PETRUS ERICUS BERGFALK, PRiESIDE PK&ROGATIVARUM EXPOSITIO. Auetor. Sudermanno-Nericius. mau. ER ICO GUST. G EI JER

Transkript

1 ' PK&ROGATIVARUM LEGE MAJORUM, QU AS, TEMPORE.UNION IS CALMARIENSIS, AD SE VINDICARUNT ORDINES POFULI SVECANI POTIORES, EXPOSITIO CUJUS PABT ICIJLAM I. VENIA AMPL. FAC. PHILO?. UPSAL. PRiESIDE mau. ER ICO GUST. G EI JER HISTORUR. PROF. REO. El ORD. REO G» ORDD. HISTÜRIOGRAPHO ACADEMIÄ SVECANAE OCTODECEMVJRO, REG. SOGIET. SCIENT. UPSAL. REG. SOCIET. SGIENT. NIDAROS, JiEC NOK SOCIET. SCIENT. AC LITT. HUM. GOTHOB. MEMBRO. PRO GRADU PHILOSOPHICO p. p. Auetor PETRUS ERICUS BERGFALK, Sudermanno-Nericius r INT AUDIT. GUSTAV. DIE V JUNII MDCCCXXIV. H. A. m. s. UPS ALI EXCVBEBANT REGLE ACADEMIB TYPOGRAfMI*

2 KONUNGENS TilOTJENARE, KAMERERAREN I KONGL» STATS - CONTOXRET HÖGÅDLE HERR GUSTAF Öl JER helgas. ined tacksamt minne af mångfaldiga förbindelser r dessa blad af P. E. BERGFALK.

3 pr^erogativarum: LEGE MAJORUM, QVAS, TEMPORE UNION1S CALMARlENSlS y AD SE VINDICARUNT ORDINES POPULI SVECANI POTIORES. EXPOSITIO»re tempore, quo stirps Folkungica fastigiuno, nimts ti igte futurum, regiae dignitaiis adscendit, bellum, quod inter nationes Populi Sviogothici primum de religione, deinde de dotnlnio, gesfum est l), indolem permutavit et iji certamen abiit Opiimatum, Ordiuibus Clericorum et Nobiliurn inox super Populurn constitutis et in proprium fastigium evectis. Exeunte scrlicet saeculo XIlLo, ordo, qui omnium primus privilegiis est munitus, Clericus, munificentia Regum, praecipue Magni Eadulås, omnibus, quae ordinein populi ab atiis segregatum constituunt, instructus; Milites (Riddare) in aflis Europas regnis jarn dudum frequentes, etiam in patria creati 2Jf novusque ordo, cui nomen fuit Allmanneliga Fräl semän, immunitate a tributis publicis, pro stipendiis eque stiibus, data, enatus 3), qui tarnen non nisi pars majoris, Sc 1) Iduna 9 h. Öm den gamla Svenska Forbundsffirfattningen. 3) Lagerbring Svea Rikes Historia IL Cap. Ig. 9. 3) Magni Ladulås' Stadga dat. 1285* Hadorph Gambia Stadgar vid BjirköaRåtten p. 5. $ 13.

4 é Milites & Militäres [häpnare, Alan af Fapp) cum l.'isce 41tniåttmliga Frälsemän comprehendent is, postea falt. No v us Ii i c ordo annos XXXIV vix duraverat, quum Annalcs nostri mentionern faciunl ei vitatensi um 4), ut quibus in comitiissuffragiuin i tn parti ti sine consilii publici moderator es. SL praerere* meminiati rusticos, quos ingenuos antea reetius nornlnn veris, a-ntiquo quidem honore, quo fruebahtür, quum apud eos esset omnis populi majestas, defraudaios, «Uta men et» usque, quo, progrediente sasculo XIV pervenerunt, vixdanr dejectoä esse, (quid? quod, quum, i nchgnitates Proeerurrt diutius passi, ad ulttmam jam miseriam pci veniss-ent, juris sui sultragi ique in comitiis ornnino t-xpertes nimitpiain era rit) germen quatuor ordinum, quibus jus populi etiam h-odie est cornmissum, heic priinö eonspexeris, Horum vero ordinum, sr hoc eos nomine adpellare fas est, eivitaténses, sattem st lioc tempus respieias, miriirnl pracul dubio momenti fuere, et in turbis etvitibus, quibus recens mutata civitas, annis amplius ducentis, jactafa est, alii,,praeter Holin ten ses, qui patiiam, in dubiis rebus, manu consilioque ss?pe impigre adjuvetrvnt, me moria aliquid' dignum raro fecerunt. Rusticos vert), priscoe libertatis nu m qua in non rnemores, contentiones ipsae Optimatum et Patriae ab bis enaia discrimina ad arma tandem vocarunt. SsECulurn enim et quod superest ante praeteriit quam tili y rebus hisce novis, ut videtur, perturbatio ordinibak prrepotentibus resistere juraque civdum, sibi erepta, reposcere ausi sunt». Per totivin hoc tempus Democratia de loco cessit Opti malibus, qui,, regiam potestatem eo vehementius adgcéssi, in ultimum véi nerunt drscrimen, unde sese expedtre hon valuertvnt, nisr externo adjuti auxilio. Hoc. quum ob;i i.uissent, caussa fult "Unionis Calmariensis, foederis cujusdim, ut aii lucubratio jin» 4) Ericas Olai: Historia Svecorura GotboruoKju?. Ed, Mtssenius». Sthna P«223-

