EKERMAN, MAG. P E T R O. r CKATORI/E SACR/ ADOLPHUS BLOM, HODIERNJE P»* AN rjqua QUAM, PR AS IDE, HÖJER, Reg. Eloquent. PüIOF. K eg. & Orb.

Transkript

1 I. N. S DISSERTATIO ACADEMICA, De r CKATORI/E SACR/ HODIERNJE P»* AN rjqua QUAM, EX SUFFRAGlO AMPL. FACULT. PHILOS. IN REGIA A C A DEMIA UPSAUENS1» PR AS IDE, VIRO CELEEERRIMO, MAG. P E T R O EKERMAN, Eloquent. PüIOF. K eg. & Orb. ad publicum examen modeste defert, ADOLPHUS BLOM, LINKOPIA OSTRO-GOTHUS. In Auditorio Carol. Majori Die XXXI. Octobf. Anno MDCCLIII. H. A. Af. S. UPSALl m, Excudit LAUR. M. HÖJER, Reg. Acad. Typ.

2 kongl mäj:ts Högstbetrodde Och MAN RÅD, SVEA RIKES RIDDARE och COMMENDEUR Af KONGL.. MAJ:TS ORDEN, HÖGVÄLBORNE friherre, NÅDIGSTE HERRE, Mångfaldige. Och. Förtjan fler. EDERS. HafVa. Upphogt, Store» EXCELLENCE. Till. Det. Högfta. Af. Åra.

3 , Alla. Nåd. Och. Välgerningar. Hafva. Gjort. Allas. Sinnen. Emot. EDERS. EXCELLENCE. Nitfulla» Och. Räkna. De. Dagar. Lyckliga. Dä. De. Fä. Njuta. EDERS, EXCELLENCES. Skygd. Och. Forfvar. Mine. Föräldrar. Omtala. Med. Djup. Vördnad. EDERS. EXCELLENCESo Makalöfa. Näd. Tillåt. NADIGSTE. HERRE. Den. Samma. Vederfaras. Mig. Att. Jag. Med. EDERS. EXCELLENCESL Lyfande. Namn. Må; Pryda. «Detta* Mitt. Omogna. Arbete«önfkan. Blir. Att. Min. EDERS. EXCELLENCE. Till. Fofterlandets. Sällhet. Och, Höga. Anhörigas. Glädje.

4 Må. Under. Njutande. A S andig. Välgång, Långe. Lefva. Får. Jag. Vara. Innefluten. Uti. DERS. EXCELLENCES, Nådiga. >ita rika. Har. Jag. Nått. Min. ör.ikan. Och. Råknar. For. Störda» Åra* Att. Med. Djupeda, Vördnad. Till. Dödsdunden. Lefva. EDERS EXCELLENCES alleröimjukafte tjänare ADOLPH BLOM.

5 MONSIEUR JEAN VICTOR SIEFVERT, ASS ESSE UR au College de Medicine> i Mon tres kontiere MONSIEUR. ONCLE\ toujours Imlé du dtßr> de pouvoir Vous temoignw ma recomwißanee, aux hontes que Vous nfaves muntre. Comme je n*ai jamats t rott ve une occafion javorable. Je pre ßte auj&urdbui de cellc que me fournit le fetit ouvrage /lcademiqne que jyai Channeur de Vous prefenter, receves le comme une foihle marque de mon profond rejpecl > [i jeßiis affex heureux qitil ait Votre aprobation, jen aurai retire tout le fruit ou mes fouhaits afpirent. Puiffe, 1'Etre Su preme Vous comhler de benediélionsy & Vous faire jouir des jours tranquiles. Jai Ijjonneur detre avec refpefiy MONSIEUR Votre tres humble ferviteur ADOLPHE BLOM»

6 !Dn. Ecclclias, V I R Admodutn Re verendo O atque Clariffmo, Mag.EMUNT>0%$ qux Deo in Wålnäs colligitur, Påst. Vfgil. AFFINI Honoratifiimo, Admodutn Reverendo atque Clarifflmo VIRO D. Mag,MAGNOL ENERIN, PASTORI in Theda laudatiffimo, AVUNCULI loco, ' jeternum Venerand o. Etfivoris totveftra, & benevolertiae Patroni & Fautores in me exftent Exoptatitfimi, documenta, fa- quot haec charta capere nequaquam poflit; ignofcite ta rnen rogo quaefcqne mihi, non nifi incomtis verbis, ve tt erabundx gratiffimsque mentis a&uro interpreten!. Optarem vehementer, ut Vobis non difpliccat, hunc perexiguum Jaborem Veftris infcribi Nominibus, quse mihi fem per in deliciis fuerunt. Confervet Vos, Pa troni Optimi, Supremum Numen, in annos bene multosj^uo Ecclefe gaudium, propinqui omnesque Veftri deeus atque folatium habeant longe maximum. Permanlurus, quoad vixero, cum omnigenae profperitatis voto fincero, Admodutn Reverend. atque ClariJJltnorim NOMINUM VESTRORUM bumiuimus cultor ADOLPHUS BLOM.

