HUMANITATE, JOHANNE VIRTUTUM POLITICARÜM FUNDAMENTO, Kobiliflimo. DiJJertatio Politico Moral is, Apud Joh. Edman, Reg. Aead. Typogr.

Transkript

1 _ wank D. D. J t DiJJertatio Politico Moral is, De HUMANITATE, VIRTUTUM POLITICARÜM FUNDAMENTO, n.) f Tsd. 1 I om. Cujus Partem Priorem, Confent. Amplk Facult. Pbilof. Upf Praefide, S:a Ria M:tis Magna Fidei Viro Kobiliflimo JOHANNE IHRE, Reg. Canc. Confiliario, Prof. Etoq. & Folit. Skytt. Reg. 6t Ord. Equit. Anrät, de Stella Polari, Acad. Litt. Hum, Holm. 6t Soc. Reg. Scient. Upf. Membr. Societatisque Antiquar. Lond. Socio Honorario, Publice Examittandam fiftit Petrus Hellzén, Jemtlandus. In A«dit# Carol. Maj. D. 10 Maji MDCCLXIX. Horn Ante Meridiem Solitis. U p f a 1 i a c,. Apud Joh. Edman, Reg. Aead. Typogr. r!

2 Friherren, Hågvdlborne HERR Ingen ting nr vackrare uti én tiplyft verld, an di de HSgre och omhjertade Belkyddare, och omfamnande veni for de mindre lyc- Nådiga Fru Friherrinnan ibland D.eflas antal, ån jag; men jag bor heten fåra et adelmod, fom uti välgörande aldrig fyftar på lit egit, (ko- Kårlek hade jag knapt fattat i pennan, om jag ej haft hopp om fände namn, fåfom utmårkta exempel af et månnilkokårt hjerta, famt ru det til ingen del fvarnr emot bevifta vålgerningar, eller den full» oga lårer anfes for en fvag Ikugga af den fednare. Den ftora omforg, tjena framtidens a'reftoder; och Ikal den vigtiga del mig deruti år upinin välmening, och tillika vifa huru högt jag åftundar, at gora mig Herre och Fru lefnaden fornoglig och evigheten fåll, den årerika Oxenaf vanligt hederligt tankefått och adelmodiga égenlkaper; onfkar iä Hbgvålborne. I Herr Baron, Min Nådiga Herres 3 PEHR

3 Friherrinnan, v - v - ' Hégvälborm FRU SARA MARGAR. OXENSTIERNA, Min Nådiga Fru, Fortiamare ej anfforlunda vilja fkiljns ifrån andra månnifkor, an fåfcin kel:ga. Ingen liar ftörre Ikål, at rakna Hogvålborne Herr Baron och yackta mig, ar genom en mindre liflig målning deraf infor Ailmån* och örnar vid (it bartt förtjenta loford. Detta ringa arbere om mannidet» nåden, at fa pryda det med Herr Barons och Hennes NÅdes ly. at gifva deraf Herr Baron och Hennes Nåde, et vedermåle, fom, ebur komliga vördnad, hvaval et tacklamt linne uppfylles, dock of et mildt hvarmed Herrskakt foftrar fina K. Barn, lårer iakert uti^fin fragt for dragen, vårdas med en ömhet ochointanko, fom Ikal gå i borgen for nog värdig til et få nådigt fortroende. Himlen göre min Nådige ftjernilka Familien under trefven tilvåxt altid blomftrande och frågdad troget fom beftandigt uti djupafte undergifvenhet och högacktning Hbgvålborna Fru Friherrinna y Min Nådiga Frus»fi i-'- -. i i f» i\\-j ii.» i»; ni si friabåt cngsn T ficj ;b "i i b nk«v( JT-W-, i i ' ' : i p:, j. s! tjennve HELLZEN.

4 s ) * r ac nunc fit, animo fentiamus perhorrefcentes; ideo tarnen animos prohorum ab hac virtute d reli&os e(te, non ed putandum. Ed enim homamras qua- (5 centrum, ande ceferse, quibos fatkiacinnc, obligationes indar radiorum emänant, adeo ut% qui hominem ecu hominem amat, focium, fidei confortem, civem, populärem, collcgam, amicutti, parentem, corjugem, regem patriamque certo dt amar tums. Haec aliaque argumenta nos permoverunt, ut in anirnum induceremus, fundamentum virtutum Poltcicarum in humanitäre efle qnserendum» qnod, Te G L* humano interprete pro modulo virium explicatum ibimus. Vere humanos nos reddit ipfa humanitas, & uti illa vel nomine infert communione n natur#, ita notione (ua genuina ineuleat virtutem feu pra* claram Mani animi affettionem. qua alios ceu aqua* les aquo nobtscum jure trattamur. Ede vero hornines äquales varia comprobant documenta partim exunitate dirpis & ortus, partim etjam ex abituo mnium pari pecenda. Nafcimur enim omnes eodem modo, vagimus in cunis miferi, aliorum indigentes cpe, nec facile illa caremus adukiores fa&i ob vices rerum tridiores, qp# nos fepius occupant, ut five juniores five maturiores curat rerum gerendarum nos coquant. Multum quidem didant homines ratione donorum fortunae, quod alios pauperes, alios fecerit ditiorts, uti nec pares animi corpotis- IF.