5 -ertata, quas rtisciplinam populi Sviogothici antlquam. tenebris in lusern voeavit ^}, ioter-optimates trium Scandina v las regnorum icii, qupd, violen-tia^ qua legem buseruni populumque vexaruni peregrini, juris fw-rii prorsus ignari, rusticos in -eim compu. iit arenara, qua., kicta- per an nos LXXXIX 6J, eisi lassitt^..«line intermissa, -eerise quieti numquam cedente, libertas civium parta patriatque simwl süss poteiiatis facta est. Diximus ternpus prahc-riisse, priusquam Ilustici jura sibi armis adserere con?ti supt; non ver-o eo dictum voiunrrus eos illa flocci habuisse. Invidiarn etiaxn fuirc temporis pullulasse, rustieqs cadeo noti de salute sua desperasse, uf potius nullo tempore prorntiores fueririt ad ei consulendum, optime -probant litterse, quas in Chrorvico suo servavit egregius nosfer Olaus Petri 7), unde faclle colligas r.isi duce f'o-rti et audaci-opus non fulsse, quo ad arma,.dimidiurn post sceculum mota, conclamatum esset, quum talis dux adesset Engelbrektius, qui hanc belli finxi.t indolem, quam temporum varietates fortuna?que vicissitudines haud mutaveriirt. Qois est Patrice amans, qui non amet, non vereatur Engelorekiium, Slurios, Giutavum Erici. fama super aethe- ra nofos, qui, cives in liber-tatem adserentes, viam aperuerurrt, qua Gufiauiii Aadolphus ad summum glnrise fastigium patriarn evexir? Famce licet dueum jure meritoque partieipes sixtt Eu stiel, -quer um auxilio, summo cum Numine, salutem se patrise debere fassus est Immortalis Liberator Gufiavttf I:mut g), atramen bis deeibus praeeipue attribuendus est exitus hujus pugnae in Sv-ecia, tam di versus ab i Ho, qui plebem, in aliis ljderisque Europae reg i on i bus, res no vas molientem et salutein 5) Iduna 1. c p. -2g3«6) 1434V 1523V- 7) Scriptores rerum Svecicar. med. aev?» Tom. I. Sectio 2. p ) Celsius-. Gffstaf Es Historia 2. DeJk Stbro pi 353.

6 4 in armis quaerentem, altius serviiute demersif. In Norvegia pauciias Nobilium, quorum max.imam partem e medio suslulerant discordiae pristinae civiles, dum, ne in libertatem anti«quam Patriam adsererent Rustici, duce carentes, prohibuir, iisdem tarnen jure anfiquo quietis frui permisit. In Dania, eo tempore> quod scrutari nobis est propositum, rustici übertatem, aibi eodem, quo ceterorum Scandinavice regnorum Türigenis, jure propriarn, non semel summa ope nisi sunt ar mis recuperare. In Jutia seditio prima concitata anno MCDXLI 9), pugnam anno MDXXV iterarunt Scanenses 10). Anno denique MDXXXIV per ornnem Daniam in aleam imperii servitiique passim ivere rustici, bell um atrox, Comitum nomine adpellatum (Grefvtfejderi), comrnitten'es 11). In- «epta irrita eventuque tristia nihil aliud effeoerunt, quam ut Servituten), quam diu servierant rustici, graviorem reddiderint; ae s» quis dubitaret, qvanti, ad meliorem regirninis rationem et libertatem Omnibus civium ordrnibus aequam pariendas, momenti fuerit, quod Svecise liberandae rustici nobilibus potiorem operam dederint, in aliam facile abibit sententiarn, si anirrum adtenderit ad leges, quibus honores nomenque Regis accepit Frtdericut /., dorniniumque, quod in colonos sibi adrogaverunt Nobiles Daniae 12). Aevum illud,in quo nostra versaturfdisquisitio, id habét proprium, quod nulla certa et stabilita ci vitatis forma gaudet; medium potius- est dicendum inter contrarias reipublicae formas, unam priscse libertatis vel licentiae jam evanescentem. alteram Oidinibus in civitate distinetis exorientem. Illa Legibus manet, quae antiquum adhuc servant 9) Hvitfeld: Danmarckis Riges Krönicke p. 8-7t 10) Hvitfeld. I. c. p sqq. 11) Hvitfeld 1. c. p sqq. 12) Hvitfeld 1. c. p ef. p

