iup aleftatltca Antiqua * -

Transkript

1 i. iup aleftatltca Antiqua * - SUB EXAMEN EEVOCATA, / DISQUISITIO QUAM VENrA CONSULT. FACULT. JURID. ÜPSAL. \ ~ PRiESIDE JACOBO EDV. BOÉTHIO PHIL. ET J. V. DOCT. JUR. PATR. ET BOM. PROF. REG. ET ORD. PRO GRADU JURIDICO v. p, GEORGIUS ERASMUS SUNDSTRÖM J. U. L. We8tmanno-Dalekarlus. Cancell. Reg. Adscript. IN AUDIT. GUST. «DIE VII. JUNII MDCCCX^VII. H. A. BT. S. U P S A Ii I je, EXCUDEBANT REGIME ACADEML TYPOGRAPHI. II

2 DIREKTOREN HERR. ~ HOGÅDLE :-v - _ f ADOLF ZETHELIUS SAMT HOGÅDLA FRU SOPHIE ZETHELIUS FODD NORDEWAL med djupaste vördnad tiliegnadl af G. E. SUNDSTROM»

3 LEX DALEKARLJCA ANTIQUA SUB EXAMEN REVOCATA. Jamdiu priscis Ulis, quae in singulis olim Sveciae et Gothiae Provinciis obtinuerunt, Legum Tabulis in Archivo Regni Holmiae adservatis, plerisque earum typis quoque vulgatis; legum quandam congeriem manuscriptarum in manus celeberrimi Stiernhöokii incidisse novimus, quae codicis quodammodo pleni prae se faciem tulit, titulo vero, quam spectaverit provinciam, indicante, nec non folio ver«sus finem uno destituta. Occurrente ibi statuto quodam, ceteris veferutn temporum Legibus diverso, de jure succedendij ea simul addita explicatione, ''quod hoc viguisset ab illis inde temporibus, quibus pritnum Dala incoli coepta erat" *); St i e r n h öö k i u m ea res, praeter alia quaedam, eo deduxit, ut codicem a se inventum provinciae suse natali, Dalarne, nostris temporibus Stora Koppar bergs Lan nominatae, adtribueret **). Haud tarnen ab- *) Dal. Lag, Å. B.. i. "Thåssum Lagb hafva sta dit å sidan Dala bygdhus," **) Natus enim fuit in Paroecia Dalek. Rättvik, anno 1596; denatus Holmiae Opus soum roerito celebratum d,e Jure S v e o 11 u m et G o t h o r um v e t u s t o, jatn setate proveetus, oculisque capfus, in calamutn dietasse fertur. Prodiit hoc Hol miae 1672,, anno Auctoris LXXVI.

4 sonum ex visum est, in Provincia vicina Vermelanclia, cui Jus suum peculiare quoque fuisse traditum erat, eandem hane Fegem auetoritate valuisse. Uli adsensit indefessus antiquitatis scrutator, Hadorph, qui codicem supra nominatum, quem sumtibus Regis Caroli XI. typis excudendum curaret *), prsefatione propria, altera ipsius Stjeinhöökii insuper adnexa, ornavit, ingenueque Dale Laghen inscripsit, Quo vero tempore, vel quo modo volumen hocce, de quo agitur, deprehensum, ex tam diuturnis tenebris in lucem demum prodierit, harum prsefationum neutra nos reddit certiores; nec aliud postea exemplar inveniri potuit. Quam in hac re Stjernhöök primus statuit sententiam, nullo deinde tempore diligentius examinatam inve-' nimus. Fidem quippe tam gravis judicis secutis pro certo Semper constitit, Dalekarliam proprias sibi antiquitus habuisse leges, quse eo sub nomine nobis traditse adhuc exstant. Qusedam tarnen, quse nobis in mentem venerum, dubia, in medium proferre ausi, succincte, sicut poscit operis hujus ratio, modeste vero, sicut debita fidei publi. cae, a Viro insigni egregioque condilae, nos jubet verecundia, doctiorum examini submittimus **). *) Prodiit sub titulo: "Dahle Laghen, then i forna tijder hafver brukat warit öfver alla Dalarna och tbem, som inom Dala RSmärken bodde. Nylig igenfunnen uti ett gammalt MsJto sampt nu medh summarier och concordantier uplagd med Hans Kongl. Mayjts egen bekostnat." Stockh Fol. **) Nos vero praecipue ex variis, quae a Viro Perillustri, Dalekarlise olim Gubernatore, H. JSrta, locorum horutn peritissi-

