M ag. JOHANNE J* AMNELL GRÆC. LIT. PROFESSORE REG. e t ORD. PUBLICÖ E X AM IN I MODESTE SUB?IClT

Transkript

1 . V V * APTOE EniOYElOEj DISSERTATIONE PHILOLOG1CA B r e v it e r E x p l a n a t u s ; * QUAM, ÇONS. A MF L ls t COLLEG. PHILOSOPH. IN REG. ACAD. UPSAL. PRÆSIDE VIRO AMPLISSIMO E T CELEBERRIMO,' M ag. JOHANNE J* AMNELL GRÆC. LIT. PROFESSORE REG. e t ORD. PUBLICÖ E X AM IN I MODESTE SUB?IClT JOHANNES KE MP E; N ERICIUS IN AUDIT. CAROL. MIN: HORIS A N T E - MERID. DIEI XIII JUNII, A n n o MDCCL.

2 RÂDMANNKNT I Kungl. Refidence och Hufrod Staden, DEN ÅD LE OCH VIDTL AGE ARNE H ERKEm y HERR GUSTAF KIERRMAN, MIN FÔRNÂME BEFORDfcARE. DEn förnöjelfe och glådje, Com hos mig naturligrrei* uplliger öfver den lyckan, att jag igenom fjeliffva fkyldfkaps bandet får vara innefluten i EDER höga yrn* neft, år long* renare och ftörre, ån gtt jag. långgre kan den famma med tyfthet innom mig tvinga. I år det fullkomlige mônlter, pâ hvilket föd(teb\yrgden nu långe fåftat fin förtroliga och vôrdfamma* ä- tanka, emedan den med innerlig fågnad fer, aft den ]lhos ftg få högt aktada flågten up&igit tillfamma åra ocharmfiecnde vid fjelfva Konungafätct, fom den befbtit nmed mycken frågd och heder uti den lilla fodfleftadlten. Tillåt fördenfkull af vanlig hög bevågenhet, att in» för Eder, Uoggunftigc Herre, jag nu för drift ar i ftttörfta ödmjukhet infinna mig med detta ringa Acadenmifka arbete, jåmte trågnefta onlkan, att Himmelen tåcrikes framgent vålfigna Herr Rådmannen med hålfa <cocfi förnöjlighet, få att icke något enda måtte faknauss af allt det, fom förmår göra en letnad lyckfalig. JfMed uphörlig djup vördnad lefver, ÅDLE OCH V ID I LAGF. HERR R Â D M A M, EDER Ö dm jukafte tjen a re, JOHAN KEMPE.

3 VIRß Admeduiit Reverendis at que tritelari/fimis, Dom. ERICO Im Reg. Gymnaf. Strengnef. S. Theol. LECTORI Primario, PASTORI Ecclefiae Sàllôénfis, & vicini Diftriftus PRÆPOSITO, ' javunctflo', cær paternam curam, æternum veneranda Mag- ERLANDO FAXELL, In» Carifkoga Vermel. PASTORI, & adjac. diftriétus PRÆPOSITÔ, Patrono, & haut ita pridem Nutritio, perpetim fufpiciendo. VIRIS. Plurimum Reverendis ut que Clari/fimis, M ag. ERICO PETRI / In Husby Recarl. PASTORI, Patrono ädlidue colendo. Mag. CAROLO NYBOM, In Giilberga & Lifta Suderm. PASTORI, Patrono veteri, fumma obfervântia profequendo* M ag. ERICO MOSE, In Carlfkoga Vermel. V. D. MINISTRO, Fautori fingulari, plurimum honorando. i * PVilologicum hoc fchediafma, breve quidem & leve, at fic tamen, quod certius confido, & argumenti poindere, & datoris pietate, Patronis & Evergetis faverntiftimis fe probaturum, ea, qu3 par eft, gratiflimi aniirni veneratione y tl d. û A & Ri

4 DE HÔGVÂLARTADE HERRAR,. - ^SPECTOREN,- -. Herr LARS K1ERRMAN, Min Gunftige Farbroder t Och Krone - Befallning5mrnn»n, Herr JONAS BECKMAN, Min högtbenågne Gynnare. K rone-länsmannen i Carlfkoga Bergslag, "Vålaktad Herr ABRAHAM, Min Hogtårade k. Farbroder, EDER kårlek och bevågenhet, hvaraf jag ofta rént fâ ftora och fåkra prof, gör, att jag vid detta mitt törita Academifka profs vördfamma aflåmnande hyfer det fågnefamma hopp, att det varder fä benäget anfedt, fom jag det i fkyldigfta vålmening EDER tillegnar. Mifstycker ej, att jag emot all EDER godhet vill,,vifa min tackfammefta årkånfla med få hten^ gåfva, fom denna år, dä jag ej förmår gifva någon itorre,. MINE HERRAR, EDER Idtnjuke titnarcy JOHAN KEMPE.