7 KONGL. MAJ:TS TRO- TJÄNARE och KRIGS-COMMISSARIE, Hög-A dle Herr ERIC BLOM, Min Hogtärade Kärade Fabek* O! mer än fälla ftund, på hvilken jag får tala: Hvad tyff uti min fjäi, jag långe hafver hy/i, Mig tyck's ett fjufligt bud har väckt utur en dvala, k Och ur en mörcker gäng mig lyckan likfom lyft^ Då jag för allmän dag får barn/lig vördnad vifa Mot Ehr, mm Värde FAR, ocb Eder huldhet prifa, Hvem /Rulle undra på, om ord och mening fattas, Dä i få öm länt vårf jag ftvaga fiädren rör; Jag häpnar, dä jäg vet, J för mm välfärd mattas j Men dock med lika nit min lycka underftöyj Det lilla jag förmår,, år med er> barn/lig tunga Ehrt vårda Iq/V Min FAR,, vid Pindi rötter Ijnnga. Nu Himmel! med Din nåd bekrön Min FADERS hja/ta^ Att Han til åldrens högd må dra fin filfver hår: Du aldrig tårar mer utur Hans ögon pråfh; Men gjör att Han förnögd må lefva många är! Lätt, Åiimagc, Honom (låds fom mandekrådet grön/ka3, Sä har jag mera godt, ån jag kan nånfin önfksr. Min Högtärade Kära/le FADERS ödmjuk lydigfle fon ADOLPH BLOM,

8 PraeftificilTi ne Domine Ä UGT O K. & RESPONDENS. J"\ic mihi, cur veteres aufit Tua pagina Myftas, Querere fi liceat, poftpofuifle novis? Sic Tua quantumvis fententia jufta, timcndam fnvidiae fpeciem forfan habere qneat, Scilicet antiquis multum doftrina Magiftris Debet, & hos fequimur* nec fine laude, duces. Eloquii veneres petit hinc 8c pondera rerurn Quilibet, hinc unus pofcit 8c alter opem. Fingimus interea nobis quam fcepe triumphos, Carpitur 8c tumido multus ab ore fenex! Prifca velut fördent: fibi poftera vindicat setas Ulud 8c ingenii, quod fuic ante, decus. 'Difficile efl: adeo laudum decernere palman* Et meritis pretium conftituitfe fuum, Id tamen heic pulcre conaris, Amice, laborem Perfcis 8c folita dexteritate Tuum. Fac modo, quoscelebras, veneranda columina, magno«artibus in facris fic imitere Yiros. SAMUEL

9 Uemadmodum fcientise, & do&rinae ingenus;, intime cum felicitate civitatis funt conjun&ee ; ita habuerunt Fui cultores & eeftima tores, qui, omni ftudlo omnique animi contentione, has ipfas expoliverunt» Si autem refpiciamus chverfa., quoe cepere, incrernenta, non eandem, qua; nunc cft, iliarurn fuifie femper Faciern conftabit ; etenim perbellc habet Cicero ; Nihil efl fi lmtl inven tum cf pevftchim; quare exeogitatoe fuerunt non temporis pun&o hee artes, neque fimul & femel arnplificatse-, Ted labore longo & permagno, Loprimis quod rnulti, a jufto illis pretio ftatuendo aberrantes, in devia quaevis prolaberentur. Nec mitior Oratorice Civili pariter, ac Sacrse, fortuna obtigit, qua; jamdiu.iiefcio quo veluti fatorum turbine eft jaäata. Sic, etil magni interdum illa sellimata fult, a viris de Ecclefia prydare meritis, in eaque ornanda fedulo elaborantibus; tarnen adflida & conternta mox jaeuit, Faltern in prima Eeclefiae infantia. Verum poftea fenfim paulatimque in faftigii m evehi eeepit. Nempe, ubi ammadverfum eft, hominum A anknos.

10 ) 2 ( animos, hujus ope, felicius traélari pofle; fuere, qui rede operam adhibuerint fingularem, ut cceleflis doétrinx prascepta ornatiflime proponerentur. Rem ip am fi con(id~*ramus, patebit > cum reliquis facris fcientiis, & civilibus, Oratoriam f. Hodiernam^prae Antiqua, maximas fec'fle progresfiones; ita quidem, ut id dignitatis atque fplendoris obtinuerit, quod quidem exoptari unquam po/te videatur. Iilud itaque, in fe fatis amplum, argu mentum, mea qualicunque ingenii tenuitate, quod pertra&andum fumfi, Tuam H. L. etiam atque etiam expeto benigniorem cenfuram.. ii. Celebrforcs Ecclefiae Dolores, poft tempora Chrifbi, & nonnulli, qui ante Chriftum vixerunt', commemorantur, Oratoriam Sac. magni facientes, atque excolentes. Si ad proeteritorum temporum memoriam animum revocemus, Ecclefise Dolores maxime celebres in medium produ&uri, luce clarius erit, minfico animi ardore inftrudos fuilte illos ac dicendi vi atque virtute. Ordinis ratio facile a nobis exigit, de primis illis Dodoribus, Patriarchis, aliquid diflerere; fed, perantiquas il- Iius Öratorise notitia tenebris cum involuta fit fpisfiflimis, praeter id, quod facrae paainte continent, nihil reliqui habemus, nec habere poitumus. Nec erit negandum faeros tum conventus fuifte, in quibus, a Patriar chis, conciones de femine mulieris, de lapfu Adami, de pie vivendo, preces item & vi&imte fint perato. Cum enim divinse Revelationes, rudibus illis fecuüs, in Ideras relatse nondum eftent, fanfti Patriarchat, Adam, Seth, Enos &c. qui Gen. v. commemorantur, familias fuas, velut Ecclefias domeflicas, pro concione fine dubio informaruntj aliter enim, per illa tempora, verburn DE1 ad pofteros propaga*i non potuit (a). Sic refert Jofephus in Antiqv. Jud. Noachum corruptos pra. vosque

