NICOLAO PETRO CHRJSTIERNIN, CLARITATE et CERTITUDINE COGNITIONIS ATTRIBUTORUM DIVINORUM PRA.SIDE DISSERTATIO GR ADUALIS. Litt. Direct. Joh. Edman.

Transkript

1 D. F. DISSERTATIO GR ADUALIS de CLARITATE et CERTITUDINE COGNITIONIS ATTRIBUTORUM DIVINORUM Q Cr A M VENIA AMPL ISS. FAC. PHILOS. VPSAL. PRA.SIDE NICOLAO PETRO CHRJSTIERNIN, PHILOS, ET J. U. D. LOG. ET METAPH. PKOP. REG. ET ORD. EXHIBET PETRUS F. BERGGREN WERMELANDU S. in audit. gust. maj. d. vii maji mdcclxxxviit. Horis A. M. Soliris. Acctdendo od Denn/ tuuminatur ignorantin ^ & coroboratur infirmitas, data Jibi intelligentia, " qua videot, i? claritate, qua ferveat. A VG UST1NVS. UPSALI ie Litt. Direct. Joh. Edman.

2 RADMANNEN ADEL och HÖGAKTAD HERR GEORG G. BERGGREN samt DYGDÅDLA FRUN CHRISTINA FAHLBERG MINE HULDASTE FÖRÅLDRAR y^tfeen med välbehag detta Academifka arbete, hvilket Eder, fä/om et tackfamhets- tecken får alla mig bevißa välgär ningar, under tillbnfkan af all/köns Välgång, thägnas af MINE HULDASTE FÖRÅLDRARS Lydigfie Son FER.. FRED. BERGGREN.

3 $. I. Dens licet incomprehenßbilis, vere tarnen cognojcitur* Deus, quod ad naturam fiiam infinitam attinet, limitato hominis intelle&u comprehendi non poteft, neque adeo fumma ejus magnitudo adaequatam admittic perveftigationem: Scd hoc tarnen non obftat, quominus de clara & certa perfe&ionum divinarum cognitione, tanquam eximio divinte beneficentise documento, plurimi jure fibi posfint gratulari. Etenim fublimis illa majeftas, quas captum noftrum infirmum & obfeurum longisfime fuperat, neque (en- (ibus noftris immediate obverfatnr; in operibus ta rnen ejus & inftitutis, qnse a nobis obfervari atque in ufum noftrum converti posftint, adeo confpicuis fefe manifeftat indieiis & veftigiis, ut, qui modo hanc rerum univerhtatem, omniumque partium aptisfimam dispofitionem & in fingulis mutationibus conftantem ordinem rite confideraverit, ignorare neutiquam posfit, illuftrisfimas Supremi Conditoris ac moderatoris virtutes, fine quibus hsec omnia magna & admiranda prxftare non posfet. Profe&o ft Athe ns ad ftrueturam Templi Cathedralis Upfalienfis, (uam rite dirigat adtentionem, illud per laterum fortuitum concurftim coaluisfe, judicare nequit, fed ar-

4 ) 4 C cfl" artem & Ingenium ignoti Archite&i fine dubio a- gnofcit & admiratur. Pari modo fi in fcena vel fpetbaculo currum Solis, aerem peragrantem videamus, eundem per elateres & machinas abditas fufpendi & moveri, convenienter naturae analogiam certisfime concludimus. Idea artificis, quam in nobis excitant hi obfervati & (enfibus percepti effectusj, quamvis indeterminata & valde incompleta fit, non tarnen efi: i- dea entis fiffti, fed efi: clarus & certus conceptus entis, quod revera exfifiic vel exftitic, quodque in telligentia & arte inftrucfcum efi: vel fuit. Multo ma gis illud ens reale, potentisfimum ac fapientisfimum fine dubitatione cenfendum efi Sc agnofcendum, quod totam corporum ccelefiium ac terreftrium, quam (enfi bus percipimus, compagem adornavit, & fingulis peculiarem molem, locum,motum, orbitam &c celeritatis gradum primitus dedit, ac conftantem ordinem & harmoniam in omni bus eorum vicisfitudinibus confervat. Quis fana meditandi vi prseditus dubitare poteft de exfifientia iftius Naturae Domini, qui fingu lis corporibus organicis fuam ftaturam, & propriam internam & externam partium ftru&uram dat & de dit, quique Spatho, Salibus & chryftallis in regno minerali, & plantis in regno vegetabili, conftantem formam & regulärem in minutisfimis quoque particulis figuram concesfit Sc continuat. Omnia hxc corpora oriuntur Sc deftruuntur, fecundum easdem ftabilitas naturae regulas. Animalia habent vitam & plures vel pauciores fenfus, quorum alia flint vivipara, alia ovipara: Quis alius nifi potentisfimus natu rae

