INCLINATIONE MAGNET ICA, Mag S A M G E L I S D U R /E I, CAROLUS GUST. AVELIN, DALEKARLUS. SU B PR^SIDIO, UPSALI CUJUS PARTEM PRIOREM,

Transkript

1 gui ; D. B. SPECIMEN ACADEMICUM, DE INCLINATIONE MAGNET ICA, CUJUS PARTEM PRIOREM, CONSENS. AMPLISS. SENAT. PHILOS. IN REGIA ACADEMIA UPSAL., SU B PR^SIDIO, Mag S A M G E L I S D U R /E I, Physices PROFESS. Reg. et Ord. nie nqn Reg. Acad. Scient. Holm. MFMBRI5 PUtiLICO EXAMINI MODESTE OFFERT CAROLUS GUST. AVELIN, DALEKARLUS. IN AUDIT. GUSTAV. DIE XIX. MARTH, ANNl MDCCLXIII. H. A. M. S. UPSALI

2 VIRO Admodum Reverendo atque Praclariffimo Dn Mag. M A TTH I/E RAMZELIO, PASTORI & PRzEPOSITO Ecclefiarum Salen flum Meritiffimo, Adjacentis Diftrictus ANTISTITI Am Materno, AdcuratifTimo, Ad Cineres Colendo. Favoris Tui Angularis, Cari[pme Ave^ tam erga me, quam paternam domum, tot tantaque exftant documenta, ut ea digno prteconio celebrare nequeam. Supremo rerum humanarum Statori fummam debeo habeoque gratiam, quod ei placuerit, Te, fulcrum, decus atque delicium noftrum exoptatiftimum, in venerabilem usque canitiem, fartum atque incolumem confervare, quodque occafio fe jam offerat publice prcedicandi benevolentiam Tuam vere paternam, qua nos, nullo non tempore, ampledi es dignatus. Ineomtum hoc opufculum Äcademicum Tibi confecro, in pii ac venerabundi pectoris teoeram ; ferena id" adfpicias fronte, humillimus oro atque obteftor. Me ura erit votis precibu-sque Deo fupplicare, velit Ti bi, fua Divina gratia, adeflé, &, vires animi corpo ris q ue corroborando, feneriuti Tut addere incolumitatem iliibatam. Ero, quoad fpiravero, Admodnm Reverendi atque Pratclaviffimi NOMJNIS TUI culior humillimus C. G. AV ELIN.

3 MONSIEUR Monsieur CHARLES JEAN WIKMAN, DIRECTEU.R & MEDAILLEUR å la Banque. 7 * f V t C'efl une ancienne continne å ceux, qui clon* nent des ouvrages au public, de les dedier ä leur bienfaiteurs Ef de celebrer leur memoire, puisque par les moyeiis qidils nous ont journi, ils ont contribué ä notre bonheur. Ceß aujji, Monfieur, pour fatisfaire ä ce devoir Ef å mon inclination; que je prens la liberté de Volis dedier cette dijjertation de /' Inclinaifon Magnetique, comtne une preuve de la reconnoisjance Ef du refpet, dont mon coeur eß penetré de toutes les graces, dont Voits m'avez favorifé. Je meßimerai le plus beureux du nionde, fi par mon zele ä Votre fervice je pouvois1 meriter la continuation de Vos bontes. Au rcfle je ne manquerai pas dladrejfer des voeux ardens au ciel pour Votre felicité Ef celle ' de tous ceux qui Vous appartiennent, un profond refpet. MONSIEUR Je.fvis avee: Votre tres bttmble Ef tres obeijjant Jerviteur C. G. AVELIN.