11 » ) 3 C vosque hominum mores redarguifle, eosque ad meliorem vitam adhortatum fuifle. Sodom egit. Lot b ccncionatorem in Abraham, Ifaac &c. de quibus S. Scriptura eft adeunda. Non jam Prophetas, adflatu quodam divino, & fupernaturali, concionantes Ioquar, non Sal* vatoris noftri mellifluam commemorabo facundiam i qua ad intimos animorum receflus illapfus eft, & tam utiies tamque ad permovendos ac delecftandos auditores, dicendi modos exqui(itos adhibuit, ut, quo vellet, eps admirabiliter impelseret. "Quem enim prceterit fuifle Chrifti conciones vividas, validas, DEO plenas, & kiu auditores velut fulmina penetrafie (b).u Immo notabile eft artificium a Chrifto pro concione frequentatun». Do cent fcilicet Rhetores, in fermonibus ad plebeculam habendis, plurimum prodeflte, fj argumenta concionum, in quaeftionibus maxime popularibus, a rebus, vulgo ob* viis, petantur. Ergo concionibus fuis parabolas, idque genus alia, ad vulgarem fenfum adcommodata, adeoque ad convincendos auditores peridonea, inferuit ( c). Non hoc autem tempore in ufu primum fusfle facros inftituere fermones cuilih t conftare arbitror, nec, quemadmodum fupra incuicavi* omnem cetatum feriem mihi excutiendam delegi. Etenim evidens eft concionandi mor em non in N. T' primum ccepifie, fed ab origine mundi, Fatriarchis, Sacerdotibus &, quos nominavi, Prophetjs, Scribis, Phari/ is &c. folennem fuifle; & ipfos aliquan* do Reges,in habendis concionibus operam collocafle {d >. Ante Servatorern noftrum Sancftiflimum, nefcio an reliquis excellentior exftiterit Mofes 5 idcirco Dionyf Longinus, Molen legens, miratur in eo non quidem inane "locutionum choragium, fed notionum mentis prsepoten- Cttem,& exaggeratam fapientiam (e). Ad Prophetas vero quodadtinet, utpete qui fingulari fermonis fvavitate pollebant, ie<fte omnino Rapinus ; C'efl ainji que le A 2 peupfc

12 säü? ) 4 ( peupk de 3ervt(alem alhit entendre le Tropbete Fzetbiel, parce qicil eftoit éloquevt (fj. Sed inter facros hofce Scripcores, qui proxime ad tempora Chrifti vixerunt, atque non minori cum laude, ac (inguiari difcri«mine gefferunt fua munia, fant Apoßoti; quarr obrem cum politae fuerint adeo-, & ad permovendum apts: coreiones, quas ad popukim habuerunt hi D; clores, non poterant non emohimenti adferre plurin um. Inprirrbs vero Pauli t Fetri, Jacobi T & ßfohnnnis &c. quse fuerit riicendi facultas, adtentius condderanti pafebit : iile fantum in arte concronandi valuit, ut a Lyftrenfibas pro Mercurio, Eloquentiae DEO, habitus fit, cum edoétus efiet Rhetoricam Ecclehaiticam in tertio ccelo, ubi 'Spu ret d QVjTC6 audiverat, unde etiarn a S. Patribus Asc^roo^ vocari folet (g ). uet profebto quid Paulo fublimius?' ii 4tdocet, nihil illuftrius, fi difputat, nihil ejus ealore pu- <4"gnacius, ü confolatur, nihil blandras, fl minatur, nihil «'imperiofius (bx Petrus primus fuit, qui Evangelium gentihus propofuit, in cujus rei metnoriam inflitutum eil feit um Cathedra? Petri, ut eximii infcr Apoüolos concionatoris. Jfac&bus, & FfohnnneS ) a Salvatore, ob fonoram & tonantem in concionando vocem, ßcot^ vs(>yes vocantur imrno Johannes propter febümes res, quas traélat, Åqttila fuit dibtus. Sed qurd multis profequar verbis horum merifa? QuotuS enim quisque eil? qui non eos excelluifie fateatur liquidem inflinbtu eceleiti loquebantur? Poll ilj- Jos Vero digni funt, qui nomlnenturj Patres,yaliquot poilea Ecuiis florentes. Singularis horum fuit Eloquentia, fi vel Bafdium, vel Gregorium Nazianzemmi, vel Cbryfoßomum, vel Cyprianum & ceteros intuesmur, utpote cum a puero animum ad Eloquentiam a ijeciffent, poilea eceleflibus auéli rivis, quafi magni torrentes, in mirificam Ecclelke ubertatem fecunditaterr«que exundasferie,

