Paroecia Alandm Lemland, Eiqiie Annexa Lumparland^

Transkript

1 y> N D. 0. M. Dijfeftatio Hiftorica De Paroecia Alandm Lemland, Eiqiie Annexa Lumparland^ Cujus Partem Priorem Confenfu Ampliffi. Facult. Philof. in Reg. Acad. Aboenfi y Mag. Praefide JOHANNE BILMARK, Hifior. ac Philofi Pratl. Profeffore Reg. <zrf Ord. Publice examinandam proponit Alummis Regiusy AlanJut, In Auditorio Majori die XXV Felruarii Anni R. S. MDCCXCII, Jloris ante meridiem. corfvetis. ABOJE,, Typis Frenckeleianis,

2 J2;so Vl ro' PExc e l e tin i, ISAACO NORDBERG, Ad Scholam Cathedralem Aboenfem Lectori dexterrimo, BENEFACTORI HONOR ATISSIMO, Gum.poft Patris mei carifiimi obitum, eheu! pragproperum, fpes falutis tneae coilapfa videbatur, DiviNiE placuit Providentiae Te, Percelebris Domine Leclor, excitare, qui. curam ihftitutionis mere ageres perbenignain. Ad le6h nes Tuas non folum liberum milsi conceffifii aditum, fed multis infuper me ornaftl beneficiis; pro quibus quum debitas Tibi referre nequeam grates, digneris tamen, enixeoro, in tefferam pietatis nunquam intermoriturae prasfentem meam, quam cernuus Tibi oilero, fufcipere diftertationem, parique in pofreruni me amplecfi behevolentia. Nullus omnino dubito, quin pro Tua humanitate hanc dederis veaiam Percelebris Nominis Tui humi!!"n:o cuftori DAMELI FERD. MJLLeM.

3 PR^FATIO, Sicut ad officium cujuslibet pertinet Nationis, accuratam & terrae & incolarum fuorum fibi acquirere cognitionem, fine qua ad conditionem fuam meliorem reddendam parum omnino proficiet; ita etjam civibus^ illis praefertim, qui in litterarum campo defudant, incumbit, Nationi fuae auxiliatrices in hoc negotio praebere manus. Hoc certe motivo, quod prolixus in natale folum amor mihi fuggeffit, meum ita inilammarl fenfi pecl:us, ut fpecimen Academicum e- diturus, paroeciam Alandlae Lemland, in qua nafcendi fors mihi contigit, potifiimum defcriberem. Quod tamen dum molior opus, praefumo non paucos futuros, qui exiftiment, paroeciam hanc, ut valde exiguam, & infignibus quibusdam monumentis fere defiitutam, vix mererl, ut in eadem illuftranda ftudium & operam collocem; quorum ego hand difficulter cedens rationibus, conciufioni tamen hinc elicitae eo minus afientior, quod probe fciam, locorum indolem nec ex eorum amplitudine, nec ex rerum memorabilium, quse in eis forte contigeiunt, numero A efle

4 f)2 ( $ efle totam cenfendam. Non multa quidem, nullam licet indagandi curam intermiferim, coiligere potui rerum fpicilegia, digna, quae curiofis propinentur Lecloribus; fperare tamen aufim, aequos rerum patriarum aeftimatores fchedulam hanc, ceu infulfam, non fore rejefturos. Sed ex hoc praefatiuncuhe diverticulo ad ipfum inftitutum me nunc accingo.. % Sita eft paroecia LEMf/JND, de qua ut fpeciatim primum agam, ordinis poftulat ratio, juxta recentisfimam Alandiae mappam Geographicam, quae Holmiae An nitidiffime impreffa prodiit, inter latitudinis boreaiis gradum 60 & 60 6', atque inter longitudinis 37 39' 0 & ', computatione fciiicet fa6ta a primo meridiano in Infula Canariae Ferroenft conftituto; quae quidem amplifllmae menfurae ad medias reduftae, oftendunt, aream parceciae Lemland effe tres quadrantes milliaris quadratici Svecani,. feu intra eam jugera (Tunneland) circiter efle numeranda. Separatur noftra paroecia ab eidem vicina, Jomala nuncupata, per fretum Oeninge & torrentem I^emlandsfirom diftum, nec non ab eidem annexa Lumparland per fretum Lumparfund; caeterum aquis Maris Baltici, infidis heic fcopulis ac brevibus paftim fcatentis, undeque cingitur. Stipant praeterea noftram parceciam plures, fed exiguae infulae, quarum

