.«

13 tv, t(gj Ai'.&:_^ nixihyjgu, /_$ l»os _^* pjfrd. "j^v 7rsct>]t)i) dvjn nueuoix/, ev n Tiu&riloc CpalvsS-cu kskjpvklh' (7?) Comment: in Proph, min. fol, 7g. c. 4. (f) com. in Leg. fol, 21, c. i. (c) Joh. X.II ALteram vero caullam, cur Few/'»««fibi fabrica- /Z rint Mejfiam recutitorum magiftri, idem li. t\. barbenel apertis indicat verbis, dicendo ' '»N-c^iy *ON"n I"!,-*^/ c_anyv_^o v^ >y nt >2 unsbrza-^sxn X-!17! "pn J»yc=D-ainan icrvr^a ioy"pnp VwaD *)^!l> ( 4)j Ingenua bae confeffione teftari voluit Rabbinus, fe, contribulium fuorum more, non tam limplici ex ignorantia, quam qorde potius obfirmaro, npimoque altiffimo tairu turgido, hane exorfum elte telam, ut ejusmodi interpretationes prophetiarutn contexeret, qua: Chriftianorum ellenr oppofita? fidei fententia^que.* non animadvertens le ro i- pfo nulli, nifi facro textui facrilegas inferre manus» Odio enim, quo plus civili Chriftianos profequuti funtjudasi, öc pra^udiciis nimis occupati, parum fani in explicatione leeorum de Meflia agenrium in medium prolerre potuerunt.* cum id lemper omni nilu fint conati, ut vim adverfariorum vel declinarenr, vel in ludibriå verterent, adeoque, in angnftias reda&i, non minimi ipfis vifum eft momenti, ekktigtum quasrere quodlibet, Quafl id fibi fans eli.

14 6 eile fenferint ad^redarguendos Chrif.ianos>dum mo* do aliquid, cujuscunque id demum., effet valoris, doiirinx eorundem cbjicerent (<l) comtmnt.in Proph. /«'»/o/. 275/. c. i. eirc, fn.. IV. jk Tque hinc faöum ett, ut gemintm fibi ipfis pol- /H iiciti fint, A Chriftianis, invitis licer sc renu< entibnz, obtrudere ftuduerint Mefftdm: quorura alterum Ephraimo oriundum, rjci*» si si^u/q MefftAmfi- /7/7», Jofephi nominant, qui utut vir pauper & fimplex, belli tamen gerendi peritiltimus in praelio tandem violenta occumbet morte, Alter vero', "N»a mwo Meffids films Davidis Majeftatis fplendore, Regio ilemmate, belli pacisque artibus clariitimus, MesTias ille genuinus, & verus Ifraélis lofpitator eti nuncupandus. Huic ea fcriptura? loca, in quibus «nytterium exaltationis.* M vero ea applicant tribuuntque diéta, in quibus myfterium exinanitionis ftatus, sc paffionis Meffia? noftri continentur. Bie geminum Meflias ftatum feparantes, id duobus annxerunt MetTiis, quod ad unicum noftrum Mediatorrm, ut Deum-Hominem, revera pertinet? inquem diverlo tempore sc diverfo relpeäu, quadrant verla prsedicata. di». V. F'^7llminum hunc cerebelli judaici fwtum e fcripti2 Rabbinorum eruere, lucem publicam pro»