13 <SÄ# > 5 ( öl» fen t (/). Prfmurn nobis ocenrrunt Patres, qiros vocanf, Apoftolici, Clemens Romauns, Ignatius, atque Folyearpus. In ris, qua? ad doctrinäm moralein fpe&anr, Apoitoiica plane & majeflace & fimplicitate proponi, ipfa eorurrr quem vis cond'oeet le&io. Veritatis parit er ae fanftitatfe radonem optimi i (Ii viri frabent, credenda ubique cum agencl'is conjungunf, de vitaque non minus foilb citi furst, quam fide (k). Circa finem feeuii fecund* flöruit Clemens ACxnndrimis y & hujus quoque retaris eft, Qv. Sept. Florens Terrullianus. fnter eos, qui tertio feculo inclaruere, S. Cyprianus fuit, Fpifcopus Carthagin. qui inprimis ob infignenv loquentia-mt qua. praeditus-fuifc, commendatur. La/Iftantius, Chriftianorum [ill's Cicero, de eo fnribit: "Erat ingenio facili, copiofo, fvavi > &, quae ferrnonis efi: maxima virtus, aperto, ut difeernere6' nequeas, utrum ornatior in 'oquendo, an facii'ior in ex.-cc pücando, an. pofentior in perfvadendo quisquam fiierit." Gregorius ctiam Ne&ccefarienfis, Epücopus, celebris? non tantum exftitit j.fed & miraculis dotflrinam fuam cor«firma-vit, unde Thaumaturgus diei fölet. Seculo IV. vixere Duäores-certe praeclari, Athanufius Gregorius Nazianzenus, S. Raftlnis, Ambroßus, Hieronymus, La- Bant ms, Hilarius. Seculum V. infigne-fuit maxiinis illis Ecclefi Do&oribus S. Cbrylofloma & S. Augttflino, &c. qui excelientes adeo fuerunt Oratores, ut* fublimi,, florido-, & ornato dicendi genere, faera traftantes,, toti^quantif fuam operam Ecclefi commodis impertierint. Hinc Rapirius : Coft ainfi que (stint Auguftin entenåoit faini AmbroiJe, avnnt que H etre comerty: parce qu'il parloit agreablernent (/). Circa finem (exti, & inifium feptimi Ißäorits Hifpalenßs vixit (//).. Non diffiteniury prseter hos, multos alios pub'icis docendi muneri-bus pratfulfte laudabiliter ; interim noftro fufiicit fini, tantummodo confirrnaffe antiqua iila tempora, fuis quidem non

14 ) 6 C non caruifte Do&oribus; etfi, quod jam videbimus, in iis perrnultum fuit, quod defirieraretur - (a) D/ff.FrQ$Qetttljjf Prce/ideDod.floaehimo Hildebrand, de Veter um Condun. Helmeftadit habt ta A Cap. IF. jf. V. (bt c) ibidem jf. 7E. (.7) ibidem. VI. (e) Causjinus de Eloqv. S. & Humana p. 2. (/) liapini Refle xions jur V Eloquence p 6g.. F/. ) Dijf. eaåem 1$«{ma?. /T. ib) Iqc. rzv^r. pag. pjy (1) de Conr. Vet. (k) cfr. floan. Fr. iiuddei Tb. D & P. P Ffayoge Hfl. Jh. hb. poft. C. 4. de 7beol. Mor. p. 620 C? 622. (/) Rapinits pag. 72. XI. C //) c/r. D, 7 orqneri Difputatio: Patres Ectl. Lat init. flama celebres. i U. Vida graviora commifla funt, a multis Veternm Eccl. Do&orum, inprimis, qua rnethodum juftam ac débicam, & Rhetor. locutiones. Longum föret illos omnes atlferre 1 qui mi nus feite ac prudenter, in lutulenta illa rerum divinarum humanarumque barbarie, facris defungerentur muneribus. id tantum agam, quemadmodum in pnecedenti. illuftriores Patres notos feci, ut vitia graviora N quae irrepferint inter concionatores hujus aetatis/fignificentlir. Mirum non eft, fi iniquior fuerit flatus Eloquentioe facrse, curn exaélius fludium non adhiberetur (» concionibus conferibendis riteque proponendis, nec (cientise & qucecunque, ad fedulam animl morumque fpe<ftant culturam, in id eveél fuerint fa/iigii, ac poflea. Ad prsfens itaque negotium illuftrandum jure haec adferuntur : <4Ex Grsecis patribus pauci "lingvae Ebrseae, ex Latinis quidarn nec Graec^ fatis, mult to minus Ebrseas habueruntnotitiam, criticse quoque ar- "tis plerique rudes fuere,hinc & eximio in Script. Sacra "interpretanda, ejusque fenfu Iitterali inveftigando, deftituebar.tor pnefidio (a)x Ita enim faftitatum eft, ut, rnethodum redarn intermittentes, auditoribus vix ac ne v IX