5 t)3 ( f rum nonnulla? certis parent praediis, aliae paroecls funt communes, junclimque fumtae fpeciem cycladum mentiuntur, quarum quae incolis carent, armentis ac pecoribus grata & copiofa praebent pafcua Rationem nominis, quo paroecia Lemtand diftinguitarj eo difficilius, quod ingenue profiteri non dubito, adfequor, quod in fcriptis Auftorum, qui de rebus commentati funt Alandicis, utut ex aequa aeftimatione perquam fagacium, nulla hac in parte occurrant tentamlna Etymologica. Noftros confului ruricoias, in quorum fimplicitate faepe multa promicat ingenuitas; hi autem eam fovent opinionem, quod quum intra noftram paroeciam ad pagum Lcmbothe nunc diclum reperiatur fons foterius Boda nuncupatus, cujus aquae hauftu non pauci, quorurn membra gravibus adfecta fuerunt morbis, fanati perhibentur, fons hic ex membrorum curatione L.jembota primo, eontra«9:e deincepis Boda appeilatus, unde praefuniunt, priorem fyllabam Lem noftrae appoiitam terra?, occafionem nominis paroeciae Lemland dedifie. Sed difiimulare non poflimi, quin varia fint momenta, hanc etymologiam minus probabilem reddentia. Nifi enim onmia me fallunt, prius & innotuit & cognoriiinata fuit infula Lemland, quam fontis, quem fuo gerit finu, effeftus explorari potuit; deinde nullo ad noilram memoriam fuperftite indicio conftat, fontem iftum o- A 2 lim

6 * ) 4 ( * lim dictum fuiffe Lembotha, fed fimpliciter Boda esfe nuncupatum, unde fequitur, paroechnn noftram, admiffa hypothefi q.uod ex hoc fonte fuum fortita fit nomen, non Lemfand, fed Bod- land appellari debuifte., Eniravero licet pro obfcuris Lemland natulibus eruendis nihil prneter conjecturas, quarum valorem aliorum fubmitto judicio, adferre poflim; dabitur tamen mihi, ut fpero, venia, fi in re ambigua ingenio nonnihil indulgeam. Ex fitu paroeciae, quem in antecedente delineavi paragrapho, patet, infulam Lemland multis cinftam effe fcopulis; ad quos, quum antiquisfimis temporibus, quibus pauca fuppetebant navigationis feliciter inftituendae adminicula, multi facerent naufragium, ingens quoque ad haee littora iterum iterumque colligebatur diffrac c turum tabularum congeries, Quum igitur minor tabula tam veteri Jingua Gothica, quam in quibusdam Svethiae provinciis etjamnum dicatur Lamm, feu ad genium lingvae Alandorum Lem; probabilitate non vacat, paroeciam noftram ex ifto etymo nuncupatam fuiffe Lemland. Fas autem eft, ufe meis optionem relinquam Le6toribus r aliam proinde anneclam appellationis rationem. Sufpicari igitur licet, infulam noftram continenti, ut dici fvevit, Alandiae olim adhaefiffe, poftea autem vel per terrae motum, vel per irrueutium aquarum violentiam a paroecia Jomala fuiffe feparatam, proindeque noftram parceciam fuiffe dit^tam Lamnadt- land, contra<ste Lemland, feu terram avulfam.. Si autem nec haec

7 f ) - ( f haec fibi eonftet etymologia, In alia quadam eruendat eo minus laborabo, quod fciam, in provineiis, etiam extra patriam quam plurimis oecurrere locorum nomina, a L.em incipientia, fed quorum rationes genuinas ne fagaciffimus quidem adfequetur Oedipus,. m. Quod ad naturalem paroeciae Lemlandenfis indolem attinet, breviter obfervo, quod ficut eadem efl: pars Aiandia? maxime meridionaiis, eamque mare undiqne alluit; ita clima ejusdem fit minus afperum,, ibium tempeftivum, & quamvis arenofum, attamen tantum non übivis fertiie. Amoenitatem vero terrae adaugent eum luci paffim obvii, tum frondofae filvae, modicae quidem amplitudinis, fed quae neceffariis incolarum ufibus,ut haftenus, ita inpofterum fufficient, praefertim fi prudentius ac parcius, quam in re fieri folefc communi, caeduis uterentur.. Luxuriant quoque campi perplurimis Florae dotibus, per Scandinaviatn non tantum vulgaribuj;,. fed aliis etjam inter rariores haberi folitis, ad quam claffem referuntur Cratcegus (Oxel), Salix (Jalfter), Hippophde (Hafstorn), Taxus (Idetra_9, Acer Platanoides fl6nnj, Fraxinus (Afk), Ulmus (A!m), Qvercus (Ek>, Opulus (Olvontra) aliiaeque,. fed quibus ulterius recenfendis fuperfedeo, ne falcem in alienam immififfe videar mesfem (a). Occurrunt denteue in noflra paroecia mon- A 3, te&