5 ). D. L Uemadmodum' de facris literis in unirerfum, ita vel inprimis de follemni precum formula, quam, rogatus a dilcipulis, ore fanôifîîmo di avit humani generis Servator «), valebit pium iliud ac (olidum JOH. CHRYSO- STOMI ß ) judicium: Oufév èçi twv h T>j Geix yfacpi census xctl s'wij xnusvov, d>xà a) tc t v%ov jrjfjutnotäv exei evct7roxëiy.ëw rèv Sqccwfcv, Certe Oratio y quam Dominicam vocant, quo compen* diofior, hoc nervofior & s^xtixuics^oc, multa paucis, fed quorum fingula prægnantem recondunt fenlum, compleåitur. Manendum nobis A heic a) Mattb. Vl\ 9. fy. Luc. XI : 1, fc, ß) Hom'd. X. in Gen.

6 beic circa verba illai T cv â g ro v tifxüv to v em b cn o v' 8c ç YjlLiv (TYjiJLSgovc u habet M ATTHÆ US; vel, que ma dm od uti fcrîbit LUCAS; to v cifj o v t o v èicid&iov M fe'tffju v to xab tfy-fyxv- 11. cc. In quibus transferendis arque exponendis, pro varia t 9 ctgtx T* izintrcn* acceptione, ita a fe mutuo diffident interpretes & commentatores, ut horum quidem alii folis fere terminis inter fe pugnare, alii vero a genuino verborum ftnfu longius recedere videantürj uti pluribus in pofter rum oftendere conabimur: $ ii- Tcy APTON h. 1. fimplicifïïme Panem, fua' quisque lingua, Interpretum plerique reddiderunt. Nec male quidem illud. Ebræis enirn crfr non folus inprimis panis, quem piflor conficit' five o dftotoicç, fed in genere cibus hominum aut viflus audit: y ) n o n e/culentis>tantum, fed & potulentis eodem nomine connotatis; ut obfcrvat J. 6UXTORFIUS 8). Quae quidem cvvs/joxw ex primæva lingva illa ad plures alias e) tranfut: quomodo & hunc mvicrpicv-vernacula noftra non ignorat.. Manemus jam in Græca N. F lingua, qua non raro etftov etrsuw 1. tyxysfr generation eft edere, y ) Vid. Gen. 3: 19. Lev. 26 : 5. Ec cl. 9: 7. Prov. 22: 9. & c. 8) ln Lex. Ehr. & 1 C bald, s) Ste Cbaldétis & Rabbinis on? & NDnb cibum notât. If Cif? Dan. 5: i. convivium magnum dicitur. Denique Arabibus on1? caro eft. con f. JO H. EUX- TORF. Lex, Cbald. & Talmud, in bis vocibus*

7 edere, cibum capere ;. ) & id quidem praeeuntibus t ciç tßfoyw - in verfione locorum, rrodo e V. T. allegatorum. Itaque, ubi rev ctgton tfvtuv a Deo petimus., omnia, quibus ad (uftentandam hanc vitam tuendamque valetudinem hominibus eft opus, & inprimis quidem viäu m, f. quidquid efui fit potuique, nobis adprecamur. Qualis autem quantusve viftus expetatur, declarabit rite intelle&um id, quod fubjungitur, c eie téaieç. Quod vero eirissrov interpretibus eo magis anceps vifum eft ambiguumque, quo rarius obvium ; quippe apud profana? Hellados ilriptores huc usque fruftra quæfitum; nec vero in pandemis N.Tederis reperiundum, fi a binis locis, quos ex M A TTH Æ G & O JC A allegavimus, disceïïeris. ;In qua quidem voce e x cutienda, feqq. noftra qualiscunque verfabitur opera; qua? fi Letftoribus eruditis & candidis non omnino diiplicebit, nobis erit, de quo in finu gaudeamus.. nil A nte, quam ad propolitum mos convertamus, præmirtere pauca juvabit de fuperadje- <fto ap, M ATTH Æ UM adverbio ey[xeçov. (Attice t quafi t}je yy-sf*, ficut badie pro hoc die) Hodiernus vicius, quem petimus, primum quidem immoderatam illam & molefie (edalam venturi temporis curam excludit; juxta Chrifti mo- A 2 nitum:: ) Mattb. /5: 2, Mare. 3: 20. Luc. 14: 1. fo k