5 ) 5 C *ip ras Archite&us efficit, ut fcetus in utero materno, parentibus infciis & faepe in vitis, quemadmodum pullus in ovo, cum folito partium & organorum numero, figura, fitu & convenienti proportione, a fluida quadam & indigefta materia, certo temporis intervallo formetur, & vitam tandem accipiat? quas fi femel fublata eft, nulla vis fubkmaris eandem reftituere valet. Nonne idem quoque invifibiie Nli men, hunc ordinem inftituic & confervat, ut, nobis non animadvertentibus, Lac in mammis matris prasfto fit, ut cibus in ftomacho digeratur, excrementa ab alimentis feparentur, varii humores in corpore uciles fecernantur, fanguis praeparetur & per omnes corporis partes, rnediante cordis & pulmonum mo tu, diftribuatur, atque ut fingula corporis membra convenienti menfura ac proportione in cremen ta ca* piant? Neque alius eft, qui vim elafticam, magneti* cam & eie tricam diverfa ratione &' menfura corporibus variis adtribuit. Haec & multa alia, fenfibus quotidie obvia, obiervare tantum poteft Phyhcus; at in causfis & rationibus eorum reddendis, cur ita & non aliter fint ordinata, ad beneplacitum Creatoris confugere necesfum habet. Longe autem fortioribus rationibus induöus, conditorem animarum noftrarum, & gubernatorem benignurn, fapientem & jutom Societatum humanarum, agnofcere cogitur, quiiibet, qui ratione & reflexione reifte utitur. Mutationes varias & mirandas rerum publicarum vident Politici & defcribunt Hiftorici; in quibus manum Dei gubernatncem, qui ordinem & connexionem >. A3 caus-

6 ) 6 ( causlarum & effe&uum, fuo decreto dispofuit, facile pervidet quilibet fobrie cogitans. Periculofa o- mnino eorum eft fentenda, qui faculcatem cognofcenci divinicus nobis concesfam, eo usque deprnnunt Sc extenuant, uc de Deo cjusque attributis nihil nos clare & certo cognolcere posfe ftatuant. Sic enim fcientiam maxime fa luta rem, non modo incertam & vacillantem tradunt, fed, dum de re ignota nihil fit pronantiandnm, e medio prorius tollere allaborant. Nemo autem fine clara Sc certa Divinae Sapientiae, bonitatis, juftitias & Providentias agnitione, Deum invocare, colere & venerari potefl. Hunc igltur fcopulum ii t feliciter praxernavigare queamus, non for te inutilem judicabunt operam, sequi rerum aeflimatores, fi, (peciminis Academici loco, brevi dislertatione oftenderimus, claram & certam perfeffcionurn divinarum Cognitionen!, non modo parabilem esfe, fed dudum, divino & fingulari beneficio, paratam. '. IL Attribut a Dei, vere & luculenter exßßentis, explicantur. Per Denm ens illnd fummiim intelligimus, a quo totum hoc univerfum fuam habet, originem & fubfiftentiam, feu, quod idem valet, perfeftisfimum hiijus mnndi anftorem & moderatorem. Exfiltentiam fupremi hujns entis, opera ejus & inftituta permanentia, (ut. praecedenti ofiendere ftuduimus) extra aleam dubitationis collocant. Lucem quidem inhabitat inaccesfam, ut nobis non nifi limitatae cogni-

