OlV^KBl3 EXSITENTIADEI, HAARtMAN, DEMONSTRANT* PHILOSOPHOR. METHODIS. PR#SIDE VIROMAX.REVER. atq* AMI>L TSS.DOMINO Mag. J O HAN N E -ISAACUS PELDAN,

Transkript

1 $. F. F g. S. DISSERTATIONIS, De OlV^KBl3 PHILOSOPHOR. METHODIS DEMONSTRANT* EXSITENTIADEI, r^li.b PRIOR, Quan, Cum confenfu Ampliffint* Faruhatts Pbila» fophica in Illuftri Acådern. Aboénft, PR#SIDE VIROMAX.REVER. atq* AMI>L TSS.DOMINO Mag. J O HAN N E HAARtMAN, fbil Thetr.Profffi.Reg. & Ord.lacult.Phil. h.t. Decano Speclabili, Ad publ. bonorum examen mod^fte d<"fert -ISAACUS PELDAN, s' >- ' ä..^ c>. <?"^^..<!it.'^_ax. addiem O.Vx^. l>x. 8- Horisante merid. fol'tib ^fm-pr, H. A. T,/.., ck^cfk^fom,

2 J.\* R*.4 M:tis MAGNjE FIDEI VIRO, PERILLIISTRI ac GENEROSISSIMQ BARONI ac DOM^O, Dn. REINHOLDOI WILHELMO > von E7SSKN, GENERAU MAJORI; Nec»c>» Provinciarum Oftrobothnicx & Caianaburgenfis QDLER^A^ORI ExceUentiffimo, M_ CENATI MAGNO B" UmmeamufA leva ttntat properare />>> -^ btrer, Adlimen facrum, Vir (-enerofe 'Puum _ Interhyperbortts Crlfut, qui.jura curuli Keädtt. (SinjkfttsptUk Ät trh delat.'

3 Maxftupet, ö- damnat utftrum juvenltiter funt.' Omine decernens triftiafat a mibi. F?//^/7/H,,'»/e^ dubita <»/«K««^ undat^ Attonitam «e»/?»» _s^<li/'o>' x«^«/ev^s: S_«<» /^«/^sfemper mibi Hs^»/>F»>«^<««- lenti t tterosi mille >»ohs «ö/^«//?,* fatt*. Caflalidumb/»c dtnum Macenaa^PuJeiptblan* de, <7««Themit i/ Mavers muntra magna /e«runt. Printot bot fruftut ne fternat qua/e tlientit^ H«/ Tibi«^e^/«/ie^/><titta H<»/. Perillnflri* ac GeneroJifZimi Nommk Hm <s.^p«humiumus lläacul Pcl^zn,

4 Aclmod. Rever. atfyprjit lar. Domino, Dn. ANDRE.*.MENNANDRO fr?ofto (f Paftjri Scclefiarum, qua in 0 graulffmo, Patrui loco multis nominibut colendo. Adniod.Rever. atq^pr^clar. Domino, Mig. NICOLAO MATHESIO, 'faflori :ntyfyi\\s\'"if!t.intiffimo.(fadjare»s^ diftr 'BusPrtpofitogrtäiffimo, fdutori & benefaßori femper devenerando Ctarifftmo Domino, Dn. GABRIEL!" PELDAN, /lce^o^. SvboU Trivialis Wafenfis maxim: induftrio, Fratrifuo cariffimo. Salutem sc J Tprimhiis hifceft-tdiorum meorum, Am invospublice teftarer obferloan*- Frater exoptatffimi, cum calidiffimis pro erae ejje \ Pr*cUriJf. Clmjf, OsK/^^s^^K Qbftrvan A.öe

5 lv.ag. Mag. Admod. Rebtr. ntfopr-tclar. Domino. ERICO FLEEGE, Paflori in longe digniffmo, (f <li/bo/l>. as///>-,x3«, /'»'^/'o/tso graviffimo, utmtritio propenfiffimo, itafautori certiffmo. Admod. Reier. /l^hpracur. Domino, ANDREA KIEMMER, Paftori G. Carlebyenfium vigilahtiffimo» Pr&ceptori olim /^/?//^/»ö, jammro fautori quonis honoreprofequendo. Perquam Revef. (f DoßifJimo Domino, Dn. AHIIAHAMO SADENIO- Paftoriin O.ftfn.O nonitapridem confti" tuto : /^ss profperitatcm / öo»s^»</s. litcea VeJlrxNöfninibus,fcenerarei^Cfme*,^/7»«,, mnpbtui non PAtroni, Fdutorestf perénniveflra incolumitdft p«tit } eaffi* Uominum Feftrerito 'tffimnt Refp.

6 Den Hsgwälachtade HERREN Räd-och HandelsManneni l2l.ri_.ina Herr hans bergh, Min Gunstige Wälgynnare. p3fht Annest tjrtnare mig månt»för. «^^ plichtad giöra At striswa Eder till mitt ringa snilles Kram Der jag och ändtlig tänckt i ljuset till at föra; Fast hwad omoget ät, eij borde wisas fram. Tag detta wänligtup; Lät«Hunstigt hos EHr gälla, Fast jag eij segla, fram mct> skepp, som lastad. Hr Med statt- och dyrbart godz: Hwab Pactols cijfa KWa Kan Safta frän sig, det af mig t_} wän, kt tacksamt tas Ide. sinne ar fast ofta mer sn stäncker, Hos mången, ("om af ub har sädt sitt delta _^tt._.

7 Et tacksamt sinne iaq ock Ederoffra täncker, Hwars Hjelp benägna Hanb mig giordt har mycket godt. Tack bersör (Sunsttg 2Ddn. Jag siuter besie rader, Med énflfan til ben Gub, som 6frw«sjs och lanb Ebr med wäl trefnao glabcr! Mit namn strifup hoos Ebr Berg och eij i sanb. Är Hfestanb ; at han.at, Hsgwälachtade Hm SHÄ* och Hanfccls Mans Hörsam- stylbigsie atenare ISAAC PELDAN.

8 Viri Jbenis, Dn.ISACI PELDAJST; Fratritfui Germani, Dilputationi Philoiophic* 5 De Divirsis Philosophgrum Methodi; InDemonstrandaExistentia Dei, Hoc Schediafma adjecit: j\r\sntibut eji noftrk vis indita tenfch Summi Numinif) irradians interiöraface, Igninonfatuo fuafar qua tumina Jpargit, Orttufedprimiportio parvafui: fuamju*at argutaconverfum mentis acumtn Im quodvufummi Numini* artis o/»»^ j Quidquidtnim /e//«^ 7«?///»?^ mirabile /s^»/»»' Aferit bamddubiis teflibtu efie DEum. Btc latuifeverum vetuitftlertiafiriptit Siphorum variit ingeniofa paténs, Qu* vigilem volvijfe diu Te Fräter Amandt Hacdocet ingeniipulcra propago Tui. tfnnuat ingenuisfludiit, Tibijummuf <<ö <///, JuArgA)itstrntnspramia lauta, manul F^X?«/^^_/,<, ISRAEL PELDAN, Lt i. fh,gatktd.