8 nit um ; fisfi[avfty]tê i rç t%v uvfiov, videh t t tyxyyjts xzl t C iiir\te, x t. A. q) De in de & quo«tidianum precationis hujus ufum injungit. ut pie argumentari nonnullis placet. Cererum alii, & in his CHRIST. SCHOETTGENiUS c f t s m h. I. exponere malunt pn pr tfuêfoi xal >j' fjlsfx, 2. Cor. 4: i 6., h. e quotidie, in dies ; quod o- mnino exprimit parallelum illud LUCÆ to xeib' jqfjlsfotv (leil ê w ç w, quemadmodum & altera sxlitr ijssi effertur xa& sxuçtjv^ feil. Yj^sçotv) articulo, ut tepe felet, TtXeovoLçixûç præpofito; perinde ac dicitur 7 o o?.ov (xgwov) Aft. 4:18 Karrà ftati temposis recurfum notat I. c. Lucæ & fimilibus aliis; ut SUT ëto'ç, quotannis * {xoltol (nyjvot, quot wenfib us, THEOPHRASTO f t. C. X V U ) x f t ê a f Tîjy, xaià nay aoißßxtov, Jingults fcßis ac fabbatis, 'Matth. 27: 15- Aft. 13: 27, &c.. } Ec fane to aftstov non fecus atque Ebræorum orrr cum prajenti tempore aliquam ejus-rot;* tmuationem frpe connotat; laud. SCKOETTGE- ]NIO judice ; ficuti non heßenium modo diem, led & remotiora tempera präterita refpicit. Qua quidem ratione trftsgov non minus, quam to xa& ypdfuv, ad de fig nandum humanæ vitæ fpatium re terri forte noftro hoc loco poflk. Nimirum tipégat facris non modo, fed & profanis quandoque feriptoribus notat vel in genere flatum tempus cujusque rei7 vel prælermn <c/4- tem hominis; ceu docent paffim Lexicographi, Ac- ' 7j) Matth. 6:2$, ) In Lexico. *) Dicitur & aii9z qui TYjv Yjy,ê gav j deficient e w r a, Mut t b, 2 0 ; 2.

9 Atque fic etiam, ubi vi<fium quotidianam, do* nec vira mortalis erit, divinitus nobis conferee dum, fuppiices petimus, licita eft ac pia poflr ri temporis cura. 5. IV. 7 '09 agrev t oÿ imèmoï FANEM SUBSTAN TIALEM interpretantur nonnulli; & id, quem-' admodum ipfis videtur, fimpliciflimer at ne fic quidem fatis luculenter & perfpfcue; neque, fî quis ad dicionis puritatem adrendere velit, fatis Latine. Græcam vocem ita reddunt exemplaria duo Mfcr. vulgatæ verfionis, LUCA Brugenff i) tefte ; itemque FRANC. VATABLUS i) & I- SIDOR. CLARIUS, t) Neque repugnat ibidem SEBAST. CASTALIO, etfi ambiguum. e(it ftsb. flantia terminum haur diffitetur. Non jam objicimus, Græcurn nomen cornpofirum ab his ira transferri, ut folius r/jc wiotç, non item præpoficionis è'ttl habeatur ratio. Eft enim illis, quod reponant: idem elle xçdvioç & ims.*xnffçt non fecus ac Romanis Alpin us & mahinus. ôic. Ç V. PANEM SUPERSUBSTANTIALEM aut SUPERESSENTIALEM exponentes alii, præpofitionis vim infimul exprefiifte fibi vifi funt ; quos vero minus adhuc audiendos arbitramur. Superjubßantialem vocat vulg. interpres Marrhæi, confentientibus plerisque, irsqu» antiquioribus, Codd. MSS. ; uti laud. LUCAS Brug. in Critv S. A 3 obfer«0 Amiot. in M a ttk a m, Criticor. Suer- Tom. T l.

10 fobfervaf. Verfionem 'hanc,plnris, quam fas fuît, habitam, fa3 o agmine fequuti fnnr deinceps plurimi, inque his Græci quidam Lexicographi. ;SupereJJenttakm ubi dicere malle videtur LAUR. VALLA x), nihil novæ lucis huic ioco feneratur. Nimirum omnes hi Græca verba perinde a c c ip i a n t, ac ÜG&et.d'çToçiïneçxffiçç $7rsfXŒLufyç ) potius, quam inivnot. Quafi vero non differant t«jfa\ Tflv ivttxv,,kcti x.ù.fas?. ;Nec enim in compofitis ifte pcæpofitionis Jnl fignificarus familiaris eft; ceu notant in h. 1. HUGO G RO T1US & SEE AST. CASTALIO. Ceterum ex hoc fonte haut dubie emanavit figurata heic loci expofitio agi#, de pane, non naturali, (ed hyperphyfico ac fpirituali: ceu proxima. oftendet. <$. VI. PANEM SPIRITUALEM intelligendum v o luere quidam ecclefiæ Patres, atque hos fequuti antiqui Interpretes non pauci; in cauïïæ (uar (ubfidium vocantes impropriam js.d'çrv acceptionem, in S. Scriptura N. F. haut iniuetam. Facit liuc in prim is Yj ßwcig Çnotl >î noaiç) a) phacra kç ZjUYjv dm iov, 17) ß çdaei if) dnoï.àvfxèvy) oppofita ; & c uçtoç tö fä o dtojsivv;, nociotfictç in tö?<* notl Zprjv rw noiruv. i. e. ipfe CHRISTUS, inde diftus c d'çroç o, d'ftoç tyjç ^uyjç. JOH..6: 27. feqq Itaque preces illas : tôv cc'çtov.yujluv lev imétriov fàç ;jj,(tiv vy[xtfov, (to nub' rjuéçzv,) æ* isauipollere autumant precationi de cibo jptrituali, cap. X) ht Crit. S mj b. /.