7 ) 7 ( gnitionis capacibus, in tenebris habitare videatur: Sed nulli tarnen genti, aliqtialem fui fuorumque beneficiorum notitiam denegavit, atque in tam variis & in finite propemodum variantibus hominum opinionibus & voluntatibus, hoc praecipuam meretur attentionem, quod omnes in univerfum populi, etiam maxime barbari & inculti, miro plane confenfu naturam aliquam agnofcunt praepotentem ac benignam eandemque cultu quodam profequantur: Agnofcunt nempe eum, qui ociilum creavit perfpicere, eum qni aures dedit hand esfe furdum, eumque qui perpetuas re git vicisfitudines dierum & nc&ium, viventium & morientium, variarumque anni tempeftatum, fumma pollere potefiate. Adeo fefe nen dne tefbmonio reliquit apud progeniem fuam pater cceleftis, noftraeque felicitatis cupidisfimus, cujus gloriam cceli narrant, & opera manuum ejus, rite confiderara, percelebrant» Attributa Dei vocant nonnulli, quselibet pracdicata fuirmo Numini addi (olita: fed ha?c iuflo latior eft illorum defcriptio; quia Deo etiam a&iones competunt, atque de illo praedicantur, e. g. quod mundum creavit & gubernat, & tarnen nemo creationem & providentiam attributis divinis accenfet. Re&ius forte attributa Dei ad illa reftringuntur pra:- dicata, quae certam aliquam involvunt perfe&ionem, eandemque infinitam adeoque Deo prepriam; unde etiam preprietates & virrtites fummi Conditoris am diunt. Hjec vero attributa divina a&ibus & operi bus Cei fefe produnt, ubi vel vim & quafi ftudr um agendi connotanc ; unde etiam operativa dici To* lent,

8 > 8 C ef? lent, & quia realem proeeminentiam expresfe innnunf, adfirmativa: vel modum exfiftendi rebus creatis pla ne dislimilem iisque fublimiorem involvunt, quo fenfu quielcentia vocantur; nullis nempe a&ibus confpicua, atque etiarn negativa, quatenus imperfediones ac vicisfitudines in creaturis obvias, fuo conceptn excludunt. Sic bonitas Dei fummam indicat beneficeatiam, feu vim ac voluntatem,ad bonaquazvis, cre atis fubflrantiis, intelligentibus prxcipue & innocentibus tribuenda propenfam: asternitas vero Denm ut primum & ultimum, ut in facris vocatur, id eft o- riginis & finis expertem, menti venerandum proponit; quo ipfo tarnen nullam infinitse ejus efficaciae notionern per fe nobis fuggerit. IIL Qua cognitio clara & cena, quomodo parahilis. Cognitionem claram nos habere dicimus, quam do res diu vel fepius fenfibus exploratas & cognitas, a fe invicem rite difcernimus, & acceptas earum i- deas,ac connexiones facile repetere atque inter fe & cum aliis comparare vaiemus. H.ec autem cogni tio, fi fenfu hommum communi & conflanti nititur, & ad eum perlpicue ita reduci potefl:, ut dübium nullum fuperlic v certa vocatur. Differt autem hxc a cognitione oblcura & confufa, quse tum adesfe dicitur, ubi res quidem & earum adfediones in praefenti quodam ca(u vere ducernimus; fed adeo tarnen imperfedas earum habemus notiones, ut easdem aliis circumcindas rerum & relationum momentis agnofce-