9 I. I^. ]. PROOEAUUM. I. deo namr^ ducimur acl ; gnolcenchjai, DEuyfai utreftc Ciceronc a) nullahtnaliotambarbara^?mllagens tam tfferj-, cni non /^5 perjvafio, DSum tjk ; i>^^^i vel quodnon aiiqua.citltm '"beorum (ymbolafettfigna erigat, fivew -närt vivatjfive in continenk, Jive extra äomos vqgetur, jive urbes incolat^ ur loquitur Maximus Tyrius philofophus Platonicus b), Quöcir-

10 ca reke Morn.fus : Percurre, ikiquit. o^^e^. /l/ ortu ad occ^l/./?», <«feptentrione ad tiuflr.um, perluftra mtnte quotquot accefferuntfecula, quotquot vi' guerunt regna: ipfa demumf erut tre five luft ra fit> e <yl^^//<., üblcunfy />!)«/«^ inloeneris, /ö/ continuo religionem O^ Numinis cultum, rit tis, preces ibifacrorum _/.?. i^facrificia reperies, diverfa qui- </e^v h*c i3" co^/vi/ss., /l/ in es /Ä//e^l co«- --gruentia : gfuod DFtis eft c). Annon dca^gyptiisrelatumiegimus,quod vem, c^uocl hcrbas o^ alias creaturas adoraverint. öfuis nefcit qualia demens Mgyptusportentéedat? Crocodikn adorat? ut habet prineepz 3at/ric.orum^suvcnalis e/). De <U/<^e/5 Si Perfishix* bemoz mcmoriae proditum, quod ignem rcligiofc coluerint De >l^aluceis infutisy quod folem öc lunam Deos colant; lllique imperium diei- tanquam m?lri, huic imperium

11 3 nosi_, tanquam socmma. adfenbant. /V^mcn adorabant folem, neq; illi tantum, vcrum H_ alii populi, teftc Cicerone e). Afoabitä.inierviere idolo Qbamomm vrl /^?<2/?V, cui Rex Moabitorum ptlmogenitum immolavit f) Indi o- fientakfm (ssambaja vacca genua fleäcrc, aliitfo /^^^^//ali^de» terrimi nomlnis & a_llp_e.u<i ldola adorarc oftenduntur g). Ut da vetenbus Gallis, GotbisSveds Fennis, Lappi3, Gentes, q'xx. x. Americanorum ignota, «misq;... jam dicam. Quis no.iru'-. lix «c hic atq; illic _V./)^'w i»v_gantiu_n oblataz effe pre.«_s> t.^_. _^.-ur..,;. tuetur,.d^o/o - ne. v-nt-x.."'- 'n^lentia turbas ciea-, 'i C» föftfö n»- llioru pr^cipitet con. i".(..<< k_ porro. Quem lätet (7. i'e,i, 'V#ica- A* **

12 4 7)?, Jmwm, vinerij Adarti, öe/- lona, Ådercurio^ Saturno, Diana, A>oilini, Adiuervtt-, TJuSa, Baceo "vellibero^afiori. /'oh/r/, ceterisq; qui a Poetis, aliisque recenfcntur Dii innumcri^cul.um prxftitum ef, fe divinum. blt j^mpraetereatn qu?c apud facros 6. proianos fcriptorcs domi forisq) leguntur de DesT-^/T?, V.^?V/^A exftruäis xdijiciis, /^c^, arctbtts-, delubris,templisyfimulacrisy aharibtirsfucmq^feflisdc aliis fbleni fiduz magna cum pompa s_ tervore a Gentibus celebratis b). l^x qmbuz omnibus colligi poteft quod etjamli /^o^^e^/ni, qualem D_3^>7? /'H^e^e deceat, i<.)??e«/^^e^> <z^?fcherint i), atque ita ignotum in Idolis atq; altaribus cultum effe T)Eum k)» 6) _7/ö. Ide Nm.Deorum. 6)Diff.tf. t) De

13 c) De verit. Chrift. Relig. Cap. I. p. m. %, i/) _^y^. XV. e) L;b 111. de PiM. Deor. f) 2Reg g)ap. Dilberr. inscbol. Propb. p b) Conf.prater Scripttt* 7 ^ Woffium i/e /^o/.<?e«^.'/. M>rnaum </s verit, relig. Chrift. Seldenum dediis Syriis. PhanncruminSyft.Theol.Gsnt.:tfn Scébeff. Upf.Ant. Loccenii Antiq.We*-** liihenvar_ixl^. Rudb. Atlant, (^c.is^s. i) e^o c/e L ig. e^ k) Qn/I _^K. XVII. _^. qu4%r,tsdrau{fiusinlnftit.me* taph. part. sfec. Cap. 11. Memb.I. p. <f*_. (f':. IVal. Brn. Loefch. Pran. i.p. 2.(fe. GrapiusTbeol. recen.controts. )u.6.p. m.2ö. (Z^. <l//x'^»a?.i/l»^^^a/l/^?^< e»a.^l hac Tbefi,fed (L' pro AnU beft e/5" flruenda adduxerunt argumentafolidiffima.. ii. Neque t3men6i!ltmul3reoollumus, aliquos tam antiquionbjs* tcmporibus, quzm recenciori tåte ell- deprehenfos, <^ui Oe^//.' e^' r.e- 5

14 6 mgärunt; ve/ quod ex pravo ailc- «su s_ pruritu novitatis, perverfo* qul. farna: l.udio) ingenium petulanter oftentarevoluerintjw/quod cx aif.ciata malitia, quodam quali turore mentis rapti, eo dementia. proceilermt, ut ienfum Divini jnummisfive fufflaminare, jfiveextirparc plane, non line ingenti conatu vifi fint; pe/(zuod ex jui.odei judicioin fenfum reprobum dati, l^b flatu hoc accidentario atque ptxternaturali, propter antcgreffam horutii talium pervicaciam in r^nt^ impietaris fiveparoxylmum, _i^e> baratrum mcidennt. Ad:Don.lnft. Pneum. Cap. I Spizelii Fel. Lit. Camm. I.p. 94. Grapii theol. Rec. cohtrop. )h. 6. p. m Qui licet non linr digni, qui inter bommcs, ncdum inter

15 7 ter fapicntesnumereturjhinccum fententu Philofopborum prioris temporii de providentia Dti confenfiffent, mc ulla effet dubitatio, quin mundiu A Deoy (5^ ratione e//e^ inftruéltu, (f ratione regeretur, t primus ontnium Pr otägoras extitifjet temporibus Socratis,qui ftbi diceret «g«liquere, <l» <?//es O7_>/'»7lHs nec»e : hac H/^«lHli'c> efus adeo impia ö*, contra veritatem & religionem judicatm eft; ut ipfum Atbenienfes expulerint fuis fnibtis) (f libros ef tu in concione, quibui hsc continebafttur, e^7///e?-7»t, ceu Laäantiustedis eft<*).erquovis lgiturpcenaru potiui argumentoruin genere fint refellendi ; Ci'^ do, inquit Rudraufius, verberibtis po itu O* fuflibus pr&uftk <l//v^^/ii/ eam temcritatem Gf UfciPtanf compe- quam de^^, </o»e<7 ju- /c<?»c/>l»l o0«l e//?, fatcantur, däri /77/)^e«l7.^ Numen, flum o/»/s'««judicem (fe ö) «incn Xvo repcrci OmNl lunt vin faniores,

16 8 öres, qui horum ettorn monflrotum portenns refutandis fedulam declcrunt opera vel ut revocarentad meliore fruge miferrimum hoc genus hominujvel ut omniprac cavcrent ftudio,ne luo excmplo l^i quoqu3 modo corrumperent alios, neve incautiorcs fpecioia ratione aliqua iallerent. blt nec diffitear Philofophos gentiles in hoc puné\o haud p3rl!!n jatn järn iaborafle. Ex quo autem tempore majora cepit incrementa litterarum eultura, majori quoque cura,laboreatqjindurtriaperr>lurjmi{uum ln nobiltiuma haece materia exercuerunt ingenium. Quamvis autcöi di ver inceilerint via, variasque fibi elegerint metfaodos, huic propc»sit!om, DEirt t^, pro ratione cujuscunque ingenii atq; indo- -lis cvincenaa: aptiflimas ; fcopus ta-

