BILM ARK, JOHANNE. USU Lliili I LM I ä. EVANGELICO-LUFHERANiE POLITICO, Confi Ampl SENATVS Phil. in Reg. Acad. AbomfH.

Transkript

1 I K!?. C. DISSERTATIQ ACADEMICA.. De USU Lliili I LM I ä EVANGELICO-LUFHERANiE POLITICO, "QUAM Confi Ampl SENATVS Phil. in Reg. Acad. AbomfH PRfESIDE Mm, BILM ARK, Histcr. ac Pml. Pract. PRÖFESSORE Ordin. Pubfico cxamim -modefte fiibjicit MARTINUS HENR. POPPIUS, Wiburgenfis. JOHANNE In AUDITORIO MAJORI Die VITI. Deccm-br. Anni R. S. MDCCLXXIIL H. A. M. C, A B 0 /E Imprcftk JOHANNES CHRISTOPHORUS trenckell.

2 VIRJS Admodum Reverendk atque Prceclariffimis, ]):N0 Mac. II b. NKICO P OPP 10, meritis- Ecclefia:, qux DEO in Joccas colligitur, Paflori iimo, nec non adjacentium Ecciefiarum PrKpofito dignilfimo; D:no LAU RENTIO P 0 P P 10, Paflori Legionis Pedeftris Savolaxienfis vigilantifllmo. FATRUIS INDULGENTISSIMIS. Jfnimum quoties Jubit Feftra benevolentia, Patrui Indul- 1R gentiffimi,mibi inde a teneris prieftita recordatio, toties dolet pia mens, opportunam Jibi hattenus dejutfe occafionem, fiitam vener ationem quodammodo teftatam reddendi. Nunc autem dum anfa tandem datur, Vefira in me merita celebrandi, defunt tamen ingenii &T 5 eloquii vires, qiice debiio ojfieio rite pneftando fujficerent. Confiderate tamen, Patrui Pr-openfijfimi, potius devoti mei pesloris affeclum, quam ftudiofis voluntatts ejjeéfmn. Sujcfpite etjam folita benevolentia fiudiorum mcorum prim itias, dijfirtationem bunc, quam Vobis Jupplex offero. Quam Ji dederitis veniam, mihi nihilprius nihil antiquius erit, quam pro perenni Veflra& Familiarum Feftrarum projperitate calidijfima adsapremum Numenfundere vota y ad extremum usque vitae balitum permanfurus CARISSIMORUM NOMINUM VESTRORUM Ctdtor hitmillimus MARTINUS H. POPPIUS.

3 VIRO CONSULTISSIMO, Um CAROLO GUst LOFFMAN* Ad Legionem Pedeftrem Aboenfem Judici Caflrenfi dexterrimo. FAUTORI OPTIMO. ande ab eo temporis momento, quo in Honefiiffimam * Tuam Domum receptus, inftitutioni Filiorum Tuorum optimet indolis invifilare ccepi, tot tantaque Favoris Tm prorfus fin gularis quotidie expertus juni documenta, qmt quantaque non recenfere, nedum rite celebrare valeam. Vellem viciffim aliquo faltem pignore graium mewn teftatum reddere ammum, fed defuntingenii uiw, huic pietatis operi fuffeäurce. Ne tamen intempejlivo fdentio ingrati notam contraham, perwftttas, Vir Cor/fultisfime, dijjertationem hane, quam Tibi df catcim xohiij 6$ Tuorum in me meritorum & prolixcé mece in Te venerationis agere interpretern. Oiiod huic clee/i rjmnufculo, fuppiehunt calidisjima vota, quibus Tuam, Tuorumqus pereimem felicitatem Supremo Numini adjidue commendabö, permdnfwm, dum vixero. CONSULTISSIMI NOMINIS TU I Cnhor humilkmns MARTINUS H. POPPIUS.

4 ENKÉ- PRORSTINNAN,- DFGDADI.A FRUN, fru EBBA POPPIA, Född MARTINIA, Den MIN HULDESTA MODER, ömhet, hvarmeclmin Huldefla Moder behagat omfamna mig, få vål i min Salige Faders lifstid, fom ock i fynnerhet, efter Hans irånfålle, förfåtter mig uti en fådan fkuld, at den aldrig af mig kan forfkyllas. At dock på något fått.betyga min fkyldigafte årkånfla håremot; har jagej bordt underlåta, at vid detta tiifåile offenteligen förklara få vål den. hamfliga vördnad och högaktning, jag år min Huldefla Moder fkyidig, fora ock upoflra detta Academiflka Arbete åt Min Huldefla Moder, fom et litet tackfamhets vedermåle for den oiirkofhiad fom på mig, ehuru af ringa förråd, dock uti ymnigafte mått med nöje blifvit använd. Den Högfte göre Min Huldefta Moders dagar få många och falla, fom jag det önfkar, fä får jag långe njuta den förnion at vara MIN HULDESTA MODERS ådmjiå-h/dig/tc Son MÅRTEN H.POPPIUS.