7 " 5 tenorem Hcetprivilegiis legi communi alienis primunt munita, facto magis quam jure valet Potentiae vero paucorum vix alius status rerum faventior est, Hasc (juantum si bi sumserit tempore IJnmms Calmariensis, legibus adhu«antiquam übertatein spirantibus, donec, patrire libertate ab inirnicis dornesticis et exteruis vindicata, formam civitatis", et ordinum propria et civium communia jura complexam, ac ponderibes libratam suis, exsurgere videmps, brevi liac disquisitione proponere animus est. Ejusmodi expositionem, qualem vires exiguae atque inopia diplomatum, nulla in re magis necessariorutn, conftcere permiserint, proponentibus longe a nobjs abest opinio: hane opellam vel indulgentioris lectoris desideriis satisfacere posse. Sin quid veri et recti heic repereris, in vitia noli, Candide Lector! severius a. nimadvertere, ausis -vero nostris juvenilibus veniam mitioremque, quam te pro laude rogamus, censuram impertire! Privilegia autem, qvibus innixa potentia hsec paucorum et Regum imn;inuere potestafem (^quod in peregrinos Reges fere virtus videbatur), et libertatis amorem, quem in animis xusticorum excitaverat Engelbrektiur, turbaa autem haud cessantes intenrum et forsttan ferocem tenuerant i 3). exstinguere laborabat, paullo altius repetere e re est, et quidem primum Clerieorum, qua? ordine et tempore Privilegia Nobilium antecesserunt. Eo ipso tempore, quod jam diximus terminum, a qu» iq) Optimates hane aniroorum indolem timuisse docet historia tern. poris totius; sed expressis verbis fatetur Jacobus Ulphonis in colloquio quodam cum Stenone Sture, quod juris publici fecit Fant in Disv?rtatione: De Meritis Jacobi Ulphonis. cfr. Olai Petri Chronic. Ser, rer. Svec. med. aevi Tom. I. Sect, 2 p. 327,

8 B se regni Sviogolblci in aliam alrierant parterr), Ordo -Clert* cus Synode Skenningensi, cui prrefuit WUhelmus Sabinensis,.ej-us-que studio, in formani Canoni Pontificis concinenteru jnstruetus, dominiumque Papse stabilitum est 14). Jam a tem pore Ca ro! i Sverlceri, prassule sernper prsesente, in unurrt corpus coactus 15), legibus, quoe hac Synodo Iatse sunt de ii.eeretalibus legendis, de coelibatu, de canonici» et ceteris, ab aliis civibus magis aecretus, tantani auctorilatem rnedio ja it» skcuio XIV assecutus est, ur, canonicce in spem legis erect us, contradicrione sua inhibere valuerit inceptutn legem, omni-,bus regni provinciis communern, ferendi, qua nihil.tempon! magis opus fuit 16)5 ad énem vero vergente, privi'egia, ex arbitriu Regia tota pendentia, decreto quodam Synodi Provin,cia- Iis, tueri conatus est 17^ Hane auetoritatem, tempore Unionis jqalmariensis, minime infirmatam esse satis indieant verba litterarum, quibus Christophorus legem comnvunem ratam esse jussitr Salvo jure communi in corpore juris clausa 1$) salvisqiie priuilegiis ecclesiarum & ecclesiasticarum personaruin, 112 ilitium Ö* milharium, quibus nulluni prcejudtcium per pressens irrogare vohmius necgravari Quinam inprirnis hane conditionem a Rege extorsexint, optime declarat -locus, quem verba obtinent. Re ita se habente, oleum operamque perdere forsitan credideris eurn^ qui, quae lex jubet de oidinibus, hoc modo e lege exemtis, animo perpendere eupiat. Sed observare oportet: i;o exem. tionem nequaquam semper hane vim Uabuisse. E contrario 14) Statuta Skenningetisia. Wilde Sveciae Historia Pragmatica- Sthm 173t. p ) Lagerbring I. c. 11. Cap. 8- f 4«18) Messenii Scondia Iilustrata Tom. 12. p Wilde i. c. p. 444» 17) Lagerbring 1. c. III. Cap { aß) verba obscura, qnse dicis feré caussa dicta videntur.

9 7 facilc ostend&re po«u mus ea ipsa legis effata,.cfuse. Frivilegiis Pirniificum, a Cluistophoro sancitis 19)' roax-inae contraria sunt, in- negodis et publicis et privatis citata esse. Admi nistrationer«rei publica?, legibus semper obstrictam ambagesqu'v, quas, in jure dicendo, majori cum periculo vitaveris quam ambiens. anxie sequeritem, hoc tempore frustra quas ris.. Ubique e contrario, iriveneris vaeillationem quamdam, qua? civ i bus» nisi aliuta rerum statum consecutis, certam quieteun i! um quam perrnisif. 2:o Legern, ut verbis enuntiatam, Bege sitnul cum Populo. jure Svecorum vetusto 20), la'am esse 2i)> privilegia contra, quse vel lege ampliora, vel illi contraria y. cornmoda ordini alicui tribuurif, Begem, sine Populo ssepius-, que Ulius cüm tutrim.eptotuüsse. Ea ipsa igitur, in quibus c-jusrnpdi decreta Begia, studio favoretn ordinis cujusdam captaudi originem sarpenu-mero debentia, a lege discrepanf, dignissima- wnnino ducirrius, ad qua? ajiitnum advertas, sl novisse juvat: quid juris? quid facti? Fu ndamentorum, quibus innixa est potestas Clerr, locum forsitan prirnarium sibi sumit possessio agrorum in omnibus legüj provinciis. Titulcrum juris, quos lex possessionis i 19) Litterae Cbristophori, data? die exaltationis crucis 144t. v» Lagerbrim5, i. c. IV. Cap ) SturkSon. Olof den Beliges Haraldsons Saga c. gr. 2 ) Res satis cognita. Testimonium tarnen ce.rtivn» quod mcfc legem Christophorr sie latam esse, non novimus. At omnibus loeis, r.bi mer.tio fit legis, hoc tempore, ferri dicitur Rege Populoqiu;. Fx. g. verbis, qvi&cs Rex juravit: at Kor.unger skal Sverbtes Lagh, the som Allmoghiii tnedh godh \vilia och samtyckio vid frertaghit hafwer: hslda och styrkia och wsria. LL. Kon. ß. Cap. 4. efr, Swerigcs Rijkes Rådz Förklaring uppå thet ordet Iniåndsker dat. Calmar anno Hadorph. Rimkronikorne I r, Del. iv 115-