15 f producere, produkum etiam. qvoäd fieri potuerit» «fcetore forditieque fua, ipfis mihi aquam cum fmegmate nonnunquam pr_ebentibus, purgatum reddere, mihi quidem fnmmis antea fuit in deliciis verum nimiis fumtibus, librorum que, prlecipue Rabbinorum penuria circumfcriptus, id tantum in praslentiarum effe&urrt dare adnitar, utea, qua? circa ampliffimam hancce materiam notatu videntur digniilima, breviffimis defcribantur lineis. Probe fciens mearum nec virium neque facultatum esfe. omnia, quas ad prasfentem conducere poffunt rem, prolixiori profequi ftilo. fnterea L. _3. enixe rogatum cupio, dignetur conatus hofce innocuos j qua (ölet humanitate, a?qvi bonique confulere, in que meliorem interpretari parten. memor difti illiusebraeorum: i-pxan m_^y_. n>_.o? n.d.- quod ve! intentio & conatus falrem boni operis, pro ipfo foleat haberi opere. Qua in re, (i me voti fecerie compo.em > de qvo mihi gratularipoffim, habeo fa= tis. d^?. SECUNDUM. De émesjta filio Joftyhu. I. PRrimam hujus Uelfia; mentionem, nifi valde fälwr, fecerunt auåores reeentioris Talmudis par-

16 8. partis, qux fub QemarX nomine venit, in Maffecbrtb Succa, quorum verba pofthac. VI, funt citanda: unde, fme dubio > "Ihargumifta ille Hagiographoru fequioris feculi, in Cant. IV. VII. g.haufit qujdquid de duplici commentatus eft Meffia, fcri- ' 7o: irwty] mi s2 m^o i^p^o^pi^yii'p>">2 j^n l>): sov *, p Horum veftigia non pauci recentiorum sudnorum lcriptores lequuti funt, quibus hoc eommentum adeo arrifit, ut pro aris tanquam & focis certanres, idem acriter conati fmt defendere, omnem moventes lapidem, ut fe aliosque de hocce Meffia redderent certiores. Pleudo Meffiee hujus na* talis e familia Patriarchas Jofephi, fpeciatim vero e tribu Ephraim repeci volunt commenti iftius compilatores: ab utroque igitur nomen trahens illis pro- uici- mifcue T^e/^!/ ben /o/e/^ö. öc 7V/e^_<- ben Ephraim tur, ut ab akero illo Meffia ben David eo melius discernatur, qvi ben Jehuda etiam audit. kornen vero, quo ut proprio eft vocandus, huic Meffias dudum impofuere Rabbini, Nehemiah fcil., qvem fururum volunt Hufielis cujusdam Klium ex tribu E- phraim, ut d.l. Buxtorfius, ex libro >avi lipas refert (ö). (al) Cit. a Cl. Buxtarf. Lex.Tatm. Rabb.p.nt. \2jz. (b),'».s)»<lf. Jud. c^. <l). f. m edit. IV. J:o 1/8"- y. 11. Amyentum MeiTla; ben Joleph. idem 1.. Abarbenel, /K ut ceteros taceam, exezech XXXVII. 16,19. Ke

17 &c. evincere fe Accepturum llll»'''*,^^ 3 regi t: übi Deus T. 0. M, promittic "^tx/j^ nd^ X^ s^t-l «^, tribubus Ifraelis fociis 5/7ir, O^ compofiturum H^/ co/l/a^h^/ illi n~hr"p \V r.n ejfeelurumqut eos TriN \V, ut fint tim mm in mmu e/^r.- inde colligi omnino vult Cäbiijtf (.«); t^q^ s_» hv_;d nbi^dd nnmp_ti I^n>i^ adeo tit omnibus fic conjunétis, fibique invicem cohasrentibus familiis lub Mefliae hufus iilii Jolephi dominio, Rex st\mefftas ben Z>4^/'^poftmodum fit i/>/7r omnibus unlcus PAfior (f Princeps 7»/e6«//7^. Verba vero illa, e textu propherico allata, nihil pra? fe aliud ferunr, qvam fore,ut lignum Jolephi, vel X Tribus regnumque Ifraelis-, & lignum ve! Tribus Jehuda cumque illa Benjamin, quas antea erant divifa?, inunum iterum coalefcerent populum, nec dua; amplius esfent gentes, neque in duo deinceps diftinguerentur regna; quod quidem fub Perfarum l^.ege Cyro, qui finem captivitaci Babylonicas impofuit, quoad partem efle fa&um, lacra teftatur hiftoria (^). Prseterxa cuivis facrurn textum adcuratiori infpicienti o- culo, fole patefcet ciarius, ne hilum quidem de fiaey ciali quodam lubjeäo, multo rninus de Meffia filio Jofephi, led in genere de tribubus Jofephi, Ifraelis sc judas lub Templo fecundo A. Novo fcedere reduniendis, Prophetam el?e locutum. Peculiarem itaque MelTiam, e Tribu Ephrairn oriundutn, R. 7Vbarbenel seque frivole ex citato probat loco, atque 3.^ Salomon ex Efaie Xl. iz> lenfura piophetia? dels tor-

