DECUS HOMINIS. Mag. P E T k 0 EKERMAN, Sujfragante. Philofopb, AmphjJ. LI TE RAT I adumbratura, ANDREAS ÖSTMAN, Lcviter

Transkript

1 1 DISSERTATIO jr xl B ACADEMICA, DECUS HOMINIS LI TE RAT I adumbratura, CUJUS PARTEM PRIOREM, AmphjJ. Lcviter Sujfragante Philofopb, ln Regin sfcademia Uffaltcnßt PR/ES1DE VIRO CELEBERRIMO, Mag. P E T k 0 EKERMAN, Eloquent. PROFESS, Reg. & Ordin. publice examinanåam modejte fubmittit ANDREAS ÖSTMAN, STRENG NESIA SUDERMANNUS. In Auditorio Carol. Majori, ad diem XV. Febr. anni mdccxlvi. Häris, ante mridiem, confuetis. UPS&LI#,

2 S:ac Rras M:tis MAGN. FIDEI VIR O, PeräluHri 0 Generofijfitm DOMINO, Dn arvido HÄGER FLYCHT, GUßERNATORI Provinciali,? * tnt f r- ^ \ *' VIP v\ * MJECENATI MAXIMO. 0 Wy % g i' i' ' *»' A r ' 1 ;; * 'i ' Ji D aram gratice ac favorjs Tui, P'erilluflris Domi- U\ ney levillimas hafce venerabundus depono pa- X X geilas. Quod eo potiori jure facio, quo certius conftat, Te\ ingenuas doétrinas non tantum in delicii» habere; verum fingulari etjam omnes ampleéli li terarum cultores benevolentia. Eam non raro egotnet cxpertus ipfe, accefiiim mihi polliceor facilem, humillimus orans, digneris, hünc qualeipcunque ingenioli mei fru&um fereno vultu adfpigere, & me, fortunasque meas pati 7ibi effe commendatas. Reddat Tuamt fene&atn Deus Optimus, Maximus, florentem, quafn diutifiime fofpes tit vivas åtque incoiumis, in Generoßfftm<e Familie fulcrum > clientumque patrociiiium maximum, quos inter locum fibi infimum exjietit wl i\ Pcritiufiris GeneroßJJimi NOMINIS TÜ1 i.. Devotißimus culter ANDREAS ÖSTMAN.

3 " monsieur,* " t,v it ' "1'f ftri Mom.'JE AN De THEET, CHAMBELLAN du Roy. Ejrnis tout le tems que fai t hönneur d* etre connu de Vous, Monficur, qui a- vez b/en voulii me combler de tant de faveurs, fai toujours taché. de Vous en montrer ma rcconmifance, ö du molns de la publier dans l im* guifance, oü je me trovroe. \ fe fai bien, que les grands Seigneurs, ö fur tout des Perfonnes außi ge ner eufes que Vous, ne demanlent rien ä?/ous amtes de tout k bien qii Elles nous font; ef guisque cela eft, jf: ai Phonneur de Vous dedier ma dijjertation, favoir un rien jour uns infmite de bienfaits. Ger gendant Vous verrezque Vous n' avez gas oblyge m ingrat, [i Dim veut bien me faire la grace d<e%auter les voeux que je fais toujours pour Vötre chere confervation. fe Vous fupgliede Sontinuer de mefa vörifer cf de croire, que gerfonne ne fauroit etre avec glus de rejget MONSIEUR Votre tres-humble & trésobeiftant ferviteur, ANDlié ÖSTMAN.

4 VIR O Admcdum Revéertd* statte TrttUriJfim^ Dn. Mag. ER1CO L I D I O, PASTORI Urbis ÖrebroSnfis & vicini Diftri&U* PRAPOSITO lange Digniflimo, PATRONO omni pietate & reverentia perpetim colendo. LjEtifHma illa, verende, quibus fub tutela, paternaque Tua, Vir Admoäum mihi vigers licuit cnra, Re dum mecum reoordor Iuftra, tanta tamque multa Tua in mc collata exfhnt beneficia, ut ned um a parentc potuerint proficifci majora. Hax ipla debitis adfequi officiis cum nimquam valeam, in oblervantiac atque grati animi pignus, tenues halce ftudiorum primicias Tibi cönlecratumeo, fpe nixuslcertiffima, fore, ut, easdem non pretio fuo, Ted offerends pio metiaris animo, meque, uti antea, ita in poflcrum, ope & commendatione Tua digmim cenfbas. Pro perenni autem Tua, honoratiffimaeque Familia Tua felicitate ac flore, ad Summum Numen preces fundere ardentiffimas nunquam ceflabit Adtmd. Reverend, Praelari/. NOMINIS TUI Cliens humiuimns ANDREAS ÖSTMAN