11 E n I 0 T S I O 7 cap. c if. v. 34. obviæ: KiSfiSy inquiunt, ndvtore So# rjfjliv rev c l m o v rsrov. Sic d'gtov iiuztriov, panem cade* fiem. am mi cibutn, exponere non detre&at ERAS MUS Roterod. Quid? quod inclinavit etiam pr irr a- tempore B M ART* LUTHERUSA) ad iftam de cibo fpirituali acceptionem; cui vero poflea nuncium remifit gravilï. illeecclefiæ Reformator, i* d^emque, fi quis alius, S:æ S.æ fidiflimus interpres, t ov d'ftov h. I. bona corporis, & alia exlernay iis proxime adnexa, interpretatus.-ceu do» cent paflrm Ecdefiæ nofiræ libri Symbolici. pt) Denique fimt, qui, ffîxttyÿiv heic admittren-- tes, t ov afjov proprie fimul & allegorice, h. e# de corporis pariter & animae pabulo, accipiendum volunt. In his, qui in Gallia dofirin& Chrißian*' explicationem, Graeco vulgari idiomate & Latino tradiram, A. MDCXXXilf'edidere, pfiim rio paf/e/w fptritualem, fecundari0 corporalem peti ftatuunt. His adftipulantur, qui eamdem d frrinam,, lingua Armena a PETRO PAULO Sacerdote redditam, concinnarunt, & juris publici fecerunt Pariiiis, MDCXXXllII. Miramur autem ipfos a Cateche/t, ex decreto concilii Tridenrini, in gratiam parochorum, Venetiis MDLXXVII1I edita, recedere aufos; quæ tamen apud Romanocatholicos eft praecipui ponderis. Sic vero ea dictitat : petimus b: l. hujus, quam- in terris agimus, A) Tom. r. Jett, pe) Vid. inprimis Catecb. LUTH, cum maj. tum mm.

12 m is,vitic fubfidia, fandorum Pat y um ita fént i entium an* dorïtate. Nec facilius erit didi j, cura mentechry* SOSTOM I, corporis alimenta vitæque hujus fubfidia intelligentis, (cuiusque maxima lane i i ecclefia Græea Temper exftitit au&oritasj confeflio feceuerit Molcovitica, y) quæ his precibus expeti cenlec I;o anima ttofira alimentum, ^verbum Dei. & c. ut tamen deinde non excludantur id omne, quod ad prœfentem banc vit am com ^mode fuftentandam, tieceffarium efl. ) Cete«rum nulla nos adigit neceiïitas, ut, a nativa ac follemni tö ccçta lignification? digrefli, tralatitium, eumque myfticum h. 1. admittamus fenfum. Quin adfunt potius ex adverto rationes non contemnenda?, quæ id omnino difîuadent. Etenim, quæ ad mentis pabulum fpeôanr, alias in hac precum formula, quamvis brevi & concifa, plenius, & planioribus quidem verbis, pro- Îjonuntur. Ergo cur eadem illa jam quoque alegorico t5 d'gtts rs èvitscrlx termino altius recondita, fæpiusque adeo repetita cenfebuntur? Certe, id a Chrifto fa&um elle, nos eo minus credimus, quo compendiofior eft hæc precutn formula, & quo exaâior illa ipfa eft precum regula, in qua locus non (it jff ito^jxoylti o), quam pauiy) jquxß. XVl I I, fq. ) Debemus hac Reverenditj. NICOL, BERG 10, cujus vide exercit. d e Statu Exci. & relig. Mj/cov. P- II. p. 282,/17. 0) Super vitio TcotoXoyiaç tcsç\ tö ßstTTQtoyeft, perdigna

13 E H I O T 2 t O Z paulfo ante eœleftis Doftor improbaverat: ev'xßiat'joi iïè, inquit, ^r) ßsiTToXoy*jff})T*, fri ésmoï. - - ^ oploltosÿjis dvtcütç. - - #täi Su 7tgoçföyßfrS* Cfieïç. y. t. A. tt) Accedit, quod to KaS Y^sgOLV, JLUCÆ 1. c. -, multo commodius fefe reterat ad quotidianum viftum corporisve alimentum j cujus heic haberi rationem nifi quis admilerit, fateatur oportet, in confummatiflimo precum exemplari ne verbo quidem attingi bona corporis, adeoque nec omnes neceflitates noliras illic comprehendi. Quafi vero non item.externa illa & terreftria bona Evefflêrij Opt. Max. accepta forent referenda. Annon Èi nos ipfos & omnia noftra, adeoque corporis & vitam & viåum omnem, ex afte debemus? Quidni Ei noftra omnia devotis precibus commendabimus? Quidni providum & beneficum natura? rerum Statorem & Confervatorem confidentius exorabimus etiam ifta, quæ ad noftræ hujus vita? fuilentationem ac tutelam neceffaria funt? Qui ve** jro ifthæc fu«ipfius induftri«aut prudenti«oeconomica?, quam divinae providentia? grati«- que, debere mallet, na? is falleretur nimium, & impia? praefidenti«reus perageretur, etiam ab his, qui, fepofito tantifper fulgentiori divina? revelationis lumine, fola ratione fuabene ri- B teque t f l, qua confulatur, Clar. D:ni Job Kempe Upl. 4 i(]. Theol.de Orar. Dom., Pra/ide Reverendiß. D. Epifc. MAGNO BERONIO, habita Upf. 1758» A- jpbor. V l l b p. 23, jr) M attb, 6:7,8,