18 KV torquendo, ftatuere conatur, intet Mtfftam M^»'O>. mdis _s Meffiam filium A»/e/>ö7 nullam\fore <?»._</^s7s»s», iicendo : isl "1> Id..^^ _>l? FjOYi si N^O.l IVI 12 fiwo <5): Cum textus de gemini Judas Ilraelisque regni a- mica reconciliatione öc redunitione ibi agat» qux duo regna fe inteftino femper profequi folebant odio. (a~) Mafchm. Jefh, p. 47. e. 4. (f) conf Ezr. I. 2. (fe. (c) commcnt. in loc. eit ÖlUlitAtem MefftA bujus mordlem, vita?qj fan#irnoniam fummo commendare conantur ftudio, e- adeoque in (f per fe fumme erit fepfé&us, ut vel Davidi in hifce nullus cedat > idem telianre fcriptura fcilicet (^). rlx jusdem commenti auctores Rabbini: quippe qni erga Deum pius, erga proximum 'jufius, qua pro fiäritio fuo Meffia filio Jofephi inepte prorfus allegant loeum Zach, Xll. 8- Übi notandum, five 7 >_o_n moraliter pro peccante, ut k,- Ifaac Ärama (^) & quidam Chriftianorum explicant, five Phyfice, pro infirmo ac debili qui fuceumbir, ut Z. Dav l_imcbi (c) K. Salomon b. Melech (<i) Paraphr. Chalda?us (e) L.XX. Interpp. (f) B. D. Gezelius (^) joh, Frilchmuth (å) aliique illud acceperunt, huic tamen Ivleflia? nullo prorfus modo eli applicandum : cura non de uno aliquo & fingulari fubjeåo, eoque, ut R. Abarbenel (/) vult, interituro, fed de pluribus Pro»

19 Prophetze fermo hic fit. s.ec feficiori conam idem R. Abarbenel, pietatem fanétitatemque Meffia? filii Jofephi deprasdicans', omnibus perfuadere fategit, Deum, harum ejusdem virtutum intuitu, dignatum efle ipfum TiVDya;.'. *»*"! /><.^e/«(f virunt focium /^_ «>?, \k)\ appellare. Quod eiogium, fi cum aliis fcri» pturas locis rite conferatur, nulli nifi Ghrifto, vero mundi Meffi<e competere poteft. Id tamen nemini Judseorum dubium movebit vel m»f«7s<.^ videbitur, fi adcurate facis confideraverint, eundem huncmes,- fiam regi* quidem H^/^i-e fublimtm, non Ifraelitis tantum, aut decem illis tribubus,f.d duabus etiam reliquis, verbo, univerft genti effe intperaturutn.quip* pe qui imperii iftius faftigium non proprio adfcendet aufu ; fed omnium ftipatus fustragiis optimo id obtinebit jure (/). Unde R. Abarbenel, inter alia perplurima, tali eum dignatur honoris encomio! 1:0 >mi r^av toatfd b^n 1^.21 w^ n^^l^ >ivsi (>«) -.jn idrtbo lin^a tzatyn «xax Plura de ex» imiis Mcffi hujus qualitatibus ex fcriptis Rabbinorum, teftimonia, obftante fumma temporis ginarum anguftia, proferre fuperfedemus. II sc pa^ f^) conf. AbArb. co»<m. l» ZAeb. XII* (L' Mafchm, Jefcb. f. 7^. <^. i. /. 22. (ö) comment. /'» /'ei^r^/et/c/'./^ I^4. cv 2. (c) a R. Abdrben. loc, c^. AttegAtus (</) in lib. Mklal Jo' phi, /^H. 1. quilo?wd2pemy\n vidyi 7>^2)i7*!*l r>.u_ <!7VflicAt, l^e) qui /^em /»er M^ri (f) />e^ «'«3«^c reddideram,, b Z (g)