5 3 Hujus materiel disquisitionem instituturis primo discernendum occurrit: an Tabulse, a Stjernhöökio inventas, Codicis authentici contineant habitum et characterem. Quod quidem antea absolvendum censemus, quam provinciam, ad quam pertineant, circumspiciamus. Ad hoc au-, tem rite peragendum, opus esset, ut dispersa et confusa, qua in Lege Dalek. occurrunt, statuta, suo quaque ordine collocata, et sibi invicem, et ceteris Legibus provincialibus, de quarum fule et auctoritate nihil ambigitur, compaxarentur; deinceps vero dijudicandum esset, quatenus hsec, in unum collecta, corpus integrum, moribus institutisque temporis sui, aliisque ejusdem fere atatis Legibus adaequatum, constituant. Quum autem hac plenius exponenda majorem, quam pro tempore viribusque, laborem et copiam exposcerent, in paucis quibusdam hujus loci observandis nobis erit subsistendum. Primo, circa vetustatem Legis fialek, tenendum, illarnj etsi lingua ejus originem remotiorem, vel stylum potius forsitan impolitum arguere videatur, Lege Upl. tamen esse posteriorem; quod quidera ex. 29. Tingm. B. ubi de lege quadam, a Rege Birgero lata, mentio fit, omnino patet. Nec minus in ambiguo est, Edzöris B. Dal. L, totum pro«pemodum ex Kon. B. Upl. L, esse surreptum. Ex quibus mo et, quidquid eorum sit, studio ingenioque amplexo, de proposita materie communicata nobis contigerunt, in illas, quas interserere in anitno est, dubitationes esse adductos, Ilio adnuente, nobis profitendum fuit, eximiam inde auctoritatis vicn iis, quae adtolerinous, adquisituris.

6 4 cum satis constat, Legem Up', ei., qui Legem Dalek. conscripserit, bene quidem fuisse cognitarn, magnopere tamen disparem et diversarn dispositionis perfectionisque induunt formam; quippe quse in illa adcurate cauteque, pro diverso cujusque rei habitu, praescribuntur, in bac abrupta plerumque occuriunt. Cujus rei cum pluri. ma exstent exempla, quaedam referre sufficiat. Gipt. B.. 8 de Dono matutinali agitur, non autem quibus illud modis amittatur. Kirk. B. ( j. ao. poena quidem ecclesiastica adulterio irrogatur; quos autem civiles habeat effectus in Gipt. B. statuendos, frustra quaeras; nec non in hoc Titulo ornnis de hsereditate minorennum tuenda cura omissa. At vero ubique eadem in conspectum venit perturbatio: quas in Jord., Kiöpm. et Vidherb. B. B. disposita et ordinata habet Jus Upl., in Bygn. B. Jus Dalek. promiscue confudit. Sin autem, his omnibus praetermissis, Tabulas i 1 las Dalekarliae peculiares quasdam fuisse ponamus, nec id mi nus praepostere actum videbitur; quoniam nec de Opere metallico, haud exigiguo tunc quoque temporis hominum numero heic victum praebente *), nec de aliis, quae prse* cipua parit Regionis natura, aliquid definitum invenimus. Sic in Bygn. B. de cortice delibrando agitur; contra de carbonibus coquendis, vetusto certe et usitato, si 1 vis vel *) Fodinae Fahlunensis antiquitas quam longe recedat, incognitum. Rex vero Magnus Erici, anno 1347 eidem privilegia tri buens, de vetustioribus quibusdam, per negligentiam disperditis, loquitur. (K. Stadg. o, Forordn. ang, Bergv, Sth. 1736).