5 & ) 7 ( risque dotes fingulis folcrs adfignavit natura, fed quosdam dum excellere voluit & fuperbire, alios depreffit ad jufhm illam negotiorum in vita harmoniam mire tempcrandam. Verum hacc ipfa utpote magis phyfica in cenfum heic non veniunt, dum confideramus hominem moraliter ratione dependentiae a Deo, cui fingula referre debemus accepta, & in ordine ad ejus legem, vi cujus idem nobis competit jus, eadera fingulis (ine exceptione colenda funt officia. Certe hoc refpe&u nemo Dominus aut fervus, fed omnes seque a Deo dependentes libere nati liberam habemus vitae difpofitionem. Fatemur amicam hanc jurium convenienciam fsepius per vim difturbari; largimur etiam non ita multo pofl mundi exordia commutacam fuifle focietatem univerfalem in alias minores; inde tarnen non fequitun eodem pafto fublata fuifle jura in Deo & aeternis ejus perfettionibus fundata; quia uti Deus eft immutabilis, ita lex ejus, quae inftar exemplaris & imaginis perfe&ionum ejus nobis infculpta eft, permutari nequit, adeo ut, quamvis tranfierint mortales in pecqliares civitates, per eosdem pacifcentes cafus non migrarint jura communis iflius focietatis in cognatione & confangvinicate ifla univerfali fun data, fed fua nova inde confirmarint. Videt namque ratio cun&a in mundo phyfico fapientem habe re ordin,em, nec eundem, morali fuae denegandum efle naturse, fi fe falvam velit, unde facile concludit, adeite non modo potentem omnium au&orem, fed eundem etiam per hanc fapientem mediorum & fini-

6 ' ) 8 finium fubordinationem indicafle modum, quo nobis agendum eflet convenienter attributis divinis in gloria ejus provehenda. Et quamvis haec fanior ratio in fe confiderata non obligec, ftringit tamen vi legis, quam interpretatur, & quatenus hoc mo do voiuntatem divinam manifeftat, hancque in ratiocinando praefentem fiflit ac veneratur, inftar le gis jubet & vetat, fingula revocando ad tribunal coriieienciae, quse veiut media De.um inter & homines, non tantum, ut (taeua Mercurialis, agenda & omittenda] comnymftrat, fed cum fpe prasmiornm ac felicitatis obtinendx ex honeftate, quam acriter inculcat, curpia autem additis minis prohibet, quae fingula ratione qualitatis operativae> obligationis & effe&us accuratius penfitata, arguunt veri nominis legem«1. HL Et hsec ipfa agendorum ac fugiendorum norma? quam paucis ex natura hominum rationali e- ruimus, non poteft non, utpote eidem adcommodatifiima, ejus quoque veram procurare perfe&ioncm & commoda, in aequa iurium fingulis men* furata portione & debito inde officiorum obfervato ordine. Jura autem non funt fi ta & imaginaria, fed maxime vera, & quatenus realiter afficiunt hominem, involvunc qualitaum activam?noralem, uc eum Hochftedtero a) loquamur, per quatn nobis, a) In Colleg. Pujendorf\ p ubi etiam vindicat juris vocftbulum nb aquiwcatione, dieendo ihud nunc indi-