20 3'2 (?) qui fpiritualitcr bitne e^/>//i-7!i /<.«'?», t!)en tfycx Ava.H är ibland thcm på thcn dagen (fe adque tempui _v. i, Applicat. [k) in tempora Maccabxorutn hoc dißum quadra* re afferit. conf. Diff. de Meffia confxo,. /,. _r< (/) o»e.,'«_.. I, (^) it. in Zach. XIII. 7. (/) conf. Cl. _6/^ta^/'. HiH. fid. t. c. it. R. Abarb, in Ezech, XXXVU. Mafch. Jefch. f. 47. c.'?* (f 4> <*&** ef ra in Zach. IX. p. (fe, {m) Omm. in Zach. XII.. IV. Ud^ter AclionespublicA.%, quas fifhtio huic Meflia; f." Z lio Jofephi tribuunt Rabbini, ba:. nobis prafcipue defcribendae confiderandasque veniunt: i. quod initi» «^ rf»''73 v^-p congrtgationis captivorum übique Judasvrum Lc Ifraélitarum fibi ipfis ab illo blande promittant: idem ex libello eorum fupra citato?dl"» rip^x referente Cl. Buxrorfio s^). 2. (^uod lempli tertii,ixi quod omnium lunt direcla vora, Hierofolymis fana** menta jathmis, idque e cineribus iterum fit fufcitaturus: quapropterin facris vocatus etiam fit unn >«",'» leu opifex fö), utfibi quidem perfuadere volunt Magiilri in Mallecheth Succ a (<). Hac ftne dubio Ipe fedus R. AbenEfra, Angelum UUm, quemdeusmal: lll.v.i.promiftfe tniffurum,qui YtAm Ante Dominum Angelunt foederis expediret, per Meffiam ben Jsfeph efl interpretntv.s, iimul ad lubfequuturum Meffiam filiunidavidis relpiriens, qui repente in lemplum fuum, cusns iundamenta prior iile jamjecerac, yeniret; cujus verba lic

21 llc fonattt,r)öv> p rrwö!iiv^? pm * >wn n?m *o:n t i 851 czayion is n^ia.i i^!?» 1.22N l^i pi^n confentiunt per (d) : Omnes quidem Rabbini in eo Dominum Lc Angelam fcederis fignificari Meffiam ben David.- fed quis ifte Angelus fit, quem Propheta pollicetur Meffiam hunc pr-_?ceffurum effe, verbis dici haud poreft» quantopere divinando diffideant. Nos vero Dei gratia re ius informaci, pra?» eunte fcriptura I^.. 'l. certo ftatuimus, Angelum hunc paraturum gloriofo lli Angelo fcederis h. e. Meffia. viam, effe prascurforem Chrifti, Johannem Baptiftam. Ne infuper nimis erimus prolixiores in excipiendis Le refutandis Rabbinorum argumentis quäm maxime frivolis, quibus Chriftianos de recolléåione fua fub hocce Meffia, deque 'lempli reaedificatione öc ejusmodi aliis, certiores facere ftudent, cum h^c omnia ad Meffiam b. David plerio) omnes referant, eadem alteri Disquifitionis hu^'uz parti, fi Deo placueri_,recitanda excutiendaquerelinouimus. (ä) Syn. Jud. c. L. p. m,-j2. (^) ZAch (c) e. V. f..?«p. _?. fn. /5. >l/n. conf. e^7l/«6/s^ ad l. c. quem allega» runt R. D. Kimebit R. Salomon 0* R. Abarb. ad loc t cit. {d) somment, ad b. 1. > v. MEffias filius Jolephi %. M^quoque, eaquenoti pauca sontra ifraélitarum bofles CbrifiiAnos geret: quod