7 communibus vel divlsis utendi modo, ne verbo quidem mentio fit. Nec veterum privilegiorum, a Rege Magno Eri ci confirmaiorum, vestigia quaedain occurrunt: 1 i ber tat is scilicet, ad carbonariam exercendam, colonias in si l v is condendi j Asyli ad Fodinas -Erarias exsulibus concessi SCc. Ferrum magna ex parte his temporibus ex paludibus (m y- ror sie dictis) hauriebatur; quae cum in dominio pagorum communi saepe erant positae, ordinem tarnen et modum iis utendi Lex Dalek.omnino neglexir, 5 Morem vero etiam parum curasse videtur, superioribus Dalekarlioe tractibus adliuc servatum, sestatis tempore, ex vicis in saltus remotiores pastus caussa emigrandi, pabulique tunc ex pratis communi bus demetendi; quem quidem morem, cum muliiplicem rerurn et jurium pariat communioriem, rem haud parvi sane momenti peculiari Dalekarlise Legi fuisse oportuit *). Cum autem, haec aüaque permulta, quorum pauca quaedam hic tantum memorare licet, comtemplantibus, parum, ut jamjam indicavimas, nobis inclinet anitnus, ut Volumen hocce, quod subiiliori indigere 6crutatione existimamus, vel codicern integrum vel Legem Dalekarlise propriam fuisse credamus; ultro inquirendum sese offert: quid demum aliud fuisse habeatur? Quas nobis in mentem venerunt, sagacioribus censenda subjicimus. *) Veteres Norvegiae Leges, ubi idem antiquitus invaluit usus, certum huic ordinem praescribunt* slcut docet Lex Magni Laga. bseter, dicta Gule Ting Lov, Landsleye B. C. 40. Paus, Sam ling af gamle Norske Love, p- K

8 6 Jam clim Dalekarliam et Westmänniam in haec usque terapora communes habuisse Legiferos et Episcopos, ex i. Cap. 3Con. B. L. L. adparet *). Ab eodem etiam Praefecto Regio diu erant gubernatae. Tum vero, sicut ceteri Legii'eratus, communes quoque habuisse Leges, verisimile est. Et quidem inter veteres Legum Tabulas, quaedam Westman-1 nis **) latae nobis exstant, eximia pro habitu temporum diligentia digestae. Cum his in nonnullis Lex Dalek. convenitj unde fidem quoque ejus corroboratam voluerunt. Nobis autem inde orta est opinio, nil forsitan aliud fuisse Legem, quam diciraus Dalekarlicam, nisi privati cujusdam adnotationes; atque, si ulterius conjiciendo progredi liceaf, piseviam quar.dam commentationem, qua dein substructa fuerit Lex Westmannica, immixta varia continentem, quae partim ex ceteris Legibus, Upl. imprirnis, excerpsisset compilator, partim ex proprio arbitrio depromsisset ***). Ouum in tanta temporum obscuritate aliquid pro certo statuere, arduum sane essset; r.ec in his rebus alia atque *) Non desuat, qui, licet flde dignis testimoniis destituti, DalekarÜ3m singularem principio constitu'sse Oacatam contendant, nullis etsi certis finibus circumscriptum; iili tarnen hanc ProvinciEtn a XIT. vel XIII. inde saeculo eosdem com Westmannia habuisse Legiferos, concedunr. Holenii Diss. de Dalekarlia. Pars Post. **) Hoc autem nomen latius his temporibus quam nunc patuisse, haud a veritate 3lienum videtur. ***) Etiam de Lege Scanica dubitatam vidimus, an legum authenticarum codicem vei privatam solummodo compilationetn fuisse putetur. Kofod Ancher, Danske Lov-Historie T. I, p. 48.