7 ) 9 C & in e(te morum confideratis, certa & peculiaris agen; di habendique facultas concedicur, cujus haud exh gua vis deprehenditur tum in animo ejus, cui com" petic res, tum in animo debentis, adeo ut non fu«ftineat per obligationein legis, integra confcientia» alteri, quod fuurn eft, requirenti refifiere aut denegare. Hinc) fubnafcitur genuina officiorum ratio > quas, quamvis effeftui danda, ut origo vocis in(r nuat b), non includit omnes in natura efte&us necefiarios & uniformes, fed liberos eosque tantum, quos ab agente rationali & libero fibi depofcit ante memorata lex, quam etiam principium eorum normativum dicunt Morum Do&ores. In ejusmodi vero offkiorum, h. e. a&ionum liberarum pro rätione obligationis, ferie, primum fibi vindicat cultus locum numinis, quem nemo hominum negaverit, etfi quispiam negando adeo impium fe exhiberet, eadem opera humanam exuifie naturam judicaretur. Succedit dein fui amor moderatus pro ratione finis & omnium, quae hominem in efle fuo rationali & fociali perficiunt, & quatenus ambae hx qualitates in homine adcuratius excutiuntur> conjun&im & in B nexu care attributum aslionis quod juftum efi: nunc iterum attributum perfona, ut beic, quando definit per qualitatem asliuam moralem, competentern perfona, ad aliquid ab altero, quocum in focietate vivit jufle habendum vel agenduni. jlas etiam apud Moral. pro lege & complexu legum Jyßema - tico in Jnrisp. N. ujurpatur. b) Officium derivatur ab officio, quod olim efficere valuit.

8 @ IO nexu fuo firma conftituere pottan* fundamenta, quibqs omnia juris naturalis ofttcia nituntur. Profe&o inde quod jüdicavero hominem rationalem, re te infero, eum trahi non bruto quodam inftin- &u, aut necettario quodam impulfu, fed amore perfe&ionis longe lublimiori, qualis decet praeftantem ejus conditionem & ipfa nobiliora agendi prin cipe Hinc certo concludit ratio, fe odiis, fimultacibus, diicordiis, caedibus aliisque vitiis deprimi ad fordidam brutorum fortem, ftudio aucem virtutis elevari, vel in fua confervari praeftantia & dignitafe. Praeterea videt eadem cultior ratio, hominem efle, ut diximus, focialem, ita a Numine compara. tam habere naturam, ut falva non fubttttat citra a- liorum confortionem, quam non fi&am & fimulatam expetit, fed fidam & finceram, & uti fe in mulris indigum nulla re delufum cupir, ttc facile fentit obligadonem ad paria prsettanda in pari honeftatis erga vitae fuae confortes exercendse ftudio, fine quo omnis corrueret (ocietas. Refpectu igitur triplicis hujus obje&i, diverfa in Deum, nosmet i- pfos & alios exfurgunt officia, quorum ea eft relä* tio ad naturam hominis, ut eam perficiac, uti hxc e contrario in praxi illorum proximus interpres vel norma dici fölet honefti, ad quam exigenda erunc omnia juris naturalis officia. Illa vero dudum diftingvi fvevit pro ratione ftatus in abfoluta & hypothetica, quorum illa cum natura necettario connexa in communi confideratione ftringunt, dum ha?c refpiciunt homines inter le pacifcences, & eatenus

9 @ ): xi ( 9 I * ad complexum illorum communium adfcifcunt alfa magis peculiaria ex confenfu oritura, non quafi haec diverfam a prioribus agnofcerent originem, fed u- traque, tam abfoluta quam hypothetica, referunt fe ad commufiem omnibus naturam, & eadem ipfa humanitas, quas in asquicate fua naturali vehementer fvadet alios non. effe contemnendos aut kedendos, jubet etiam pa&a, ubi opus fueric, libere fancienda & eadem firmiter tenenda. Abimus enim3 fprcta munitate com- generali ad confociationes ex inito fcedere arfåius inter nos conftringendas, non eo quidem pa to, ut deponamus humanitatem, fed ut eandem politiorem declaremus, & opere non minus quam verbis mutua quaeramus commoda* Prsterea non videmus, quid moveat alternm ad me focium fibi foederis adjungendum > (i nihil haberem praeclari unde quidpiam fludii, officii ac benevolentiae in com] munionem redundaturum ipfi promptere liceret. Quamobrem, quod dixit alicubi Cicero de amicitia: pares cum paribus facile congregantur, idem nobis enunciandum de amica focietate, qua: omne inimicum & inhumanum refpuit. IV. Alioquin dividi etjam folent officia in necejfitatis & commoditatis, perfefti & imperfecti juris, quorum indolem propius infpe&am cum noftra in fuperioribus adferta humanitate coincidere, vel ab eadem facile deduei opinamur. Speciatim vocantur officia humanitatis, qua accipienti profant % pra* B 2 ftan-