14 t* A P T O S teque ufi fuerint. Quod reliquum eft, facris fcripruris abuteretur, quisquis prohibitam a CHRISTO t Yjv [jijgifavav èiç t Yjv d'vgiov, (de qua fupra, $. Ill) eo traheret, ut, quæ in praefens aut futurum viræ fpatium fuftentando corpori infervfunt, a Summo Numine petenda negaret. Nee enim dubium eft, quin, ifta rcgans, piarrque adeo & moderatam corporis fui curam agens, nihilo fecius & poffit & debeat ÇyjtsÏv tc^tov tyjv ßucrtXeiav t» 0 <?âl f ) id quod præcipit atque urget cœleftis Magifter, ubi fupervacaneam & nimis anxiam de vi&u & ami&u follicitudinem, diffidenti«plenam, ferio interdicit... VII, PANEM SACRAMENTALEM feu EV- CHARISTlCUM qui h. 1. intelligunt, propius accedunt ad eos, quibuscum fuperiore Ç. nobis fuit controverfia. Quare, quae modo diximus, pleraque heic itidem di&a lunto. Notamus faltim, Confeffionem Molcoviticam, pofteaquam aprov faixciov 1:0 anima alimentum f. panem fpiritualem expoluiftet, ftaruere, quod 2:do expetatur reliquum amma pabulum, nimirum commu mo corporis & [anguinis Chrifti Quippe refert huc verba CHRISTI: 0 d 'p T o ç, cv i y ù <jàp fi* èçly, yjv è y ù Mcrcu i n s p t r,ç t ö ni'a pas (ü ï/ç Y\ y d p axfz pus d ù r ftü ç è ç i ß fü c r iç, x d i t o u ip d plü d to js ü ç è ç n tc tr iç. cr) Cfr cum his loca, initio VI adduda. Neque prætereundum, quod hanc Mattb. 6 : 33. c) Job. 6; 51, feq. ad 59.

15 E n î O T S Î O l i i hanc ipfarn apra sttiuphs interpretationem ftvrem fuam convertant Romano-catholici quidam, com* m unionem fuh una /pecie adferturi <r). Nempe inter ceteras rationes, quibus JOH, de RAGU- SA in concilio Bafileenfi malam caudam male defendit, etiam illa eft, quod heic facri panis, non item vini fa&a (it mentio: unde poculum lai* cis denegatum concludit: Achilleo, (i d.î» placet» argumento. Praeterquam autem quod nondum inftitutum edet Lvçiaxov iïsîïïw, quando hanc fundendarum precum formulam Chriftus præfcripfit; Tcv zptov kxi to notyjfiov ty)ç svxoyfaç minus adpofite dixerit quis a f tcv xolsyj usp&o», in (mgulos dies petendum: qualem precatio Dominica defignac. Ç. VlII. CRASTINUM, FU T U R U M, V EN TU - RU M panem t ov stci&viov reddidere nonnulli. Sic HIERONYMUS t ) in Matthæi, quod vocat, fecundum Ebraos Evan gei io, quo Nazareni, h e. Chriftiani sßpaffyws;, utebantur, reperide fe ait eft crajiinum. Admifere dein hanc interpretationem fummi viri, JOS- SCALIGER, t;) H. GROTIUS 0 ) & GOTTFR. OLEARIUS. y ). CryptoCalviniani Vittebergenfes in Cateche- Jeo\ cxpltcatione, MDLXXI edita, panem craflmum itidem expoluerunt. Quippe di&um hi volunt «7IWJW, non duo jîjç t(rixçy (lic enim ex analo- B 2 gia r) Cfr Kuß r is HOLE ERG II Hiß. Ec cl. t) Com* ment, in Matth. Vl. t») In Cr it. S. ad b. I. 0 ) 1* hcl y ) Obferv. XXII m Matth n $. II. p.

16 A P T ö S gia' dîcendum mallent snhiov, quemadmodum Platonicis effertur ro ènovviùfeç) verum ab h l 8t flwv, lwa>\ quoå participium eft verbi e'us fypu vei tiy.1, unde compof. snsifju, Jequor. hxcrx adeo notat in[eqtt entem f craßinum diem, YjpLêçctç vocabulo vel adpofito, vel fubaudito: quæ quidem u<litata eft hujus participii fignificatio Adi; 7: 2& 16.11*20:15. 21:18. quomodo etiam dicitur* Yj w) h isca t. Adi. 25: 11. Quibus locis HESY- CH1US: inaret', Neque aliter rcv s - nionot Xfcvov, im vt cvy fty w, nec non csfau his* rav, PLATO ae DEMOSTHENES pafiim adhibent. Ejusdem valoris efie putatur derivativum1 nomen hiëaïoçs ut intelligendus adeo fit âftoç: rfe êmémfa rj. et çroç o iiç T/jv acufiov, viâus in era?- fttnum, Cb* e* in futurum vitæ tempus; cfr Matth.. 6: 30, 34. &c.), Verumenimvero, quam demum cumque hæc ingeniofa primo videantur obtutu,, tamen illud hvpiov non fatis tuto quis admiferit: Namque, ut jam non urgeamus, id genus nomina^ a femininis participiis deducere, haut moris efie* Gra?corum;(quod tamenurgent FR ANC.GOMÄw- RUS, SEB. CASTALIO, ABR. SCULTETUS, ceteri; quibus unum alterumque exemplum opponit 1. c. GOTTFR. OLEARIUS:) minus opportunus heic loci videtur fignificatus, derivationi refpondens; ubi nimirum divinitus petere* mus craßinum panem hodie (quotidie) dandum : perinde ac fi vellemus innuere, nobis, de fuffedluro> in pofterqm vidtu, non fatis efie cautum, nifi pra^* v<. fenti.