4 CASSEUREN och PÅSTMÄSTAREN Vid AVeIla Bruk, HÖGAKTAD HERR GABRIEL AVELIN, min huldaste fader. Den fom ej forqvaft all Tand eftertänka, åtlyder med nöje de ikyldigheter, fom en fornufrig ledolåra eftertryckeligen påyrkar. Ibland defta råknas billigt et tackfamt finne mot den, fom med hjelpfam hand behagat bitråda våra behof. Ju flera vålgerningar å dencena ftdan, ju kraftigare forbindelfe å den andra. Min Huldafte Fader har jag haft Gud, a* anfe for min ftorfta vålgorare. En vålflgnad åhoga for min upfoftran, ofparä moda och koftnad for min framgång åro hårtil ojåfaktiga vitnesbörd. Jag häftar fålecies i den djupafte Ikuld. Forgafves letar jag efter ord, fom kunna rått tolka den erkåntfla, hvilken mitt inre hyfer,utan har ftorfta ordfak fkatta mig högft lyck lig, då jag år förvillad, at min välmening blir al en Fnild Fader med vanlig ynneft anfedd. I detta fåkra hopp driftar jag mig tilågna min Huldafte Fader detta mit ringa fnillefofter, fom et prof af en fonlig tilglfvenhet, flytande af et vordnadsfult broft, hvilken ej forr ån med lifvets aftynande fkal uphora. Emedlertid fkal det vara mit gladafte göromål, at for min Hulde Fad ders och Moders välgång och trefnad anropa den nådiga Almagten, och in til min-fifta lefnadsftund framhärda MIN HULDASTE FADERS lydigße fon C. G. AVELIN.

5 aras proprietäres & effeflus Magnetis, ab eo usque tempore, quo yirtus Angularis hiijus iapidis cognita fuit, nimium quantum raerito admiräti fant omnes, quibus inyeftigatio rerum naturalium corcii fuit. Plures itaque Phyfiei omni ftudio in id incuouere, ut quantitates, affectiones & leges virium Magneticarurrt eruerent; rem autém.tanti moment! perflringendo veritatem elicere, hoc opus, liic labor. IndefeiTo tamen labore & Audio plurimum profecerunt, & varia utilia detexerunt, fpeaantia virtutem Magneticamtam Attra&iva?Uj quam DireBivam; h^c producit Acus Magneticte, fic dibarn DMnationem, & hiclinationem, de qua pofteriore, pro modulo ingenii, quam pauciüimis, nunc. agere nobis eft animus. Solitum tuum, B. L., favorera enixe expetjimus, &,ut leyiorem hunc laborem ' A, can- RP* - i I

6 )J( eandido dig nari velis calculo, etjam atque etjam rogamus, & efhagitamus. * Il- Si acus, feu virga ferrea, Magneti non adfrifta, fulcro aut iiylo cuidam ita imponatur, ut in fitu hori zontali sequilibrio gaudeat, eu-ndem fitum non retinet vi Magnetica imbuta; Ted in hemifphaerio terrae boreali, cufpis ejus feptentrionalis, & in auftrali, altera ejus pars ad meridiem vergens, infra horizontem, ut plurimum, deprimitur. Haec depreflio acus, feu angulus ille, quem acus, hoc modo inclinata, conftituit cum piano horizontali, per centrum motus dueto, Inclinatio Magnetica, feu Acus Magma, vocatur. Ad incommodum evitandum in compaflfis marinis confvetis, hac Inclinatione örtum, nautae aliquantulum cerae extremitatiacus, quee e'evatur fupra horizontem, adfigere, vel etjam, illam altera cufpide graviorem facere folent, pro reftituendo aequilibrio. Roberto Normanno Britanno gloria inventionis hujus proprietatis Magnetis, feu acus Magn:ae tribuitur, qui primus A:o 1576 acus partem boream Londini inclinalle 71 gr. 50 m. obfervavit. Novum hoc inventum magni iecerunt ferutatores natura? ; pradertim, cum haud pauci, licet praepropere, putaverunt, hane, prce ceteris a- Iiis modis, infervire J i locorum inveniendae, tantopere etjamnum. III. Maximo ifli Proble- mati, licet per hane theoriam, vix fatisfieri polte vide tur, fumma tarnen caret utilitate; etenim hacce, fine dubio, obtinere licebit penitiorem vismagn:ae cognitior.em, quoad ipfius intenfitatem & direclionem, quin & Polorum Magneticorum veri in terra fitus, magnitudinis, perpetuarque converfionis; unde major certe affundetur lux doktrins de viribus attraåricibus in genere, qu#