10 - 8 prasdiorum statuit, singulis, präster hereditsiem, Ordo Clericus sine dubio, usus est ad sua vindicanda; at nulius tapti momenti, quod ad nostram rem pertinet, quanti legata, est; sive respi«eias numerum nraediorum ita comparatorum, sive quam ad hamc rem intenti animi jam ab incunabulis ordinis in Sve. cia Clerici fuerint. In controversia, an limitibus circumscri. benda esset facultas bona suaecclesiis vel ecclesiasticis legandi, eui animum jam adtenderat Alexander III. aa), quamque, quomodo Uli plaeuit, in legibus VestroGothica 23) et Ostro«Gothica 24), aliqua ex parte, direrntam videmus, petitioni Gleri atque adeo Pontificum, for'tius quam soliti sunt, sese opposuerunt Beges «5^. In lege Christophori, cui concinunt Uplandica a6), Vestmannica 37) et Sudermannica 28), ita dijudicatur: Gifwer Matt' eller Qvinna sina åghodela fore Siäl sina, Kirkiom eller Klostrom, år når stadder råtter Arfvinge och år han til mans jvit kommin^ sighia the hadhe iaa widher, och åro fasta til och full skål: Stande thet fast och fullt, ehuru mycket han gaff. Nu sigher Arfvinge neu, eller år han Ofm er. maghi eller IVitwillinger: Thå må han ty meera gifva, ån hwarn tijonde penning han åger, ajf sinne ganibla Byrd. hwat han ågher mera eller minna: Thet år Lagha gijft. Aflinga fford må man gifwa hwem han will, eller fore Siål sina. Gifwer man figh til Klostre eller Spitala, Thå åghe eij våldh mera gif wa ån Erfwingia vilia 2p). Innocentius III e contrario, setate 22) örnhjelro, Historise Sveonum Gothorumque Ecclesiasticse Ub^L IV. Sthm p ) KyrkiuB. Fl ) KirkiuB. Fl ) KristnuB. Fl » KirkiuB. Fl ) Wilde. 1. c. p ) KirkiuB. Fl, ) LL. KirkioB. Cap. 14.

11 9 hisce omnibus legibus superior, hac mente est: quod omnes habeant liberam jaeiiltatein de bonis, cum egerint in extremis, ecclesiis atque pauperibus sive aliis, intuitu pietatis beneßcia conferendi 30). quse sententia Clero adceptior quam ut dubitemus, quin ei morem ssepenunrero gesserint, hominibus, quos niniia et superstitiosa religione sibi adligaverant, persvadendo ut ecclesix, pro heredibus, bona sua traderent; dum hl a conatu bona lege repetendi eadem religione absterriti fuerint. Hanc opinionem mirum quantum firmat consilium, quod Carolus Canuti iniit, quot prsedia rure haberent Clerici explotandi, atque inhibendi politicis, ne cum tanta heredum injuria tot ecclesiis bonorum conferrent 3 I), quodque siynul probat sententiam, in quam supra ivimus: praecepta le gis, esti a statutis Pontificiis, quaf Clerici prsc se tulerunt, discrepantia, non omnern vim et auctoritatem amisisse. Ha bemus tarnen alia, quae nos de hac sententia decedere.etiam prohibent. Testanventum a Folke Pik, consangvineo sui, ita nuncupatum ut certa prsedia ecclesiae fierent, an no MCDLXXXVIII. ratuin fecit Nicolaus Sture, quia bo na legata ejier Sveriges lags innehälltlse dr och raknas for låssron och afiingegods, sä at med någon ratt til Ictgligt stadigt arj eller utlosen ej rattelig tilhjudas kunna 32). Alia sunt testamenta, quse bona legata adbrmant esse ratta afiingegods och penningar, vel de hac re inter testato. rem heredesque convenisse dicunt 33). Ejusmodi vero exernpla ne nimii facias, monent quse hac de re jara diximut, B 30) Bulla Innocentii III, obi conqueritur Legiferos praesertim prohibere quin Statutis ecclesiasticis obsequium bat» Lagerbring I, e. 11. Cap ) Messend 1. c. T. 4. p a) Fant, Diplomats Svecana hactenus inedita p. 16,