5 Herr DIRF.CTFURFN och Edel ABRAHAM HEDMAN, Min Gunfiige Gynnare. Tillåt, min Herr Directeur, at jag under be tygande af den högaktning jag för Eder ftådfe hyfer, har åran at tilågna Eder deffablad, på hwiika jag tecknat mina enfaldiga tankar, om den lårdom och dygd, fom bör finnas hos en uti ådla flögder och wetenfkaper wål öfwad Man. Orfaker hår til har jag åtfkilliga, af hwiika jag allenafl: wil nämna; at, förutan det wårde Herr Directeuren bår för dygd och lårdom, och den benägenhet hwar med han altid bemött dem fom der af warit ålfkare, har Herr Directeuren wifat få många prof af gunftoch godhet emot mig, at detta tilfållet wore mer ån otilråckligt, til de ras wederbörliga ihugkomfh HErren giöre Eder lefnad lång, och af all få andelig fom lekamlig WåLmåga fornöjfam, til fit heliga Namns åra, Nåftans nytta, och Edra kåra Anhörigas beftåndigst wålgång, önfkar den^ fom räknar för en förmån at framgent wara k Edel och Högaktad Herr DIRECTEURENS H <* i " «*. Ödmiuke tienare ANDREAS ÖSTMAN,

6 Handelsmannen i Stockholm, Ehreborne och Högwålakfad Herr HENRICH Min Hbgtårade Sivagen 1DHE, DEt hölts i gamla dar for ne/ligt at bortgömma, J glömfkans dyftra natt fin' wånner, och dc man, Som tidt å daga lagt fin nit och kårlek ömma, At föka andras wål: Si lår thet hållas ån. Jag, fom lå mycket godt af Er, min Swåger, niutit, Och mer ån ofta fedt utaf Er kårlek prof; Nu låkert mot min plickt och fkyldigheteai brutit> Om jag flikt låtit bli förgåtenhetens ro Låt derför defia blad och klena fjådren wara. Et tackfamt finnes Tolck, fbm gerna hade fedt,, Sig wara uti ftånd förmågan få wål para Mcd;wiljan, at de twå hår fyntes göra ett. För ofrigt /kal min bön och trogna önfkan blifws^ At Himlens HErre tacks utaf fin milda hand Er fågna med alt godt i tiden, och fidft gifwa En mera ymnig lott uti de fållas land! Min Hbgtärade Swägers. Hcrfamfie tienare ANDREAS ÖSTMAN.

7 i N. f. $ i ; Aud paucos, omni quidem tem pore, exfhtifie literarurri ofores, monumenta Hiftoricorum, pariter eum ipla teftantur experientia. Hos autem, non mente fanata, ied meris praejudiciis, ignorantia, malitiavc duetosrem tanti momenti ponderafle, neminem fugere cenfeo, qui maximam illam, quam femper generi hurnano prasftitere ingenuarum artium ftudia, perpenderit utilitatem. Eft enim falus Reipublicse, tam amico conjun&a vinculo cum Rei Literarias ftatu, ut, hoc fublato, illa vix confiflere, ne dum florere, queat. Unde per quam egregie Muretus-; magna, inquit, vis," magnumque momentum pofitum eft in literis, ad" confervandas bonisquc cumulandas omnibus civi-" tåtes. Nam cum felicitas publica, ad quam hu-" A mana

8 ) o ( mana omnia referenda funt, e fingulorüm civlum felicitate eonftet; fingulorum autem felieitas in ex- eolenda, excrcendaque virtute pnecipue fita fit; & ad perfeflam virtutem confequendani, neces- fariam quandam praecurfionem adhibeant literat: illud profe&o cönfequrtur, ut, nifi in qua litera- rum cultura vigeat,. florere abfolute civitas nulla pofiit a). Et Melanchthon: Efl omnino vis ma- jor literarum, quam vulgo aeflimant. Neque e- nim religionis omamentum aliud fplendidius efi:, & civilis rerum flatus prorfus a literis pendet b)» Prseflantifiimam quidem hominis partcm efientialem, animam puta, fuis, inde a cunis, adhscrentibus näsvis laborare ac infirmitatibus, baud obficure comperimus, cujus facultatum altera fpiffis ignorantfe tenebris, praejudiciis, erroribus, variisque falfis perfuafionibus efi obfita: in eligendo autem, appetendoque malura pro bono, falfum pro vero, apparensque bonum verumve pro fblido ac certo, perverfam fuam prodit inclinationem altera. Cui fi medendum erit malo, afildua literarum cultura, q ute medicina aptior? Quis modus excogitabitur prseflantior? Liberant enim ab innata infcientia, fanantque letalia mentis vulnera, ex im fe literarum do&rinae, informando intellc lum in pervefliganda veritate, fleflendoque vokntatem ad ampleclen^ dum feöandumque bonum: ducunt hominem ad fummam Creatoris fapientiam, bonitatem, potentiam, quarum, per omnia naturs regna, patent apertiffima, cognofeendam, vefiigia plaque deve> neran-