5 * T- ff lluamvis Religio proprie commonflret ea admini* yk jr cula, quibus ii homo rite utatur, felicitatis aeternx, poftquam ex hac temporali ftatione evocatus fuit, particeps fieri poteft; attamen, ficut nos jam in utero materno huic vita* fruenda: paramur, ka pr_rfens vita eft prodromus futufa-j in. qua fingulis mortalibus vel pr?emia vel poena; reddencur, prouc in hoc mundo vel bene vel inale fefe gelkeriut, quamobrem Religionis pnreepta nos praeparant ad praftentis & futurs felicitatis fruitioncm. Convincimur enim per Religioncm, quod detur Suprernum aliquod Ens, ftimmis corufcans perfedionibuts: Quod probe novit quicquid nobis contingat, & ex mera grada in nos omnes ilias dotes conferf, coi.atasque confervat, quibus ad jugem fe-, lickatem, cujus intenfiilimum defiderium cordibus noftris ake ingeneravit, pervenire poilumus. Praterea ficut Religio DEUM nobis exhibet ut SanctiflimiJm, & qui nroinde in adlionibus noftris bonis, atque fuis perfectionibus conformibus benepiacitum fuum invenit* fic ipfa etjam ftricftim nobis injungk, ut ea ju_riter facere conemur, quoru.n reguias & exempla in perfect.ok mo Archetypo invenimus, in quantum videlicet noftra conditio hane patiatur imitationem. Secus autem faci- A encibus

6 m) * c fentlbro pcrnas proponit, fi non femper prcrfentaneas, attamen ramp plerumque graviores,. quo ferrus rnanifefhinrur jucficra Divina. Sneciutim au?erfi Religio, voluntatis DfVinoe nunria, a iingu!!s magnar htijus civitatis Incoiis txieir, ut a pravis quibusliber adiouibus, qiubus vel nos ipfbs vel alios lardimus, prorfus abftineamus^ut fuum cuique tribuamus, & ut fingulis quadibet bona, qua: a nobis prarftari poftunt, exhibeamus. Quamobrem fi pada cum aliis iniverirnus, & fidem noftram illis fcientes volentesque obftrinxerimus, Religio nobis mox ante ocufos ponit DEUM, ur teftem omnifcium & vindicem juftiitimum,, atque ita neceftitatem moralem nobis injnngrr, pada fervandt, & univerfis horum- artrculis fine frande & cavillatione pro virili fätisfaciendi. Ex quibus generaliter difputatis ftatim patet influxus Religionis- etjam in felicitatem noftram civilem. Quum enim Status civilis coalefcat pado inter Principem ac membra civitatis inko, vi cujus finguli certa in fe derivari ofsela patiunmr, igitur Religio oftendit, tanto magrs fervandum elfe padum hoc civitatis fundamentalt, quo pkirium hominum fålus eodem tamquam cardine volvamr. Tolle autem Religionem,, mox conticefcet internus i-i'le teftis ac judex,, quem in pedoribus noftris circumferimus, cauteriata evadet confcientia,. tollentur limites ju(ii & injufti, adeo M qui mor i- fcit, cogr nefciret, & quem me.us pccuar civilis a facinoribus aliquamdkt retraheret, ipfe tamen per cunicufos exitium tam. rntegrar ävita.i, quam fingulis membris accelerare noa dubitarec,, quoties Cpts hinc impunitatis,inde magni cujusdam commodi adfulgeret. Hinc Gentiirum etjam Phrlofopbi, corrupta licet Religi-one gaudentes, agnoverunt tamen, Relrgionem efte coagulum & compagem félicis civitatis.. Immo veteres Legumlatores, ut cives iuos» tanco magis ad Leguni fuaruro obfervantiara obftiingerentj,

7 n)3 ( m rent, jaditarunt, inflitma, qua: trromulgarenf, tion fua efle, fed a benefico quodam Numine -fibi communica«ta.; probe gnari, quod homines, quamvis aliorum imper-io fde.a-gerrime fubmittanr, Jignum tamen potius aut iapidem colant, quam ut prorfus fint fine Religione, vel ea proterve contemnant, qua; Supremura coeli terrseque Monarcham pra:cepifle fibi perfvadent.. IT. Sicut DEUS eft unus, idemque Sapienti filmus "& immutabiiis, ita etjam prarcepta Eius nullis omnino obrjoxia funt temporum aut focorum viciftitudinibus; unde lequitur, quod Religio vera non (it nifi unica. Quum vero experientia doceat, plures in orbe däri religionum fedas; has non DEO immutabili, led levitati ingenii humani efle adfcribendas, in confello eft. Quum enim homines pravo ambitionis oklro perciti, gloria: Divina; fuos honores fuaque comnioda poftponere nolient; fadum eft, ur vera: pietatis purpurn varias figmentorura lacinias ex fuopte ingenio audader adfuerint, & Religionen! tor fuperftitiofis ritibus involverint, ut verkans codeftis radii denfum hoc ignorantia: peplum vix peryadere potuerint. Ne vero fandiilima Religio hifce hominum moliminibus exterminaretur; DEUS propter ineftåbkem fuam gratiam ex gremio eilentiee fux mifit nobis Eiiium fuum Inpil genens humani reftauratorem & vera: Religionis tunc agonizantis adfertorem, Siimmumque Dodorein. Disjecit quoque Salvator nofter iguorantia: tenebras, & Religionem a Pfeudo-Theologia: fermento repurgando, veram (äiutis viam mortalibus patetecit. Enimvero non muko poft tempore ipfi Chrifriani, iimplicem dodrina: Salvatoris rnajeftatem adfpernantesj proprias interpretationes verboium Ghrifti ado- A 2 ptarunt