7 ) 3 ( qute in Phyficis maximi eft momenti. Cuivis itaque pofteritati inlervire cupienti, etjam hoc experimento rum genus non fatis commendari poteft, cum Äcubus Inclinatoriis, xque magnis, seque gravibus, figura: fibi fimillimis, & perfeftiftime elaboratis.. iv. Quamvis Inclinatio acus Magn:# jam ducentis fere annis nota fuerit, parum tarnen, quod dolendum, ob varias difticultates heic obvias, effeftum eft in iis, quac ad explanatam notitiam hujus compiicati phamomeni evolvendam conferre poftimt. Multi quiaem in hoc negotio vires Cuas periciitati funt, quo vero fucceftii, aliis judicandum relinquimus.. V. Verforium horizontale Inclinationi explorandcc non fuioe accommodatum,omnes facile comperierephyfici, pr#cipue, cum centrum motus in illo paullo fit elevatius centro gravitatis, unde, alterutro termino acus depreftb, centrum gravitatis elevatur ab altera parte, & adeo"verforium ex gravitate irerum defcendit, quam o<b rem, ut efteftus gravitatis evitetur, & vis Magn:se tantum habeatur, ejusiiiodi machinas conftruere, necefté eft, in quibus centra motus & gravitatis omnino conveniunt, quin & acus liberum, quantum fieri poteft, motum verticalem habeant. His conficiendis varias methodos accommodarunt, quas omnes prolixius recenfere non vacat; plurimi etjam obfervatores conftructionem inftrumentorum, atque acuum fuarum non attulerunt. In confefto autem en:, maximam curam atque diligentiaam adhibendam efte, tam in ipfis experimentis inftituendis, quam pr#cipue in pyxidibus rite conftruendis. Minimum enim Vitium in Harum compofitione latens, facile efficere poteft, ut Inclinatio vera Magnra non obtineatur. Ad omnes, qu# heic probe obfervanda: funt A 2 cir-

8 cum plerique fatis non attenderint, nan in irum, complures eorum obfervationes, eodem loco, & tempore fufceptas, pius judo discrepare. Kinc antequam certo conflat, quomodo machinse hx ita inftituanfrur, ne cauffa erroris cujusdam experimentorum illis infit, progrefliium in hac dodlrina faciendorum nulla efl fpes; obfervationes fachv aut facienda; parum fic nobis proflin t: adcuratam enim inftrumentorum conflrudlionem in dubium vocantes, veritatis obfervationum convinci nequimus. Hac de re, pro more fuo, ioiidifiime egerunt.duumviri excellentiffimi Dn. Dan. Bervov.Uius &Dn. Leonh. Eulerits, in Diflertationibus fuis ad Reg. Acad. Scient. Parif niiflis, De optimo medo conficiendi pyxides Inclinatorias, ob quas quoque pra;mio promiflo adfecli funt; led htecce, ut & alia recentiorum opera, pofleriori parti opufculi hujiis, relinquere conftituimus, nuncvifuri, qua; ante illa tempora, ftudio & induflria Phyficorum, in lioc negotio Inciinationis Magneticaq funt peradta.. VI. Quo inftrumento, quave methodo nfus eft Nprmannus in fua obfervatione capienda ignoramus, quemadmodum neque conflat ratio obfervationum plurium in feculö proxime preeterlapfo inflitutarum, pra;ter Leotaudi; infgnis hic Mathematicus adhibuit acum oblongam, ab utraque parte fui axeos arque gravem: axis excipiébatur ab annulo cupreo, qui ex feta equina fufpendebatur in circulo a*neo in 360 gradus divifo, atque pondere annexo in f tu verticali tenebatur. a) Qua: cum hac fua acu öbfervavit, omnino nos latent; tarnen alias quasdam fere eodem tempore fadlas obfervatio nes, adferre lubet. lindfonus A:o c 1608, ad la titud. Boream 61 gr. 11 m.,invenit Inclinationem 79 gr., & ad latitud. ]3or. 75igr, zz m-, prope Nqyam Zemblam, pepe- ar- i A\ circümftantias, '