12 IÖ irionebunit quae de jurisdictione infra exhlbeblrnus'. At, etftnrf»- si neque opera?, quam bonis si bi adqiii rendis navarunt cle* rxci, fortuna defait, magis tarnen secunda certiorque ejus adflavit au ra studio lucrum quam maximum e bonis jam adquisitis jibi quseréndi. Mirabilior magisque perspicua ratio esr, qua de hac re lex et privilegia, qua? ordini Clerico Reges jam diu dederant, in ter se repugnant. Nu är Kirkia byriat tnedh grnndwnli och hßtat o/van med hnfwe, Thä skal Kirkia Bool hafua, i(her Präster skal ä byggia.. Thet skal wara Markland Jord under hwarta Hundaris Kirkio, och half Mark Jord under Tolffia Kirkio. The bool hafwa ä lidngh war it ajj allom Uthskyldom. Tore the Jord ägha Bunder Uthgiärdir gura. Hnfwer Kirkian mera Jord än nu är sagt, Stände i fullönt Uthgiärdom. Utan Konunger gifwer the Jord Frälse, verba sunt legis Christophori, e lege TJpIandica translata 34), Hoc effatum cornparanres cum ea, qua diu üsi sunt immunitate Ecclesiastici, haud exiguum esse videamus necesse est, quod intersit inter prudentiam, qua iegislator damnum reipublica? factum immunitate ecclesiis, quibus parca, quod satis esset, manu contulit, data, resarcire iliico voluit, et temeritatem qua Reges Romance ecclesice filii obedientice esse voluerunt cum ejfectu 35). Jam anno MCC. Sverkerus II, Spiritus Sancfi, ut ipse ait, instinctu commotus, deerevit agros domosqus ecctesiarum ab omni Regalium exactiomm gravamine immunes forell))) quod privilegium, a filio ejus Johanne I. sancirum 37) Magnus Ladulås anno MCCLXXXI. ratum fecit jubens: bona 33) * Fant, Observationes sele foe Historiam Srecanam IILastrantes pp. 27 & ) LL. KjrkioB. Cap. 2. Cfr. UL. KirkiuB, FI Wilde I. c. p ) Örnbjelm I, c, p ) Wilde 1. c. p. 38r.

13 II tuusiastica ab omni jure regio at ab omnibus caussis regalibus 38) snuneribus, exactionibus omnibus seu quibuscumque tribuiis rebus vel personis impositis vel imponesidis Ubera penitus et ex emta fore 39). Iffec omnia sancivere Christophorus ceterique hujus aevi Beges et in Becessu Calmariensi ingenui (Godhe tnän) tam derlei quam Laici jus regiurn in colonos suos aeeeperunt 40). In lege vero frustra qu??rirnus locum, ubi alia, praeter supra dictam, immunitas ordini clerico trihuta sit, nisi hanc rem in dubium vocent verba, quse in alia legis par te leguntur: Kominger ägher styra och rädha Barghorn och Landom, Upsala ödkom, Krononne Godz och allom Komingslikom Rått och Ingiäldom, Eensak sina ha/wa Dulghadrdp och Dana arff, och Sakoris brut sijn Sfwcr alt Swerike Tho siuå at andelikit och wärhlzlikit Fraise niwte sijn Privilegia och gambla frijhet 41) vel quibus Bex. juravit: Sltt Kirkiom, Klärkom och Cloström, Riddarom och Svenom och hvars thera hiononi Gotzom off" alt gammalt Frälse, frijheet och Privilegia hälda 42). Sed Begem his verbis obstringere ad omnia sancienda privilegia, quqtquot Clericis gratificati sint Papas Be-' gesque, in animo non fuisse Legislatori, jam eo facile intellexeris., quod verba istius legis partis, quae jura ecclesiastu ca proponitr utan Kominger gifver the jjford Frälse sensu carere necesse est, si hujus immunitatis, lege jam sancitae, arbi- * 38) Caussae regiae Ecclesiae, jam tempore Erici Kanuti, ita donatse ; ut delicta, in praediis monasterii Riseberga commissa, raonastérit arbitrio traderentur corrigenda (Wilde I. c. p. 380), a Johanne vero per omne Regnum ei addictae, aliud fuere emolumentum ita ut Episcopis cederet jus muletae, ob quaecumque scelera in ecclesiasticis vel a fatnulis cleri commissa, pendendse partero, praediis quam fisco Regis solverent, aeeipiendi sibique retinendi. 39) Wilde 1. c. p, ) Hadorph 1. c, p ) LLo Kon. B. Cap ) LL» Kon. B, Cap, 4»