8 m)4 c m ptarunt, funquc placka praeter & contra Scripturam Pacram, adeoque cum diipcndio dogrnatum verce Religionis, defendere ac propagafe fib-i religioni non duxerunt. Impriniis Pontifices R.cmani, qui ficut Vicarii Cbrifti in his terris habcri voluemnr, ita fe folos vera* Religionis ciepofitarios, enmque in finem dono infailibilkatis inftrudos cfie jadkarunt; atque quum mortalium animos Divinitatis prarftigiis ita faficinaflent, ipfis fuas nugas, ad Hierarchiam ftabiliendam- excogitatas, fub comminatione praefentiarum pcenaruai & seternac condemnationis ferociter obtruferunf. Ita Religio fana Antiftkum horuni maehinationibus in malefanam Polkicam commutata fuk, cujus iuprema lex erat: quod quicquid ad augetv dam dominationem Papalem eonduceret, iilud omne lieitum, honeftum atque bonum eilet, & contra. Fatifcenti ita non folum Chriftianifmo, fed in univerfum o- mni ferme Religion! opportune iueeurrit provida DEI eura, mittens Megalandrum LUTHERUM eis dotibus ornatum, quibus regnum tenebrarum, a Pontificibus Romanis borumque clientibus conftitutum, debellavk, Cct* leftemque veritatem non tam Democriti puteo, quaro mendaciorum abyflb fubmerfam poftiiminio quaii in orbem rcvocavk. Atque hax eft vera Chriftiana Re» Kgio, in S-criptis Prophetarum & Evangeliftarum fnndata, proindeque Evangelica merito nuncupata, quam nos profitemur, ipfi generi humano coxva, & de qua Divir,am accepimus promifiionem, quod portar inferorum. contra ipfam non pr_evalebunt. Quccirca, quum _» antecedenti.often.deri'mus,quantum'adrobur &felickatem civitatis cujuslibet conferat Religio nonadmodum corrupta, vel ex iilis generaliter colligere licet, Religionem Evangelicam..anco- magis prodefle civkati, quanto ceteris Reiigionis fpeciebus ipfafi-t p-rarftantior; id quod paulo plentus in ifthac opeiia cum bona Ledoris venia evidum dare conabimur.. 111,

9 m ) s c ff. m. Quum homo e man-u Omnipotentis Creatoris m theatrum hujus univerfi primum prodiiflet, eis inftrudus fuit animi corporisque dotibus ac viribus, ut vorluntatem Divinam plene cognofcere, eique convenienter vkam-fuam inftkuere potuerk. Sed quum feliciftimo hocce ftatu fua culpa primi generis noftri Statores excidiflent, DEUS, ingenti (pt-hatsfcä&ict dudns, infirmitatibus noftris mox fuccurrk; nam & integra confervavit pieraque pra^cepta Lcgis Suce, cordibus noftris infcriptse, & quum harum obfervantix pro praafenti rerum noftrarum conditione a no-bis fätisfieri non poflet, vicariam filii Siri fatisfadionem adiumit. Immo lie homines in dubkationum a?ftu ac vitiorum Juto harerent, offieia a nobis prjeftanda praxeptis inclufit fimplicibus, & intelledu facilibus & fadu non operofis. I-fcec ipfa ftridinl & dilucide, prareunte Scriptura Sacra, nobis prononit Religio noftra Evangelica, adeoque compendiariam quafi viam ad virtutum exercitium commonftrat. Quoniam jgitur feliciftima eft ci vitas-, quas incoiis optime moraris gaudet; patet, quod Religio Evangelica hoc intuitu felicitatem eivilem tantopere promoveat, ut hoc in negotio cetera? Religionum Secta: cum ipfa comparari nequeant. Nam dum Jodaå tradkiones Majorum Mofo atque Prophetarum Scriptis non folum arquiparareut, ied in cafibus dubiis ilias etjam his pnrferrent, &' quum filii jovis Capkolini fcripca Patrum Ecclefia? magis quam Scripturam Sacram tuftiment, tam direrfis cognkionis fontibus & normis ndionum humanarum, regula quavrs Lesbia mutabilioribus, homines magis confimdumur, quam emendantur. Et cum hifce moliminibus tenui in diicrhnine pro re nata ponantur virtutes atque vkia; e- A j viden*