17 9 tamen unus effe omnibus videtur, ut leilicet penitus penitusq; omnis exulare jubeatur a focietate hominum lmpietas Atheiilica, In re- /cenfendis diverlis hilce methodis, qnas Philofophis diverforum tem' porum deprchendi fuiite ufitatas, ego pauciltimis pagellis meam conftitui eollocandam tor<? opellam, quam Tibi, B, L. qua par eft, candida mente commendo, fpem fovens,faltim ob argument! nobilitatem eandem Tibi gratam acceptamquc futuram. a) Dt ira Dei c.p. b) Inftit. Met.part. Jpec. (7. 2.p.m. 6st. (.AP. I. De m?do vulgäri(fcommuniori illa mei^o^. H^s«/?^^»^ exiftentiamdei.. /. Ut duplex apud veteres crac do- A 5 Äri<_

18 10 ttrina, -vulgarit V' areana, quod cxemplo quoque /rlgvptiorum do- CetCdcb. Buddeus a); illim vul- 3us etiam capax iuit junde & vulgans sppellata* b&e peritiorum c crat propria,qui arcana narura:referare, aliaq; penitius perfpicere potuerunt; alns «651^M6ö156 didta: ita duplicem Atheos convertendimo- <^m^/^ck6s*i notat etiam Spizelius b)! alium quem vulgus amet, j alittm quem doctiores A phiiofophi fequanxur. Illius rationem i*^/- garetn elle docetquoq; Joh. And. S>chmidtc)j quamobrem sc communiorhzbctur ClaniT.Dn. Hilligero d). Nujus exatiior eft ratio 3c Kis vel illis pbilosopbis propria. A) /nhidpbil. c.^. H. 24.p. «l. 2g. b) /5 57'/. Vt. Comm. 1.p. m. istf. c) In Tbeol. Nat. Pof.p. ni.37. </) />,/?. Pneum.pArt.fjp.f l. e-. l. - 2.

19 argumentatur Nobis primum incumbit, uteas recenfeamus ranones,quibus communitcr gentiles atque chriftianos ulos accepimus,nee plebejos deftitutos exiftimamus. Quarum Ijm notamus eam, qua: ex mundi hnjnt origine omniumtfe rerum produ&io- «e deduci fölet. ixihil enim cauffa eft fui ipfius. Vifo.edificio, vel tantura ruderibus animadvcrfis, homines extitiffe colligis, qui exftruxerint illud, illicquc habitaverint, Intuensuniverfi mundi machinam, quis conditorcm extitiffe non a- nimadvertet. Jure ergo ita etiam Dodiffimus Grotius F) : Rer ä/-^h_- e//?^ qua e,/? ca^e^/»/, l/«m» c.»/?<«l. fenfu ipfo (s confeffione _?_? <l«/e'«7 ^/sö/ non futrant l>««^h ut effe tt: nan* quodnon eft. Agere no* po» teftintc ipfa, res tfft potmt. AotqvAM

20 »12 e/l^t. Sequitur igitur t ut aliunde ö/!»^ e^l fm origittem.' quod non tantum </e quai ipft AUt cohfyicamu, Aut illis rebus-, <70».^.v>/l.^ /7^t^»7/l e/?,- /e</ (f /^e /^, undc itu o^ä^ ö^^«^, donec r^^^e?» Ad aliquam 77l 7/7^5» pertcniamtts, qu efft, nunquam casperit, qu %jit, «^/o^//ö> temat, mncontingenter^fed necejjario^ 2le non ab alio. /^os H^ie?7/ qua- \lcuncl tandem ft, id ipfum efl,qmd Numhik aut I>l voce Jigmficatttr. Ira ratione nos duciad cxiftentiam Numinis, a qtto cctcra omnia, qu^cunq; extiterunt vel exiftunt, lunt producia, ceu a caufta iua u- niveriali «s^. omnium prima, quiz non videt. I^on enim proceitus cauitarumpoteft dariininfinitum) abfurdum. namque hoc eft, imo impoftibile, quod inviftiltiöiis prot'3t argumentis CL Chtift. Don2t? b)) ied lubmendum tandem elte in

21 .... '3 m caulla a.iqua prima, quivis lanus facile deprehendir. Ut fi e. g. centenarius in ordine fpeciei humana, luam rctro pofiet enumeraie gcnerationem atq; cauffam, usque ad primam, harrebit tandem dubius, quo eundom, haud ignatm_, eftedum non elle pofle iine cauffa, vel produdum fine producente. l^ifi forte eo abfurditatis proiaberetur, ut circulum vellet commiilum in produdiorie rerum ipfisque caugtis; ut fi velis diccre 2ut concipere! Abrahamttm gegttmifie Ifaacum*, bunc Ijaacum gemifie facobum^ ff a facobo hoc procreatum ejhemrftn illum Abrahamum, am Ifaacum genuit, quo nihil abfurdius c). Propno uaque "xpertus pcriculo neceffum tandem jam hilbec foteatur, cauffas hafcc

22 l4 haice, ut clle fecundas, itapotentils gaudere limitatii, quarum efl a- gnofcere caufam aliquam limitanternatfymbiliorem, qtutiem ejid). Praeclare admodum hac de re cum Thoma Aquinatc Jotx Syrbius e), Inbenimus, inquitr» /e«m.m«/ e//e o^dinem cauffarum eff~ientium, nec tamen invenitur, nec e/?pofftbilc, a«o</ aliquid fit cauffa effciens fui ipftus. quia fic effet pritis fe ipfo, quod efl impofftbile. Non autem efl pofftbile, quod /'» genere e 7l«//^r««l effcientium procedatur in infnitum: a«/7l in o^7?/ö«/ cauffis ejflcientibtu' ordinatis primum 5/? c/l////^l medii, (f 7»^H««/ eft cauffa ultimi, fit>e «l^i/^ jint plura, five unum tantum. RemotA rgo autem cauffa, remsetur effeelus. /s»<?«e^/^/»'7>«7^?» in i-^i//^> effcientibus, tion erit ultimum, nec m:di:m. Sedfi procedatur in infinitum in cauffis effici* e»^'ä«/, non erit prima e/l/«^l e^«>«/,- t^/7-»ee erit e^?^?«f ultimus,»ec- cauf-^ fe effkcttntii mtdi*, fuodpatet effefai-\ funt.

23 fnm. '5 Ertfo nereffe efl, ponere aliquam cauffam e^s/e^/s<«prlmam, quam om^e.' DEUM nom'nant. a)lib. 1. de Ver. rel. Chrift.. 2. p.m. 3. b)inlnfl. Pneum. Part.free. <^K./. CIII. p. m. gg. feq. c) Ikm p. gö. d)conf. Frid. Gcntzkenii H/.^ö//./?^/. /i.t7. n.part.gen.p.m.p. Pbil.prim part. i.cap. ii. p.m.2^.feq. e)in Inft. f. in 3ed dicas forte cum 3pino7a a- liisque ejusdem furfuris, Deum V" 7«/,«5/«m/>/eme/?e, feu mun-jum mhil aliud cile, quam Deum ex«panfum ; Deum mhil aliud effe, quam mundum eontraeium. Sed 'itm habemus tum, quod hac vice quod lcilieet De/^^/. ix'cq; enim j3 quxrim' quidfit,teå \uodfit. non dc EJjenha Dei dilputamu»,