8 * ) 6 ( "f tes ad pagos Hellestorp, Soderby, Biftorp, &c. in quibus vero nihil haftenus deteclum, quod curiofitatem fcrutatoris moraretur, aut fpem lucri faceret. (a) Si quis fcire defideret praecipua, qus: Alandice folum fubminiitrat, produda naturalia, (bx quodammodo fatisfadum inveniet curioficati per Cl. 17ERNSTRO- MI dijfert. de Alandia, maris Ealtici infula, part Po- Upfalia An editam. fterior.. IV. Scopulos quoque Lemlandenfes, quantumvis a- fperos & incomtos, in publicum ufum humana convertit induflria. Certiflimis enim conftat documentis, Inde ab antiquiori aevo tres turres in exftantioribus falebrofi hujus maris rupibus fuiffe sedificatas, quas nimium adftclis, ut inter Suethiam & Finlandiam navigantibus non amplius infervirent, quum Chriftina BERGENSTIERNA, conjux Ammiralii Johannis BERGENSTIERNA non fine magnis fuis reficiendas curaffet fumtibus, gl. m. R. CAROLO XI gracum adeo hoc obvenit officium, ut datis die 24 Ot\. An Regiis litteris fundos quosdam in parcecla Lemland ei donaret, ejusque praediolo, Haddnds ibidem fito, annecleret (a). Et praeter hos tres pharos quartum fuis impenfis in remotiori fcopulo exftruxit Ammiralius modo nominatus; ejus utilitatem pro ea, qua pollebat, fcientia & experientia praevidens. Sed quum haec turris poft aliquot luftra vehementiae fluftuum

9 *)7 C T fluum ac tempeftatum fuccumberet, idem gf. mem. Rex ad fubmiffam Collegii Camerae petitionem datis die 8 Mart. An gratiofifftmis litteris jufftt, pharum hunc publicis quidem exftrui fumtibus, hac tamen conditione, ut proximi accolae curam confervationis ejusinpofterumgererent. AdparoeciamLemland noftra aetate tres fpe&ant pharl (Bakar), primus qui ad orientalem fitus eft: plagam, ex craflioribus confeclus afferibus, Lefund dicitur;ejusdem ftrucf ura? eft LJigfkdrs Baken, maxime meridionalis & tertius ad occafum ex lapidibus An exftruftus, Nyhamn appeliatur, afperis finguli ingedificati fcopulis, in altitudinem decem vel duodecim cubitorum fupra fuam elevati bafin, curfui navium inter Svethiam & Finlandiamcommeantiumdirigendoapprlmeinferviunt.In neutro autem ignes aluntur noclurni, raro enim contingit, ut poft: medium autumnum ulli hoc navigent aequor. Portus praecipui funtßodhamn, Flaka & Nyham.n, quos vero navigantes non fubeunt nifi adverfa tempeftate compulfi. (a) Fama conftat baud dubia, colonos quosdam Lemlandenfes ad annuum canonem Sc certas operas posfeitori pra?dii Haddnds prasftandas olim fuiffe obftridos; noftro autem «vo ab utroque hoc onere funt immunesi. V. Exlgit a me officii ratio, ut plenam quoad fieri poteft, paroeciae Lemland tradam defcriptionem; quoeirca

10 #)8 ( clrea rem haud ingratam me faflurum puto, fi de pagts ac praediis ambitu iliius contentis, nonnullas in medium adferam obfervationes. In anteceflum indieare fas eft, quod librum defcriptionis Terrae Alandiae (Jordebok) illo antiquiorem, qui ex auftoritate publica menfe augufto An. \66i fni faijor, numerorum enim characteres funt in initio primae paginae ferme oblitterati) fuit confe tus, & quo novus conftitutus fuitcenfus(skattlaggning), invenerim nullum. Ex hoc autem colligere licet, quod praedia eo tempore, qua fuam civilem aeftimationem, triplicis in parcecia Lemland fuerintgeneris: Ve&igalia (SkatteX Fifcalia (Crono), ac libera (Frdlfe), & quidem qua majorem partem ve6tigalia, unico tantum tunc liberis annnmerato, fed cujus fors poftmodum in ve tigale fuit mutata; noftro enim aevo praedia Lemlandenfia funt aut vecligalia aut fifcalia (a). In hac autem paroecia feorfim fpectata fequentes occurrunt pagi, nuraerus nomini appofitus indicat quot praediis quilibet conftat pagus: Biflorp Markelag och By olim 5, nunc 4 gaudet praediis; Rbrstorp - - g; Bengtsbole - - 1; Norrby Markelag och By -- 6, huic jam innexus eft pagus Bjorkclund; nifi quod aeditimus fuum peculiare heic habeat domicilium. Haud procul a pago Bengtsbole eft praedium Paftori ecclefiae in habitationem ac fuftentationem conceffum; praedium hoc eft: feparatum (Enftaka-hemman), minus commodeaedificatum, agris, pratis atque horto inftruftum. Superiori *