10 m ) «( $ videns omnino eft, quod tales Secftx jam e longinquo exitium reipublicoe pneparent, quod fine fmgulari DEI cura vix evkabkur. Prcererea, ficut obfervati.mibus Polkicorum, Elkem inde a TACITf revo, fuit confirmatum, quod rariores fint virtutes in vepubiica, qtia* multkudine Legum laboratj ita quoque dum in Pveligionis negotio Divina perrnifcentur profanis, certum eft, non feiicitatem incolarum, ied aliud quid intendi, a quo vitio pura Religio Evangelica eft quam maxime aiiena. g. IV. Primum ad Virtutem gradum ftatuimus agnitionera gravitatis peccatorum. Qui enim fenck mukitudinem & magnkudinem fuorum vitiorum, non poteft non eadem, tamquam anguem & peftem effugere, & proinde virtutibus ledulam navare operam. Enimvero nulla eft: Religio, qua: afrocitatem quorumvis peccatorum graphice magis oftendit, quam Evangelica. Per quodvis enim commiffurn flagitium homo legem Divinam rransgreditur; oftendit igitur infinkum Monarcham, & quoniam delidum inter alia a:ftimatur a dignkate perfonae tef_e, hinc homo peecans animadvercit, (eie infinitam promereri poenam. Malis igitur adionibus perpetratis, nifi confcientia occalluerit, fuccedic poenitentia. Sed num hare fufficiens eft expiando peccato & ira: DEI placanda:? Minime. Siquidem inter finkam pcenkentiam atque infinitam pcenam, quam delido fiio infinite gravi promeruit peccator, nulla detur proportio. Nulla igitur alia fuppetk ratio, ad tenorem Religionis Evangelica; ex tanta miferia emergendi, quam ut homo ad gratiam Divinam fupplex confugiat, & ab ipfo remiffionem peccatorum precetur; quam etjam propter Mediatorem hac condiuone impetrat, ut vitiorum fordibus fefe in pofterum

11 »fe } 7 { s" rum nor» contaminer. Hax eft fimplex & unlca via, quam Religio Evangelica oftendit, ad ver 3 m cum DEO cenjundionem iterum perveniendi, Contra ea autem Pontificia Religio per veram virtuos ac veritatis loxodromiam non tam deducit homines, quam potius in alia atque alia diverticula eos feduck. Ex quo enim Pontifex Romanus fupremam fibi in facris audorkatem arrogavit, varia excognavk compendia, fibi futeque dominationi proficua, re tamen, ipfa prorftis abominanda &ad peccatorum expiationem inepta. Hominibus enim fibi devotis perfvadent Pcntificii, ad remiffionem peccatorum impetrandam fuftedurum, fi fifco Papali pecunia: quandam fummam, gravitati peccatorum juxta x- ftimatronem Pontificis proportionalem folverint; quo facto, lkteris indulgentialibus a Papa vel ab hujus delegatis muniti, condemnatronem in pofterum non extimeicent, fed quarvis deinceps fäcinora in foro Divino impune patrare poffunt. Supervacua igitur ex placitis Pontificiorum eft prioris pravar vita.- emendatio, qua: admodum molefta a plerisque mortalibus habetur, quum grånarn Divinam facile impetrare poftinc abftinentia certorum ciborum, jejuniis, crebro keratis reckarionibus fa.- luratronis Angelica:, peregrinationibus- ad Sacra loca, largkiooe m monafteria, ac fupevfiua templorum atque altarium dotatione. Ex quibus omnibus homines in eams inducuntur opinionem, quod leve quid fit, vitam fuami ad legis Divina: aofirtum componere, quum ornne a\)e- -m pundum, qui Sacerdotes fibi babet propkios. Ilade dhucide tipparet, tum quod Religio noftva Evangelica fåndkate prcecepcorum immane quantum differat a Ponrificia, tum quod per hane homines- in diras facile commutentur Harpyias. nlfi bonkate naturs ftta- a pravis adionibus eomroittendk tum detfique,, nonnunquam- retrahanrur,, quod civkates, in quibus. Pondficia dogmata