17 E n Fo r s' i o s ff fenti tempore eumdem anticipaverimus Qire vero hæc fiducia eflèt? anne potius charader o>iyo7t(çx, plus, quam fas eft, (jlsçiijlvwtoç èiç t ty' ävgior, (Matth. 6 -' 34. Luc. 12 : 22.) Quod reliquum eft. immerito contenditur', non poffe non1 oriri e7tu&iov dnoiyjq fvtev/ft, quod fi ab' snl ûutol quis deduxerit, fcribendurrt eflè kitdvtor^ præpolltione, fecundum regulam Grammatico^ rum, in ejusmodi compofitis ultimam vöcalern1 abjiciente; quemadmodum efferuntur fexcenta alia. Gerte non ftridior eft ille canon, quam ut* nonnumquam patiens fle exceptionis1:' ceu arguunt compofica paflim obvia, itie ix fa irivfon &c. in quibus *V2 fuam vocalem ante alienam fervar; Quod denique a d Ebrœum* Evangelium M ATTHÆ I adtinet, cujus, pro di-' da vocis origine pariter & fignificatione adftru-- enda, allegari folet audorifas; nos quidem'tantum illi, quantum antiquiftimæ cuique verfioni,- tribuimus: ipfum vero MATTHÆUM initio* Grace fcripfiffe, firmiter nobis perfuafum Habemus. Quare veram fv/w/v notionem ex Ebræa /jlsjstqfderst non omnino pendere arbitra-- mur. Sane, contextui facro convenientius, panem hunc dixeris, non tam craflinum, quamßö-' dternum, aut certe quotidianum \ > de quo tamen1 fequ.. plura,- $. IX. PANEM QUOTIDIANÜM, JUGEM, CONTINUUM qui transtulere t cy intéciov, fi* dos»

18 dos egerunt interpretes, etiamii non verbum verbo curarunt reddere. Quippe accefterunr proxime ad precaf iunculæ fenfum ; ar fi c tamen vim Græci vocabuli non fatfs expreflifle videntur. Sic XI exemplaria MU Vulg. verfionis M A T - THÆ I reddunt quotidianum ; etfi plura aliter habent : id quod praeeunte LUCA Brug. jam ante notavimus. Et certe in Matthæo, ante HIE RONYMUM, Latinos quotidianum leg i fle, ex CYPRIANO, AMBROSIO, AUGUSTINO,ceteris, manifeftum putat 1. c. laudatus LUCAS Brug. In LUCA vero panem quotidianum c on Ranter dicit idem interpres, qui in transferenda u* na eademque diâionis forma, diverfis S:æ Stae locis iterata, non femper eft fibi fimilis. Conftantior autem in Germ. Verf. beatus M. LU- T H E R U S, ubivis adhibet fuum illud Täglich Brot-, qui ut non paucos ecclefiæ patres præenntes, ita deinde complures interpretum, vernacula quemque, fua fequaces habuit. Etiam DE- SID. ERASMUS, in Lat. Verl fua, & ER VA- TABLUS fic interpretantur; quamvis proni ad hunc locum aliter accipiendum: quod fupra vidimus. Denique fie htéaiov Latine reddit univerfus pene Lexicographorum chorus; duce SUIDA, qui xzshj JUfivov interpretatus eft. Præcipuum vero hujus expolitionis robur petitur ex Ebræo Tonn cn1? Num. 4; 7. (raç u(tovç tqç $L&7tanèç reddunt L X X Interpr.) quo Dminum iutivim bacprecatione vtnuße refpexijje putat DAN. HE1N-