9 7 alia dictitari possé, nec eam, quam nos attulimus conjecturam, quoad posteriorem prsecipue partem, suis gravari difficultatibus, denegatum voluimus. Qu^ autem conjecturas illius nobis sunt rationes, ex comparatione praeserlim Legis Westm. cum Leg. Dalek profectse sünt. Ut eriim illam distinctam et plenam, ita hane confusam et imperfectam invenimus. Adcurate disposita et ordinata omnia habet illa; incultam quandam et incomtam congeriem hasc osten dit, ulteriorem explicationem et expositionem ultro poscentem. Quibus cum accedat, quod varia loca ex L. Dalek. in Cod. Westm. verbotenus inserta reperimus, interiori quodam nexu conjuncts fuisse videntur. Legem vero Dalek. praeter permulta^ quae ex L. Upl. et aliunde passim excerpta habet, privati cujusdam placita, omni, uti videtur, publica auetoritate destituta, continere, insolita, quae interdum obvenit, muletarum quantitas et divisio quodammodo indicat. Sic, ut unum tanturn, inter plurima, adferamus exemplum, crimina incestus (Frändsämis spjäll åcc.) Jus Upl. foro Ecclesiastico subjecit, muletamque totam Episcopo addidit. Huic adsentiunt Jura *) Neutri harum certas constitui posse origines, dolendutn sane est. Burman eas L. Hels. et Suderro. cosetaneas fere censet; omnes vero illas inträ annos 1317 et 1347 eum, quo nobis exstant, statum fuisse redactas existimat. (Witterh, Hist. & Antiqu. Acad. Handl. Tom. VI. p. 232.) Unicus etiarn, qui exstat, Legis Dalek. codex, in Bibi. Reg. Holm. hodie adservatus, saeculo XIV. scriptus dicitur. Berätt. t. Just. StatsMinist. af H. S. Collin & C» J. Schlyter, 18^3. Svea, H. VI. p» 174»)

10 Westm. Osfgoth. Suderm. et Hels. Eidem vero crimini I.ex D3lek. Kirk. B. 17. secundum diversos consanguinitatis affiniiatisque gradus, 9, 6, vel 3 Marcarum mulctas» Fisco, Episcopo, Territorinque pari ter dividendas, prsescripsit. Quam quidem, pluribus locis deprehensam, aberra. tionem a lege illa, sacrosancto Cleri totius numine protecta, quod omnia, qu religionem ecclesiamve tetigerint delicta, ab Episcopo solo dijudicata, ei quoque soli emolumento essent, his temporibus auctöritate publica uspiarn valuisse, maximo jure dubitamus. Privatum igtttfr hsec arguere videntur auctorem,. quem, si tnsignem, qua Regi et Territorio faverit, curam animadvertamus, regium quendam fuisse maeistratum, proprio simul commödo consulturum, qua» dam probabilitatis specie putare forte licuerit. Nostro enim judicio Jura Westm. universo Legiferatui communia fuere. Sin autem singulis inträ i 11 os fines locis singulares quidam mores obtinuerint; attamen disjuncti diversique aliquid juris in iis, quse omnium provinciarum le gibus generatim praescripta exstarit, inträ vicinas hasce provincias, eidem, et in rebus civilibus et in ecclesiasticis, mo deramini subject.as, invaluisse, baud facile nobis persvasum iiabebirnus. Quod si illa, quam in medium proferre ausi surnus, opinio, severius examinata, adprobari potuerit; quas inveteratae ill priori obstiterunt difficultates, maxima ex parte sublatas arbitramur. Cum autem, ne in eosdem, quos reprehendimus, erroies incurramus, exigua nobis sit in his rebus novi aliquid adfirmandi pertinacia; in deroganda tantum, quse hucusque invaluit, sententia paullo acriores

11 insistiraus- Cui qu^e jara objecimus ] ex mendoso et imperfecto suppositi codicis habitu depromtis; alise etiam, certiores aliquantum nobis sunt rationes. Praecipuum et principale quoddam Legi Dalek. pro prium, commemoratam novimus singularem illam hseredum institutionem, qua, excluso feminali sexu, filii eorumque progenies, vel fratres fratrumque liberi ex asse successerint; quem etiam morem ab antiquissimis inde temporibus obtinuisse, continuo adseritur- Xta ab initio in Dalekarlia aeque ac in ceteris provinciis se rem habuissej haud denegandum est. Idem autem posteris etiam temporibus, cum jam Jura Upl., ceteraque secundum illa, ex partetertia feminas in hsreditatem admisissent, in Dalekarlia ta rnen pristinam vim retinuisse, fidem prope omnem excedere videtur. At vero, si in illa usque tempora perdurasset, cum Leges Christoph, promulgatse sunt, haud tam cito abolevisse, vel memoriam tam singularis usus per priraas saltim aetates propagatam fuisse, necesse est. Nobis autem codicem manusc^iptum Juris Christoph. *) a Judicibus quibusdam Dalekarl ise, sicut docent varise eorundem adnotationes, sasculo XVI. possessum, perlustrare contigit; cui adjuncta invenimus juris pratcepta quaedam, sparsim B *) Codicis hujus, cui in Tit. de Jur. Ecci. qusedam etiam desunt, hoc tempore possessor est perill. Dom. Gub. Prov. H. J5rta; qui eum apud rusticum quendam in Paroecia Mora invenit. Inter pristioos possessores Judex quidam Dalek. Jöns Ingemarson commemoratur, qui anno i5ö2 librum a Jons Larsson dono acceperat»