12 *Bs ) 8 grnata funt adoptata in prxfen-tifti-imim fapiffinre vocentur difcrimen, fiquidem f bes imuunkatis grayiftimis etjam foeleribus ibide-m fit parat3. " V. Ad felicitatem civilem plurimum confert, fi cives Principi fuo, quem fingulari DEf providentix acceptam certé referunt, debitum femper prxfient obiequium, nec vitiis aut terg-iverfationibus moleftiam ipfi creent, neve tam formidine poenx, quam potius amore virtutis ofrt» cia fibi injunda prxftent. Ad hoc cives fine exceptione fingulos exhortatur Religio Evangelica, qux Magiiftratus a, DEO, ipftusque miniftros efle didkat; quibus^qui refiftk, Divinx ordinationi refiftk. Addens, quod his parendum fit non tantum propter kam, aut ad evkandam pocnam fori bumani, fed & propter confcientiam, five ad deciinandam posnam in foro Divino; quibus qui refiftunt, fibi ipfis condemnationem adferenr. Immo ea-.dem Religio Evangelica ad tenorem prxceptorum Divinorum graviter poftulat, ut Principibus non folum probis & manfvetis, fed etjam maievolis & féveris morera in omnibus, qux voluntati Divinx e diametro non repugnant, geramus. Enimvero necßeligio noftraprincipes ab offioiis prxftandis eximit; docet enim, eos ad fupremum honoris culmen in his terris non ideo efte evectos, ut ipfi cteteros per faftum proculcent, aufbonis operaque civiura abutantur ad inanem oftentationem, luxum aut voluptates, quin potius quum populorum fint cuftodes & Paftores, cogitent fibi injundum efle, cives tum ab externis calamkatibus defendere, cum ad internam eandemque conftantem felicitatem, quantum animis ac confiliis conniti vaient, deducere; immo, quod mukum repofcetur ab eo, qui mukum accepit. Si itaque verum eftj id quod omnis xvi experientia veriftimurn efte cam-... proba-

13 «)' 9 ( 'Dl prob avi t, quod firmum ac fclix fit imperium muttra Principem inter & cives benevolentia munitum; ex ailatis iequitur, qaod ad tale imperii robur plurimum conducat Reiigio Evangelica, qurc Principis ac civium.animos vinculo maxirpe rationaii conjungit., irara atque indignationen! exterminat, hicitque ut regnum grariffi* mara pfaebea* foeciena arapliffima: cu.jusdam famiiice, in qua mera charitas & non po te flatis exceilentia diclitat jura ac leges. " VI. Contra ea longe alia eft rerumpublicaru-m fadesj in civitatibus, in quibus Pontificia dominatur Reiigio. In bis enim Princeps quidem m civilibus, led Pöntifex Ro manus in Ecclefiafticis negotiis fumimira exercet imperium. Exinde enim, quod Salvator riofter, m fecum benediclus, dixerit dilcipulo Petro: T«cs Petrus, if faper btmc pctvam cedific-nbo Eeclefiam meam, & adhatc: dafjo tibi cltives regni ca/orum SjrV., mox ex. fué ingenio inferunt PajMColae, per claves regni ccelorum heic defignari poteftatem gubernandi Eeclefiam atque imperandi iingulis Ecciefue miniftris, ceterisque ad cultus Divinä adivuniftrationem quo demum cunque modo pertinentibus.. Pra:terea Saivator noflser ciixit Petro: Pafcc oves measj unde rurlus infefunt Pönrificii: Quod quicquid dictum fit Petro, id ecjam competat iinguiis Petri fi*o pellbribusj quales iefe venditant Pontifices Romani, & quidem ex communi axiömate: quod qni fuccedit in iocura, (uccedat etjam in jus. Enimvero quisque Scripturam Sacram attente legefts facile animadvertit, tura quod petitio principii, uti in Logicis dici (Ve/it, a Pon* tificibus heic committatur, tum etjam quod per per petram non intelligatur Petrus Apoftoius, led confefiio de Fiiio DEI, ab ipfo edita, immo quod non magis Petro, quam ceteris Apoftolis mjun&uni merit; paiceie o- B ves

14 * ) lo ( m ves Chrifti, non eisdem imperare; licet illud ipfi fub u- niverfäli eorum perfona dictum ellet. Ex hoc imperio Ecclefiaftieo Pontincum Romanorum, quod fibi arrogant in perlonas ciericorum, in examinandis c dijndicandis horum adionibus, nec non m bona Ecclefiaftica, non poteft non fumma poteftatis confufio exiftere. Manifeftum enim eft, quod quum Laici Magiftratui civili, clerici autem jurisdidioni Papali tantummodo pareanc, civitas hoc modo evadat biceps, ftatus in ftatu formetur, atque imperium civile, quod ex fua natura & confticutione eft fummum, åkeri poteftati, eidemque extra* nex, in multis fubjiciatur, & ab hac veluti precario dependeat; fiquidem xque efficaciter, immo efficacius imperec, qui eft Dom mus animarum, quam qui eft Dominus corporum, & qui juftis fuis vim per comaiinationem pcenx tam temporalis, quam xternx addic, quam qui temporalem duntaxat pcenam transgreftoribus reprxfentat. Thrafonicum autem hoc imperium & bullatas Pontificum Romanorum nugas, tamquam commenta a ratione atque Scriptura Sacra prorfus aiiena non fert Religionis Evangelicx mitis & humana indoles. Quum enim Clerici non minus tutela magiftratus civilis ac Principis indigeant, quam ceteri cives, & utrosque par commoverit ratio ex ftatu Naturali in civilem transeundi, utrisque etjam xqualiter incumbit, mandatis fui Principis morem gerere. Prxterea exprefliim eft mandatum DEI, quod omnis anima, adeoque etjam Clerici, fummis poteftatibus civilibus debeac efle fubjeda. Quid? Quod Cbriftus ipfe difcipulis fuis fxpius expreffe prxdixerit, quod non miilus efiet ad mundanum quoddam regnum conflituendum. Quod vero de perfonis Ciericorum modo didum fuit, id tanto magis valet de horum adionibus, earnmque relatione ad leges civiles, quum actiones fint, qux in felicitatem vel infeliqkatem civi-