10 y i2 c flantem non gravant, vel ut verbis utar Ciceronis: tis funt utilia> qui acciphint, åanti nonmoufta. Et fane penes nos erit in rnulcis, opem ferre citra gra«vioris damni fenfum, & fuppetise, quasdato cafu af«ferimus, alteri efle poftunt vitae praefidia, e. g» langventem & fame periturum rehcere, in aquas deje tum extrahere, per nemora & faltus erranti viarifi monfrare, & alia Iiis gernina, quae qui neg* lexerit» agere contra naturam cenfebitur, quae mo* veri amat miferiis, fuccurrere ac le vare in angufliis. Ideo autem, quod communiter riicantur imperfe fco jure deberi, nihil amittunt rigoris apud Legislatorem, qui ut fan U(fi«ius per fuam immutabilem effentiam, de jure fuo remittere nequit, & quem«admodutn illud per varia beneficia, illimicacum ha bet in creaturas, ita fine ulla exceptione plena requirit obfequia legis per naturam cognitae, & fuo comple&entis ambitu humanicatis vel commoditatis non minus, quam neceflicatis ita di fse prxcepta» Regefleris forte, voluntatem efle fimplicis complacentiae, qua curata vult Deus imperfe&i juris officia: fed cave, talem in Deo a&uofiflimo fingas, quae deftruat ejus efficaciam & operationes. Aliter autem fe res habet in hujus legis exfecutione, quam partitam voluit concedendo hominibus faculcatcm alia puniendi deli&a, dum alia impune hinc abitura, in cujuslibet confciencise foro examinanda & fibi dijudicanda refervavit. Nam officiorurn omnium aequalis non efl: ratio in civitaribus, quod easdem alia dum ingrediuntur & conftituunt, alia ad to \ bene

11 9 ) 13 C 9 bene effe & confervari faciunt, proinde nec ejusdem neceflitatis, fed, ubi hsec fimul haberi nequeunt, illa potiflimum ob'erventur oportet. Nemo forte non concefterit» feditionibus didrahi commu* nicatem, furtis ac rapinis fpoliari, immo, caedibns, fi graftirentiir, penitus emori,quse vida, utpotc gra* viora & adverfa fini omnis humans conftiiutionis, esdem, qua illata1 vi repelluntur, vel juflis & proportionaris in foro civili fuppliciis afficiuntur; reliqna autem minoris momenti, ut ingrati animi crimen, morofitas, dencgauo mufui, & plura parum politi nioris indicia, qoas lui inhumanitatem produnt, ita Vetita quidem funt & nociva, fed qoia horum cum falute comniuni non adeo ar&a connexio eft, committunttir, ciijusvis hominis pudori & animo rralorum fibi conrcio difcutienda. Prseterea non arbitramur, in univerfum ita delcri poffe humanitatem, quin ejusmodi opis & auxilii indigus facilem deprehendat benevolentis & favoris aditum in altero, quem in altero fenfit pracclufunv, nec (i calculos re&e fubducimus, rragnopere referret fingula ad vivum retecare, praefertim in tanta, quse hominum ed, ingeniorum diverfitate, quorum alii, ineitante malitia & improbitate, magis exacerbarentur, alii rixas rroverent mutuo cum defpendio exercendas. Praftabit ergo intafta relinquere peccata' quas nullum humanum tribunal corriget: fed qns tarnen in foro poli haud effhgient iram Nnminis quae nt habet Valerius Maximus, lento gradu fui ad vindictam frocedit, tarditatemque fupfheii gravitate compenfau \. V.

12 ) 14 V. In fe ergo generatim fpe&ata haec officiorum genera funt omnino abfolutae neceflkatis, & quatenus perfecta non minus, quam imperfecta commu" niter habentur unius ejusdemque legis, utraque confpirent necefle eft in communi & univerfaliffimo principio, unde ratio agendi petatur, a&ionumque cognofcatur honeftas ac turpitudo, Certe non aliud prius deprehendimus, in quod refolvantur c- mnes conclufiones juris naturalis, & ex quo immediate fluentes eodem redeant, nifi noftra in fuperio» ribus commendaca humanitas, quae rationis eonfideraca benehcio, nobis ob oculos (iftit naturam homin um in fuo quidem genere perfectam & exceh ientem, fed egenam tarnen & ita in omnibus com«paratam a Numine, ut quotquot eam induerint, paria habeant jura, sequis conftringantur officiis, ad levandos defeclus & mutua pro virili parte pro«curanda commoda. Et hunc legum ac juris dicundi fontem fuo dudum tempore agnovit Cicero a): Natura inquit, juris ab bominum rerumque petenda natura, ut patefiat, quid fit homini natura tri buturn j quantam vim rerum optimctrurn mens humana contineat, cujus muneris colendi efficiendique caujjd nati fumus, qua fit conjunttio bominum, qua naturalis focietas inter ipjos. Neque ab hac ratione legis implicha recedere videtur gentium Do» Ctor Paulus b)> quando dicit gentes natura facere legem,, Jll I I I - I I M I II I.11. a) iibr. de legibus, c. i. b) Rpm