22 ?4 quod prsecipuum officii ejusdem xzjinejw fore cenfent Judaei, Id namque ipfum in caulta unice eft, quod I_t.fum Nazarenum, verum noluerunr agnofcere Mesfiam, Chriftianis in os, fcepiffime objicentes Tf^i (4)nsb")iL"N n"o>ö "^ mn cznb-w s fiontesic nocentissimis occupati praejudiciis, magna facri textus injuria, Meffiam non tieaflw c>««ng, «V.&_a>V_>» (ö) qni caput /e^/?e^,> contereret (<-); l.d Regem quendam pugnacillimum, qui armis decertaret, omnesque terra? gentes fub populi Judaici imperium redigeret, iomniant; qualem cum priica fudxorum male credfidit astas, etiatn fruftra exfpe_cat poftera. Imprimis vero celebre illud liraélitarum, boc Meflia Ouce, cum Gogo i/ MAgogo, cumque-armido quodåm Chriftianorum Principe vel Deo (d) fingitur bellum. De quibus omnibus varias licet sc clariffimas repor^ taturus fit vidtorias Meffias b. Jofeph: tandem ramen, nec fortuito, nec quafi minus fe gerens forriter, nec ob debilitarem corporis vel peccatum quodåm patratum modo; fed certo Dei decrsto ac con* iilio, ne hic perpetua vivendi facultate _< continua vidtoriae gloria polleat, quibus alter ille Meflias b. David folus iit beandus, inprdlio 5««, Armillo faro fuo cedendo occumbet. Qua de re confulimeretur Cl. Buxtorfius (<?), qui curiofitati B I^.. pluribus fatis faciet. Quin efiam a fe fuisque omnem mortis boni hujus Meffia? culpam amoliram cupiunt Rabbini, acfijudagrum vel malitia vel negligentia tantum accitum ellet

23 t5 effet infortunium. Rabbi vero Abarbenel, quomodo animum huc illucque prodidit vacillantem, notatu videfur digniffimum. hic enim, quem antea pro-' lixo öc fiuente narravit ftilo, non ob debilitatem vel peccarum moriturum, quem etiam omnium dixit ftipatum fuffragiis Ilraéh.arum futurum Ducem, e- undem poftea quafi coronam regni proprio fumfiffet au, ideoque miferrima hac afficiendum morte cornmemorat, Ifraélitas hunc in modurn locuturos introducens : mivq iav^q.l ina npb ''a >y «>n caa^i ns iwp_ni iai\m sy>i -jsnni ina^iq^ Va_y_> (Z'): "i 1?0)HTn n_>i> czjninbs Ita, quas eorum ma^_i_ eft cauffa, efficit, ut nuspiam inveniant, übi pedem tuto figanc, fed defulcoria quadam levitate nunc huc nunc iiluc incerti agantur.- cujus inconftantise R. A- barbenel, qui reliquis Rabbinis Lc do ior sc fagaci» or habetur, hic facis luculentum prasbet exemplum. (a) R. D. Kimcbi in refp. Adv. Chrift.pf.CX. fubnexis (b) I. Thim. i. f. (c) Gen is,(d) conf Buxt. I. r, (f lex. 27,/»,. p. m {e) H». Jud. I. e. (f) MAfcbm. /e/cö. p, 70. $. VI. Slc de graviilimis futuro tempore bellis 6c triftiflimo, lub ipfo licet Duce Meffia b.^ofepb., ftatu fibi metuunt judaei : quem, cum gloria ac dignitare regia brevi admodum rempore eminuerit, mox violenta periturum morte augurantur. llinc variis pre - fi