15 ) 7 ( vix quidem potuerint prodefle. Rapinus itaque adpohte : lons les Peres des premiers fiecles, jusqnes ä (ajm Bernard, ont écrit de tette maniere feche & dure : ß Von en excepte un fort petit nombre, qui ne syeß pas laiffé gnter a re me: hänt gout, par quelque t eintnre de V antiquité q ull avoit confervée, comme Minutins Felix, Sahnen, Amöbe > to/zf ßerome, ausquels on peut aiot.iter quelques des Ouvraqes de S. Ambroife, f/ rfc & Angußin (b). Cur Antiqua Oratoria f. adeo fuerit labefcclata, & prorfus veluti defpicatui habita, cauflam abquam tribuerfe pofiumusgrascis & Romanis,nondum illam excoientibus,teilirnonio nixialb.fabricii,qui docetcv)f apud Ethnicos, veteres Gr&cos & Romanos, a/iosque," nullas fuiffe ejusmodi facras conciones five publicos cce-*c tus, in quibus populus de religione inftitueretur; (ed" maxirnam partein cultus Deorum conflitihe facrificiis ce-" rernoniisque, & dierum feflorum folennitate, quse ta-" men ludis potius & luxu, quam dwinarum rerum con-" templatione, & pietatis exerciiatione obibatur." Si examinemus itaque conciones ipfas hujus temporis, illas valde corruptas ac depravatas fuifte, deprehendimus. Rt<5le Hallbaverus, ex Eufebio, (üb. VII c. 30.) notninat Paulum Samofatenum Epifcop, / als ein hochß eiteler Redner t der auf /einem 7 brone nicht wie ein Diener Chrißi, fondern wie ein Furß gefeßen, und mit theatralifehen bewegimgen der Hände und Füße mit fchwulfligen prächtigen Worten und Erfindungen feinen Zuhörern zu gefallen gefacht. h<s wird hinzu gefetzt : "Rhetorem fe magis, quam Eeclefiae Dodto«rem laudari cupiebat." Gravisfime itaque l?pfi funt> quotquot Eloquentiarra tantum oftentare voluerunt. Hu jus rei veritatss convincimur a Buddeo, hunc in moduni diflerente: "Eloquentia, qua nonnulli prae reliquis florebant, turgidsr nimis, Sc (ubmde ad adfe&us ftiagis c m-" "citandos,

16 t&fd ) % C *:c?tandos, aut omnino aures folum demulceniläs > quam "intellecaum inaruendum fimplicique veritatis cogaitione "imbuendum comparata (c). A t, ut propius vitia Antiq. Eccl. Do&orum paucis delineemus, verba ejusdem Hallhaveri hoec funt: Sie erklärten die Schrift vielfäl tig allegorifch ; und (lichten nicht nur den eigentlichen Wort - Verfland, Jondern auch einen verborgenen oder wyflifchen (d). Qua methodum ipfam, cujus tarnen prcecipua ratio ea babenda, fi modo Auditores, quae proponuntur, rite percipiant, inque fuos convertant ufus, Antiqui Orat. f. peccarunt omnino, cum, infoüta & mon- Arofa dicendi ratione utentes, perturbate, hneordine & diaributione aliqua,{hcra tradhverint. Johan Dallceus flib. I. C. V, p, J4P-) multum lucis huic rei adnit: ^Quod in aüis fcriptoribus obfervare licet, ut "quilibet fuas habeat phrafes, fuos idiotifmos, interdum <tvocesquasdam fibi proprias; idem etiam de Patribus cen«fendum " Et porro : Turgida quorumdam Éloqv.,methodique negledtus, cbaiterunt, quo minus ubique «^/- ßeiccv deprehendere liceat (e\ Audiamus denique teaimonium Iaudati Hallbaveri (/): Daher findet mein in ihren Predigten nicht allemal ein Exordium, Einteilungen &e. fondern fie giengen oft die Worte nach einander durch, wo fie was erkläreten s oder fie redeten bald ron dici'er t bald von einer andern Materie, nachdem fie etwas zu erinnern, bey den zuhbrern nätbig befanden» Sed, praeter horum Dodlorum vitiofam ccncionandi indolem, ceite monachorum infeitiae, quee fandliratis pree fe fpeciem ferebat, multum erit tribuendum. Quin Pontificii, in boc non fatis deplorando Orat. N. Aatu, etiam non minimum eflecerint, varias ineptias in Ecclebasinferentes, a quibus non potuit non Orat. f. neg!igi,& propter quas etiam fortasfis a Audiis hifee feverioribus arceflebsntur Orat. facri;iiullus ea dubitandi locus (g). Scquen-