19 E n io r sio s; t* HEINSIUS, îp) nullus dubitans, quin sttixjicf idem fit atque hoc ipfum -p^n (quod item occurrit Ezech. 39 : 14.) h. e. continuus, ju gis, quotidianus. Sic & vice t 9 à*tou t du hiow fe orf? *TDn habet verlio Ebraica, quæ debetur Edi* tori SEBAST. MUNSTERO. Nos vero, uti quotidiani epitheto quam optime autumamus exhiberi t 0 m S fjpegav, (M A TTH, ita non videmus, quo paéto relpondeat illud nativo & proprio valor i t5 fausvi*. Quod fi rei ponderet, in perbrevi hac ablolutiiïimæ precationis e- pitoma foret idem bis diétum; non aliter ac (i quis dîceret: tov 'otçtqv yj(xuv X2&y)y.9fivcv Sifobt tifjuv m b' Y){JiêçcLV, quotidianum panem da quotidie. Annon e geminis illis redundaret alterutrum? Sed vero non eft, ut 1rt.eovdfyv t*, aut quid otioli admittamus in oratione divinillima» eaque éfjc QxTiytUTQLTYj, cujus quot verba, rot funt pondera ; & a qt?a itotsjxoyiav omnem ac tu v tc tv tx multo alieniflimam elle, fupra VI. oftendimus* Neque tamen ii fumus, qui verfionem illam ma* gni LUTHERI, eumque fequuti interpretis Suec i, apud nos jamdiu TCQciçQTtoiçdÜQiQV, ufuque fta* bilitam publico, hac ex parte immutandam urgeamus: præfertim cum illa, quantum ad rem ipfam, hautquaquam aliud dicat, quam quod cum intentione cœleftis Magiftri & precationis* argumento confentaneum fit. Nobis interim ter* 4 0 Vide ejus Exercit. [aer- C IV. p. 28, /z*

20 A P T 2 t * terminum, quem lingua habet authentica,' pro«ÿima. eum in modum explanare licebir, ut Tuam,ei notionem pro virili parte vindicare oonemur. 4 X. PANEM, ad fuflentandam vitam pertincnitem, vel brevius, NECESSARIUM aut SUFf[C IEN TEM qui h. L expofuere, illi demura irov éiuétriov planius ac plenius exprefiifie videntur. Vix elt, ut dubitemus, coalui né-husaiaif ab en i,,ad, & udet, qua Sacri Scriptores non tam fubfiantiam humanam, quam quæ ad hujus confer«vationem fpe&ant, incelligunr. Sic LUC. 15.* î2, * 3. t o imßxxhav pjfo; rijç w îx ; eft debita fiortio patrimonii, rei familiaris, facultatum. Ubi HESYCHIUS: daiot, 7tA5to;y vnotfåig, xtjjaiç. Et L X X Int.Ebræum rfe)d peculium, Eccl.2: 8- red- dunt 'xsçixviwfjléç. Sane LUCÆ Cap. cit. verc ai 2. &30. y é v h xoà :o ßto; JtrodUvstptHsvTåt Tunt, ita ut alterum vocabulum altero varietur & explicetur. Bioç autem rem omnem fußentanda vita tietseßarjam, Sc quascumque, opes fignificat: quomodo MARCO Cap* 12: 44* oxo; 0 ßto; idem eft* ac w r c t cast -iiç &xsv- Quo fenlu exftat Luc. 8; 45. si; ïxiod; xfptroatoiï/ntetv ZAw toy ßlov. Ceterum neque apud profanos fcriptores defunt r>jc jdaiotç hunc in modum acceptæ exempla,, quae congefiit JO. ALBERTI, u) Id infupcr adjicimus, hanc ijgnificarionem zafo; (a verbo thcti) re* spondere follemni apud L X X Interpretes & Sacros v ) Itt éferv. PbikL p. 51»

21 E n I O T 2 I O 2 : eros N. F fcriptores acceptioni vxd& ew ; (iu7to jö im p x w, quod verbo lubftantivo æquivaler; unde & tä cil. XMlwar«* facultér«x) Facit huc itero Jubflantia apud Romanos PCtos vis eadem & fignificatio; præeuntibus AU R E L. VICTORE ß ß ) ipfoq; QUINTILIANO, y y ) qjuibus bona, vel hereditate accepta, vel labore p>arta, fubflanti* nomine defignantur, Adde AURELIUM FRUDENTIUM, ti) cuî ftubflantia eft alimentum, quo corpus fubftat & fu~ ßentatur. Ut vero revertamur illuc, unde digreflî humus, nihil prohibere videtur, quominus per Tcy ct ftov t ov htidtrm intelligamus externa qnat que bwna, ad rem familiarem pertinentia: h. e. quæ ad confervandum corpus vitamque fuftentandatn meceffario requiruntur, quæque ad hunc u- fium homini fufficiunt ; quali dicatur : rd ih l Tjjy fji+iïv da (eut xal r foqqv ixatfxxnoe, vel, cum THEOPHYLACTO, t o h \ t jj x- irfaxal avatdcsifjfwjy àvtctpxeç. Nec mulro aliter SUIDAS in Lex. tnidaiov otgtov interpretatur i i fari T# der let dp[xc ovta. Sic & preepofitio vim fu am fervat î dicendumq; faidaiov} quidquid facit ad rfr b t a i m yj tcv ß m s non aliter atque è t y iù o v y quod ad iter conficiendum requiritur. Ut noti prorfus adeo a noftro illo h rasateg abludat L X 3C. imterpretum nsçidaïoç' quibus Ifraëlitæ rrwd D* audiunt ùctoç neçidaïoçi Exod. 19: 5, Deur. 7:6. C 14: ßß) De orig. Gent. Rom. Cap. XIX. y y ) Deci XV. è l\ In libro Cathemenn.