13 ) 15 legem,8c legis opus cor dibus fuis habere inferiptum; qua tropica diftione haud dubie alludit ad morem veterum res fuas tabulis imprimendi, & quemadmodum illas monumentis mandabantur in pofteritatis memoriam, fic nobis connat» communes notiones dedueunt nos ad opera contemplanda, quae rü des nos ignarosque haud reliftura runt divinae voluntatis. Objefta enim intentionem ejus declarant, intentionen! ufus commontfrat, quem fuo quisque marte ferutando naturam experitur, in feite & prudenter culta humanitace. Ex hoc vero firmicer adftrufto juris cognofcendi naturalis prineipio in cornplexo, propofitionem generalem, unde reliquae veritates deducantur, animo concipi poffe opinamur, licet in eadem exponenda mire fe torferint Defciplinx Moralis Doftoris a) ad fines divinos, focialitatem, fui perfeftionem & alia recurrentes, quae fingula partim inadsequata, partim minus commoda & evidentia inter fe conciliari & in concordiam redigi poffunt. Cuivis namque heic integrum eft, ut in iitteraria libera decet demoeratia fuam addere fymbolam, & ex pluribus optima eligere, qu» non minus illnftrent hanc juris difeiplinam, quam in jufta ad vitam applicatione focialem ejus ufum reddant. Largimur etiam praeeepta juris faltem generaliora variis addiiei poffe modis, etiam a fimplici vulgo; verum ubi quaeritur de fyflematica ejus men thodo, & nexu quem inter fe habent leges primi tivas a) Vid. Hochfh colleg, Puffend» p feqq»

14 @ ) 16 ( ^ tivx & derivative, non adeo conceflerimus perinde efle, unde exordia legis defumantur» Praeoptet quisque fuam, per nos licebit, dum modo hunanitatem non deferat, qua confulta & adhibita, hec nobis princeps exfurgit propofitio: Fac, ut in 0- mnibus tuis actionibus Uberis appareat humanitets, vel hec, que a priori non multum difcrepat; FiveU' dum natur# convenienier, praut conditio ejus & finis hoc exigit a), Hac enim jurisprudentie natu ralis veritate nativa & domcfl:ica,etfi non ignoremus priorem aliam däri; nihilominus nec dubitamus, quin evidens fic & eatenos adequata, quatenus officia erga Deum nosmet ipfos&alios in gremio fuo fervat atque comple&itur. Nec adeo difficulter inde depromuntur, quia eaduca & imbecillior cognita natura excitac nos ad cultum & fuppetias Numinis implorandas, eadem viribus corroboranda exnptat temperantiam, & humanitas ubique bene cupiens fuum inferviendi ftudium & benevolentiam fine mora declarat, que (ingula ex noftro commode derivata> per fotam dein fcientiam vagantur & abeunt in aliarum veritatum principia, eo majorem praebitura ufum, quod comite virtute, naturam ubique habeat ducem ac magiftram. Hinc fatis patere arbitramur, legem hnmanitatis effe univerfalem & la te patentem, utpote quae ambitu fuo includit Sz decerminat omnes a lus h Limanos tam internos quam externos, nullos, qua moralitatem prastereundo in. a) Joh, Zopfii Jurispr. nat, p, m. 54,

15 @ ) ir differentes, quod turpiter admittunt Pyrrhoniorum & Cynicorum familias, eodem pa&o tollentium o- mnc turpis Sr honefli, dccori & indecori difcrimen. Ec ne imperfe&am eam exiflimes, exa&a requirit obfequia cum minimo quovis defe&u conne&endo inevitabiles pcenas* Praeterea indifpenfabilis ed, utpote quae in collifione a nulia le vinci patitur lege pofitiva; immo in tantum benefica, uc neminem prsemiis fruftratum dimittat, fed omnes fui obfervantes Sr virtutis ftudiofos exornet. Jubet enim ac praecipic fufficienci cum ratione non modo uc abfoluta lex, fed tit hypothecica, Tub cerca conditione in datu eonjugali, pacerno, herili Sr civili, ut horum omnium concrahentium officia praefcribat. Inde tamen, quod his nominibus perfeäiflima judicatur, non iequirur, eam a&ionibus hominum regendis fufficere,aut nuilam aliam inter homines legem requiri.. VI. Antequam vero ad fpecialiora humanitatis of ficio progrediamur, quse civili etiam muniri folent obligationen paucis expendamus oportet modum firos~& tran- inftitufa,qusejusmodi hypothecica introduxerunt legis officia. Si unquam viguit flatus folitarius, non pötuit non breviffimus fuifte expertis miferiam in folitudine molefta, quae tamen in primaevo ilio temperamenro per focietates fucceftu temporis dein ortas' penicu* fublaca nonfuir^familue enim ifta; fegreges, li cet do&u naturae fenfim fuccreverint, vix tamen potuerunt explere omnes vitae neceflitates, quod quidem oppido imperfefto conati funt modo, utillarum ftatum C de-