9 c 9 ( fcereriequeamus,atqueadeo notas quibus differunt,confundentes, de vero earuhi difcrimine & genuina indole dubitemus. Exempla hane cognitionis humanae diftin tionem illuftrantia, cum ubivis obvia fint, nec eruditis folum, fed vulgo etiam notisfima, adferre nihil attinet. Ceterum paratur cognitio clara & certa, per attentam & repetitam rerum confiderationem, ubi vel ad obje&a cognofcenda, quae noftris ienfibus feie offerunt, rite attendimus, vel, fi examini fenfuum Subjici nequeunt,adeorumfymbola, figuras feu defcriptiones ab aliis fubminiftratas ac fide di gnas, attentum advertimus animum. Ea namque quae in remotis locis ac temporibus funt vel fiunt, non posfiint nifi analogice repraefentari, per eam quam cum antea perceptis, vel in fe vel in effe&ibus fuis, habere intelliguntur fimilitudinem. Sic ubi veftigia plurima, hominum fimilia videmirs, ibi homines ambulasfe certi fumus, propterea quod connexionem inter homines & eorum reli ta veftigia faepisfime ob- {ervavimus. Et hac ratione per experientiam propriam & alienam, ad ienfum hominum communem pervenimus, qui verae cognitionis mäter eft, eamque claram gignit ac indubiam, fi modo mens, aptis ad cognofcendum dotibus ac requifitis inftru- ta, in fuis aliorumque (enfationibus examinandis & conferendis, debitam adhibet circumlpe&ionem ac diligentiam. Ea tarnen evidentisfime cognolcimus, quae ipfi diu multumque experti fumus, & in qui bus cum aliis omnibus convenimus, B. IV.

10 ) 10 ( $. IV. Ex operibus Dei, attributa ejus colliguntur, uer* Salubriter, licet inadäquate. Quae de modo parandi ciaras rerum ideas in genere (anior prsefcribit Philofophia, ad cognitionem Dei certam & dilucidam comparandam maxime conducunt. Quamvis enim fuminus hic rerum omnium arbiter, fenfibus externis non confpiciatur: intimam tarnen ejus praefentiam & operationem fentire posfumus, Ii adminiculis divinitus concesfis re&e utimur, atque ad miram cogitationum Sc cupiditatum noftrarum direörionem, noftris fa'pe confiliis adverfam rite attendimus. In operibus autem divinis, quae ubique fpe&amus, Sc quae piis ac prudentibus rerum Ipeftatoribus manifefta oftendunt divinae originis ac tu telaß veftigia, fublimem ejus majeftatem velut in fpeculo contemplamur, atque a rebus, quas condidit & confervat, diverfam, clare nobis repraefentamus, in quantum illa a&ibus ejus gloriofis innotefcir. Scilicet quemadmodum ex a&ionibus, agendi vis perfpicitur, Sc ex ordinata earundem & ftabili continuatione, agentis colligitur fcopus : ita, perfpe&is o- ptimi Numinis operibus Sc inftitutis, Sc obfervata diligenter admiranda, quam omni tempore continuat, hujus univerfi gubernatione, infinitas ejus virtutes feu perfeqiones agnofcimus, easdemque per diverfa obje&a & disfimilem ad res mundi relationem, inter fe certis dignofcimus criteriis. Et quamvis non aliam habeamus ad notiones attributorum divinorum formandas ac denominandas viam, quam ut easdem cum

11 ) II ( cum perfeftionibus rerum creatarum, & inprimis hominum comparemus, atque ica eandem, fed infi nite fublimiorem, potentiae, juftiuae ac bonitatis retineamus fignificationem, quando de Deo loquimur, atque ubi hominibus has tribuimus dotes: neutiquam tarnen metuendum eft, ne humanas fimul imperfeftiones, qua; in facultatibus noftris exercendis femper obviae funt, enti fupremo adfignemus. Nam licet infinitis plane parafangis, omnem creaturarum perfettionem, quantumvis magnam & eximiam,fumma & abfoluta Dei perfeftio poft fe relinquat: eadem tarnen utrobique generatim notio entis perfette intelligentis & volentis remanet, atque ex hac imagine maximi Conditoris, quae in operibus ejus praeferti.m fenfu & ratione praeditis, aliqua faltem ex par te confpicitur, ad fublimiorem ejus cognitionem at que ad abfolutam ejus gloriam pie cogitandam ac celebrandam, falutifera fuffulti reflexione, & animadverfa effeftuum analogia meditando adfcendimus. Yana proinde & periculofa eorum eft philofophandi ratio, qui, cum D;no Robmet a) intelle&um, voluntatem, fapientiam, bonitatem, juftitiam, libertatem Deo non attribuenda cenfent, eo quod perfe ttionem is habeat infinitam, quae cum finids noftris dotibus nihil commune habere videatur. Certe infinita illa divinae fapientiae ac bonitatis praeeminentia, B 2 non a) In libro multae fubtilitatis laude confpicuo; de la Nature. Eadem fere fuit opinio Chrift. Thomafii, & no- Uro tempore celeb. Profesforis. Regiomont. Kant, in variis Scriptis ejus.