24 16 mus, led de ex?^e«i^. Qua? veroi horum taltum crroribus refutandis inferviunt cgregie collegerunfl K^ obfervarunt Doctiliimus I'onatus a) -, sc quod ad Spinozam inprimis attinet, Celeb. k^r. Buddeus ö), ut reltquos jam filentio prxteri eam. A)lnlnflit.Pneum, C 111. p. m 104.feq, H 7>l /^5 Spinozifmo antespinozam. />e7^ Elem. Phil. i^. Tcm. 11.part. VI. C.V.. IV. Inftas vero cum Leucippo, Democnto, abisq; quibusdam veterum: mttn^/m?? cjse xternum, /me co»^/tc>^, ex/t?ri////a ilto^o^/?? concurfu 07*^)7?. Verum enimvero pcrcontari lubet cum Laclantio: H ex illlijunt omnia, ipja igitm undi Scemuif - - quofcedwe e$ interje, 3"^

25 17 urna mente cowveniant, ut ex li.au-! pjttid conftituatur? Etqis plura ab ' illo aftcrt modo nominatus Donatus c?). Ingcnuum admodum cit, I.quo boc Epicura.* tr cnus delirium caftigat magrus Floquenna' parens(.iccro,cl_.jusha?c allegail? iufficiant Vcrba.' Si. inquir, 7,.,x cum efjcm fet efl conchrfm atm: o- MM, fö?- pottumrucur tervpltw,,l i.^ domum, cttr wbem npnpoteji? eu<e funt i7.ir.ui cperc ja. ff truito qvi* den. jaciliera5)l lr^xrea <"gttj..e 1.05 tros, b^cc f.gn.ma civ. ilit Ptiam l^l. P.. Ati hi Fpik< pi scanturier.fs Joh* T..lot_ >n.). Koz rlura l t hane ir ren» _di.'ua.n;u., rario ird l^tli vctat. <l, V. «y. toi.feq ö.5/ lt.dekat.teer. cap.37. c)intrafiati> Lnguafrims.m Annika ed-to, qui deinceps ge--

26 nicotran-lfltm idiomtte exiit r-b t'*tt- /-«/<, Grundlicher bewh wkder dit Atbeiftcnp. m. 32.fi qq.. v. Porro lljo exiftemix Dei argu- 1 mentum communiter (umi fölet ex t.?i«55 hujus mundi aptifjima dijj)o- -jftione, ff ffupendo omnium>, eoi/en) eiih/?? in sse/?e>'e, rerum Ofdintl fngulis ad ctrtos ujm jinest^ direc?^. Ut li vel machinam bujus u-, niverfi in genere, vel corpora ccelcftia, eorumdemq; motum, in rnotu ordinem, conftanriam atq; harmoniara, omniumqj ad fuos fines <5c eftedus confpirationem, vel corpora terrcftria, tum anima-^ ta, tum inanimata, eorundemq; illuftriflimam lpeciem» ordinem atq,' ftruduram confideravenmus, riulium horum dcprehenfum ir, e- xiiii-

27 19 xrftimavcrim, quod non arguat diditetq; cauflam fui, ejusdemque fummam H_ sapientiam, potcntiam,bonitatem: qu^epicurreorum coalitioni cafuali, b. e. atomiz neutiquam tnbui poffunt» Cafus enim fortuitus ordinem conftannilimum, 6. summa: fepientix cftedum fibi vendicarc nequit» A- deoqj nullus dubitoafierere, quin hoc argumentum longc fit invi- Kiftimum, quo ratio haman.j lucukntiitime quiefcat& fponte concludat, neecfiario däri fubftantiam e- liquaminfinitisperlc. tior.;' '.<_ pra.- ditam, a qua hic orcio mirandus, hzcc ftrudura elcgantifiima reru> t eft produda. Poficonamq; ordine, ponatur ncceffe eft aliquis ordinans, qui alius effe nequit, quam qui nobi. Dem e/^. tlmc etiam Ju- Le. fti-

28 20 ftinus M. cum interrogaretur, unde ipfe fuam de Dco haufcrit cognmsncm commode rcfpondit: E<, rerum, a^te e^ct^l«i, conftitutietione ff perjeveranti diuturnhate id' i inteil.gi.- Non enim extarent e^, qu<z ext<l«i, nift <?^ie e^ Oe^ extitijjet, qui partes creatura omnes utiliter ex l^/^ V' commodo univerfe r^e^l/^^ o^7?^n'i a). Pari ratione hinc fuam elicit demonftrationem, quod Dl'/«/A, Fr/Svarez, in hunc concludendo modum' Totim univerjlpulcbritudoj omniumfyrerum, qu& in e^funt, 77?^Hö///^ connexio c^ orda, jktis declarant efe unum priraum ens, a quo omnia gubemantur (^/ originem a^s///?i ö). l^eqz vcro omnium rerum in mundo neceifa» ria cfr luft demonfirandam. o, ad Dei exiftentiam,. Prodir unaquarque

29 21 que res, etiam viliitmia, ejusdemqj quadibetpars, tam admirandam rutern, ut qua:que fola huic proband^ ftmcere poftit. jghtcd/ ve/ obiter(f perfunttorie mediteris örtum, progreffum & confervationem remrn etia.m Abfettiffmarum (f maxime Vdium, non poteris non confteri majorem, adhos tonflit uendas requiri virtutem, quam qutin res cadat creatas ullos. Sic intuere in sv/ conditionem <lc naturam; /'/i es re' />e^^/^ ejtumodipofitam d >/«^57?/ «l inde exire f proftlire pofjtt miranda offtculorum (truttura, majornm, minorum, folidiorum, tenuiorum, eurvorum, «quorum, Lcc Inde e.v>e \>ideatur caro, fknguis, plumx (f -^^H Varia crdinatiffmc conffirantla. Lule ' "- teflin a interiör biftera, >»:^ vit, ejusifc confervationl 7>^^l,>, öi7, qu^roeumrudraufio 7) paucisr tati», h^c acjua provtniunt \>ti pr w- «>e pofuntvirtute, übi%fmilta s^ -. dem /l^/ e<^/e?n finem tcndentia.' 51 i- lio

30 22 neabomniumreru conditore Deo, qui hxc ita difpofuit* /l) in.<?«. Gr&c. citante Spizelio p.m. IF/. 6)?7>^//. Disf>. Mitaph. dify. XXIX. fett. 11. c) exlnft. Met.part. Sp. C. 111 m. I.P. 66g.. vi. Verum nec minor verkas atq; certitudo cxiftentia? Deicommuniterpetifvevit Ill^o ex confideratione regimin ti atq^conferisationls bujm uniuerf: qua: non permifvva, aut indnecia, /ei/ per Hsc/e/e«5 talls M Dl^o efl concipienda,* qua vel laltem permittcret rem durare, quam deliruere alioquin poflet! vel qua conlervaret eandem, fal- tcmremovendo aut prohibendo id, quod eam alias tolleret: kdpofti- "va, «ua? in poiitivo influxu in ellc^l rei coniiilit* & i/i>e<3^, ac per fe l ta-.