15 Ms ) ll ( 5$ civitatis prxcipuum habeant infiuxum. Ut kaque in ofcficio contineantur rerum Sacrarum antiftites, imprimis curare debent Imperantes, quum vitx illorum ac niorum exempla maximam habeant vim in commovendis ceterorum animis five ad vircutes five ad vitia.. VII. Sicut corpus quodvis organicum fine nervis confiftere non poteft; ita nec civitas ulla felix eric,dum ipfa deftituicur pecunia, nervö illo rerum gerendarum. Malta enim funt negotia, qux in civitate ger i non poftunt fine fumtibus, fine quibus nec comparari exerckus, nec ftipendia bene metitis folvi poftunt, fed tota respublica brevi tempore diffolvkur. Quid igitur xquius eft, quam ut finguli cives fuis impenfis his fubveniant fumtibus, & fymbolas quasdam in publicum conferant, ut partis opibus fecure & absque metu tam externorum hoftium, quam internorum inimicorum fruantur. Qui enim tributa folvit, Principi fuo nihil dat, fed potius aliquam bonorum fuorum parcem ei commodac, ut ipfam pro re nata impendac in publicam, adeoque in fuam felicitatem. Quamobrem etjam Religio Evangelica inculcat, ut finguli, imperio civili fubjedi, tributa folvant fuo Principi, qui pro perenni eorum faiute excubias agit. Salvator enim nofter, Religionis Evangelicx Stator, exprefle prxcepit Judxis, Ut Cxlari folverent, qux funt Cxfaris. Immo hane fuam dodrinam vita atque rnoribus confirmavit. Quum enim coliedores tributorum ab ipfo, ut homine & cive judaico, poftulaftent nomine Cxfäris tributum, non tantum non recufavit, fed mox prxcepit Petro, ut pro utroque f\nc mora folveret. E- nimvero in ifthoc rurfus negotio ab xquitate & prxcepcis Salvatoris noftri admodum difcrepat Religio Pontificia. Ex hujus enim plackis Ordo Sacerdotum & Mc>. nachorum ab immunitate quorumlibet onerum civiliurn B 2 prorfus

16 12 prorftis eft immunis; aot fi ornnrno ipft, urgente necefiiitate', in partem tributorum quandoque vocentur, id tamen -qua(i precaiio a Rege Sacrificnio obtineri vulr. Atque hxc eo usque valenr, u potentiftimi Monarehx tributa Sacerdotibus, raro i-mponant, fed dona gratuha (dons gratuits) ab ipfis expetant, qux tamen fi vel negentur vel definko tempore non prxftentnr, rigida militum opera folenc extorqueri. Ppfe quoque Pontifex Romanos fil ris fuis permktk, fine fine & modo fpeciofis qui busvis fub trealis opes corradere,;& graviftime indignatur, fi quis eorum dkefcendi ftudio limitesponere fatagat:, VIII. Felicitatis eivilis partem hand mrnimam conftkuk Liberias, quxauro contra & argento carior haberi fölet. Confiftit autern Libertas civrlis in eo, quod qui-sque civis ad tenorem Legum tamdivinarums quam a Principe lätarum, vivens, nullas extimefcat opprefliones, fed vkx & opumfuarura fecurus, negotiis fuis vacare poffit. Enimvero hxc tanta prxrogativa major omnino eft in imperio, in quo fbvetur Evangelica Religio, quam. alibi. Quamvis enim Princeps. in culmine honorum, uti decet,,fit conftitutus, non tamera vel Religio noftra vel fana ratro ipftim eximk ab obfervaiv tia quorundam officiorum., ftcut jamin antecedentibns o- ftendirous: quareper Religionens Evangelicam couftkukur benevolentrx qurdam nexus inter Principem & cives, & merum in decretis beneplacitum heic exfulaf, adeoque etjam Princeps, fénfu Religionis noftrx imbutus, non facile abutkur fua poteftate in detrrmentum civium,unde tandem fequkur, quod Religio Evaugetica optime conveniat temperat"i3 imperii formis.: Id, quod non folum in theoria, fed in praxi etjam verum efle, experientia fatis fuperque comproba-t. Adde, quod quum Religio Evangelica admoneat om-nes homines vinculi illius fangvinis, quo fibi inde a prima & communi generis. noftri origine funt invicem obftridi>