12 ) 12 ( non impedit, quominus generalem & aptisfimam me diorum & finium in mundano opere perfpiciamus connexionem; neque nos pceniteat, quod de divinis perfe&ionibus non nifi analogicam, hoc efl minime a- daequatam, fed veram tarnen & fufficientem, adquirere posfimus cognitionem. Cognofcimus ex parte tantum & velut per urnbram attributa ac beneficia Dei & Servatoris noftri, led ita tamen, ut cognitioni huic, quae in gente noftra mirifice variat, fälutaris infit veritas, per quam ad ipfum amandum, & praecepta ejus faluberrima fedulo fervanda, atque a- deo ad veram felicitatem firmumque folatium, ipfo ducente, pervenire posfumus.. v. Clarit as zf certitudo attribulorum Dei fingulatim often dit ur. Vera omnino eft cognitio perfe&ionum divinarum, veris nernpe & evidentibus rerum cretarum obfervationibus & teftimoniis^ ftabilita. Sed clare e- dam ac certo Deum ejusque attributa cognofci facile oflendi poteft, fi ad notiones eorum determinatas attendere quis voluerit. Praecipua, exempli loco, adferre lubet. Ex adrnsrando rerum ordine, qui in toto hoc univerfo conftitutus eft, & adcurato moderamine confervatur, & per quem ad fines optimos cun ta, per multos licet meandros, tendunt ac diriguntur, fumma Dei fapientia elucefcit, quae, cum in jufta fubfidiorum ac finium fubordinatione fefe exferat, intelle&um utique perfe tisfimum & volunta-

13 ) 13 c *$p tatem optimam indicat. Hasc vero (apientise divinae notio, tum certa ed ac determinata, tum ab aliis, quae in Deo Tunt perfe&ionibus, (apientiam latis dilucide difcernit, atque ita neque claritatem neque certitudinem defiderat. Per magnam, quae rebus creatis ined: ad naturas ratione praeditas beandas a- ptitudinem, & innumerabilia, quae Deus nobis praedat beneficia, bonitas ejus ita fefe exferit, ut non modo de paterna ejus benignitate certi esfe queamus, fed illam quoque a ceteris attributis clarrisfime intelligamus diftin&am. Regulas jufti & aequi naturales, fenfu hominum communi fundatas & agnitas, e. c. neminem esfe laedendum, pa ta & promisfa esfe fervanda, quemlibet jure proprietatis ea posfidere, quae fuis viribus (ine aliorum ope praeparavit & adquifivit* gratum animum benefa&oribus esfe praedandum, & cet. ip(e Atheus clare agno(cit, & de illatis (ibi contra illas injuriis conqueritur. Qui has regulas oblervat, & alios ad eas fervandas adigere ftudet, judus dicitur & agnofcitur. Et quoniam conditor maturae, ed quoque au tor regularum juditiae, ideo non posfumus quineundem juftis(imum&aequisfimum judicemus, praefertim cum injudus animus, in odium & contemtum adducat, & cum idea fummae perfe&ionis conciliari nequeat. San&itas di vina, qua injuda quaevis opera & prava facinora improbat ac damnat, & homines, qui talia faciunt, pcenis coercet, bonitati quidem Dei mipime repugnat, cum vei eam ob causfam Deus peccata odio habeat, quod multiplicem adferant noxam, hominibus, quos im- B 3 pen-