31 2? talis, qua rem in effe fuo (uftcmar, quemadmodum accuratiflime loquitur fz.pe a nobis citatus Cl. Donatus <^). Adeo ut ratio nequear non ratiocinari atq; concludere, däri aliquod ens infinitum, a quo res omnes produda. in fua indole ö_ fuo ordine regantur ac confcrventur. Quo negato, concinna illa, ordmata A con.inua rerum o- mnium feries rationi eft infipida; quippe quashunc ordinem, qua talem, ipfi natura?, nullo cxiftentc gubernatoreatq, curatore,non poteft tnbuere* Qui cernit navem fais inftrudam ornamentis armamentisq-, naaria fulcantem, c. ' eft qui poteft fibi perivadere, cafu eam fic effe ornatau.jcaluqjinluo?egi curlu; annon a poftenori neceffano concludit crcditq;, ipfam &

32 24 c arte, Aratio",& induftria hums- Ni h^nc cepiffe formam, öc in ea effe aliquem, a quo gubernatur. I- Ta etiam ratio at. hujus mundi opifi.ioejusq;regimine libere concluclit ad exitentiam fubftantiaecujusdau. n Kn ta:, a qua id ipfum H. in effe, 6c m confervari gubernarique dependet. Nemo e^, inquit I_a<s_2Nl.!Us. s"^«rudis, tam /e,-^ m rihtu, qui oculosfuos in ccelum foliens, tatnetfinefciat, cujus Dei providentia re* gatur boc o?»^e, H//3<7 se^^/7«)"> aliquam /^»e/«e^e»>?» X».eG^/.i e.v ipfa /^//«^ ptagnitudine, m>tu, difbofitione, confttntia, «i/7/7../e. pulchritttdiné, temperatio*»l?.' nec />)^ /s^^., quin /^ quod «_-.'>/.- --b Ii ratione ronfiat, confilio myori /l//'- --quo /l> inft'uß.im 5). Eft enim m indus fsbola, übl fett ö^/»^/s)_!x^ l'n rebus c^e..s.^ /s'/'»^?«e^ /e^e^e.- Efl _^<_^//?e>", A quo in Oe: cogntione informintur.- Übet eft d* <3<ss pari <«^ indoßis <o^eefifiu

33 25 i-em/ a Deo, ut in paginis e/e/?/.'»/a>-//«?, in tiolumlnibus temporum communis (f»^//x^ divint inftitutionis doßrina /e?eretar. _5./l/H Oe/, qua De tim /3/.e,HMdimus. Mficum inftrumentum totfidiö/«artificis n>men referens, <?,Ws res in eo varie conspiciuntur, Edoo (f vox Ut loquitur clariffima divinitatis i/c-. Jo. And. Schmidt cum quodam philofopho 5). 6) Infl. Pneum. C. XX...'. ö)lib. I.de /a!fa rel. C. 11. cit.svareztom. ll.difp. MetAph, 0. m. 2g. c) in Tbeol. Nat. Poftt.p.m.3%. s. VIL /n/?h. fortaffis Dem?z non by/?e "videri*. >H rf. neqj quisquam mortalmm, animam fuam videre poteft, ncqj ideo dubitamus de ejus exiftentia. Prxclare ergo hac de re Thcopliilus Antiochenus docet ar- -25 gu-

34 26 gumentari gentiles <«). «e.?-»^.? l^v. "få t» «.^s.^.. fl- OA 7_-t/«y etop^il^* i^oli' avvpuiroii, dix^i Tti<: K..*]mu' tu cufix» 7^. ft.e.r«, t) i /.y. o.^i...^il _.«hju "cv bio, & q c^.^äs^ erptjt]p*it v^-' «Ä!^<»^«.«.l< itr&bciinivtev, hes n tjj. are?*".(»?s koj t_j» g.y&p é-trtsi (ixt-ft-.etf»s<_i, vohtai h. e» Quemadmodum anima in homine non conjytcitur, quumftt hominibm inviftbilis, per motum «H^/sem 50^3- -ris intelligitur anima. Ita etiamfe res habet, ut Dem non pofiit cerni oc^/^/mmh^^^e^^rsil^e^i^^autem V' o/>e^ e//^ cernitur V' inie/^/t^.- ut pra-termittam, quae ad haneinftantiam diluendamplura aftert Rudraufius />) <l) adautol. /^. I. conf. /D^^. Hod.Pbm. IX. p. X» 55/. 5) inft. Met. part. /^. C.11.M.1.p.m VIII. Keftut rcro IV^o vulgaris five com-

35 27 communis demonftrandi Dei extftentiam ratio, depromta ex /is^/'- --num tam malorum quam bonorum confcientiis. Cum enim confcientia nihtl iit qwamnotitia legls 7*efl",xa, Z^ nemo ftt hominum, qui altquando minimum non fcnferic atq; adverterit motm in corde, acc^,ä^/eh quidem cum quid commifit mali, fcmoto etiam omni judice,* excufantes vero 3tq'; defendentesu\ caiibus, übi nullius mali lumus confcii; hinc non dli^iclle eit colligere etiam in animishominum, fui nodtiam fcripllite Deum,omnium juftum juiicem* Huc pertinec hocce Plutarchi j fitiofitas adjingulapeccata^ e^^/e/^^ic*^^fingula io^/nenih id in Catitina Saluftius, cujm, quod hiccommemoratp animmimparm-fim bomi-

36 28 minibmcl mfftm*, netfo viguiis^necy a^/ei/ö^^e^r/^aie^t; i^ co??/«- --entia mentem excitam vexabat. Ada- /^. q^ippe 5!???/5/e«^H, e/^m infolitudine noxia HiA/9///tt'^ e^;»t dicit heneca />). Suum quemq^fce* (m agitaty amentiacfo afficit. Sua mala cogitationes, eon^nent/^a ani- -77/?'ierre«t; ut monet Cicero 5). Uti nec Nero,_/ce/ew, matris caccle patrati, conjcwntiam*, a^^na^^^^ mititum, populi^ gratu* Utionibusconfirmaretur, autflatim, e?^i /10/^eH unquamferre potuit^fape co^/e//^5, exagitari /e -matema Jfecie &c. ut audor eft Svetonius d). Non enim efttranquillitas mentis, übi <l??f'mm exagitatur cbnoxia fli-?nulis confiientia e). Unde quoq; e- lucet, proferibendam ö. rejiciend_l» prorfus effe mancam atq; in ffl_

37 fulfatn Atheorum rationcm, 29 qua, ut expedirent fe fuis labyrinthis, conimenti funt, in.perannum prudentiam 6c rationem ftatus politici, <3cc_ /) nullo przevio vel rationis didamine, vel notitia. Dei infita., pnmum introduxiffe de Deo opinionen., eandemq'; dcinceps propagafie 6c confervaffe, uteo magis cives, fubditosq; fibi m obfequio continerent. Qu_e enim lnfcitia rationi. ftatus politici coegit Caligulam,v.t quotiescunqj calum tulmina emifit,.üblcdumdeferperct: an ignorantia modi imperandi a- degit^^'^/e^ /^o^e)>, Confiliariumregni Anglici,utcancfcens animo perturbaro atq; anxio, in haec erumperet vcrba! H^tts icv so viel scrqc gcsc dt/mrinemgott zu gcfssllen/ wle ich mich tit Zna- df

38 feneclute 77/5H ilö ipfo defertum zo de mcimskönigs hade zubertzcn gcfjen lassen / so wurde cr mlch nicht in mcincm aller derlasicn pabftl^). h.e.simibi He/w/^?//et cur^ Dl.^placere, atfy (ollicitus /^e-»*/-lm degratia regls mti^ l«prxjente Jove illius deflitutum mejam «5///^ ienns animadvcrterem. IntroduCtam turn demum fuilfe religioncm, cum refpublica aliqua conftituerctur, nulla ratione, ncc annalium monumentis probari poteft: quin ponus opinionem de D?o ejusque cultu,homines ad civitatem quandam condendam cocuntes fecum attulilte, rationi co magis eft con- Jentaneum, quo minus dubitare fas fit, quin omnibus hominibus infit illa vis atq; facultas, ut Deum etiamcitra omncm difcurfum mentil