9 ) o ( fgm& 3 nerandam mente: compefcunt denique immoderatos atque noxios affeflus, vitia tollunt, virtutem peäori lnfhllant. Quare affirmat Seneca, nemi-" nem pofte beatevivere, nc tolerabiliter quidem," fine fapientise find io, quod animum format & fa-cc bricat, vkam difponit, aftiones regit, agenda & o-u mittenda demonftrat c). Unde pleno, quodajunt, fiuic alveo, omnes,faltem politiores, & ereftioris ingenii, maximam felicitatis fuse partem debere lifo ris, easque verum illum ac tantopere celebratum effe fontem, a quo prudentiam curise, juftitiam tri«bunalia, artesque originem hauriunt fuam. Verbo: ut fol fuo calore ac radiis, undique fulgentibus, Girmia delefiat, fovet, illullrat; fic, fplendorem, utilitatem, atque ornamentum conciliant cultoribus Ulis litern, quseque ad vitam beate tranfigendam conducunt, fubminiilrant, docent. a) Orat. II:da de laudihts literarum. V) Heumanni confp. Hiß. Lit. paß c) Epifl. XVI.. It A brutis animantibus non modo forma & fpeeie externa, yoluifle Deum Optimum ut diftingueretur homo, quod verfibus hifce expoiuit Ovidius dulcidimis:: Pronaque cum fpeäcnt animalia cetera terram^ Os homini fublime dedit, ccelumque tueri Jufftt, 5" erecdos ad fidera tollere vultus d); verum etjam ut» vel maxime, praeclariflimis dotibus internis, annumeris eadcm praefhret modis, probat experientia, convincit ratio,remque fequen- A 2 tibus

10 , liberalibus, f 2? ) o ( «^tibus egrcgie illuflrat Cicero: hominem inter Sc 3J}beluam boc maximc intereff, quod haec tantum,, quantum fenfu movetury ad id folum, quod adeft, qnodque pra;fens eft, fe accommodat, paululum admodum fentiens prateritum, aut futurum : ho- },mo autern, qui rationis eflr particeps, per quam confequcntia cernit, canfiäs rerum videt, earumy,que progreffusy Sc quafi antecefiiones non ignorat, fitnilitudines comparat, rebusque praefentibus ad- jtingir, atque anne&it futuras, facile totius vitx~ curfum videt, ad earnque degendam praeparat res* neceflarias e). Qui igitur, non caeco beluarum ritu, f quippe homines, nulla exculti do&rina, utf ratione nefciunr, licet ejus fint participes) vitam a&uri flint flupidam & feram y dona illa divinitus concefia, quarque hominem a feris imprimis difcernunt, fumma expolire debent indufiria. Quod cum per literas fiat, quas vix deguftare, ipfa natura negante & fortuna, contigit multis, infinitum propc hominum confpicimus agmen ßdyavacvg vaxtixas exercentium artes. Has quidenpexpetente Eepublica varii generis membray utiles omnino esfér lubentes fatemur; fed eatenus artibus cedunr quoad nobiliffimse animse cultura, cor poris curae longe fit pr Referenda atque commoditatii Eum itaquc, cuf intimum fapientias facrarium ingredi, optimisque irnbiii fcientiis licuit, quique eas' ad praxih vitaeque ufus accommodat, nuncupamus Literatum. Quo ipfo, ab illiteratis non modo, a- grefiibusy & plebejis omnibus,, eum habere voliism

11 ) ( <g.*ä? ms? s-, mus diftin&um ; Ted etjam ab iis, qui memoria fb~ lum linguam aliquam mandarunt eruditam, ceterarum Palladis delieiarum ignari; XJt autem, qua in re Decus confiflat noftriliterati, eo elarius perfpiciatur, eruditionem ejus primum, dein de virto tes, podremo, alia tarnen occafione, ff fupremo ita vifum fuerit Nu mihi, quantum jueundltatis, dignitatis quantum ac commodi, hxc omnia eidern pariant, fumus expofciri. Tuam igitur, C. JL. quantum potero, expeto humanitatem, utque innoxii hujus conatus aquum, bmul ac indiilgentem, agas cenfbrem, majorem in modum contendo. dj Metamorph,, L. L Fab. z. e) de Offic. Caf. IK L. L. nr. Veritas licet, in qua, ex prineipiis fufs demonftranda, certoque difponenda ordine, verlatur Literatus, formaliter confiderata, 8z quatentis^per conceptuum &c propofitionum conveniemiam cum ipfa re, definitur, non nili unica dt; ratione tarnen objefforum, prineipiorum, & materias, di ver fas admittit confiderationes. Hinc variae dantur fcientiae, quas inter, cum nonnullas fpuriae, veritatis fub fpecie, ut Geomantia, CbTromantia, Pbyfognoitiia, Åftrologia judiciaria, &c. nimia ex di cogitan- proftuxerint licentia, fequitur, nen omn'bus promifcue invigilandum eile fludiis Literato, fed iis tan tum diiciplinis> quac divinae glorias, hominpmque felicitati prornovendas, apprime inferviant. Hiirum ver o, quamque pro fe inicenam producen-