14 12 tri«agere penes Regem non amptius fuisset. Hoc idem fenere fas est de exceptione juris, qua legem ratam esse jussit Christophorus. Quid enirn ea intelligi voluit, si lex adeu non privilegiis obstetisset, ut potius eadém auctoritate sua sancivisset P Quid indicarent verba legis: Regem debere alsktx Gudh och the helgha Kirkio och Ratt henna styrkia: Oskaddom allom Konungili kom Ratt-, Krononna och altz Swerikic Allnroghn 4 3)? Neque hane rationem adlegatam reperimus in litteiis* qutbus Regis non esse bona Glero detrahere anno MCDL1V» protestati sunt Canonici quidam 44). Praeeepti, q u od e titulo legis» de Ecclesia adtulimus, hane prseeipue meu tern esse: ne onus nimium in pracdia rusticorum ab ecr clesiae inclinaretur, nulli negamus; ät Regi jus, etsi obir ter, datum esse, agros, modum dictum excedentes, immm nes vel vectigales pro re nata habendi, nobis pro certe est persvasum. At haec ipsa licentia, si ita i titel i i gi t ur, ut ea Regi omnino arbilrium factum si t omnia ecclesiat piaedia immunia faciendi tamque late patemia privilegia, quam qu» hoc tempore data sunt, ordini cltrieo irrogandi, dictu specio>»ior quam verior es-t, -cumque prudemia, qua, ne tributi* ifnmodicis conficerentur ordines populi inferiores, cavit lex* minime congruit. Privilegia igitur, quae in titulo Legis de Rege dicunrur, esse credirnu-s, vel aliis legis löcis proposita; ex. gr. exceptionem fori, qua in omnes et singulos derlei ordinis, präster Episcopos, criminis reos cujuscumque, "vei de criminibus rtonrullis jus dicere nemtni, nisi Glerico, competiu, itnmunitatem lege 6ancitam, cetera; vel alia nonnulla, quae ad leges, quibus Ordo Clericus insfiuc'us esc, pertinueriint. Hase sententia si vera est, facile etiam infelligimus, quare privilegia seorsirn sancita sint; quoniam hse lege«,, ad disciplinära tantuin, qua sacerdotes regebantur, periinentes» 43) Kon. B. Cap ) Wilde 1. c. p, 442.

15 i3 null a pars legis communis fuerunt. Neque vero ea ipsa prtvilegia, quas lege continentur, Regem, honoris caussa huic ordini habiti, separatim sancivisse rniremur, quamvis securitati satis consultum videatur sanctione legis communi. Hac sententia proposita de ratione, qua verba tituli legis de Rege intelligere fas est, ut inter ea ceteraque legis effata conve. niat, non tarnen contendirnus ea sie semper intellecta esse, neque negainus ea, progrediente tempore, usurpata esse ad excusandam audaciam, qua de jure suo cedere ceteros cives eoegerint Clerici. Neque hoc, ad immunitatem tuendam» opus fuit. Privilegio, quo omnia praedia Ecclesiastica immunia fuere, nullum tutius Ordini Clerico datum. Anti«quitate, animi vigore Regis, Clero omnium forsitan maxime faventis, religione, sacrosanetum fuit, Regesque posteriores, donis gratuitis, quse iis Clerus dubiis in rebus obtulit, contentos, l?gis obli vio denique cepit. Alia est controversia, eo etiam digna, ad quam animnrrt adtendas, quod non> nisi finem versus hujus temporis, a Re ge et Optimaiibus, quod petierunt, obiinuerunt Clerici. Irl lege enumerantur res, de quibus jus dicere Episcopos fit duxerunt: matrimonia cum impedimentis eorum, adulteria omniaque crimina vel exeommunicationi obnoxia 4$), in Sacerdotem quemdam collata 46). Alias sunt, de quibus quasreret Nenida, cujus alteram partem ordinis Clerici esset eligerq 47). Has omnes, Clero lege datas, de quibus litem cum eo faciendi nulla fuit occasio, nos morari haud conve nit; ejusdem vero Titulf legis est caput, cujus particulam jarn adtigunus, quod restat vero eo adeuratiori examlne dfgnura 45) LL. KirkioB. Cap, ) LL. KirkioB. Cap. 20» 47) LL- KirkioB. Cap, 2%.

16 est, quo unum civitati denique adtulit adjumenfutn ad resistendum nirniae summa quseque ad se vindicandi libidini, qua Ordo Clericus hoc tempore latus est: Bryter Lekman möts Klerke, kärl thet a Tinge: Lekman ägher the kam swara, antingia medh Laghoni elter Lagha bofntu. Bryter Kirkiona hion mote andro Folcke eller annat Fokk til t her a: Thet ägher under Landzlagh standa, hwat brutom thet halst är, Swa och an man delir widh Kirkiona om Jord, ä hwat Jord thet halst är, Thet ägher unaer Landslagh standa och under Ko nungs doom och Laghmans skilu 48). Alla stadhi t her Biscoper wil ey Bondanom rdtt gora, Thä ägher Bonde wcildh at kära sig färe sinom Konunge. Alla Jordadelar oth alla Jorda ciwärkan, hwat the helder wärda Klärke eller Lektnanne, Thet ägher iil Landslagum standa 4g). Hoc legis praegeptum nomen tantum ad praesidium civium dedisse ne putes, exemplum habeas, quod Christophorum, in honorifcus ordini Glerico de. cernendis alias satis prodigum, novimus legi, a se ipso projnulgata?, non eo solum obtemperasse, quod ipse de praediis ecclesiasticis jus dixit, verum eo etiam quod, per analogiam Capitis XIII. Tingm.B., jussit praedia, de quibus iitem in. possessores intulerant Clerici, ad tempus tantum ecclesise reddenda, swo lenge Gud well att w't sälfwe thet yttermera fonge til rätta horth 50). Begem «altem in eamdem judici sententiam pedibus ivisse adlegant Utters, quibus Johannes Benedicti Archiepiscopus prsedium quoddam, ad templum Cathedrale Arosiense a procuratore ejus vindicatum, eidem neseimus qua lege, addixit 51). Anno vero MDLXXIII. abrogatum hoc fere videtur Becessu Calmariensi, cujus Art. XV. Bex pollicetur: Item sknln wlj eller nakor Werldsdomare engen makt ath hafwa, domo äller rättha Sfwer nagra the saker, 48) Cfr. LL. Tingm.B. Cap ) LL. KirkioB. Cap. ao. 50) Liljenwaldh de Tetuplo S:ti Nicolai Stockholmensi p, 5,