12 IG t collecta, legum formulis indata, ex quibus praecipue memoratu digna sunt quasdam de jure succedendi tradita, ex antiquioribus, ut dicitur, Legum Godicibus hausta *). Qui ibi statuitur successionis ordo Legi Upl. in omnibus fere convenit; singularis vero illius, in Lege Dalek. sanciti, nulla exstant vestigia, nec ullo loco de Le ge quadam Dalekarliae peculiari mentio fit. Jam vero in hac Provincia prsecipui aliquid juris obtinuisse, ad divisionem fundorum impediendam, speciemque majoratuum, utut postea nominarunt, instituendam, minime, qui liucusque servatus est, mos et usus adfirmat. E contrario tanta ibi fundos dispertiendi proclivitas inveteraverat j ut XVII. jam sseculo ei obviam eundum fuerit. Porro interanimalia cicuria, quorum decimae sacerdoti* bus pendendae fuerunt, L. Dal. K. B.. 4. anseres memorantur, atque, Bygn. B ne quid detrimenti inferant, saepiraenta praecepta sunt. At vero in meridionalibus tantum Provinciae partibus **), Westmanniae finitimis *) In fine enim haec leguntur: 'Thet profiigen utdragit for enfallige af the gamble Lagbokr tili forstondige mens forbatringh. Anno D:ni 1558.'' **) Dalekarlia, proprie sie dicta, eas tantnm praefecturae partes complectitur, quae intra oppidum Fahlun Alpesque Norvegiae sitae sunt, in duas partes öster- et Wester-Dalarne di vi sas. Inter Dalarne et Bergslagen (olim Jernbera Land) antiquitus Semper distinetum est.

13 II eidemque in plerisque sirniltimis, apud locupletiores quosdam rusticos aves hasce passim invenies. Hae enim, frigoris quoque minus patientes, natura sua ea poscunt loca, quae frumenti copiam, suprahominum usum, ferunt. Quä lern nec hodie novimus Dalekarliae naturam, nec, majori antea locorum et aeris asperitate, umquam fuisse satis constat. Jam vero ad hoc parum quadraret vocabulum Skafskogh, Bygn, B,. 30., quod cum inopiam frumenti, his locis saepissime incidentem, indeque ortum morem, farinam corticeam alimentis immiscendi, innuere visum est, fidem Legis Dalek. confirmare dixerunt. Quas quidem sque nobis contraria et perversa videntur, ac pretium, his volucribus K. B. 1. c. impositum, non nisi dimidiam partem ejus quod statuit Jus Upl. C. 7. eificiens *"). Nec quae in Lege Dalek. occurrit, Civilis Regionis di- visio cum praesenti convenit, cujus principia in remotissima usque tempora redeunt. Lex enim Dalek., velut etiam fines Jurisdi- Hels., Tridhjungar commemorat, quibus ctionum descriptas opinamur. Aliis etiam locis Huntlari nuncupantur. In Dalekarlia autem singulae Paroeciae, utpote et numero incolarum et latitudine solito majores, singulas, sicut nunc quoque fit, jurisdictiones haud dubie constituerunt, Parceciae deinde in Fjerdingar, non vero Tridungar sunt partitae; quod etiam in Lege Westm. ieceptum fuisse, Thingra. B. fl. 3. ostendit **}. *) Unum quippe numulum Jus Upl. posuit. Dalek. vero dimidiura tantum. **) Conventus ad tributa publica solvenda indicti, in Dalekarlia hodie quoque Fjerdings fing vulgo noroinantur» Lex autem