11 f ) 9 C "** riori feculo Paftor loci incolebat unum praediorum m pago Rbrstorp. Pra-terea Sbderby - -y; Vdftcrdnga- -3; Hdfingsboda --$; Hacidnds - - olim 2, nunc vero uno pr-aed (d). Ulterius in recentioribus Rationariis occurrunt Korsii (afmannings- holme) & Stakskdrr 1, nec non tres alise infulae communes fallmannings-holmar) Pungbn, Nyan & /(/kcn, O) Quum noftra adfertio fide documentorum publicorum nitatur, nullam video rationem, qua inductus Cl. 'IVERNSTROM adfirmare aufit, pradia Lemlandenfia elte in univerfum fifcalia, vid. Tabulam disfertationi furs de Alandia priori prcefixam. (b) Cel. D. TILLANDER, ausior difjertationis de Angaris Abod babit.e Parte pojieriori p. 53 exiftimat, Lembote promontorium Alandia? fpeciatim parcecia; Lem» land, pyrarum, in iilo excitatarum, memoriam fuo refricare nomine, rationem vocis bdte deducens ex veteri vocabulo Gothico Vita, Bita, Bota, fcire, innotefcere, unde boeta Steinar lapides memoriales E- nimvero quum Lembote fit pagus, non promontorium quoddam, nec ulio conftec indicio, pyram quan- "dam heic loci olim fuifie exitructam, qualis nec juxta illud fretum fuit neceflaria, haud prcerer reni coliigo, etymologiam iftam efle quidem ingeniofam, fed minus genuinam. (cj Ad tenorem Rationarii illius antiqui, a nobis commemorati, hujus pagi incola? funt conquefli, ufum trium infularum [Holmar) pago fuo adjacentium., fibi fuifle fubductum, easque arci Caftelholmenu (ucceflii temporis factas efle proprias; quoru-m autem querela, an ex merico fadta, ignoro, furdas invenit aures, B {d) Pr«-

12 **" ) 10 ( * (d) Praedium hoc primum inclaruit per Nobilifliraam familiam BERGENSTJERNIANAM, nomen Noftra. tibus perdilectum. Probabiie eft, prccdium hoc, plures & meiiores olim habuifle aedes, quam ibi jam confpiciuntur, rufticae convenientes iimplicitati; quamvis illarum nulla nunc occurrant indicia. Cceterum certa inter incolas conftat traditione, redes hujus praedii inhabitafle Regem gl. mem. CAROLUM XI, dum Aru 1671 alcium venatione, quo Heroico exercitio admodum deleclabatur, in Alandia per aliquot commorabatur dies, de qua fequentem inveni annotationem,a PALMSKJOLDIANA, qusm adfert Cl. 'IVERN- STROtM in difiertatione citar. parc priori p. 12 not. f. non nihil diverfam, Ar 1671 den 31 Augufti afrefte Konungen, Drottningen, de tvanne Furfteliga Froknarne, Hofmafterinnan, nagra af Fruentimbret, Riksmarfkalken Gr. GABRiEL OXEKSTJERNA, Hr. STEN BJELKE, Gref NILS BRAHE och Hr. UHL- FELDT cil Aland uppa Aiga-jagt. Hans MAj:T falde der Sjelf en Alg, fom ftraxt ftupade. Den 8 September afrefte de darifran, och. den 9 feglade de ofver hafvet uti en ftor ftorm, och kommo nagra dagar derefter til Stockholm. Praefumo etjam, Illuftriflimum Comitem Petrnm BRAHE, Gubernatorem Generalem Finlandiae & Alandia: conftitutum, dum menfe Septembri A-n. 5639, rerum per Alandiam ordinandarum caufa ibidem commorabatur, ac venatu Alcium graves fuas fubinde failebat curas, opportumira Haddnafenfe hofpitium non fuifle dedignatum. His in medium allatis unicam annedo obfervatiunculam, lcilicet quod ad priedium Haddnas etiamnum cernantur rudera horti, olim perquam eximil. VI.

13 t ) *.-«( i'. VI. Sicufc fuam Alandi a Svccis ducunfc originem, Alandiaque imperio Svethico perpetim fuit innexa; ita admodum eft probabile, utramque gentem communibus facris tam fub gentiiismi tenebris, quam fub Chriitiause Religionis luee fuiffe addietam, adeoque ve! cie fuperftitiofis illius ritibus, vel de hujus initiis fpeciatira quidquam imprasfentiarum dioerere, opus fufcurum plane fupervacaneum. Templum, rectius ut videtur, Oratorium, cameram enim modice magnitudinis refert (a), paulo poft introductam Religionem Chriftianam ex faxis conftruxerunt incolae paroeciae Lemlandenfis, idemque St. OLAVO (b) nuncuparunt, a noftratibus etjamnum St. Olofs Capel! di&um. Hujus in colii ad pagum Lembote (c) adhuc cernuntur rudera, parietibus ferme integris, tedto autem demoiito, & magna lapidum congerie refiduum impiente asdificium. Seculi, quo hoc exftru6fum, vel idem corruere pafli funt incolae, nulla vel per traditionern ad nos pervenit notitia. Casterum St. OLAVi nomen Alandis fuit peramabile; quippe cui Templum etjam infulae Alandiae Wardo, paroeciae Sundenfi annexae, dicarunt, ejusque memoriam adhuc refricat provinciale, idemque antiquiffimum Alandiae figillum. (a) Dimenfionem hujus facelli feu oratorii a fratre meo cariflimo accepi fequentem: Longitudo ejus eft n-} Uln. Sveth. Latitudo Bi, tecti (Roftets^) altitudo 12-f; parietum feu muri alcitudo 6i; hujusque craflities if Uln. B 2 (b) in-