17 i5 ther Kirkiomtc, hennes Personer, Hion aller Götz dpther then Helghts Kirkes ratt, statuta, privilegiet, frijhether och gode gambla sedwdniar opp a *> Srer: wtaii rdtthis for Kirkiotines dom som thz sik bor, och ey Kirkionties personer bewara sig, mz nakra Werldzdoma, ythermer en som KirkeLaghen och theras Pri vilegiet utwiser 52]) i a Art. vero XVI: Och ther (a Räfstthing) skal hwar Biscop i sith Byscopsdonie en wara affthesanie gode man dller een dller twa hans Kirkes Prcelatar, til at doma Kirkionne aller, hennes Personer nakot til aller fran dpiher Laghen 52). >uamvis a lege, Christophoro promulgata, quantum dissenliarit h conditiones, ad quas, dum primores ordinis Clerici sibi conciliaretrex accessit, nemini non patet, certissimum tarnen est eas jamdudum petita» esse. Triginta annos ante legem coramunein promulgatam, Synodus provihcialis* i Arbogas congregata, sententiam tulit: de bonis ecclesiasticis ne mini, nisi sacerdoti, jus dicere licere 53}. Eamdem sententiam facile credideris esse Bullae Gregorii X:I, anno MCCL5CXIV» datas, qua conqueritur : Clericos etiam invitos compelli laicorum Judicium subire in cwilibus caussis 54). Principia autem juris Pontificii, quomodo in Patria explicata sint, si cognoscere velis, adeas litteras, quibus injuriam cum Rege anno MCDLIV, expostularunt Canonici quidam 55^): Protestamur, quod nullus Laicorum, cujuscumque conditionis, status aut prceeminentice fuerit, habeat aut prcetendat, aliquo modo, aut quovis qucesito colore authoritatis aut facultatis, directe vel indirecte; tam. in per sonas quam super juribus, possessionibus, presdiis, proventibits et bonis j urbanis, suburbanis, rusticis et ssrvitutibus, mobilibus et 51) Spegel, Skriftliga Bevis til KyrckioHistorien. Upsala p< 52» 52) Hadorph 1. c. p ) Lagerbring 1. c, IV. Cap. 6. 6, 54) Wilde I. c. p ) p, 12. Not. 44«

18 16 bnmobilibus, ecclesiis aut ecclesiasticis personis jure pertinentibus, qucesitis 'atque adquirendis, judicandi, statuendi, arrcstandi, arbitrandi vet quomodolibit quamcumque, etiam minimam jurisdictio» Htm, etiam abusivis consvetudinibus vet damnandis statutii prcetendendiy occupandi vet usurpandi, vet in casibus in corpore juris clausis. Et si in superioribus quidquam proetensum aut at tentat um fuerit, protestamur, ac illud jure canonico esse nulluni, irritum et inane, tales contra/acientes - fm ipso facto censuris majoribus* implicatos. At non tantum petitse, verum et, quam v is re forsan magis quam nomine, Clero donaiae jamdiu fuere privilegiis, quibus Magnus Ladulås Bullam Gr gorii X, supra eitatam, auctoritate sua firmavit 56}, Rege» auiem cevi posterioris omnia, ordini Clerico a Papa 57), vel, ut vetba alias tunt, ab Ecclesia Romano 5b)» attributa sanciverunt.. Si enim neque his cogitur, jus de rebus, quascommodulis suis Clerus putavit pendendas, dicendum ei manda tum esse, hoc tarnen certissime efficitur, vi juri Canonico ampliore addita legeque communi ei locum pedetentim dante, tricis impeditam Jurisdictionen! fore, unde, nisij omnem inter Clericos Laicosque jurisdictionem sortitus fuerit Cle rus, expediri non potuerit. At nomen etiam magni est jmomenti. Quamdiu enim titulus Jjegis, qui in foro commuhi cum Laicis litigare Clerum jussit, nraeceptis, qu* in dubium vocare difficilius fuerit, haud exauctoratus tit, ejusmodl lites e "damnandis staturis" saepius sine dubio dijudicatae sunt; ideoque unurn privilegium, in Recessu Calma» xiensi irnpetratum, reliquis majoris ducimus momenti, quip- 56) Wilde!. c. p ) Litterae Christophori datae die exaltationis crocis ) Christierns första försäkring til Sweriges Rikes Ständer dat. feria 6 prius Dom. Laetare Hadorph 1. c. p Cftristierns andra För&krifning dat. Dom. Judica 1457, Hadorph p. 196.