39 tis, vel traditionis, veleducatioms, vel allus cujusquam inlbtun burna* ni operam cognofcant, colendumque agnofcant Quod etiam a- gnovifle Platonem ex his patefcit verbis k), Profeelo nullus <.^ ado-.estens ufifo adfeneclam in hac o, t,,'«/'one, quoddii Av»/«i, />e?/.i)e, raritj qui in antccedentibus grariter reprehendit impictatem, retnovctq'; objedionem, quod opitiio divinitatis fit perfvafio vana a matribus sc nutricibus orta. Uter^ ro vero cötonat hoc Plutarchi i)t tmu* K& irfmts «Cls-z^^s» ii- iiitit å' «.v ycetituci-ys, s_tl3_-e-t*f-7-'., iiotxhf, ky.rita» HC V 0Ul(T(* <&> M kttil^f &(»" < > _." ' tpuv K&r yvfaymf.-*"' uvif.sis dt 7ro/-.tu>, *[<R.Ht7, u^ -yeasptértl'»';_>««,. str,h ep*o g u*iji «(..7EI-K, prjt &. o-ieus ttr k-} «Bt c, KuJt «Tro 't-nenc tcaxuv «««'. -**> *-**

40 «; ftz&tv tjétfl,' 5«5",? «*.<Tn* t«rg. 5-«c Jo&S *.**}^(*^**r-ii *.-**'i*.ft--*'. -r{*t*t<r.*- >«&Zv. t] **f&-r** rtipifatl Hoc cft interprete Xybndro : Si terras 55^5, invtnin pefu urbei 7??^r^, btttrisy regilus, äomibus» o/)^«s, nomifrrate ci?^e«tes,h)^«^ Jtorum S /i^/f-c^t?. nefcias:urt lem templi* diis% cartnttm, g*w precibus.yjurejmando^ craculc r.cr> utatur», non bonorum ctvfafacrf cet». non malafacris avertcre nit tury tiemo unquam vidit. Scdjaci* Hus «röem ccndi jmefofapofje puto. Hl^m o/i/7?.0«e </e <^/. pcnitus jubla* ta cfaitatem coire ttut co^a» Ita in boc jam fubfiftimus Ciccroni., qui.' m«/ii, inquit, 6> Dtt. />r<.^v. jéntiunt: s^?m -vitiojo trore ffjiä Jolet: o,^^«tamen sj^e itt? V' na* tttram dhinamartitntntur O tobeu

41 se//«, Cat.p..'5. 33 ö) ep. 40. inf-., c)orat.projiofciojm:r. d'y<>, >./vx'»-. Q 3s. e) 6s^ _'/^/_. S-fl. 7/. G.p. m. *7S\ f) "n/. -5X^ Pel: L.^. /> s. F)d^. Jbh. Tilhtfon.^ iradatn a >e c7ix/-,.p. m _r/. /e^. /^ p. 66f. eds t. L igd. <.'?. lr a. 7.x^n?s J>. _5?^.7 p.,^. 30. i L'b. -li/^e^ 7//t7^/^ieW Tom. Hop. fiol. ii2j. kj Lib. I. fufcuf. n..2. CAP. IL De triplici fchdafticorum, /- pollquam delineavimus, qua ratione commani- Qlc p3ucis Sr ter fölet inveltigari exiftentla bammi Numinis, jam ulrro ratio ordinis jubcr, ut adtendamus a^i modos, quos his aiqj illis obfervamus Phdofophis fuiffc in ulu. Übi n- mum occurrit methodus adycrten- «ia PhilwfophisScholafticis propri., O ' qu4

42 35 qua triplici modo per creaturarum contemplationem afcendiffe videmus ad cognitionem Dei acquifitam, atq; illis i^/e^. auditiiia : e^^ falitatis fcilicet, eminentia öc «e- --gations l Alii alto recenfent ordine has i)im. nobis arrifit corum fententl^, qui per vhmcaufjalitatis e- licerc ituduerunt, c?«)^/^ V' quid fit) per viam eminentia atq; perfedionis qualis fit; öc tandem per viam ncgationis removendo, quae de Deo didu indigna forent. El. autclfi illis via caultalitatis, qua ex iuis cfledibus, utpote omnipotenti creationc, fapientidima ordinatione, admiranda confervationc 6c gubcrnationc, per piam contemplationem, fcriam meditationem^ redarnq; ratiocinationcm college-. runt Deum esfe, audorcrn omni-

43 um,ejus(^admiratifunf fapicntiam, imperium Hl majeftatem. Sicnon folumdeducufunt ad Dei exiftentiam cognofcendam, quemadmodumcap. pra?ced. 2 nobis efl; ob(ervatum,'fcd ad cognofeenda etiam prddicata Dei tunt»*e/it^^,quodiit au&or, creator, rex Ädominustotius hujus univcrfi; vel ut Sencca loquitur^w/wd-»i hujm operii <zr//seic, cufios atque»'eko»' i?), tum />^^'^/H vc 1 attributajdei propria, quod fit^7s'?e«s, foten j, bonus, juftm^ V^. Natn non folum rectorem animadvertimus, led inteuigentnn, qua fciat quomodo öc faciendum merit, Hl z'«te//?^e«iem nunc regendum opus tnundanumj autem omttia,mommum curam habcre poffit, 6c ordinationcm inftituercperuruverlum. <""- " Ca Ju*

44 3<S fujtém. cui jufte reg^r, A reix.u= ncrandc b^na, 6c puniendo mala; hoc cmm clt Regis 6c Domini, ut tueatur bc.no>;, cöcrceat vero malos 6ce. Arq; fi>: ordine fluunt, sc jufta illatione naturali plurima infcruntur prardieata divina tum relativa, tum abfoluta,ut rede argumentatur etiam Rudraufius /^). a)l'b 111 Nat. quic df. b) inft. Me t. p. ty. C. 11. m. I. \-3-p- m.6bf.. ii. Åltcra deinde via eft illis e??nnentiå, qua Deum cognkum voluerunt vendtcanäo e? perjethones in creaturls anrmadwfa-s longe eminentiori modo, quam in ifii-s Junt. De hac lpfa via ita dilquint cum Thoma Aquinate Jo, Syrbius^):i invenitur^ inquit in rebm il//^/'i/ ma-

45 v magis ff minus bonum. ff verum, ff nobile-* ff fe de aliis bujmmodi. de</^_^^ minus <//'cij??^^ de di* 'verfisyfécundumquidappropinquant diverfimode ad aliquid, quod mar xime efl*. fic M magis s^l//a^^ e/?, quod magis appropinquat maximt s<s//i/c>. Eiligdur il/^/<^, a«^ e^ vmffimum.» ff optimum, ff nobi* /M/«5.m _ V^^e^ cc)^/e^e^s maxi- >7?e e«5. Nam a^h funt maxime ve* rafunt m<sx/'me e/?t/h', ut e/l'cv'/«^ecundo metaph. Quodautem dicitur maxime i^/e /'/? aliquo genere, ejl caufa omnium, quafuntillim gene-»'is.,ficut ignis, qui eft m^x/me calidm, e/^ caufa omnium s^/?'^,)?'^??. Min eci^/e/t. libro dicitur. Ergo e^ il/^s.^/, a//3^ o/nn/'/^' entium eft caufa eft, ff 'bonitatis»?f cujmlif betperfeßionis: gf /795^.c-/',/.//. De-

46 38 wn. I^on equidem eft negandum, däri aliudalto minus fitptguil perje* tlttm^ pro eo ac qualltati^ ilkm, a l?tt7l denominatio petitur, plm mi- «^^*e/^/?w*//5?/)^, ut loquitur <Il^ Hcbenftrcirius /^). Hocfacilcdcprchendimus, fi vol entiumproprietates phylicas confideraverimus: e. g. A planta:, & bruta, A homines, 6^ angeligaudenthac propnetate. quod vivantjillx vitani duntaxat vegetativam,ifta etiam (entitivam, pofteriores duoinfimul rationalem, falva analogia, qu.^ inter angelos öc homines interecdir. H<rcomnia rsullus non videt, ututin luogenere vivant perfec^e, partim effe vei initium öi iinem habentia, ve! cnginem lui agnofcentia, ilne carentia. Ådeoq; elte entia finita, quor^m eft aliud ens fe producerc