14 Nonnulla quoque in Lege Dalek. exstare, quae huic Provinciae, etsi non semper ei soll, conveniant, haud inficiandum est. Ad hsec vero non referimus vocabulum % Husabymän, quo nomine Magistratus regii, Länsmän alibi vocati, in ThingsB. memorantur. Hadorphio illud Praedium olim regale Husby, in parcecia Dalekarlise ejus«dem nominis situm, spectare visum est. In multis vero aliis provinciis praedia et paroecias eodem nomine adpellarl audimus; cujus rei communis quaedam caussa intercedat necesse est. Veteribus scilicet vocabulum Hus arcem significasse, notum est. Unde Begios Magistratus vel Prsefectos, praediis regalibus investitos, iis denominationem Husby conciliasse putamusj quo quidem sensu lioc voca bulum Hels. L. Tingm. B. fl. I. usurpatum est, Pauca quaedam in Lege Dalek. quoque occurrunt vocabula, ex er. Trö *),' Fittiä **}, quas apud incolas horum locorum, mores et linguam Majorum fidelius servantes, adhuc audire licet. Hase vero aliis etiam locis olim vulgaria fuisse, verisimile est ***). Contra alia quas- Dalek. TbingsB. 23 haec habet: "Hwar åi gjor wigbra manna skin, tnadhan Lagthingiu åru i samma Thridiunge, givi ut skinnit oc a threa öra firi." *) Modius frutrenti, sextanti tonnae aequalis. **) Fasciculus. Ihre, Gloss. in voc. fittja, colli g are. Björn Haldorsen (Lexic. Is?0 interpretatus est: fitia, in rugas vei plicas corripere. *** ) Xrö, ex voce Isl. pro forte derivandum, in voce Trog, ap. Ihre, Gloss. reeeptum invenies, Voc. Fittiå, eodem

15 dam in Rege Dalek. leguntur, quse ad Gothicas Provincias pertinere videntur, ex.gr. Rök *), Röka samman. Si ex 8ingulis igitur verbis ad majora temere prosilire liceat, earum forsitan provinciarum cuidam, quse et Sveciae et Gothiae vicinae sunt, hane Legem adjiceremus; Nericiae tum quidem. memores, si I vis borealibu3 Dalekarliam etiam. tangentis, quamque Nomarchiam integram antiquitus constituentem, Leges etiam sibi proprias, adhuc etsi latentes, habuisse contenderunt. Iterum vero quid novi periclitandi, nobis deest audacia, nimis forte jarn in ea ausi, quod Regem Dalek. publica auetoritate destitutam, nec certae cuidam provincias propriam, privatas tantum adnotationes, variis ex fontibus haustas, continere, conjecerimus. 13 Dalekarliae vero, cujus de cetero memoria tam multis tamque claris nititur monumentis, inde aliquid honoris accedere minime potest, quod ei Regem illam inconditam et imperfectam, potius quam Regem cum Westmannis communem, adjiceremus.' Nil igitur cunctati, dubia nostra sumus professi; satis habituri, si illa, etsi inscite exposita, adeuratiori caussam suggestura sint disquisitioni rei, Hi«sensu, quo in Lege Dalek. occurrit, in Gestricia adhuc usitatam noviraus. Forte etiam illam in voc. vulgari, vid ja, adhuc residuatn habemus, quandoquidem ita litteras v. et f. ssepe promiscuas videmus. *) Cumulas frnmenti. Voc. Rök, Ostg. L. Kristn. B. fl. 9. etiam ex occasione deeimarum, sicut in Lege Dal. usurpata est. Huic respondet in Leg.Upl. Westm. et Suderm, verbum Skyl. Praeter provincias Goth. etiam in Nora Bergslag voc. Rök hodie remanere dicitur. Ihre, Dial. Lexie,

16 14 storise Legum Svecicarum haud parvi sane momenti. Quidquid autem fuerit illud, quod Legem Dalekarlicam nominare adsvevimus, suo tarnen non destituitur pondere et pretio. Cauta ejus adplicatio in ceteris veterum Legibus interpretanda subsidio saepe erit. Harum quippe principia, genuina quadam simplicitate enuntiata, ibi haud raro in* venies; unde vitam Majorum mirifica perspicuitate intueri aliquando licet. Quod quidem etiam unicum tantum arguere videtur auctoiem; quoniam in omnibus, plurium consultationi et arbitrio subjectis, singularia quseque deteri solent.