12 . I ) o ( dam, quantumque dngulx ad Nbftrum ornandum conferant, exponendum non exidimavimus, ea folum, qux faciunt, ut nomine fuo dt dignus,fummatim perfecuturi, requidta. Åb his, videlicet prxdantidlmis, maximeque necedariis fcieutiis Philofophicis ut inftru&ior dt Literatus, jure podulamus. Etenim Philofophia, qux, definientc Tub lio, ed: rerum diva närum & humanarum, caudarumque, quibus hx res continentur, fcientia/),ufum fuum ad ornnes eruditionis partes diffundit longe maximum, itaquidem, ut quotquot Apollb nis cadra ingredi fuerint, hacduce, an comite, dudia felicifdme aufpicentur fua. Quod prxter ea, qux de literis diximus fupra, tam materia, quam forma omnium fcientiarum, fatis comprobare videntur. Formam enim, qux in eo confpicitur, quod veritates propodtas, per nexum principiorum 8c concludonum, demondret, ipdus Theolo- ix d fpeftes, principia quidem ex revelatione func petenda, ut vero feries caufiarum perfpiciatur, exque principiis ratiocinia rite deducantur^ fuba&o, Sc Philofophia non leviter tin&o, opus ed ingenio. Nam alias in Theologicis, xque facile errores,falfxque admittuntur ratiocinationes, atque in Philo- Simili fe res habet modo in Jurispruden- fophicis. tia& Medicina, quatcnus hx ipde certarum veri tatum funt fcientix, qux principiis fuis abfolvuntur 8c concludonibus. Ad materiam quoquc o- snnis eruditionis quid conferat Philofophia, non poteft ignorari. Suppeditat nempe principes ve- rita-

13 ) o C 7 ritates, maximeque fnblimes, qux pro fündamcnto in reliquis habentur difciplinis. Sic notiffimaeft utilitas Theologie naturalis, cum contra Atheos? & Naturaliftas eft pugnandum, nec non, quid m- tercedat difcriminis naturam intcr & gratiam in Theologia morali, oftendendum. Porro, cum leges humanas morales in natura ipfa debeant fundari, Jtirisprudentiam naturalem fibi habebit perfpe- fcam Jurisconfultus, qua fine minus firma ac (bli da ejus erk cognitio. Ut ficco, quod dicitur, pede ejus ufiim in Politica pneteream, cum non le gibus femper Respublica, fed conftliis, ex qiiibus tota ejus (alns nonnunquam pendet, (it adminiflranda. Medico denique necefiaria eft Phyftces fcientia, in cujus applicatione ad (anitatem hominum ars ejus (alutaris oecupatur. Ex quibus conftat, in qua dem um cunque eruditionis parte traftanda verfetur Literatus, magno illi ornamento ac ufui efte prasclarum Philofophias ftudium, hifce quod commendateloquentiae parens: Quid eft, in-'c quit, per Deos optabilius? Quid praeftantius? Quid" hornini melius? Quid homine dignius iapientia?" Hancquiexpetunt igitur,phifofbphi nominantur^)." Prasterea, non minimum inde Noftro accefterit decoris, quod, maxima hominum parte in vulgari, quas fenfibus & memoria comparatur viribus, eruditione acquiefcente, hic affidtia, & (ecundum principia cujuscunque difciplinae, rite inftituta lite rarum tra tatione,certam, iolidam, & eruditam,deteftando illo auäoxk hutnanae praejudicio (preto & 1 difcus-

14 ) C ÜÜP difcuftq, Eeleödca.potiflimum utendo philofephaiv di methodo, fibi acquirat cognitionem. Omniunv que licet.fcientiarum notitiam plene & perfekte exhaurire nequeat, quod certe Herculeus effet labor, cui ferundo nullae hominis fufficiimt vires, res ta rnen, quas ejus funt officii, erudite contemplando t folide fe fclre, quidquid proponat, oftendit; nunquam de Republica Literaria, ad finem ejus ulti mum, iapientiam, pro virili parte aliquid conferendo, bene mereri cellaturiis. Gum aurem nulla feientia adeo in fe bona dit & excellens, quas non ex pravo hominum abufu fteri poteft noxia, fummo cavebit ftudio Literatus, ne extra limites, philofophando, progrediatur, neve, vanas avidus glorioke, rnyfteria & veritates, facra pagina contentas, folaqtie ex revelatione petendas, illotis,, quod dicitur, manibus contre&are conetur. Quo eorum in numero non habeater, quorum fiiperbiam hilce aculéis perftringit Äpoftolus: (pziry.ovtsg stvoa croqo), iftyedtfymv b). Et alibi: ovyå ipugixysv o <deog, nempe abufiis ergo, rrjv.croqfacv ts KocrfjLü tütü t). Qui quldem abufus non Philofophiae eft adfcribendus, neque htec propterea^ ceu noxia.& inutilis, rejicienda; fed perverfo ejus tracbmdi niodo tribuendum, quando quis, axiomatibus phiiofophicis, non nifi ad fubje&m materiara applicandis, in Theologia fcede aburitur, rationi, nimium expanfts velis, fphasra egredi fua & reve- Jationi öbluthri, permittendo. Quantopere vero omnis Philo fophke abufus Noftro eft vitandus., tanto