17 ) v ( <&&> Scquerrribus feculis uti do&rina oceleftis novis additionibus, & pra vis interpretationibus inquinari ceepit? ita etiam in ipfas conciones abufus varii funt inveéti. Solebant enim Pontificii Legendas Patrum, tanquam veras hiftorias, pro concione referreq imrno fepe ta~ les pcos & iabellas narrarunt, quas vix alibi, nedurn in fandlo illo loco, inculcare deceret. Praefertim hoc fa«dum eft in feriis Natalitm, & Palchall bus, unde natus efl: famofus ille rifus pa[cba!is, quem concionantes fahulis rnanifefte confi&is, nec raro obfcenis, in feft Pafchatis excutere praegeftiebant. Secqlo autem XI., tanta fuit negligentia concionatorum in conciomn-" do, ut Satanas, & omne inferorum fatellitiurn., diteras*f de tartaro emilerint ad univerfum Ecclefiafticum cee-" tum, in quibus gratias dero egerunt,quod non modo'c voluptatibus indulgerent; verum etiam, prsedicationis" incuria, tantuin ftbi fubje&arum animarum numerumtc inferos deicendere facerent, quantum fuperiora fe-" ad cula nunquam viderint, teflatur Malmesburienfis L. III." C. IX. Paucis fic hifce, quibus Dodtores illi umbratici laborabant, vitiis allatis & dete&is, ratione methodi-4 Rhetoricas etiam locutiones eos nimium frequentaffe patet, cum, levibus atque inanibus Tonis verborum contenti, flofculos oratorios, ad faftidium usque, fuerint confecrati. Ita enim ( 0gelin0f f/>) : In Angularis" bus locis fcripturee explicandis, & defenfitandis, non-tc nunquam Patres, inprimis IV & V. fecuü, flofculos 0-" rat. ex Rhetorum officinis anxie conquifitos, immifcue-" re fuis concionibus non folum, fed fonnulis hyperbo-" licis ad adtentionem excitandam ufi funt, quse fi v.ctra." gtjtov acceptae retineantur, facile> in errores in-'6 currere poteris e. g. in Euchariftia dixerunt, corpus" Chrifti videri, maaibus palpari, frangi> guftari,, com-" B muni-

18 , xime 53 ) 10 ( 53 : *cmun?cantes inchrifti carne dentes configere; & labia "fangvine Chrifti rubricare: fic magnifice item de bonis 'operibus loquebantur, quodiis rnereamur vitam ceternam, caetera ut ficco pede prseterearn. Etenim cum, data occafione,modice adhibentur ejusmodi locutiones Rhetoricae, fuo utique non defraudabuntur ufu ; at, quia in iis locis examinandis, qui maximi ponderis ac neceflitatis fuerunt, eas adducerent, virio hoc eis omnino erit vertendum. Cum granö, ut dicitur, falis, accipiendae funt irtae loquendi formulse, ne in ftultam quandam lo* quacitatern definant j & hoc etiam de illis conten* do, quod, rei dignitatem amplificaturi, ^ro^oos creberrime locuti fuerint. Myfteria divina denique occultarunt auditoribus, in Conc. f. nullam eorum adferentes explicationem & rationem, hac plerumque addita for mula: T8T0 'laccaiv c i /jle/uvtjfxévoi i.e. hoc inirlati norunt. Nos ordo jam ducit ad pofteriora tempora, quibus clariftima ut religionis ipfius j fic etiam Oratoriae f. facies oceurrtt. (a) Rapini Reflexions fur V Eloqv p XL (b) Buddeus lib. pofl. C. JI.IV.de 7b. in. V. p {c) Alb. Fabricii Bibliographie! Antiq. de Concionibus Chriflianorum.XXXI. (dj Buddei Ifagoge de Ib. Par. lib. JL cap.i.. IV. p, 749- {e) Ilallbav. Klugheit zu predigen Cap }.. V. (f) Budd.. lv.de Th. Pntr. (g) Hallbaverus in klug hett zu predigen Net. 2.{f N 10. (h) SflcjelMflf de Conq. Vet.. XXXVII. (i) Cfr. eadem. IV. A get de infigni illo progrefiu Orat. facra, proport haec tempora, & quomodo, a multis Nationibus, felicker vitiis variis fit purgata. Port-

19 > u ( Poftquam in praecedenti. viria graviora Dodlorum Ecclef. recenfuimus, paucis nunc eft difpiciendum, annon nofiro, h. e. literatisfimo, feculo, fluni fcienti quadibet tantam adeptae funt dignitatem ac hcnorem, etiam Orat. f. pluris fiat, & ob fingularem, qua digna cenfetur, culturam magis magisque accreverit, quam primis illis temporibus. Perfacile huic fubfcribimus fantentice, ratione habita illuftrium virorum in hac itidem parte officii facri: interim tarnen fateamur neceffe omni«no eft,quemadmodum olim inter optimos concionatores, permuiti exllitere indoéti, quique minus apti ad facra procuranda effe judicabantur, noftro etiam cevo, non omnes, pari modo, fpartam hane tueri. Seculo XVI, dum, bono omine, fufeeptum erat optatisfimum opus Reformationis, a Megalandro Luthero, ut contigit Ecclelice noftrse melior atque aufptcatior ftatus, in negotiis religionis $ ita & facra Eloqv. aliam omnino faciem tum induebac, cum manus huic excolendae admoverent viri fapientiflimi. Scilicet, cum ipfe Lutherus ceteris praeiret, voceque divina & heroi# ca rem fere defperatam adgreflus e/tet, methodus exa&ior, concinnitas verborum, reliqua, obfervari ftudiofius occeperunt, & decentes ejuscemodi ex Civili O- ratoria formulce, abjeélis nugis & tricis verborum ca* ptiofiffimis, adhiberi, quibus & pondus & ornamentum veritatibus revelatis acceflit. Hujus enim nifi fingulari vi & efficacia e/tet luffultus, quam arti & naturae adfcri^ bimus, tot religionis hoftes, vix ac ne vix quidem, contundere atque debellare potuiflet. Ad ejus tandem nutum atque exemplum, primum in Germania, rnulti Orat. facri fe cornpofuerunt, in juftam conciones fuas redigentes methodi formam j fic Philippus M lamhthon, inprimis B. Lutheri ftudiofiffimus, licet poftea a via de- B 2 flexerit,