14 $" ) -2 ( -* $>) Tndubium puto, OLAVUM, cujus memoriae hoc facellum fuic dicatum, fuifle Norvegiae Regem Olaum, Regis Haraldi filium, ob Religionis Chriftianje propagandae Zelum, & eximiam, dum viveret, fortitudinem variasque imperii viciflltudines maxime inclycum, & poft indeptam a papicolis canonizationem culcu. religiofo per tocam honoracum. Scandinaviam. (c) Quum corpus Regis OLAVI pluribus poft cruenta fata ex traditione Monachorum inclarefceret fignis ac prodigiis, a verifimilitudine forte non eft alienum, plebem nimis credulam aquis fontis Boda, de quo antea fum locutus, quod in vicinia eedis, tanto Divo dicatce,, eflet, fingularem morbos fanandi vim tribuifle; praeftantem autem hanc virtutem cum disjedtis avita: fuperftitionis praeftigiis fenfim evanuifle. Dum hic fons, cujus aquee aliquem ex mineris produnt faporem, ab accolis haud ita pridem effodiebatur, in fundo reperti funt tenues quidam aenei nummi, fub imperio Reginae CHRISTIN/E cufi., VIL Ab hoc delubro recedentes, ad Templum, in quo incolae paroeciae Lemland publice facra peragunt, conflderandum, pio properamus ftudio.. Situm hoc eft ad dimidiam circiter milliaris Svecani partem verfus orientem ab antiqua aede, in loco percpam amoeno ad littus finus maris «dificatum & a St. BRIGITTA nominatum. Quamvis nullis conftet monumentis,, q,uo tempore,, aut cujus fub aufpiciis ijlud,. qua maxjmami

15 f ) x3 C "*" ximam partem ex rudibus confeclum faxis, fit exftru6tum, probabiie tamen eft, quod setas ejus aeram reformatae per patriam Religionis Chriftianae antevertat, quamvis nullae papismi reliquise ineo fuperfint.. Ar&ioribus idem olim, quam quibus nunc gaudet, cireumfcribebatur terminis;, chorum enim fuis fumtibus; eidem adjungendum curavit Ammiralius & Regii Collegii Ammiralitatis Confiiiarius Nob. Dominus Johannes B ERGE NST JERNA, de quo illnftri viro ejusque conjuge, quorum infignia funt in noftram paroeciam merita, nonnulla fpeciatim poftmodum adferam, anno fuperioris feculi LXXVI, ut mihi fuit relatum. iedis hujus longitudo eft 57, latitudo 17} & altitudo 33 uln.. Svee. patetque in eam introitus per tres portas, quarum una occafum, duae autem meridiem fpe tant. Non multis quidem, quum tenuis fit plerorumque incolarum conditio, gaudet ornamentis, nec tamen omnibus deftituitur, quin fine jaftantise culpa profiteri aufim,. quod Tempium Lemlandenfe nulii. per Alandiam fit venuftate fecundum. In Choro, ut: ab hoc defcriptionem ordiar, altari ad parietem impofita eft tabula, i"n qua depich cernuntur tres Magi,, ab oriente venientes,. & Chrifto Salvatori recens nato> dona fua fupplices offerentes:. Ad infimam ejusdem Tabulae oram,, pofitae funt feptem minufculae fiatuae,, ex ligno manu fabrifaftae rudiori,. nefcio quorum i- magines referentes, cum infcriptione: Gudi til dro - ~ - ofoham Glofsfon Berg och Kirftin. Pdrs dotter (a)< B 3, SUK

16 * ) -4 ( T Super eadem tabula muro depicla leguntur verba: Venite ad meomnes, & dextrorfum a tabula: Smaker och fer huru Ijuftig Herran dr, finiftrorfum vero: Sdll dr denfo.n troftar pd honom. Ad meridionaiem hujus chori parietem dormitorium fibi fuseque Conjugi ex coctis Lateribus exftruendum curaverat Nobiliflimus BERGENSTjERNA; fed quod, dnm Templum haud ita pridem reparabatur, fuit demoiitum, venuftati quippe loci officiens, & le6ti horum conjugum ferales, qui olim fuerant duplices, interior ex afleribus quercinis, exterior ex laminis conftans cupreis, quse vero ahenea indumenta Rofli, dum altero hujus feculi decennio Alandiam tenebant, fecum, ut relatum accepi, abftulerunt, nunc in alio fepulcro fub ipfo depofiti funt altari. E regione fuggefti duas fufpenfse funt tabulse, quse continent orationes, quasßex Auguftiflimus GUSTAVUS 111 in comitiis An & T773 ad Regni Ordines habuit. Quatuor etjam in hoe templo funt Lychnuchi (Ljus-Cronor) ex orichalco confecfi, atque ex fornicis fublimi pendentes, unus in choro, cseteri in sede facra: quorum rnajor talem habet infcriptionem: Herrans hus til prydnad och dreminne efter Hdrads - Domaren flans Ersfon och Brita Ers dotter af des fon Erich Eansfon och Llufiru In altero pauium minori, Cajja Ers doiter dr IJB2. fed antiquiori, haec occurrit epigraphe; ffohan Olofsfon Berg och Huftru Kirftin Pdrs doiter; reliqui duo Lychnophori infcriptionibus plane carent. Supra Sacrarii