15 ) o f I tanto etjam animo cgregie cordatus catusque o- mnes praeteribit nugas, & fpinofas fubtilitates, ne nodum in fcirpo quserere, (eculumque, abominordicere, Schoiafticum, innumeris repletumt inutilibus tricis, rurfus inducere videatur. Gete rum, uti omnis cognitio nullius cenfetur frugis, quamdiu in nuda contemplatione fubfiftat & theoria; ita Literatus fnös intendet nervös, ut, ve ritates cognitas ad praxin, vitaeque ufum applicando, grata non minus, quam debita Deo, aliis hominibus, fibique ipfi prceflet officia; quod prsecipuum erit xgmjfiov, quo ab iftis fpuriis, & perverfis literarum cultoribus diflat quam longisfime, metaque fuprema, quam ut attingat, omnes meditationes & a&iones convertet, ac diriget. f) Off'. L. II. Cap. II. g) Ibidem. hj Kom. 1.22, i) 1. Cor. I. 20. iv. Cum autem Fhilofophus, qua talis, hujus tantum xvi confulere queat commodis, mediorum nefcius, quibus ad vitam affequendam fu* turam utat ur, in ftudia non folum incumbet Lite ratus philofophica, verum, hifce edo&us, qua potiflimum, in inveftiganda defendendaque veritate, incedat via, fublimiora ingrediens do trinx cceleftis palatia, in illa evigilabit fapientia, quac ceteris omnibus, quas humana colit induftria, facile praeripit palmam. Quid? natales ab ipfo repetit Deo, tra fcatque res divinas, omnem foliertiam, omneque acumen fugientes ingenii humani; B immo

16 i ) c immo ducit ad felicitatem, viribus nunquam acquirendam naturalibus. Unde ipfa luce eft clarius divinam hane fapientiam ea efle dignitate ac praeftantia, ut, ejus expers, veri Literati non mereatur nomen. Cui fententiae omnes 'licet aftipulaturos crederemus, eos tamen non defuiffe compertum eft, qui, nimio humana fapientix amore dufti, eo proeefierunt furoris, ut hane divinx prxtulerint; infiilfe effutientes, nihil in moralibus efie neceftarium, nifi ut vitam agamus philofophicam: naturalem Dei Cognitionen! multo efie eertiorem & folidiorem ca, quam in fidefum anima operatur fpiritus fan&us: nec non pofie nos propriis viribus fanfte vivere A). Quanta autem hos ceperit dementia, cum nemo non videat, qui fohrietantis de rebus, tantaque veneratione dignis, cogitare didicit, minus operx pretium elfe, tam apertos errores & ineptias futiles, re fe ipfam a nefandisfiiis hoftibus vindicame, ut refutemns, arbitramur- Verbo fignificamus, Noflro fanffiffime elfe obfervandum, ne quidquam, quod omnis humanas cognitionis principiis, facrx nimirum revelationi, reftx rationi, & apertx adverfetur experientix, admictat. Cumque hominibus nulla doärina, qux acquiratur, magis fit necefiaria, quam veritatem tradens cceleftem, verbumque ipfius vitas, quo iter monftrante, per tot peregrinationis huius miferias, certamina tot, totque innumeros fortunx ludentis cafus, portum in ccelis teneamus beatifi fimum, hane devota mente ample&i, colere, ve--,1 " t. nera-