24 56 fi 2NAuft_.s, rniferrimeque afflifli D^_?/, r^m *ptu fnguli /_7^ rni hujus Meffu amaro dcpleraturi funt luelu /^^««. Tribuim tti^/«/^^e /SX/.5 fefe in lacrimas ejfufuri* /«o s/.t» Regi Meffi i//^'^.o^ exhibituri honores : utpote de hoc lu<_lupr.edi.--um putant Zach. XII, 10, feqq. quem locum in libro Mafecheth Succa ficinterpretantur Magiftri Rabbini j mnma">y >>lo 11122^1 \s*n «]oi^,-a rn^o >y lox in pan '»di'» iai na^bs ]k&?,io^a Zi>i2'_^ yin i'^ >y IQ^. ini zili^ le-on an2l 12^,1 sinsty r]öi"> pn^o ',y ioj^i (7,);^i v^^y 112V'. lipil^r. ne-.' d!ui interpret tationi, imaginarii hujus Meffias b. sofeph acerrimus propugnator R. Abarbenel non album tantum addidig calcuium, verum dilucidius etiam Ifraélitarum fuper morte eju^dem querelas öc lamentationes explicare eft conatus (ö). llujus verba longiori nimis circumfcripta aniraku heic allegarem, fi paginarum permitteret numerus, fimulque Rabbinum hunc ex propriis fuis verbis refellerem, quomodo fuo fe jugulat gladio oftendendo, fiquidem, quod tot famili-e nunc ob mortuos fnös in genere, nunc propter maximas jllo tempore anguftias, nunc ob Meffiam b, Jofeph in pr_elio interfeäum, nunc denique ob fingularis cujusdam, qui.majoris eft habendus pretii, mortem, maximum 5c incredibilem pra: fe latur^ fint mw? rorem» vacillante differit calamo. Eandem fuper hunc locum etiam cecinit cantilenam R. Aben Efra, feaud meliori dukus ven_, te^tum ita eft interpretatus,

25 vi- 17 boflibus /7/^/0!.^?«fus,ac fi ad Deum refpkerent Jud&i furi, quomodo omnesque i^e c7^ea!e Meffit 6. Jofeph <.ö fumet graviffimaw, quem fuum Meffiam flebili profequuturi funt luäu, non fecus ac qui unigenirum deplorat(/). Verum non vident neque inrelligunt obccecati jud^i myfterium redemptionis noiirx per Meffiam jefum, quomodo Dei in carne manifeftati latus, dum cruci affixus penderet, lancea perfodi, fecundum boc variciniumdebnerit: licuti eiojéif}*!- ipfe Johannes teftatur effe faélum <7«1, >^<_cf)^ vrl\ti"<*<sji, UyxavS _.vf>_s,. c.? o>/ é^skslj-cav s^i). Nempe intuebuntur eum fincera poenitentia & fide, convertentes fe w*l* "]ov dfxyyov /lic ->.C, c^» x_7' ayvoiav ävri^iivav (e). Illi vero, qui Spiritui gratias pertinaciter refiftunt, nolentes a peccatis refipifcere, öc gratiam Dei in Chrifto fide ampleéti, hi»'e/^^t-^i' ad eum, quem transfixe* runt, volentes nolentes, quando omnibus in noviffimo die venturus eft confpicuus (/): Sicut etiam Poéta quidam eleganter cecinitt Tunc trepidi adfpicient cuvo i^f«//sx/l trabdli Brachid (f invidid tot documenta fu, Transfixurnque latus, quod militis hauferat hafl a, llltoremque tremet gens fceierata Deum. (a) in Jdlkuth. fol.sz. p, i. I, 6. (f' -gloff. dd h. 1, (b) in _?/lc^. XII. /O. tonf. Mdfchm, Jsfch.f 7.^. <7. i.it..</ö/7/^ rö. p. foj,(c) ad b, I. (d) c, XIX (e) ab if. 17. (/) Apoc, jl7. c f. vii