47 re non polie. Hinc altius efl afcendendum ad Deum, ens illud infinitum, arternum, quod hacproprietåte, quod vivat, vitam icilicet o- mniumvividiitimam,vivaciftimam, etiamnum gaudcat ; nec tantum co gradu, quo creaturae, led ita,ut nullum agnofcat fuperiorem, nullo terminctur defcctu, omni catcat iine. Nec entm par parem potcft producerc ; mmime quod minus prxftans eft, majus pr?ciianti vitam largiri; fed ncccltum eft, ut id, quod alns exiftentiam poftlt dåre, lit omnium perfeetiltimum, perfeclionead omncs partes abfoluta, eltenriali, neceffaria K fimpliciter ilmplici: Et hoc eft,quocl Deum nominamus, feu naturam l!l3m, qua: omnium parens cft. *) ininft, phil.prim,part. J.C.lLp.nt.so'. ö)7»

48 40 b)'-ntbeol.nit. fxercit. V. deexiftentia >e/. o. m. zop. '. ///. Porro cum duo potilfimum fint naturarum genera, intelligentes öc corporear, utrarumqj propnetatesmdeo fcicile deprehendimus.illarum nemo nefcu effe, ut intclligant, veiint, ler.liant, reeordentur, &c. qua: certe funt intclligentium proprietat.es, five facukates phyiicar: m creaturis vero non line deieé^idus, fed qua: clefeclibus finiunturj in I)EO autem fme omni defeétu, h. e. intinita:, perie<ltlf>iii.^. e. g. hemo pcrcipit naturam rerum led cum errore, non folum earum» quarum jenlu deftituitur, fed etiam la?piftlme, quarum natura:, fenluumopera ipli obveriantur, Dcus autem oirjnia

49 omnia uno intuitu fimpliciflime incelligit, A fingula i.anet fibi yuu.ro, k& T.'f>*M\»Ty»<jt'. hom.ovult, fed tanto heic iaborans ha?vo, ut nonnunquam malumpro bono.ippetat, coniiliumq-, frpius in arena c?.piat; D us vero quodcunq'-, vulr conftantiiiimc vuk. r^omo lentit, led taelus vel adfcäus a crcaturis, qua: DEum mininie tangunc vel adtieiunr. I^orno reeordatur, led cum lahore,&revocarioneeärum, qu^ ahtea cogkaverat.; Deo vero omnia 'fmgula, maxima 6c minimh, ablp ullo laborcacmole-ftia funt fimul prxfentia; Adeoq; hbcrandus ab ommbus lmperfeckonibus, A cuiuscunu^perfeétionis,in gradu cmtncntifömo, capax. agn7,- leenius, His iterum propria eit extcnfio, qnx fi fimul fumatur, ta_>- Cj t«

50 4^... rae ccrtc eftmolis, utvix, acne vix quidem mcnte illam aflequi queamus. Ut ut vero fit liiniubus fcrci carcns, atq; immenfa, partibus taj men cl. dlftin<fta,' quarum nulfal fe iplam movet, fed vel ab alio ta-1 da movetur, vel fe invicem alia' parte in aliam impingente, utracq; moventur.' fic quoq; Deus eft lu-! pra omnia le extcndens 6c immen-! ius, 6c quidem cum in modum, ut; nullis partibus fit diftindus, Fed ut in omni parte totus fit praclens,l corporaq) pro lubitu movcat, ipfe abs nulio moveatur. ex/i>. 7>/,. dlericiohtot c>/>/>. XVI(f XVII (fpneum. $é&. 111.uhi Agit dt Deo,, F". Quod ad moraies fpedat pro; prictatesj qux virtutum vel perie^ dio.'

51 dionum noniine potius nobiz ve» niunt, in apnco eft in liominibus deprehcndi fapientiam, jui.ltiam, &e. qua: in collationc lpeciei cum fpecie fi conliderantur, ccrtc ani" madvertim? has inunohommem«> jores atq; eminentiores cl?e altcr.s non ramen ita, ut ve! ipfe, qui has easdem virtutes in genere fuo e^ minentiftimc poffidet, pol!it dici pblblute, 6_ad omncs partes pertede fapiens aut jullus. Eteniui quantaquanta eft harum virtututft in hominibus cultura, tantatamcn non eft, ut omncs cxcludatnxvos, fed variis laborct defcdibu- * uttel fapientiffimi mortaliura, Salomonis fapientia non poftk non fuo_ a- gnofcre limites, multis ab eo non inteilcdis. vcl juftiffimiariftidis ju^ ftitia tama, ur nunhua» erraverit. Quq*

52 4^ Qliorum dcfeduuniprorfus eft im«munis illa natura, quac hominem tot tantarumq; virtutum condidit capacem: ipfa casdem lecundum iiem nomen, &eandemrationcm feu conccptumiormalem polfidens; periectioncs, falva icmper manen-j te analogia, qua: I eum intcr A hominem, creatorem 6c creaturam! mtercedit. Idt veltalpa effet coecior,quihinc nonviderethas,quas tetigtmus, & harum fimiles, virtutes in Deo deprehendi gradu eminentilkmojquippe quihas non obttnutt TlsT- inferiori, ne? Hfuperiori, necapari, ut ioquitur Hebenftrei-; tius a); fed a fe ipfo, adcoqj nunq^am non potiselt easdem absqucl ullo nxvo excrcerejomma uno intuitu intelligens, fingulis juftutime,; quxcunque tribuenz, mala vindi-i cans

53 , 45- -cans,bona remunerans. Atq; ex hac graduum difteremia certo potel. colligi ad fummum illudens, in <I'<>1 '<> omnes <no.- fingula. creatura- rumperfedionescminentifiimccol- limant^ 6c hoc eft quod Deum dicimus. a) /^ '/'öea/. Nat. Fxercit. V.de exiflentia Deip.m.2ii. t7ois/7 etiam H^. Inft. Ålet. p. m. 6gf.. Tertia eft Via Negationh, qua ca^»/i^m njoluerunt Deum, l-e?noiihtdo ab ipjo o^'«e /M/^/ee?^??? V' inäignunh Qua via ealeata 11atim prodeunt attributa neg-niva, sc ccgnofcitur eife /ncs^^ilö//^, immutabilis-fåc. Cum ratione ccrte omnis effet delirans, qui creaturasjli vel prarftantiffimamearum con- ''

54 eonfideremus, hominem fciiicet,' non agnolcar variis laborare impcrsedlonibuz, ecu in antecedcntibus, quadamenul a nobis jam jam eft oblcrvatum. Nemo enim horum non deprebcnditur mortalis, mutabiliz,6cc. qua. cjusmodi tum proprieratesiquac Entidepen- (denti 6c cauffam fuamagnofcenti, iuntpropriiflim^6c afeitati, ut loquuntur Seholsftici, maxime incongrux. Non eft autem ut ex leholis pbilofephorum quaeramus demonltrationcm mortalitaris hominis, quum Föres penatum indies hoc ip.una etiam teftentur, aliter fe habentc re cum Deo, qui omni» extenf.oniscftexpers,effentia fpirituali omnium puriftima in se, a se, 6c per se fubfiftens, adeo, i«mottali. z immortahtale able»»

55 47 'foluta, qui ur ab X/crno erat ) ita in ctternum cft manfurus. Nec enim repugnat, ut is, qui ä fe iplo eft, fit etiam fibi femper fuffidens, '"Se nulli viciffitudini obnoxius, cui fubjedus eft homo, faltim qua ma-,teriam, ex qua partim conftat, pippe qua: ut eft contingens, ita ealitate per Fe deftituta, adeoque mortalis.. F?. Mutabilitatis hominem arguit Zc ipfius natura, Z5 decreta* Illius namquerefpe^u homo ejuscft conditionis, ut qualis inkio cfle incipit, aetatem non fit, fed ut organa corporis ipfius pcdetentim accrcfcant, propnctatcs atqj virtutes adauåse, variis de caultjs fafpius decrcfcam, & prorfus fcre intcr-