17 t ) -5 ( t crarii introitmn dcpicta eft imago Salvatori?, de cruce pendciitis, cui quatnor Evangeliftae adftantes reprsefentantur attoniti. Gaudet quoque templum vafis quibusdam argenteis & palliis iacerdotalilus fericeis, ad cultum Dei pubjicum decenter adminiftrandam neceffariis. Infuper in hac JEde funt duse feliarum feries, quarum illa ad dextram xxv, altera ad finiftram xxx conftat fedibus: iila a viris, haec a feminis, dum conciones habentur, occupatur; fed quum illa viros nequaquam caperet, recentiori sevo ad occidentalem templi partem exfiructa, fimulque non invenufte depicta eft fuperior contabulatio (Svethice Lacktare) IX fedilibus diftincta. Addo denique, quod intra templum fit unicus lapis fepulcraiis infcriptione, quse fimplicitatem magis auitoris, quam fui prodit feculi, notatus: eft autem illa talis: Paftor i Lemland Herr Mathias ffohannis och defs Huftru Brita dro hdr bcgrafne anno 1094 och vet, at pd denftfta dagsn mctfte jag med glddje upftd af min graf Den fom ror och tildgnar fig min graf, honom dommer Gud vift til mbrkfens haf. (a) Stri&im monendum, quod quoties horum conjugum in noftra diflertatione injicitur mentio, toties indigitetur BERGENSTJERNA.. VIII. Occidentali. Templi hujus parieti extrorfum adjunttum eft seclificium turritum, ex lapidibus conftruftum,

18 * ) r6 ( f ( tum, in quo duae campanae mediocris magnitudinis funt fufpenfae, quarum fonoro clangore populus Lemlandenfis ad facra folenniter peragenda convocatur. Neutra harum nolarum, quae difparis funt magnitudinis, opere quodam caelato eft infignis. Major earum adftantibus hanc legendam praebet infcriptionem: Soli Deo Gloria - - CAROffUS undecimus, Svecice J{ex Fru Chrifiina BERGENSTdffERNA, Friherrinna til Haddnds &c. (a) Liber Baro Lorens CREUTZ, Toparcha Dotl. ffohannes GEZELIUS, f. F. Epifcop. Aboenfis - - Dom. Matthias Berg, Prcepofitus Dom. Matthias <ffohannis, Pafiorin Lemland Cafper Tdrenftrdm, Lands-Fifcal D:nus Sveno Forsman, Sacellan in Lemland Pfalmen 133 v. 7. Hans ffacobsfon och Mats Andersfon, Kyrkovardar Gudi til ara och Su Brigitte Moder - Kyrka uti Lemlands Sockn til prydnad ar jag guten i Abo af Mafier Marten Mickelsfon anno idpi. In minori campana treec tantummodo leguntur verha: St. Brigitte Fi/rka. Kyrkoherden Amnorin. Kyrhovardarv.e Hans Pdrsfrm oeh Matts Mattsfon, guten i Stockholm af (Jfohan Falften ifji. Haud vane praefumo, utraque hac campana antiquiores habuiffe noftrum Templum; cujus autem illse fuerint conditionis, aut qase earum fata, me plane fugit. Clauditur denique ceometerium muro non exiguae amplitudinis ex coueclis grandioribus lapidibus congefto; quocirca in laudem incoiarum haud erit reticendum, ab bis graviter fuiffe cautum,

19 "&" t*t ( w + / x 1 \ * tum, ne qure intra Tempium fepelirentur funera, ut mortuorum exhalationes fanitati piorum Dei cultorum non ofticerent. (.?) An plura ipfa poffcderit praxlia prater illud exiguum Haddnas, vedigulis indolis, me fugit.. IX. Quamuis in finu Ecclefise Lemlandenfis nafci non contigerit Nob. Johanni BERGENSTJEfr A, vel hujus conjugi Chriftinae, Petri filiae, tantis tafeien eam ornarunt muneribus, quanta a benigniflimis patronis exfpectare fas eft. Jubet igitur pietas, ut de utroque aliquid faltem per transennam in medium hac vice proferam. Meum autem non eft, vitam illuftris hujus viri hifce pagellis enarrare; quum otium mihi in hoc negotio fecerit Abrahamus ALCJNJUS Sermone funebri in exfequiis Johannis BERGEN- STJERNA Holmise anno 1678 a fe habito; ex cujus relatione vitam illius concinnavit Johannes GEZE- LIUS in Lexico Biographico p. ijp & feqv. ex quibus fcriptis nonnulla in praefentem rem adferam momenta. Ignobili ortus fuit ftemmate Heros nofter, Patre natus OLAVO Andrese filio Berg, cive oppidi Nortelgae & matre Catharina Andreae filia. Ille vero ficut per naturam impiger & ere<!tae admodum indolis fuit, ita per arduos egregiorum fa&orum gradus, nullius patrocinio fpeciatim adjutus, ad illuftria C Am-