20 ) 12 ( flexent, ab Hiüoricis tarnen piuriirnum commenrfatur > ob f. EloqvenJiarn rquemadmonum, moderati ftili ergo, ad Confeßionem Ängu/tanam confcribendam eleéhis oft. Sic nulii dubitarous, quin ab hoc tempore arceflendi fint optimi & proeftantiores Homilet«*; redaéh feilicet Hiethodo in juftum ordinem, lingvisque fc. Hebron & Grdec a r magis magisque excultisp quarum fme notiria,, nemo facile optato erit progreffurus in hoc fludio. Ad rem perpnlchre ioquitur Buddeus : recentiöri "demum oetatc feorfum,. & ita quidem tradi ccepit pru- 'klentia Chrift. 8c Paftoralis, ut ex cerfis principiis, quo? ^faeere quseve vitare debemus, deducerentur, cun> *<&aque. apte & concinne inter fe colligarentur (a). PoÜ> quam vero hi nuper reftauratse Eccleiiae duces ac pra> eétl, Oatoricequs facrae cultores peregregii, detideparentur, in locum paulatim fuceefterun«: alii Theologi exiniii, qui non minus de vita ad verbi divini regulam eomponenda, quam de do&rinoc puritafe, aut reiutuervda aut confirmanda, fuerunt folliciti, quem in cenfum ro ferri folent: Hieronymus' Welkrus, Job. Mathefius, Frid. Myconius, Nie. Ransmannus, Uvbanus iilkqius (&)* Cuilibet vero ex hiftoria Pteformationis in noflro regno perfpieuum erit, quantum pugnarunt pro Vera jarn fufeepta Religione Evangelico-Lutherana, bini iiii fratres Laurentius & OLrcm Petri, tantum eos et;am fmffe adtentos ad res propofitas, hoceft, methodo optima, 8c perfvafiflimis verbis, ut dicenda auditorum- ingererentur animis. Hanc iilorum induftriam, & feveritatem in docendo eo certius poffumus defenfrrare, quo conftat magis, difeipulos quond im fuiflfe magni iijius Lutheri. Sed hujüs temporis rationem non facile permlfifie novi^jhusj facram haiocce feientiam,, ita a vitiis Rommenfiui%

21 fiurn immunem red lere, ur pcftea a* vanis Natiönibus non excuka & refhtuta- fit majori utilitati, & fpteiadori. Hifce fic bieviter prsemiflis, ejam prapius nos ateemgtmus ad.jftatum hodiernum defmiendum Orat. facrse. SI diverfos Europa; populos infpiciarnus, fuam dicantes o- peram Homiletiasfiiverfus utique a quibüslibet modus, ac merhodus reperieur.. Convenit cusrkprflefenti- negotio, generatiin foltsem, ut ternpus lucsemur, florentifåimarum Natiormm merita, ad Hodiernre Orat. no/träe Pradbntiam eonfirmaodam, perfracta-re. biter Gallos, Germanos, 6c Anglos * non eadern qutdem e/t concionarrdi ratio; in eo tarnen»mice c.onfpirant, q nod apre, quod nervofe, quod eleganter, dicaot Qu i en im icripta Homiletica e vol vi c Angltcan.a, qux Retormaris Doeloribus debemns, fateatur, neoe/te eft, magno ingenii acumine, ea efte confevfta, acprcefidio munira optitni ordinis, fententiarum & verboruni fplendidiffimorunr. Quse, ab Epifcop, Galliae promulgantur, m/tructiones Padorales, pierumque ad controverfias ill /rum dome/tieas fpeétant,r & rnulta haud rar o ob fe r va tu digna corrfinent, te/te Bud don. In ter prx/tantiores Homiietas, quorum ex Ang! i a faeri fermones ad nos pervenerunf, prcecipue nominantur rlillot[on, Goodwirt, Hall, Prxßon, Wat{on\ Boify Koijer, Ädamus, Broimrig, du Buse (b). Gaiiicce N-a-- rionis Oratores facros asque, ac Germanica, etfi digni fua laude ftmt, pnetereo; Morum vero plurimi, Eloq-v. civilis requifitis utoptime inftruébiyita Orat/acratri egregie ornant, Sed, praeter has gentes ciarislimas, danfur alite, fingulare fttidium impendentes huic excoiendte feientiae; & permultum effecerunt ad con/lituendam optimam fr eiem Orat«noftrae. Cum vero ita fit, quilibet Hodiernx Orat. f.. decus pree Antiqua norr poteft non aditruefe (c)r (ß)Cfr~