17 m ) *3 c di; xqualkatem quoque illam naturalem inter cives m fcri*- tum redintegrat, in quantum hane fera t faius civitatis. Alias autem longe eft indoles Religionis Papifticx, quippe qux femel recepca non foveri rnodo, fed femper dominari cupic: quamobrem fieri akter non poteft, quin inter fupremam poteftatem Civilera&Eeäeftafticamcollifiones iteruro iterumque exi dant; quibus in cafibus, hxc rlii non folum xquiiibraret,fed illam forte etjam peftumdaret, nifi Princeps abfoluta poteitate, libertati civium minns conveniente, gauderet. Quare etjam in plerisqueßegnis,übi viget Religio Ramano-Cacholicaj forma- regirainis Monarchica obtinet. Hoc quidem obfervavit illuftris MONTESQUIEU, qui rede omnino adferit: Que la Religion Catholique convient mieux ä uue Monarc/ne, & qne la Proteftante s' ac~ commode mieux d' inre repy.blique, qui tamen in eo fallitur, quod exdiverfinateclimatiirnpotifliniuna difcrepantiana. Religionum arceftat.. IX. Quam certum eft, quod intempeftivum otium fit vitiorumquorumlibet palxftra, tam fmiftrum etjam & inau'- fpicatum in civkate eft fignum,mukitadinem hominum vägan ofiofam. Si quis enim familiam i-ntret, ibique inveniaf homines vel decuftatis leden tes brachris, vel geni-o-, fomno» aut rebus tanturomo-do ludicris indnlgehtes, cerco certius colliget, vitx adeo ignävar pedilequam ckiu-s ferins futurar» paiipertatematque fqualorem. Contra ea fx ad littcra quxdam appellens animadvertam fingulos cives fuis jugker intentos negotiis, vel proficuas artes fedulo excolere, vel munera fibi demandata pro mte & fidelker exfequr, co-iligere iicebit, ejusmodi civitatis incolas ad felicitatem fummopere contendere. In quo quidem articulo Religionis n-oftrx E- vangelicxprxftantiaiterum elucet. Poftulac enim ipfa, ur unusquisque quotidianis ihfe exerceat laboribus,icaquidem,* ut iilum allmentis indignum cenfeat, qui laborare detreder, B 3. A

18 m)h ( A qualege ne quidem facerdotes éxemtos efte, ipfa prxcepti univerfalitas latis comprobac. Sed ne cav.ilandi occalio in hac re darecur levicati humanx, DEUS exprefle magis fuam voluntatem in hoc negotio deciaravit. Ipie enim operatores in fuam vineam conducens, non ociofos defideravk fpedatores, fedtales, qui parcibus munerum fibi demandatis rite fungerentur, illis maledicens miniftris, qui opus Do mini fegniter facerent. In hoc rurfus pundo Religio Papiftica tam a Scriptura Sacra quam a Religione Evangelica valde difcrepat, Sicut enim Pontifex Romanos Sacerdotes & Monachos ab oneribus civilibus,quantum valet,eximit; ita eosdem cultui Divino confecrans, vuk ut cantando & cercas precum formulas recitando lauta fibi acquirant fålaria. Ita autem in civicadbus multiplicatur genus hominum otio devotum, & non nili fruges confumere natum, quod alieni laboris frudus,gratis devorat. Prxterea Pontificesßomani cukum fandorum introducendo, fingulis hifce Diis minorum gentium fuos adfignarunc dies feftos, quibus raro licet confuetis vacare laboribus. Quid? Quod eo dementix procefterint, ut quum cultui Divino unum feptimanx diem deftinant, reliquis fex invocacioni fuorum fandorum impendant, fandiusque habeant opus, ad arculas, quibus reliquix hominum, fjepe fidorum, funt inclufx, dona deponere, quam viventibus benefacere. Docet igitur experienria, quod in regionibus, in quibus Religio Pontificia maxtme dominacur, agri paftim incuki jaceanc, artesque, qux optima prxbent vitam fuftentandi adminicula, vel penicus negligantur, vel fal tern eo, quo par eft, ftudio non tradentur. Denique ficut Religio Evangelica eximiam (pirat manfvetudinem, ita licet xgre ferant eidem addidi, dum alios a vera falucis femica declinances vident, attamen ab humanitate & verapietate prorfus alienum cenfent,quos ad meli- - rem frugem redudos cuperent, eosdem, fi ad fuas partes admonid nonaccedant,graviflime perfequi. Habent enim regulas m