22 14: 2. «26: 18. ov éfyxélono g Kûfioç iiç yçspinciotff(xgv Ècfl/TÜ. Pl. 135: 4. quæ ioca relpiciens PAULUS, veros Chriftianos itidem vocata^cv né- (ivcrtov,tic. 2: 14. id eft, populum Deo ifa proprium ac poffeflum, nt in Ejus quafi peculio fit. Nimirum Graecis paflim fcriptoribus dicuntur w çiw idfyiv, quibus bona fuppetunr & facultates; & XENOPHONTI 7T ^ 073> 7foietv non aliud eft, quam, rem augere familiarem. Quia vero Ttêçi&jict fæpius notat abundantiam, & ciov id, quod plus fatis eft; dedita opera heic adhiberi videtur ènië(rioç} ad defignandum tcf quod eft fatis. Quippe bona corpori neceftaria, non molles delicias luxuriarque inftrumenta, petimus; Su fte(ftura nobis & fa milice, non fuperfluenti.^defideramus. Adprecamur nobis scpyfojltpn rga* Cfiyv xui tol iitnrfeiu (^^(jlutu) rë auijiûnoç, ceu vocat Jacobus Cap. 2: 15, 16. ita ut detur nobis h xcti$ (tôfy) to trnoplstfiovy LUC. i 2 :42. i. e, fj t quemadmodum habet parallelus locus M ATTHÆ I, C. 24. v. 45. ZiropJrpov, cibi demetjjum, quid aliud eft, quam pn Drr1?, quern Prov. 30: 8, feq. confidenter a Deo petit AGUR., divitias æque ac paupertatem deprecatus, ut ne vel infoléfcendi, vel furandi fibl fuboafceretur anfa. ' prient panem demenji mei, verrunt L X X interpr. t d téonst xul ru dvidgxy) nece (far ia & Juffetent ia* Hac eit illa luere ßciu fjfiù ùutuçhsiuç, quam ndftrplov fxéyuv merito facit PAULUS, it im. 6; 6. ieq. luud inluper pr^ceptum adjicien*:

23 ë n i o r 2 i o 2. éns: &xtfo0 àç y.2'1 oksitdéplâtra, (vifiitm f r etrniâum,) tijtoiç dfxserbwcplgbst- Nec vero novi àuid tradimus, ubi a vulgatiori interpretatione,(cedentes, èxiéftov, eo, quo diftum eft, rrodo,.exponimus. Syrus interpres rtddit/w*m fu (fici* enti* nofh'*; ceu SCULTETUS & audior intro* dufiiontt purrilk Syrtac* efferunt: vel propius ad vim iftius ling iæ: panem indigenti* f. nece (filatis no fir* ; i. e. nece (fanum: quod, prêter LUCAM Brug. & O T H GUALTPERIUM in Cnticor. Sctcr, opere, öbrervar JOH. MICH. DiLHERRUS, se) eamdem t» tü stix tu expiicandi viam ipfe in* greflus. C«nfertiunt ver^ones ceteræ, quas adferunt J. CHAMBERLAINIUS f t ) 8c J. HOOPvtf«ËËCK1US Panem vit* conjervativum^ notturff* tige nahrimg, vertunt BRENT1US b b ) ac PASOR Uj. A qua explicandi ratione non omnino receftisfe putandi fünf, qui panem fubflantuilem reddidere, liquidem fubfianttam interpreteris non üxoça* criv,fed sjictv, eo, quo fupra diximus, figmficacu acceptam: uri monet CASTALIO, xx.) qui etiam rov Töv fjiàüvtèv èttuècnovviftum mfirum oilmen tartum exponit. Neque adeo re rpfa a nobis diftentiunt VA TABLUS 5c CLARIUS, qui panem admittunt & (ubfiamiakm, i. e. quo tuile ntamnr, & quotidianum-, videl. quotidianis ufibus & neceffiratibu* se) In Eclog facr. N. T Syr. Gr Lot. p. 46, fq. & P.6 5. tftf) Syllog. Or. Domiti. in diverjar, geni, linguas couver j*. ypq ) Tbeol. Praâ pag. 333 Jq. b b J ln Catecb. u) In Lex. Gr. h/.j Cnt. S. I. c*

24 aptos E niorsios. tibusinlervientem, ac facientem faitis. Unde II* quef, quam parum & nos abeamus a B. LU- THERO & reliquis, quotidianum panem exponentibus; qua de re luperiori. Quando igitur a CHRISTO jufli edoéfique homines t cp Uatréfa rov êï toïç fyavoïç, pro fe quisque, compellant, rogantes tov äftov tov énittaiov, repetere nobis videntur illam AGURI precaciunculam : k:'pn arr? 'Jtn csn M.. A. Pag. «4, lin. 2g. legatur JDnn Pag. ea A lin. 20. êc p* 16, lin«ic. commata locis fuis mota reftituàntur. M I N H E R R E. I HErrans Bon man las : gif ofs vårt daglig bröd. Hvad rått der med fôrfl3s,ert vackra verk kan Jåra, Som åger fnillcts kraft och bokvett til fin flod. GUD gifv Er allfköns godt. rik lön och vår# dig åra. JACOB LUNDBERG, K ERICIUS«