22 - ) 14 ( (a) Cfr. Eallbaverus in Klugheit zu predigen C, III N.I-P-JJ?' (b) Buddei I/agoge. XL p.721. (c) Buddeus pag & 72p. 5. V. Comparatur qua methodum, & Rhetoricas locutiones, Hodierna Oratoria f. cum Antiqua; & laudes ejus paucis attinguntur. Methodum Veterum concionandi, breviter expofui«raus; fed, eum noftram Hodiernam methodum praefe«rendam efle Antiquse illi, {dum a variis Nationibus politioribus mirifice eil reno vata), jamnuncmonfhabinuisj multa in hac re digniflima haberi (ingulari acitentione non diffitemur. Etenim modus, quo res facrae ob oculos poni folent auditorum, adrnodum eft diverlus; praeter itaque methodos fpecialiores, Analytica, & Synrhetica nobis occurrunt, ut prsecipuas, in quibus prima rejohit textum 1 explicat phrafes & (urgent aiiquam dobrinam; fecunda autem pert r aetat ipjam dobrinam > ex t extu fluentem, atque hifce facile comprehendi poitunt reliquae omnes. Quod hifce Veteres ex Antiqua Ecclefia ufi minime fuerint ( ex. III. ), ut opinor, liquetj fed fi mentis oculorumque aciem intendamus in noftpos Orat. faeros >quis, non voiuptate captus fingulari, veneretur illos, ubi adeo folide, & ex certis principiisjcum lepore non minori, quam fedula invefligatione, in cun&is eorum fcriptis, veritates divinae ejuscemodi, eruuntur, ac confirmantur? At non fqfficit Oratotiae f. in juftum ordinem ac methodum redigere res proponendasj plura certe requiruntur, fcilicet ad elegantiam, caftitatem ftiji, ac perfvafionem, nuam quae angufto hocce fpatio proferre nobis liceat. Qaemadmodum au- a

23 ) i s ( && tem mirum in modum confpirant, in noftris Concionibus (plurimis faltem) 5 ita & nunc, & in pofterum fem per, laudamus noftram Orat. facram laudatamque preferimus Antiquse. In hac re fölet Eloquentia maximopere commendari, & quidem reétiflime, minorem enim ejus non efte utilitatem in facro fuggeftu, quam in Cathe dra Academica, omnes fatentur; tametfi caute accircumfpeéle eadem fit utendum, ne fimplicitatem verbi di* vini, noftro ingeniolo, emendare videamur. Ut veteres vero illi adhibuerunt flofculos nimios, quibus magis obfcurarunt, quam claram & perfpicuam fecerunt S. San- <fti mentem; fic noftri, optimos loquor, hos ipfos pa* Clus in fubfidium evocant, & ad diverfum illum auditorum percipiendi modum, atque rerum ipfarum naturam, ejusmodi formulas Rhetoricas adprime adcommodare folent. Ufum vero harum infignem efte, eo minus negandum eft, quod in facris pandedis fepius occurrunt. De ftudiis itaque variis, iisque politioribus» jure meritoque fibi gratulatur prsefens noftrum aevum, quae,ut quodlibet vitse genus infigniter condecorant ; ira eidem ufui funt maximo. Inprimis lingvarum facrarum, ut Hebraicse, & Greese, & Philo logie f., fedula cultura, id effecit, ut Orat. Hodierne f. éxcellentiam ac juftam dignitatem, In altiori locatam efte gradu, quam Antiquam, leti jam contendamus. Felices, inquam, nos jure reputabjmur, qui, a Papali fervitute liberati 9 pro re nata ex ditiflimo illo Sacre Scripfure cbndo faluberrimas dodrinas, tanta arte, tantaque demum adfeduum adplicata commotione, elucubratas, exaudire poffumus > quare aeqvum eft, ut femper Oratores illo$ facros colamus, «bfervemus, & diligafnus. Faxit

24 Faxit Di vina Bonitas-, Re&rixque onmiurn rerum Tumma, qu& * fingulis temporibus, fmgula femper commoda JEcclefioe noltrae adtulit ut, grex ejus rite palcatur & ita pafcatur, ut facra hsecce ftudia ma gis magisque augefcant, in ejus timore, ad audientium utilitafem, falutem, Suique SanéR Nominis GLORIA M? Till Herr AUCTOREN. Å/Jig tycks jag torde med fortvdt,.nar fräckhet enfam äran fbkte, Hur' Lhemis ftod beflort o. b grät, Och afund grymt kring henne fpbktet När Pallas i fin /ammardrägt For wäre kalle fkyar ryfle, Och Oiio med fin reäna Jlägt Åt Päfwens penning CaJJa myfte. Dock fälle Yjwerboars dag, Som under Hjeltars tiall fick fäna f Dä Sivithiods Söner med behag Fä fbra Pallas hem till fina* Nu täcke Mhr af Clios hop,7 tväre wintrar wäl utbärden i Och echo af Ert frbgderop Frän Sa la hors kring hela wärlåen* Se här en Wän, (om wid Er älf Will Jine fbrfte blommor fatta Kom, wane Mor, och ivattnen fjelf De plantor, och med fingrar nätta Eläf krantfar af de grone blad, War Swanfke Lager lynes bära, Och lät war Wän med deffe glad Fä ftiga upp til Pallcfs ära* ANDERS WÅHLIN.