26 18. Vl'. ÄyfEilia bocce b. Jofeph inrelici fic omine demor- J.VZ. tuo, ac univerfali Juda.orum plan_.u deplora-.o, corpits ejus e^«/'?»5 ftatim//-^ porta Hierofo^ymitana, l?e/ quidem <«/)«7v! _*. /'^l.^^^hh^ <l /7.«K7^.7/^e/'f e/? recondendum, usque dum Meflias ille alrer filius Davidis venerit.- qui poft dies XLV. ex iniiatu Tuba; Michaelis Archangeli, una cum Propheta fina fe manifeträbit, anteceltorem MeiTiam in vitam revocaturus, omnes etiam Ifraélitas a mortuis refufckaturus (a), A quo ko]' e o%rjv lic didto Meflia aureos nefcio quos non libi pollicentur montes, putantes fe in univerlum omnes lauciflimo nec non lplendidi.ffimo exce ptum iri convivio, inque terra lua t^naan melle la- _.eque fluente, vitam acturos ex omni parte beatam, immo paradifiaca feliciorem. De quibus omnibus pofthac, V.D. cum lpecialius de Meffia b. David fcripferimus, agendum. (a) co«/ t7/. Buxtorf: fyn.jud. 1. c. VIII. "lque fic, favente Deo, T^U/?,^/^ quorundam </_» /Z^ _^te//?^ />e«/t)/e/?ö ctmmentum, ut illud, non tam ex Scriptura, quam proprio örtum fictumque cerebello tradiderunt, quoad fieripotuit, breviflime explicuimus Lc übi necelfum refutavimus. Quod tamen, fi cum finceriorum paullö Judasorum L. antiquiorum temporum docuraentis conferatur, vel fufpe um reddi»

27 '9 di, vel nanci ab ipfis bert. vel. etiam prorfus rejici ac pro meris haberi fabulis -liquido apparet. Exempli loco eos tantum in fcenam producere lubet,quorum pariter öc eruditio Le audloritas apud Judaeos non minimi asftimantur pretii. R. David Kimchi elegantiffimus ille Judasorum fcripfor, etfi Chriftianis nihil conceffit magis, quam Abarbenel aliique, nullibi tamen commento huic de Meffia ben Jofeph calculum addidifle fuura deprehenditur : quin potius gloffas Rabbinorum rariufcule allegans, quid de e- orum feöla lenferit, haud oblcure hifce profitetur verbis: H-vm^y t]ov n^^yo si >y i_rv\9 bl m^n^i >>^>i ionö *pn tr_a_;im_n b *on nom ncnbca (<«) ' >ba vior R. Mofes barmajmon, magnum illud lumen perfe e fapiens, cotius Talmudis epitomator adcuratiffimus, etfi vs gemini quoque Meffi memi* nerity unius Davidis Regis, alterius vero e^/>s^e^/> ipfius. _z/e^i_? *«]' s^ ^^ fic di<ili (ö) nullam tamen in fcriptis fuis Meffias cujusdam ben jofeph fecit mentio» nem; quin pro hasreticis pronuntiat omnes, qui aliunde. quam e folodavidis femine, Meffiam prasftolantur (<^). Rabbi denique Menaffe ben Ifrael ex recentioribus raras eruditionis laude celebris vir, prifcorum illam quorundam mytfomv de Meffia ben fo» feph, inter gentis fuas ad fingendum parat» mendacia, monftro haud diffimillima rejicit, fcribens. >*- tiquosfibi imaginatos D. Ducem ac priwiptm populi före (d). C i effe, Meffiam b. Jofeph, Ante M. _>. (A)