19 «I ) 15 ( S» regulas morum, fibi ab optinio Salvatore prxfcriptas, qui fuos in orbem mific difcipulos, pedo,non gladio inftrudos, ut docerent, non cogerent, nedum nocerent: Cujus etjam eft mandatum: Sinite zizaniam juxta triticum crefcere usque ad tempus meftls. Sed dominandi oeftro magis perciti funt Pontificii, quam ut mitia adeo fequerentur principia. Filiis enim Jovis Capicolini non infrequens fuit, perfecutionnra tempeftates contra eos excitare, qui diverfa ab ipfis fentkent, & quos argumentis convincere non potuerunt, eosdem tormentis opprimere non dubitarunt. Quibus autem in cafibus, non DEf,non flux Religionis, nec Principis, fed fuam fub pietatis larva egerunt cauflam. Non DEI, quippe cujus fingulaprxcepta eximiam fpirant <pi*avswnictt & ad veram hominis felicitatem funt direda: non Sux Religionis ; quippe nemo non fanus truculenta averfatur facra: non Principis, quippe cujus regiones tam hominibus probis atque induftriis, quam magnis opibus artibus hifce Pfeudopoliticis & Pféudo-Chriftianis ita fuerunt exhauftx, ut imperium poft cleiiquium adeograve vel nunquam vel faltem non nifi poft plurimum fxculorum decurfum plene convalefcere potuerit: cujus rei adeo ludiiofa exempla fuppeditat Hiftoria, ut ad eornm recordationem animi etjam pofterorum vehementer exhorrefcant. " X. Nulla propior eft ratio, ceu in Moralibus demonftra,- tur, quare commiflx adiones homini vel ad prxmium vel ad poenam in foro civili acque Divino imputentur, quam quod DEUS hominibus infttnxerit tam intelledu, quo i- pfam adionem una cum ferie plerarumque circumftanriarum jam ante nrxvidere poflunt, quam voiuntate, qua bonum eligunt& malum averfantur PrxviditequidemDEUS ja,m ab aterno quicquidin hoc mundopontingerer, ita certo, ut falii nunquam poflit Ejus prxfcienda, hujus tamen certitu-

20 3KS ) TB \ g?r certltudo non toillt v-cl «on-tingentiaaj aflionum vel libertatcm voli.-nta._is humans:, quemadniodurn praevia Scriptura Sacra luculentur dccetreligio noftra Evangelica. Quod quum ita fit, homines ad raticnes aftionuni fuarum redde-ndas poftulari poflliut, quippe qui de agere potueraiit & nen a- gere, Hm-ic autem dogmati c diameiro adverfatur coriun opinio, qui a- äiones quaslibet humanasfatali cuidam neceilitati, quae ufu.ni llberi arbis trii in hujusniodi rebus pla-ne exilingvit, fubjiciuiif. Qiiod quidem placitum Caiviiiranis quibusdarn txibnitur; fed quod ficuti raticni ac Revckuioni eft contrarhmi, ita qiicque reipublkir. eft pernkiofifiimum, Adnnfia e. nim hac hypothefi, homo in machinam mutatur, ipfeque non rationis decreta amplius, fed imptilfum, quem alitmde accipk, fcquitur. Qukl autem in iiis cafibus prodeflent optima: I.eges a DLO vel a Frincipe lata 1, fi his non obitantibus homo non poliit nen agere, atque per fati neceflitatem vcluti per impetum tonentis abriperetur? Nonne iniquum, faitcm in- Jiumanum föret, punire improbos, quum non potueriiit non pcccaie? Qiiare,quxfo,i!lis imputarenmr fcelera, quibus fefe nen obfhingere, utique in illorum non fuit poteffate? Nonne vani prorfus efient a \us deliberare, confultare & capere coniilia? Profedto, nibil omnino valerent ratio. cinationes, nikil fapientiffima confiiia, nihil acutiilimac ae diligentillimx prodeflent confultationes. Quodcunquc enim quis ceperit ecuii Ht. m, _& quomodotunque fe gefierit aut torleiit; id tamen eveiiiret, quod ex fati neceilitate evenire deberet. Quare fi perverfa hxc inolefcat, opinio, brevi omnis inter homines exfularet humanitas, quunhn feeundis i'ei'c efteiy rent & impotenterfefe erga alios gereient, & eentsa ca in adverfis arumutn defponderent, quum ne fpe quidem ex pericuiis vel calaniitatibus émergendi fefe låétare poffent. Alii tibi femel quid facinoris aninto éoncepértint, pertinacitcr id perfequerentur, quod fatali neceffitaie fe ad iden» patrandum rapi arbitrarentur. Ex quibus dijucide patet, quod per opinionen! defato inevitabili, fumma fat injuria Optimo Natur* Architeéio, quippe qui ifthac ratione föret cauifa mali tam phyiki quam moralis. Quod abfurdura merito deteftatur SanclifiimaReligio Evangelica. Quoties igitur Fatalifta triftia hxc ingeminat verba: Dejittefata DEUM flcc!'ifpc~ rcrc precando: toties venis Chriftiamis, benignitati Patris ccekitis cunfi, fus, hiiaritcr exclamat:fleffam rara fata precando. Plura ad illuftrationem pracfentis argumenti m medium adferre nunc non vacat; coiophonem igitur huk opcllx impofituri, DEUM omnis Felicitatis Auctorem & Statorem fupplices rogamtis, velit,religionem noftrata Evangelkam, ceckfte illud Palladium, & omniura virtutum bådn, fartam teftamquead confuinmationem usque fxculi confervare, ut numquam de- at homines inspiritu ac Verita teipfura invocantes,<3.ritecckbrantes NOMINIS EJUS GLORIAM.