20 f ) 18 ( fj Ammiralii ac Regiae Ammlralltatis Collegii Confillarll munera pedetentim ac robuftis adfcendit pafiibus; Nobilitatisque infignia In fuam inferens familiam, Gentilium nomen BERGENSTJERNA adfumfit. Enimvero quum ex dilectiffima fua conjuge nullos fufceperat liberos, nec de fua in Palatium Ordinis Nobilium introduttlone fuit follicitus, quamobrem nec haec familia in Matricula Nobiiitatis Sveeanae ab illuftri STJERNMANNO co«fign ntn & edrta occurrit Floret quidem noftro, a?vo Nobiiiflima familia BER* GENSTJERNA, fed quse recentior ali.i Satori fuairt debet originem, quod ex nominata col-frgere licet II- Jbro. Quoties quid otii ex militia navali noftro eoncedebatur Heroi, quale ipff experto fua raro Indulfit ftrenuitas, toties ad praediohim fuum Haddnas: in parceeia Leroliand fito, tanquam ab alto in defideratum fe contulit portum, übi ex fuo cubili Neptunum modo placidum, modo ira ingentes voluentem fluftus contemplabatur, exiguo hocce rure magis, quam ampliftimo delectatus feudov Hujus conjugem, infigne fexus fui ornamentum, viduam factam, quae mariti, a fe tenerrime delecti, cognomen BERGEN- STJERNA, fibi ut hereditatem caducam appropriavit, in matrimonium duxit Dioecefeos Aboenfis Epifcopus &c.dn. Doctor Johannes GEZELIUS,G.F. ad fecunda transiens vota; quum autem ipfa poftjueundum fexennii confortlum hunc etiam fibi morte e- reptum deftderare cogeretur maritum,, urbanum effugiens;

21 * )»9 ( '% giens ftrepitum, ad fuum praedium Haddnils, quo ut moleftiae ac curarum levamine fruebatur, fe contuiit, übi fua fe involvens virtute, nulli fere per reliquam getatem, nifi Deo & ecclefiae Lemlandenfi, donis a fe jterum iterumque ornatse, nota. In ejus honorem ac memoriam fermonem exfequialem anno 1703 habuit Daniel HAGERT, Paftor ac Prsepofitus in Finftrom.. X. Munerum Paftoralium per Alandiam collatio ex gratiofiflima Regis Auguftiffimi denominatione in univerfum pendet. Et quod Ecclefiam Lemlandenfem fpeciatim attinet, quum nec eadem fit numerofa nec incolarum conditio lauta, Paftor Ecclefiae folus conciones publicas & alia negotia facerdotalia adminiftrare tenetur, in arduo tamen hoc munere ab alio fibi ndjuncto Sacerdote plerumque adjutus, (ed cui ille falarium praeftabit. Optaffem equidem, integram Paftorum Lemlandenfium feriem nunc exhibere; fed meum de his inquirendi ftudium valde fefellit monumentorum inopia, qui vero ad noftram pervenerunt notitiam, funt ordine fequentes: 1:0 GEORGIUS HENRICI, quem decreto Concilii Upfalienfis anno 1593 habiti fubfcripfiffe legimus. 2:0 MARTINUS BUSCHERUS. 3:0 ISAACUSBUSCHERUS,anteaSace\\anus m Lumparland. C 2 4:0

22 4& ) 20 C "& 4:o MATTHI/IS HEDEMORAEUS, cnjus cognomen locum ejus nataiem indicat, an Paftor Ecclefiae Lemlandenfis conftitutus. 5:0 PETRUS RLNGIUS Paftor ibidem :0 MATTHLASffOHANNLS, antea Sacellanus in Lumparland, dehinc ad munus Paftoris in Lemland an promotus. 7:0 gohannis TORPANDER Alandus, cujus cognomen indicare videtur, euni humili loco ortum & patre colono minori (Torpare), forte ad praedium Haddnas pertinente, fuiffe natum. Ejus educationis ob fingularem ingenii vim in eo adhuc puero animadverfam, follicitam egit curam Nob. D:na Chriftina BERGENSTJERNA. Vir fuit multse ae praeclaree eruditionis, qui an Abose in 4:0 edidit difputationem de intellethrione increata, Praefide LUND, & biennio poft differtationem gradualem, cui titulus: Ratio Sana de captivo Gentilium lumine, five infufficientia Naturalis Religionis adfalutem, contra infanam Edvardi HERBERTI, Baronis Angli, in /p.o, Prarfide RU- DEEN, eodemque An die 25 i\tov. honores obtinuit Magifteriales,quadriennio ab hlnc feu an Paftor Lemlandenfis fuit conftitutus; nec dubito, quin ad hanc fuialumni promotionem,quantum potuit,contulerit Nob. Chriftina BERGENSTJERNA; munus au-