16 ) Iv ( & dcpinxerunt Horatius, Cicero & alii ti), multo mi nus, crefcente hominum audacia, fe tutari contra infultus valuere, ideoque ada&i fuere mortales dendus congredi & formare corpus civile, quod jtm&is viri bus obviam iret malitise, eamque reprirnerer. Et haec vera fuit genefis& origo rerum publicarum, quam di. rigente Numine procuravit humanitas, & quamvis omnes hoc prascife ordine & fundarnento non coaluerint civitates, quippe qux tede hidoria non raro concreverunt vi & fraudibus ex latron um fortiori globo, inde tarnen non fequitur, idem refte fieri,quod fafto nonnunqnam iniquo conrigit. Alioqui multum digladiantur Politici de motiv is & caufis condituenda2 civitatis, qua?, five indigentiam & ja turam temerariam libertatis, five conjun&ionis appetitum, metum aut a) Horat. Serm. IIF. Cum prorepjerunt primis animalia tcrris, Matum turpe pecits, glandem atque cuhilia propter, Unquibus pugnis dein fuflibus, atque ita porro Pugnabant armis, quce poß fabticaverat ujus. Cicer. Lib. I, de Jnv. C.2. Nam fuit quodam tempore,cum in agris homines paflim bediarum more vagabantur, 6c fibi vidu ferino vitam propagabant, nec ratione animi quidquam, fed pleraque viribus corporis adminiftrabant. Idem pro P. fext..42 Quis vedrum, Judices, ignorat, i-«ta naturam rerum tulide, ut quodam tempore homines, neque naturali neque civili jure defcripto, fufi per agros &aifperll vagarentur, tantüm haberent, quantum manu & viribus per csedem & vulnera aut eripere aut retinere potuident,atque inter hane Vitam perpolitam humanitate & illam in*.rtanem nihil taminterefl, quam jus atque vis.

17 @ ) 19 c aut alias provocaveris, merito referuntur ad fpem vi ts mclioris & tsdium deterioris; nam hsc deterruit, illa allexit implicitam promittendo falucem, ideoque maiuerunt hujus boni intuitu, fponte cederc quidpiam de jure fuo quam perpecuo in periculo verfari. Ve rum uti non omne faflum fimul perfe&um, ita esdem ordinata non ftatim evafit regiminis forma, fed novis fubinde hominum acceflionibus auflas civitates ad ma jorem fenfim pervenere perfeftionem, ut fecuram sc beatam ibidem agere vitam poflent homines, dum modo fupremarn illam legem fervaverint, quas jubet vi conftitutionis & pafti initi principem inter & cives, publicam falutem omni ftudio provehendam, fi vel roaxime fieret cum jaflura vitse & fortunarum cujusdam. Minus bon um in moralibus cedit majori, & quemadmodum mercator, orca tempeflate, ad vitam confervandam merces in mare projicit; fic praefhbit in collifione unum perdere civem, quam totum cor pus politicum. Qua de caufla dudum convenit prin cipem inter & cives, qui de civitate regenda pacifcentes utrinque tranllulerunc jura, feque mutuo obligarunt, ita ut imperans vi imperii delati habeat jus fcribendi prae- leges,prsiniis bene merentes ornandi, coer. cendi refra&arios, immo dirigendi omnia ad finem, quos imperatorios aftus, nomotheticos five exlecutorios dirigec fspius memorata hurnanitas, (altem moderari debet in (ua jpftitia & squitate, Nam ufus le gis naturalis fefe diffundit per omnes (latus in pa&io«nibus ineundis, transferendis dominiis, & praefidiis vicae firmandis, pro ratione tum in cafu oriturae condi- C 2 tio-