14 ) 14 ( penfe amat, & quorum felicitatem tuendam benignisfimo decreto in fe fufccpit: fed ab ipfa tamen for mali notione differt, dum illa in malis deteftandis ac removendis; haec in bonis conferendis & confervandis, beneficam Dei prodit voluntatem. Potentia Dei fumma, beneplacitum ejus ponit, nullis limitibus circumfcriptum, quodque facere valet quidquid vult, nec ulla unquam vel in decernendo, vel in decretis fuis exfequendis impedimenta fentit, creatione & gubernatione ftupendae hujus univerfitatis adeo eft confpicua, ut qui haec omnia ac fingula, tanta varietate a Deo produfla, & divina regi Providentia animadvertit, non posfit non prxpotentem ei tribuendam cenfere manum, omnia, ubi voluerit, faciilime commutantem- Quis vero non videt, irrefiftibilem hanc vim divinam, in (ingulis licet Dei aftibus operofam, & liberrima ejus decreta fapientisfime exfequentem, cum notionibus tarnen ceterarum perfe&ionum neutiquam posle confundi, atque adeo cognitionem ejus, non minus, quam aliorum, claram esfe ac conftantem? Haec omnia adtributa, cum notione Supremi rcrum Conditoris adeo arfte cohaerent, ut ab ea fejungi non posfe, evidenter perfpiciat quilibet Atheus: ideoque exfiftentiam creatoris & gubernatoris Syftematis mundani negare vel in dubium vocare (ludet, ne fcelerum fuorum potentisfimum & juftisfimum vindicem extimefcere necesfum habeat. $ VI. Disfidia cognitionem Dei claram non tollunt. Quamvis autem clara fatis Sc indubia attributo rum

15 ) 15 ( rum divinorum cognitio, perfpicatioribus verfi hujus uni- contemplatoribus, qui dotibus fuis & adminiculis divinitus concesfis re&e utuntur, omnino contingat: non tamen adeo certa & folida unquam hominibus, etiam eruditis, concesfa fuit rerum divinarum (cientia, ut omnem notionum diverfitatem, &, inde haud quse raro provenit, omnem disquifitionem & controverfiam evitare potuerint. Nonnulli enim fubtilisfimam & humanis ingeniis imperviam captantes veritatum Theologicarum demonftrationem analogica fed pur gata theoria non contenti, in miferandum fcepticifmum, ab ipta divinitatis negatione parum diftantem, funt delapfi. Alii variis addi&i hypothefibus, in rerum explicatione & in vita communi aut politica rece. ptis, eas fibi formarunt Dei & ejus proprietatum i- deas, quibus opiniones ejusmodi praeconceptae illuftrari ac posfunt ftabiliri. Hinc fa&um eft, ut qui Deo, rite cognito fimiles evadere non posfent, illum in fuam transformare imaginem, confi&is de ipfo doftrinis, (int conati. Quin etiam inter illos, qui genuinos theognofix fontes adeunt, non femper de notionibus attributorum Dei convenit. Sic alii infinitatem Dei pofitive, per complexum omniuin, quae Deo dignae funt, perfe&ionum definiunt: alii negative hane pro incomprehenfibilitate feu immenfitate Dei habent. Alii libertatem Deo (ummam competere do cent: alii a?ternis fapientiae legibus voluntatem ejus fubje&am ftatuunt. Quae omnes tamen diverfae fententiae, veritatem rei vix mutant, fed ad logomachiam magis videntur esfe referenda. Quum vero Deus

16 ) 16 ( o^5 Dens Seipfum in volendo determinet, & nihil extra illum fuit, quod eum ad decernendum determinare potuic, fatis incongrue mentem fuam exprimunt, qui Deum a rebus externis determinari adferunt. His vero non obftantibus, multa de Deo quantumvis infinito, mens noftra finita fufficienti claritate perfpicit; haud aliter ac mare propemodum immenfum, & folem magnitudine praegrandem, parvi noftri vident oculi, quamvis ingentem utriusque molem pervidere nequeant. Interim hoc di vinaegratiaeacceptum referimus, quod falutiferam in caliginofa hac vita lucem, ex alto nobis exfplendefcentem videamus, quam eum in finem nobis aperit Deus optimus, ut fummas ejus virtutes venerantes, iisque confidentes, etiam his in terris bene beateque vivamus; donec in fulgida pacis habitacula translati, gloriam ejus infinitam propius vifuri fumus, atque labiis laetioribus aeternum celebraturi. Bonum intelleclum habet, qui quocl fociendum eft, recie itittugit. Ali. oquitt talis eft fine opcre intelligentia, qualis Sine timore Sapientia, cum Scri ptum fit: initium Sapientia? timor Domini.