23 t ) ** t t auteml"hoc,: quoci in viridi obtinuit aetme, fatis prrpventusper aunuum tantummodo fpatium adminiflravit. 8:0 Ericus HAMM/lli Paftor an defignatus. 9:0 Gabriel Andrece FRONDEIJUS, Auitro Finlandus,civis Academicus 1693, ecfidit an Aboce Rhabdologiamfu differtationem de numeratione per virgulas in $:o PraefideßUDEEN; & anno fequente disfertationem gradualem in 8:0 cui titulus: Circulus artium, quce appellantur liberales, eodem Pra,fide; quibus aliisque eruditionis fpeciminibus praeftitis, circa finem ejusdem anni Philofophiae Magifter follenniter fuit renunciatus. Deinde Collega ScholaeCathedralis Aboenfis, paulo poft Colleftor ibidem & anno 1706 Paftor Ecclefiae Lemlandenfis conftitutus. Incidit hujus aetas in tempus Patriae turbulentiflimum & Alandis, fub truculenti hoftis jugo fpiritum aegre ducentibus, funeftiflimum; quo autem decefferit anno me fugit. 10:0 Pautus Danislis MANSNERUS, Alanmrs, civis Academicus Aboenfis 1694, poft pacem almae Patriae redditam, Paftor Ecclefiae in Lemland an fuit creatus, quem licet confanguinitatis gradu attingam, fuit enim cariftimae meaematris Avus, vitam tamen ejus plene enarrare nequeo, muneri fibi demandato per feptemdecim, ut opinor, annos praefuit. 11:0 Daniel Pauli MANSNERUS, Alandus, natus an. 1703, privata ufus inftitutione, donec in ftudiis C 3 litte-

24 # ) 22 ( -f litterarum adeo profecerat, ut An civitati Academicae Aboenfi nomen dare poffet. Hic autem duabus inclaruit differtationibus, in publieam emiflis lucem: altera de Qultu Dei externo, Praefide BJOERK- LUND an. 1731, altera defapiente Stoicorum, Praefide HASSEL, an utraque in g:o, quibus legitime prseftitis, fummos in Philofophia honores die n Julii it. v. anni proxime memorati confequebatur, Sacro Ordini an. 173 initiatus, & die 25 Novembr. an in matrimonium duxit lectiflimam virginem, Chriftinam ROTHOVIAM, Paftoris in Hammarland filiam; atque poft Patris cariflirni obitum ex concordibus incftlarum parcecise Lemlandenfis fuffragiis, quae rata effe juflit Rex Clementifiimus, die 19 Decembr. an paftoris muneri admotus ; fed non muko poft ob ingruentem vim hoftilem fojum vertere & in Svethjam fe recipere coactus. Poftea defignatus, qui in fynodoan 1746 Aboae habenda, concionaretnr; fedpartesfibi injunctas ob infequentem Epifcopi morbum & deinceps mortem obire ei non licyit. Ex vita an, 1765 disceflit. i3:o Otto ffohannes AMNOIUN, Viburgenfis, natus An. Vpitr Gymnafium adolefcens frequentavit Borgoenfe, donec ob navatam litteris operam in numerum civium Academiae Abocmfis cooj tari An mereretur, Sacerdotali ad Legionem Aboenfem pedeftrem fiinclurus munere An facris initiebatur. An.

25 f -? X T* An. 1754ciie g Januarii thalami fociam fibijunxit honeftifuraam Virgrnem Hefenam PALeEN, civis ac mercatoris Nyitndrenfis PALeENI fiiiam. An exgratiofiflimo Regis diplomate Paftor ad Legionem modo memoratam faclus, & An ex gratia Regisunanimis Lemlandenfimn votis horum Paftor conftitutus, Prsepofiti decore die 15 Julii An ornatus; cui annls ac meritis venerabili Myftse & a fuis parochis Impenfe dilecto, placidam & vegetam omnes ac finguli apprecamur setatem. f. xr, Sicut Incolarum mcrementum pro eximio tam Divinse bonitatis, quamimperii prudenter ac feliciter adminiftrati documento hafeeri debet; ita prsefentis quoque defcriptionis ratio poftulat, ut defignationem natorum y parium matrimoniorum junitorum ac denatorum in parcecia Lemland his exhibeam pagellis talem, qualem ActaEcclefiae nobiscumbenevoiecoramundcata continent 1 Atmi

26 Ma*r. Matr. Matr.' i Anni Nati. JunCr, Dcnati, Anni Nati. Juntft, Denati, Auni Nati Jurtfl. Denatffl paria, paria, paria, T:r »5 171U * » I : ?22j '2 I *^ 3~- --f *J S:a ) 1 lttl r L.? - _ ^_ « g r b,a. _3?_L. _7<i ol $ * * s^~\~tfi «*<7~ T L L! 22 39_, I? r * s> S:a k7~ ; 13, 2 -_2_ t 3? ' S:a 24 28i '~6? 3<? '" r \ s^ltori-- sr ;a 5,2 II <j III 3 jli t -_ S:a T 7 r ~2" T 4 J- T.r I ' Sed argumenti bujus filum, quod nunc interrumpere rerum mearum poftulat habitus, propediem, fi Deo O. M. ita vifum fuerit, refumam