18 $ ) 20 ( & tfonis ex rerum circumftantiis tradendo regulas, qnaj nunquam fallanr. Inde vero, quod aqiones in variis rerum attribntionibus varie determinantur a lege naturali hypothetica, non fequitur eam effe regulam Lesbiam; Ted quemadmodurn prudens Machaonia ars in cabbus variantis morbi progreditur, ita ex canfis 8z nfu variae lex naturalis, nunc vetando, nunc pr-aecipiendo, quo iplo non ccecam aut fatalem, fed maxime rationalem ie prodit, quae noverit feite ingredi plures regiminum formas, easque accommodare Sz fuleire, ut totidem fere fint leges hypotheticae, quot habea«mus civiles. Ob negotiorum molem 8z ingeniorum ibidem occurrentium varietatem difbcile effubiqueobfervare aequitatem naturalem, interim fettabitur imperans, 8z in tantum erit bonus, in quantum eam vel adfecutus fuerit vel proxime attigerir. Nam nofira aliorumque felicitas, quam cuflodit lex uaturalis diverfa non efl a communi, fed una eademque, ita o- mnino proenranda per legis civilis di&ata, ut nec partes labent,nec fumma turbetut; tum vero haud turbabi tur, i.biad ftatum civilem adeommodaveric edifta le gis naturalis, eademque obfeura, evidentiora teftatioraque reddiderit, cum alias pauci civium fuo Mär te eruant prineipia & nexum a tionum, & cum fine ultimo conferant. Nihil igitur aliud facit legislator humanus, quam quod feienter adplicando, uberius exponat in natura fundatas humanitatis regulas, easdemque promulget cum nova obligatione naturali ifii fuperaddita: quia intereft quam maxime reipnblica?, ubi metus Numinis & obfequii utilitas non fuffecerint, ut

19 i? 5 ii C ut pcenis reprimatnr improborum ma'itfr. Et hoc refpe tu utiles evadunt leges civiles & apprime necesfarise, inftar anchorae, cirra quam respnblica velut navis flu fcibus jaftaretur, perpetuo naufragh periculo expofita. At vero incidunc cafus, quos lex civilis non determinaverit, tum vero itidem recurrere par eft ad humanitatem in sequirate fifam, quae optime interpre tetur veterem legem, ufu fic exigente, aut quidpiam addendo demendoque corrigat, adeo ut legislator Öc utiusquisqne juris dicundi in provinciis legattis, hoc agendo reddat cives pietate &religione rite inflitutos, variisque virtutibus opibusque florentes. Cum igitur leges quotqoot funt humanas nön refideant in arbitrio principis, neque ex cerebro ejus depromendae fint, fed rationem haheant in ipfa natura, indeque roburacfirmamentum omne nancifcantur,ergo eamin omni conftitutione c i v i 1 i confulendam effe conftat. Quod idem fuo dudum tempore cenfuit Cicero: Non a Pra?- tons, inquit, edicio, neque a XII tabutis, fed penitus ex intima Philofophta hauriendam juris dijeiplinam puto: Natura enim juris explicata efi nobis, eaque ab hominis repetenda natura. vir Ex evoluta fic indole & ufura humanitatrs fiquet» cam effe fnndamentum omnium in civitate Politica officiorum atque virtutum, adeo ut Vitium fit omne eidem repugnans in contemtu Numinis & lsefione aliorum, contra antem nullqrn officium aut genuina virtus> quam alma haec jufti honeftique mäter non gignat, C 3 proa) Cicer* de Leg, I. c. j.

20 & ; 2i protegat & in generis humani ufus producat. Hinc etiam cognofcicur, eos graviter peccare, qui aliundc petunt civitatum prafidia, quafi eorum Pfeudopolitia tota quanta formata ad rarionem flatus vi atque opibus contineretur, cum tarnen nullum imperium exifiat firmum, nifi aequitate & benevolentia comparatum fulciatur, & condecoretur variarum vircutum cultura. Hane fibi ante omnia depofcit nobilior quseque Politica, non in externa folum accommodatione a&ionum ad legem, quäle officium non raro praftant male fani, pravo fine abrepti & cupiditatibus fuis alioqui indulgentes, fed in a&ibus conftanter& per omnia attemperatis, facilitate agendi, quam crebaior ufus atque exerciratio induxit, adeo ut virtus fit habitus & ftudium convenienter determinandi a&iones. Et quoniam hoc ftudium eft conffans in deliberacione animi, lex non nid univerfalis & finis, glorias Dei manifeft3tio, conjungitur cum noftra felicitate, confequi videcur, unam tantum in fegeneratim fpetfatam effe virtutem, quae pro diverfitate lobje&orum in pltires abit fpecies Theologicam, Philofophicam & Civilem a), ex gradibus motivorum dimetiendas, & quamvis Politica, quje a) Virtus Philofophica & civilis diftam a Theologica non gradibus fed reali diffefentia, uti nec forma harunce trium yirtutum eadem eft, nec idem omnino finis, fic politicse virtutis forma eft convenientia cum ;lege civiii, moralis forma convenientia cum^ refta ratione feu lege natura, Theologicae autem eft per fidem fingularis fpiritus f. mentem illuminantis & yoluntatem renovantis operatio. i