19 pe quod ea rata fecerit, quam v is neque ita legi' cömmunt omnis vis si t adernta 59). Hoe vero contingere vix potuitj msi, hac de re dum diutius disceptatu-m sit imer Glericos Rai cos q u e, fr-is in dura tus sit animus ad omnium pro lege fuenda periculum faciendum, At turbas ipsse, lvoc modo mo. tx, Glero satis utiles fuissent nisi tetnpus jam venisset, quum vira il li us frangeret immortaiis Patriae Pater et Riberator. Clerks aulem, etiamsi omnem hanc jurisdictionem con* secutus, in re sua vi* adquievissef, quamdiu. patuit via, qua Ordinis Glerici partem potissirnam sibi subjicere in potestate fuit Regis, auctoritas nempe, quam, jure populi vetasto per Wilhelrnum Sabinensem antiquata, in electione E*' piscoporum, consvetudine Re* retinuit. Hanc adfatim fixmare videtur testimonium, a VI. Episcopis horum regnorum dictum, cujus fidem, etsi testibus ipsis detrectatam, hauet contemnendam credimusa tempore, cujus contrarii immoriam non habemis, hcz'c eonsveüide fuerat diutius observata, ut, va9 cantibus quotiescvmque dictorum regnorum (Scandinaviiv) Metropo litanis et aiiis Catkedralibits ecclesiis, Reges, qni pro tempore fuerant, aut consulebantur de] Electionibus faciendis, aut ad mi nus per humiles requirebantur instantiar, nt f'actis jam electioni bus consentirent fro). Hase cons vetudo, cujus mentionem eo polissimum faeimus, quod Regi, quum auetoritati, nulla lege fvrmatae, renuntiaret, ne pravocationern quidem ad Papam dederunt, a commodis Cleri nimis aliena fuit, quin ei omnino exstingvendae operam, prima quoque tempore, navarent. C 59) Fant, de Meritis Jacobi Ulpbonis, in Appendice. 60) Biskoparnas i Skara, StrengnSs oc-h Wåxio Protest dat. ^Fastena d. 4 Aug. 1433, Hadorph 1. c. p*. 7*. efr. Acta Spegel! c, p ,

20 budh i8 Johannes II. igitur, cujus Pater septem.ante annos huic petitioni adnuerat 6l), in eo ipso temporis moment«, quo aristoc.ratiam ecclesiasticam et civilem aliis omnibus inunivit, promlsit: Item wiliom wij och ey aller schola tilstddhia nakrom androm, oppa wara imgna, hyndra dller bewara ose mz nakor Byscopis dller andra Prcelaias IVall, Jnnanlandz dller Utanlandz, tnz scrifwelse dller. til Rom, aller fiakon intrdnghia til Kirkionnes Ingeldh, i ncigre mattha Kirkionnes rdth och frijheeth forkrdnkitht wtan hwar Kirkia och Closther blifiva i sijth fri wall. Ware thz och swa, ath nakor Brrjf aller Privilegia ther oppa dru inpetrerade dller inpetrerath worde, skuhi ingen makt hafita och,eij brukas dpther ihenne dagh 62); togh undantagne then geldh, som wij och Kronan hafua jus Patronatus til 63). Sic ultimum fere, quod ordinem G ler ic u m cum republica conjunxit, modo, quo satis conspicuus est finis, quem sibi posuerant ordinis Principes, vinculum..solutum est- Regi, cui qe supplici quidem Papam adire amplius licuit, timorem pectoie alto condere tantum reliquerunt, quum ei Populoque infestissimi Episcopi essent electi. Caussa.m vero timoris fuisse dubitare uon possumus, si in memoriam xevocamus vires ordinis, ils solis subjecti, quibus suffulti, Episcopi in partem vocati sunt imperii, ceteris Optimatibus habiti; Episcopis p>ro- quod quum tractandi nobis copia fuerit, jura, pria inquirere e re erit proposita. <$i) Konung Christierns Försäkring til the Swenske dat. Fredagen näst elfter Rartholomaei dagh Jladorph J. c. p Art ) Quae verba inprimis xespicere putamus inunus Archiepiscopi Kidrosiensjs, quem eligendi facultatem Christiano i:mo, ejusmodj, quse in tra&atu dicuntur, ijtteris concesserant Episcopi Nobilesque quidam Norvegi. Pvitfeld J. c. p ) Hadorph 1. c. p. 321.

21 "... PR&ROGATIVARUM r ^ LEGE MAJORUM, QUAS, TEMPORE UNIONIS CALMARJENSIS, AD SE VIM DI CARUNT OR DINES P.QF.ULl SVECANI POTIORES, EXPOSITIO MAG, ER ICC HISTORU REG G, OI ACADEMT S REG. SOCIET. SCIENT. 1SEC NON SOCIET. SCIE