56 tcrdum evanefcant. Inconftantiam itidem decretorum fuorum haud raro prodir, ur quod jam e-l legit, u.ox idem rejiciatj quod fe-! mci dccrcvit lde fadurum exlecu-, turumcj;, mox idem fpernat atque: omitrat,necnon varios cxpcriatur calus fortuitos. Qt)X fecus in Deo d<*p.ehendimus, quippequiut limplicilfimaj eft natura:, 6c omnis o- mnino compcfinonis cxpers, ital Nmquan, accrcvit, nec acerefeer,. nec decrcvit, nec decrdcct, nec ullam mutationem fcmit fuarum proprietatum, led qutcunqj habet, habiturus eft ad mille millenas annorum myriadas. Quod ad conlilia & de^reta pertinet di- Tina, cadcm etiam conftantiffima 6.Jminimc mutabilia certi ftatui-i mus necenim quidquam ipfi accitlit;

57 .. 49 cidit, nec ab illo quidquam fic, quod provifum non tuent.. VII. Sedvelletquispiam Deum hinc arguerc mutabilitatis, quod ab x* terno itatuit mundum creare, 6c_ in tempore id ipfum tandem eft cxfequutus. ut6c mutationes tepeftatum, omniumq; fere fublunarium rerum varias effe voluit. Illi refpondemus diftinguendo inter mutationem fubitaneam, quando aliquid tit improvifo jut quumperegrinans inopmato cafu aborfum pervemt, quam animo deftmaverat; inter mutationem animo jam «ntea conceptam perfpedamque,quam eadem eyeniat. Il!a creaturis eft propna, 6c Deo indigna j ha_e creatorem nondedecer._-.ani liccr adio creationis non fit coac- D ter-

58 5 terna decreto crcationis, nihil tamen detrahit immutabilitati Divin^, quum creatio in tempore fil duntaxat cxfecutio hberrimi decreti arterni. Similiter quoq; mutationes tempeftatum, aliarumque rerum fublunarium femper iiunt juxta leges hisipfis a creatorc femc latas, adeoq'; liberrimum ordinatoreai nullius arguunt mutabilitatis. Atqs ka removendo a Deo has quas tetigimus, ceterasq-. imperfe ckones, in creaturisnunquamnor animadverfas, lueulentiitime alcenl dimus ad ipfam illam naturam J qux omnium eft produaor, cauifaj öc fons, quamq; Deumdieimus. co»/'. /H/). CkriciPnsum. Sett </^^>7!«as. Inft. M.p. m. 6g 4.. VIII. Sedpriusquam coronidemhuid par

59 51 particula: noftrximponimusdiltertationis, obfervatumvolumus hafcc fecholafticorum vias collective effe fumendas. alias eml'ne^^'<e åc ne^t/on^, quatenus a cauffalkatis via diftinguuntur, nihil fere videntur probarc dedeo. Namquod ad prioretn, etfi certamperfeäionem, quam in crcaturis agnofcimus, pluribus adaugeamus gradibus, ur eameminentilkmedeo tribuamu", undc tamen (ciamus exinde fequi, perfeäionem illam adaudam dari in aliquo, nempe in Deo, nifi ij per viam cauffa: confequamur, exinde edocti debere cauffam prima dari multo eminentionbus, imc e- minentiifimis perfedtionibus re ipfa pra:ditam,prxcauitatis, in quibus ea:dem perfeetlones fuo modo deprehenduntur, Idem eti^m d? ifté

60 52 "vianegationis Ferri poteft judicium. 3ed ha:c pro ratione Inftituti jam {ufficiant; aliorum Methodos alia vicev.d.examinabimusjhi.ce ergo nunc dicemus. H./i O^O Gloria.

61 I In Egregiam Oist rtationem De /^l^«exiftentiam DEI Demonftrandi modvs Politiffmi l_)octilu >>ch Virijuvenis, Dn.ISACI PELDAN, Amici atiffimi, 7sl>o<?'<^)lÄ^>??'!. oelica i-^^-^77^o privantur Numina. cultu? Inveniespaucos, queislibet e//e/>7«-. Naturs, /e^e^, diviniac dozmata Ve^/ Confringit ls<7^/cf dolojafuis. Hinc «l^/s^e^ec3<e/^^/7^ö.»5^7^?,/l^öorum, Totu»t a>//s5 )>unt 5o»l//77l.»'5»ea>«7/. Improbtu ternicontemtor N minis Hobbes Frontisperfric~i&fcilicet effeputa. /V/IVI dabiusmmtis H?/«SH<e/71<3«/^/77H/lie^, /^V/^o blafpbemipendetab ore-viri. Namji bifuntbomines,atbeiqui(fe effeftruntur, Bombafttupariter^ Pa^/«/ c/ Verulam. NecnonCardanut, dedinant, Uriel,atOf idpardui, Limborch, Pit:c,m f Atfy alii. G.M

62 GensInfeft aoea,flynisfurialibus <«<3<«, Qu, nijimundum ipfum, nil retur effe Deum. Hos,dum,Tu, VELDAN, doåla perftringis avena, Affidueftudiis Te iribigilaffepatét. Multosnamtfc «i)h/ denuminerite co/e^s >/?A docesverxmtecoluiffe Deum. /Emultubaudpridem Sal&fiduscfe fodalis, Alm dmes Pytbii nunccomes atcfe chori. Et cosptam SaU telammox perficit, ecce, Fennica nataf.wis,nempe Minerna Tibi. Acegomet SaUjamper duo /^/?^7l moråtta AdAuramredii, Velpatrioscfo L ii^e^. Nunc übiconcedatdeus ac detpropera cuhcfa, /^/7e/»A zternam, (71/?/l/7/<sH. ö-?»^)!»! htadfupereft, %>opeo, ELDAI<L, Tibi_»r*-»l7<«! larga, f>hi meruitvirtus, contigumfy laborl aujoo-^.^cifcripta a JOH, M. GR.AA.

63 Välment Lpck-zdnM Til Hmett Auäoren och Refpondenten, érr isaac peldan, Tä han sitt första lärdoms profi linset framgaf. tusendfalt Eridag "rrc^, v»' w.'tia- " ***>«til behag mätte hända lända/ 3>a I Ehr striftcch bedrift / som ar lärd beröm ward/ ha'nosi ämnat och lämnat: Kunnen och wäl thenmed stiälchet rätt. pä alt sätt utan fara fsrswlira. The.tiljaaber/atGudEt m.d sinnad/,ä i död thttatwärckamsstarcka/ NätHanEr gänautan twsng hafwcr bögdtnuochhöqdt tflca-hedertttt&jeter/ At

64 AtIsi»: snart uppenbart mera glänts enfrantö/ aflagcr är fager. Betygar Medes sin lbyldighct JOH. HOrEREEN. Oftro -Botbn. Außori Ata, Refpondenti Eruditiffimo, Dn. ISAACO PELDAN, Prxccptorifuo Cariffimo. -i TuumsJ>ecimenpu!crum. Pr<ece *-*" * ptoramande» Pxlcrius Aonidestecoluiffe doc et: >yeis, v^eeer, /'«cceptis «l^»e^»/teprofitera fata, Ille% quipotifejl,pr*miaurgaferat. Jnfgnumofficii /e^'//) l<*t* guida licet metnu, gratu- Übundusfcripft H. " FLEEGE. AufirQvfinUndut,