21 & ) -23 quåe noftrx potiffimum eft confideratioui?, non exfurgat ad eminenriam vitse Chriflianae, neque attingat o- innis vircntis Phifofophica? cauftas moventes, eft ta rnen per fe valde nobilis & prasclaro fuo propofito intendit omniurn, cui finguiorum innexa, efl, falutem, eamque fummo ftudio & jufto ordine proeurat in pietate, Patrise amoré, juftitia& aliis animi praeclaris affeåionibus» Harum autem virtutum iuprema & o- mnium nobiliflima eft pietas, qua Deum rerum o- mnium Dominum atque gubernatorem agnofcimus, eique deferimus non modo cultum (latis temporibus fö I em neon, fed in omnibus quoque a tionibus arbitrum veneramar, tanqnam qui tibique prselentiflimus cunch noftra videt atque comtemplatur, & quatenus fic adefl:, non ut otiofus fpe&ator, fed juftiffimus vindex; nulli dubitamus, quin di&a & fa&a noflra politica ad lumrrnim ventura fint tribunal. In confpe fcu principis vel patroni, a quo favorem fperamus, devitamus tnrpia, & quid ni vereamur, Nomine prasfente, quod in & per naturam humanitate cultam placida adgubernare vult noftra confilia, noftrosque fortunare iabores! Profe fc> pietas non patitur nos effe fraudulentos, arcet injurias, perjuria damnat, Sc omnem profcribit impietatem, ut religio, quae hane virtutum reginam progenuit, cicra controverfiam dicatur vinculum focietatis firmiflimum. Et ne qnis incufet nos temere inje&ae in alienam meffem falcis, quafi haec praeclara religionis munia non per naturam eulta, fed ex reveiatione mutuo fnmta eflent, regrediatur j quasfo, ad laudatam noftram humanitatem, eam-

22 @ ) 24 ( eamque confideret ratione notlonis connatae de Deo, qtise non tantum evincit ejus exiftentiam & omnibus numeris abfolutas perfedtiones, fed &tam vehemens excitat eas colendi Itudium, ut segerrime inde dimoveamur. Immo tota Thelogia naturalis vellicat su res noftras in hoc pun&o, & fiftic nobis partim in Deo contemplanda, fupremam ejus eminentiam, juftitiam ac bonitatem, partim fummam in nobis indigentiam & pravitatem, quae inter le collata in humana; mentis judicio, quantumvis tenui, non poltunt non inde eiicere quoslibet bonos ovotos ad exfequenda pietatis Philcfophicae percenltra officia, tit fpe & fiducia pleni in Deo toti recumbamus, ab eodem fida aüionum defumentes motiva. Et fane absque ejnsmodi religio«nis coltu obbrutefcerenc homines, Sz ftatus eorum esfec miferior fi&o Hobbefii,in quo bellum omnium adverfus omnes; nulla pax externa, nulla omniro tranquillitas, led exagiraient eos horrendae Stygis furis, quorfumcumque vagarentur, CuLta autem & florente per humanitatem religione, profligantur vitia, mitefcunt mores, fides fervatur, & cun ta in concordiam redeunt, eo laetiorem habitma faciern, quo prseftantior fuerit religionis uliis. Quid, quod tantam ejus depvehendimus vim in quorundam animis, ut pro falfa, quam coneeperant, retinenda & cum aliis communicanda, mori non recufarint, cujus evidens exemplum hnbemus in famofa gente Judaica, qua: non ignominiofa morte, ne dum minis abfterveri potuit a fua religione, ut prcetereamus csede Henrici IV, regis Gailiae nobilitatum Ravaillacum & multos alios pro fua religione vel potins fupcrftitione furenres. Nihilominus bis miflis, quae rem noftrnm minus tangunt, felices degunt mortales, qui Deum rationali cultu proleqvuntur, oprabilis reipublicse flatus, ubi religio mentes illunainat, commovet & aöiones moderarur quemadmodum fvecano idiomate haec eleganter exponit nobilifs. Konigius A) Guds dyrkan eller religionen lågger grun den til vsra forbindelfer och en regerings trygghet, genom Jamvctets intalan och åfvertygelje, förutan bvilhtt hvarken tro eller trygghet voro i värn handlingar, Edgångar vorofdfdnga, hvilka åro det yiterfta, fovi han framfcaffa fattningen i dagsljufet. $. VIII, h) Lårdoms öfning, Tom. 2, p, y.

23 . > HIM VIRTUTt FU D, D. DiJJertatio Politico Mora! is, De A VITT* A ^Ei i S:a "Cujus Confent., l\:a ) om. Re Prof. Etoq. & Folit. S Polarz, Acad. Lit Membr. Societat: F Pe -. f V V - In Awditt Carol. m Åpud JoHi QpCARD