17 J o C tax# m nerari: hane fartam te fcam ab omnibiis praeftare injuriis: hane pro virili per omnes partes aflequi, aliisque cognolcendam proponere: ad hane denique, ceu veram credendorum & agendorumnormam, omnem vitas inftitueré rationem, decus é- rit Literati fummum, maximpm. kj Vid. Walch, bitrod. in Philofoph p. 2.. V. Variarum quoque linguarum nodtia au&um & ornatum efte oportet Literatum, eartim nempe, quae fini, prout eft in ftatu vel ccc^efiafiico, vel civili conftitutus, obtinendo, quam maxime funt accommodatas. Qui itaque facrorum habet vel habiturus eft curam, linguarum, quas vulgo eruditas vocant, Latialis, Grascae, & Hebrasas erit peritus. Quarum illam, reliquis interpretandis, & multarum difciplinarum cognitiöni comparandas, infervituram, has vero, ut genuinum Spiritus San ef i fenfum, in verbis ipfis la tentem, eruat, addifcendas eurabit. Et qnamvis, quod nemini non patet, qui artem. ipfam, ab inftrumentis, quibus conficitur, difcerncre novit, neque lingvis eruditis, neque alii linguarum generi, ipla fcientiarum fit aftrifta cognitio, cum ta rnen falutis noftras do&rina, peculiaribus fuis contineatur linguis, has utique perdifeere Litera ti eft, ut a fontibus potius hauriat, quam rivulös confeftetur, fuisque, non aliorum, videat oculis. Rebus autem, ad ftatum civilem pertinentibus, invigilanti, omnes eas vi vas, qua; inter Europasos B 2 maxi-

18 ) o ( maxime florcnt, lingvas, & quibus in aulis, in legationum, muneribus apud exteros fungendis, inque variis tam belli, quam pacis fufcipieadis & peragendis negotiis, utatur, commendamus. Utramquc demum & diam & eruditorum vernaculam probe callere linguam, mcredibile ed, quam multis profuturum fit modis. Quantum enim illa, bene exculta & elimata, afferat uti» litatis, in cathedra facra, in foro, in converfitione denique omni, fugit neminem: hacc vero ad «ommercia, cum cruditis indituenda, conceptusque communicandos, quo, veritatis imperium quam latiflime proferendo, civitas erudita majo rs in dies capiat incrementa, omnino ed aptiffima. VI. Quemadmodum vero, quod tritum jamdiu cffc fermone proverbium, ex quouis ligno non fit Mercurius; ita nonomnes, qui literis fiint initiati, debitos tantosque in iis faciunt progrefius, ut Literatorum in numero merito habeantur. Quod ex iis, quse modo recenfuimus, Literati re* quifitis, intelle&u haud erit difficile, ac liquidius judicabitur, ubi horum ex indole ad vires ejus ingeniiargumentamur. Debet enim naturam Noder, nihil ut invita fufcepifie videaturminerva,habere fautricem,felici nimirnm memoria,imaginatione viva, & promto pneditus judicio. Videlicet fiquidem, in veritate qualibet, duo attendenda erunt, pars nempe materialis, quam ideas condituunt, & formalis, idearum nexu ftipata; fic? ad illam vi /. J %-i fenti-

19 && 3 o C *3 fenticndi & tenaci opus eft memoria; ex fenfione enim oboriuntur ides, quibus fine me moria mox difiipatis, materia deefiet, in qua operationes judicium exerceret fiuas : ad hane autem judicium fpe&at, cujus ope, modum notiones inter fe conne&endi, edocemur; quodque in rebus maxime arduis & altioris indaginis pertra tandis, nec non veritatibus, quse cuivis non flatim patent, detegendis vim prodit infignem. Quse perfpicacia ingenii, ut antea fubmonuimus, ad res, rationi non fubje&as, quarumque exiften» tiam foium, efientia & indole manente incognita, facra memorat pagina, fe non extendit: prasftat enim ignorantiam profiten domarn, quam flipra rationis terminos'pofita temere, ne dicam impudenter, fcrutari. Cumque tantus fcientiarum, ad vitam hancce beate agendam, utilium fit'nu merus, ut omnibus excutiendis vix perpauci nollxi fufficiant dies, in rebus minus nccefiariis enodandis, exempli loco: quomodo ad exiftentiam pervenit hic mundus? animas origo quxnam? quomodo cum corpore unita? oleum & opera minime perdenda: verum potius, veritate altera akeram, ratione finis obtinendi, utilitate fuperante & necefiitate, ea, quse maximum allatura fit fru&us, eligatnr cognofcenda. Ima~ ginatione item viva gaudebit Literatus, ut rerurn connexiones, quas neque per fenfus, neque per confequentiam necefiariam, perfpicit judicium, ingeniofis conjcäuris venari, ad luufique fuos,