28 20 (a) comm, in Zach XIII, (b) HalicL Melachim, C. XL'A Mobil. Dno Peringer. Upf, edit. p. m (c) art. fid. fun " <//.« (^i) de refurr.»js^. lib. 7//. c. s.. IX. H^lOn tamen inficias eundum est, antiqniflimosjul^ d_eorum Do_tores, cum Meftia; ben. David varia dolorum, affii_.ionum cruciatuumque tribuering genera, qua* ad expianda omnium peccata, in fe fufciperet, eundem etiam fumma animi reverentia ]ov Sphraim appellavifle, ipiius Dei effato (^) nixi.-quo eum nomine a Deo infignitum putarun.fi, utpote in anguftiis conlolationes admittentem, Lc promiflionem de gloria paflionem fecutura accipientem: Sicuc hujus antiquitatis rudera ac monumenta e Jalkut (b) Li, Pefichta Rabb, excerpta legi poffunt in confenfu antiquitatis Judaica. cum explicationibus Chriftianorum fuper locum Jer. XX.ll Celeb. V- iifdra. Edzardi, p.i. 2.^ 4,Quapropter etiam graves, iique Celeberrimi ex Noftratibus dantur au- Kores, qui ftatuere non dubirarunr, antiquiores Judaeos, parabolico dicendi genere valde d_ö.eé_a.o_,iub liocc_ de gemino Meffia, involucro, nibil abnd in«telleä.um voluiife, quam duplicem unius Mefli_enoitri ttatum Lc adventum(v).quos itaque L. Melliam b. Hpbraim sc Meffiam ben David pro uno, eodemqj habuille Mellia verofimile omnino videtur, Quibus eo lubentius efle accedendum opinor, quo magis»

29 2l Ut fupra notatum eft, conftat Rabbinos fequiorurli temporum, fenfum Antiquiorum fatis diftinélehaud percipientes, vel caligine prxoccupararum, deregno Meffi-ae mundano, opinionum obfufcatos, vel etiam libidine Chriftianis quidquid concradicendi, cujus- Cunque id demum effet momenti, abreptos, a majorum defiexiffe fententiis. Unde quod fana primum fide de uno credicum Le traditum fuit Meffia, duplici induto habitu, id poftmodum de gemino acceptum A defenfum eft Meffia. Ut autem hujus ut» faftoftpdnme nullas fatis firmas, aliasve videmus rationes; Ita, ut commen.i hujus audloribus idem objiciatur, quod iple Meffias nofter ac servator fumme. benediilus fiiis olim Dllcipulis inculcavit,merito cenfemus. <_> «7«!,7.. ffä) 9^_H<f 7? tta^lct, 7^ S-iffO"-.» i7n 7m* cnv otg f\d\*iohv 01 VsjQ-flcu u%ji Jav/ct eået mtsfiv /a# XfyTov*. Q Micrjiav)) f(sf étq- \&iiv «_ /.* $0%e." ««I_?J (d). ("<.) Jerem. XXXI. zd. (b) /las/-/? _s^.... (7) vid. FUcii. _7/^!>. fcript. Z'» 11. Tr. IF. f Hackfpan, Ad LipMAnnunt _7. H^/. de fcript. Rdbb. />.,'52. it, F.vl*. D. _7f^_.ov. <ie Af. Meffu, p. 20, O"c-, s^) Lhc. XXIV. 2s. 2<s. H^Oren. quidem adhuc quamplurima ärgumenfa.. I^ quibus Rabbinorum de Meffia ben jofeph vel E- phraim nugamenta figmentaque detegi ac refelli posfent; quas tamen, quoniam brevitati ftudemus>nuné coi_«

30 32 c.nlulto omittuntur. Speramus nihil, quod praecipue ad rem facere pra_(éntem videatur, noftra prasterlapfum effe cuipa. Quod reftat de Meffia ben David Rabbinorum commentum, nifi I.XC noftra opella admodum difplicueric, idem, fi Deus vitam viresque concefferit, in altera hujus Difquifitionis parte dete&um Lc examinatum, ll<. B. proped.» diem eft habiturus..!>w Dn '«8. D. (3,