20 14 ) C tüp tum in Oratoriis, tum Phyficis, Politicis, 5c Hermeneuticis rite adhibere queat. Hinc jam trium, quas attiilimus, intelle&us facultatum elucet neceffitas, quibus Nofter, fi ftrenue fuas tuebitur partes, erit utique munitus.. VII. Vifis jam flriq:im fcientiis Sc linguis, nec non harum comparandarum iuftrumentis, inftituti requirit ratio, cum verum decus in virtute pofitum fit, hanc in Nofiro paucis confpiciendam fifie e. Gerte, fi quem aliiim, Literatum, tot ingenuarum artium difciplinls tin&um Sc perpoliturn, praeftantiffimarum quoque virtutum aflidunm decet efie cultorem. Qrras inter pietar, in vero Deo cognofcendo, pieque colcndo occupata, faeile eft princeps. Hanc multis commendare, operam efi (et ludere, cum adeo omnibus omnino, ne dicam Literato, fit necefiaria, ut vel utile Reipublicae membrum ea carere nequeat. Eft namqüe i- p(a origo, &, ut verbis utar Philonis, dgyfi upstcj», linde* cetera omnes perenni emanant fön te, rivulosque ad omnia emittens loca, felicitatem civilem non minus, quam aeternam promovet. Adeo quidem, ut Rcipublica?, plurimos ha bere cives, hac cumulatos virtute, permultum interfit, de qua alias aftum omnino & conclamatum foret. ßenc itaque Cicero: pietate, inquit, (liblata, fides etiam & focietas generis humani?,tollatur, necefie eft /). Sic virtutes Morales fuo nomine indignae cenferentur, nifi, fidei& vcrae pietatis

21 ) o C etatis clientelae deditas, animam quafi inde acceperint, & vigorem omnem. Ut taceam, quod, hac comite, omnes aftiones aafpicato fufcipiantur, continuemur, & perficiantur 5 quem eximi- 11m ufum tam late celebratum fuifle confht, ut eum non ignofarint ipfi pagani, quos inter Virgilius i ta: Ab Jove prinafium Muß?.: ffövisomnia -plena, m) Ubicunque tandem haec dominetur virtutum regina, viget fub imperio ejus cultus Dei rninime fucatus, florent & florebunt literarum fhidia, virefcunt ceterae virtutes omnes: hac antenn fpreta vel negle&a, non eft, quod miremur Atheifinum Scepticifmum, Spinodsmum, Fatalifmum, Idealifmum, Materialifmum, &, quicunque demum fint, fcediffimos, ac Literatis indignirfimos errores, locnm non tantum in multis invenifle, fed etjam tam altas egifle radices, ut vix ac ne vix quidem unquam exflirpentur. Quid itaque ntilius? quid nomini literato convenientius, quam ut pietatem, quae in virtutum ejus corona, radi os undique fpargens, maxime exfplendefcit, o- mnemque ejus amplitudinem reddit confpicuam, fummis viribus colat, feftetur? I) L. I. de nat. Deor. m) Eclog. IIT. v. do.. VIII. Pietatis premit vefligia frobitas, illa Deum, ha?c fincero homines compleö.itur amore, cujus fido comitatu non potefl non omnibus gratus & acceptus efle Literatus, quapropter & Uli magnope-

22 l&kå) ) o ( gnopere cuftodienda. Nam, fi illa eft mortalium indoles, ut ve! improbus in aliis deteftetur ac fugiat improbitatem, utique ab altera parte, quo plus candoris & finceritatis inquoquam elucet, eo major illi habetur fides, tantoque vehementiori amoris affeftu eum profequuntur omncs, ut non aliter ad virum probum, quam ad faxtim adhserefcant immobile. Eft id, quod Plautus hifce bortatur verbis: quam ad probos propin- quitateproximc te adjtinxeris,tam optimum eft. n) Itaqne in hac fua virtute utilitatem non mo do, Ted et'am jucunditatem fentit Literatus ma xi ma m ; diligunt enim eum amici, fufpiciunt tacita veneratione inimici: confequitur gratiam liiperiorum, inferiorumque pe&ora occupat: expetunt ejus informationem gentiles, ingeniumque exteri: quamque diu illam lanfte fervet, ac tueatur, nunquam ei defuturae funt prserogativas, quibus carebunt improbi, aftuti, fallaces, malitiofi. n) Aulul. II. 2.. IX. Quanta autem pietate, & probitate,tantaquoque fulgere oportet Literatum diligentia. Etenim, negligentia ut profe&us omnis, 8c ftudiorum pefh's exiftit turpißima; itapergravia affiduitate conficiuntur negotia. Largam ü exfpeftabit a- gricola mefiem, in agris colendis nu Iii parcatlabori; obtinebit finem optatum Literatus, non indiligens erit Literarum cultor. Per alpera, quod ajunt, ad aftra, Mulas inhabitare loca amoeniffima

23 ) o ( If fima & jucunditatis plena, Ted dmul aditu difficillima, ferunt, qux, nifi fumma adjutus induftria, cura, vigilancia, occupabit nemo. Pofcit1 qiioque fidos & impigros cives Respublica Li teraria, non certe alios beneficiis nra&atura 8c prsemiis, quam qui, officia ftrenue exfequendo fua, falutem ejus omni promoveant ni.fu. Unde Poeta: Non niß per magnos ad pr<emia magna labores ltur, at ignavis nuüa Corona datur. Praeterea, hac (i deftitutus eflet virtute Literatus, omnia conata tantum tsedii, moleftia? tantum allatura -cerneret, ut manum vix admoturus effct öperi cuidam peragendo, ne dum illud abfolveret. Contra nullus labor, cura nulla adeo ell: ardua, quin eam perferat diligentia, inque omniegregio facinore fe prsebeat confpiciendam. Itaque ad hanc impigre conkclandam Noftrum verbis adhortamur Ciceronis: diligentia in omnibus" rebus plurimum valet, hasc prsecipue colenda" eft, hsec femper adhibenda, hsec nihil eft, quod'* non adfequatur" oj. o) IL Orator. c. J5. I X- Literatum. denique, uti omnes homines, condecorahit kumanitas, quae cuilibet pro a?tate, ftatu, dignitate, decentem tribuit honorem, & in confiietudine cum iis, quorum amicitiam & animos fibi conciliare ftudet, confpicua eft, cumque honeihim probitas, hasc decorum, &ut co- C raem,

24 \ <8 «& ) O ( roem, facilem, benignum, talem deniquc, qualem Licerae formant, fe praebeat Nofter, exigit. Hac in virtute addifcenda & perpoliepda plurimum quidem valet natura, cum integne nationes ad eam quafi natae fa ta:que videantur: fua tarnen nan eft defraudanda utilitate educatio, & crebra hujus virtutis exercitatio. Quippe (i convi&u cum hominibus ferae mitefcunt beftiae, certe lite rarum opc, fbre, ut mitioribus imbuantur harum cultores ingeniis, fperamus. ita: Qua de re Ovidius Ingenms didicijje fideliter artes, Emollit mores, nee ßnit ejje feros. f). Hane virtutem quod plurimi tanti aeftimant, ut, ca ncgle&a, omnem Literati eruditionem parvi, immo nihili faciant, praeter internam perfe&ionem, ne cum vita pugnare videatur oratio, o- mnes ad honeftatem Sc decentiam componat Li teratus mores, memor triti hujus: Qui proficii in literis, & deficit in moribus, plus deficit, quam proficit. Hic tarnen nimium inter & parum obfervanda efi: mediocritas, ne ab altera par te aufterus, agreflis, durus, ab altera vero, jam infipidus Pedanta, jam aftutus adulator, qui fifto amore & obfequio animoscaptat hominum, audiat: fed comitas ejus condita erit gravitate, amicitia fida & fvavis, & converfatio denique ad affabilitatem & facilitatem compofita omnis. f) Vonu IL j/, 47. J. XL

25 ) ( * $. XI Claudat agmen frudentta, qua efflorefcet utiqnc Literatus, <1 actiones ad finem, atque adeo ad fuam, aliornmque felicitatcm tutandam, dirigere velit. Facit enim illa, ut oppofita vitia, llultitiam, nimirum fibimct ipfi nocentem, malitiam, quae aliorum quserit damna, aftutiam cum aliorum detrimento unice fuis rebus con* fulentem, & imprudentiam, q 1122 ex pracipieantia graviter peccat, fugiat: prudentiae vero regulas obfervet, finemnempein omnibus conatibus refpiciendo: fe ipfum examinando, utrum viribus ad eum confequendum gaudeat idoneis: commoda & necefiaria profpiciendo media: removendo nec non varia impedimenta. Hane ultimo ponimus loco virtutem, non quod eum meretur, ledquod in puppi fedens, clavumquc veluti tenens, in regendis ceteris locum fhdinet gubernatoris. Hujus uti obje&a, omnia funt bona & utilia adpetenda, mala vero & noxia fugienda; ita in quibuslibet fufeipiendis & peragendis rebus, a fron te, a tergo, abutroque latere adefle debetliterato, media ilii fuggerendo fini aptiffima, hscquecum finibus conjungendo optimis, ut metam, ad quam properat, curfu contingat feliciffimus. At diutius hifce immorari meditationibus, yetat temporis, & fortunae tenuiflimie ratio, vetat tardior & hebetior ingenii vena : quare, contra&is velis, in portum memet ketus recipio. S. D. G..XIL

26 AUCTORl follertifjmo, Anneo mtcgemmo. AMicitia, ris fpatium, quam, (anétam per aliquod inter nos tempo co«luimus, jubet me, hac potiffimum da ta occafione, officii mei partibus defungi. Ex confvetudine yero Tua, Amice Leétiffime, exploratifiimum habui, Te tam bo nae certaeque fidei efle, ut, non (ine fummo jure, Te dignum, quicum in tenebris alius micarc poflit, jam publice praedicem. Sedulitatem, quam iapientiae acdoftrinis vä rns impendifti infignem, collaudo augurorq; Te Reipublicae Literariae membrum utiliili mum aliquando futurum, quemadmodum in his ipfis pagellis Decus Hominis Literati fat eleganter delineafti. DEus, quod fupereft, adfit conatibus Tuis, & praemium Tibi perbenigne largiatur exoptauflimum. Ego vero vivam pro more tuus äffe e JOHAN ERIC THURINGr