9 # ) T ( # réperit acum Magneticam fuiile fere perpendiculäretn ad hörizontem,nempe(inclinafle 89 \ grad. Rid/eyus A:o 1613, Inclinationem Londini inter 72~& 73 gr. interferuit. Gilbertus eam ibidem indicayit 72 gr. & Bondius gr. 30 m. Grandrwnicus Inclinationem Turonibirs 70 gr. expertus eft. Varia tentamina pro Inclinatione invenienda feeerunt Fucilleus in Americano itinere, Semlerus in Germania, Noellius & Poimdius per mare Indicum & /Ethiopicum navigantes, maxima autem inter obfervationes eorum, eodem loco babitas, deprehenditur diflerentia. fuit ad horizontem ad latitud. Auftr. 35 gr. 25 m. plaga Acus Nceilii perpendicularis Hypoc ecia,meridiano transeunte fupra Madagalcar. Sub jequino&iali obfervavit Inclinationem 10 gr. 30 m. & in alio loco fub jequatore 5 5 gr. Hadeyus A o 1700 invenit Inclinationem ad infulas Cabo Verde fuiile nullam, adeo ut acus in fltu horizontal! remanferit. Ksc faltem indicant, quod quoquepiures recentiorum abunde confirmant, Inclinationem acus Magneticae hon lub a;quatore efie nullam, necin eadem latitudine eandem, neque ad Polos maximam. Obfervationes infaper Cunninghamij Poundii. Nceilii & Fueillei edidit Celeb. Musfchenbroekius. b) Ulterius itaque progrediamur, & exponamus adcuratiora bnjus arvi experimenta. a) MuJJchenhvcek. DiJJert. de Magnete pag. ipo* b) L, c pag. 206 &T1 fean.. VII. IngeniöfilTimi illi viri Gråhamns & Whißomis in notitia Inclinationis Magma; adquirenda, multum ope ra; pofuerunt; hic etjam tradlatum quendam Of the dipping Ntedie confcripfit, quem nondum videre licuit, fequentia tarnen habet MufTchenbroekius, d) Acu unius pedis A.o 1720, obfervavit Inclinationem Londini 73 gr. 45 m.; acu autena 4ped.,cujus pondus erat 4012 fgran. A 3 ean-

10 & ) 6 ( # eandem 7$ gr. 10 m. compei it. Supra caudam hujus a- cus collocavit pondufculum 1 f- gran, quo in fitum ho rizontalem rediit; féd a!ia acus, ponderis 4582 f gran. ~horizonti parallela fiebat, impofito pondere 1 \ gran. Grahamus maxima cum follicitudine experimenta Londini cepit, initio Anni 1723, cum verforio a fe dexterrirge confeclo. Acus ejus fuit 12T% pollic. longa; in medio lata fed verfus terminos y^poll., & craffitie gaudebat circiter poll. Totum ejus pondus fuit circiter \ unc. Troy. Axis ipfius termini erant pertenues, & optime politi, impofiti aciebus lamellarum chalybearum politilfimis, fuper quas acus ofcillando libere volveretur. Angulus Inclinationis percipiebatur margine femicirculi a?nei, in gradus divifi, illorum vero juxta quos terminus acus borcalis Londini ofcillando movebatur, quivis in fex partes erat divilus. Cochleis redifebatur duabus femicirculus libellis normaliter in verum fibi ftatum, invicem qui junctis; determina- vi tro infuper erat inclufus, ne acus a motu aeris turbaretur. I la!c in meridiano Magnetico ofcillans arcum 10 gr. defcrihebat. An. 1722) Primat 25 vibrationes peracta? funt 2 m. 58 lec. Mart. 20) Sequentes Medium pro una vibratione 6 5 t. Inclinatio acus 73 gr. 15 m. Acum fubvertit, adeo ut extremitas axis antea in orientem vergens, jam occidentem Ipe&aret. Prima? 25 vibrat. 2 m. 49p Sequentes m. 39 C Medium pro i vibr. 6 $6. Inclinatio 73 gr. 50 m. Eodem modo ac antea, acum eidem Magneti adfricuit & peracta? funt ofciilationes Acu fubverfa rimac 25 vibr. 2 m. 49 f. 25 vibr. 2 m. 41 f. oc eft una vibr. 6, 76 h. e. una vibr. 6, 44 Inclinatio acus 73 gr. 20 m. Inclinatio 73 gr. 45 m. Acum

11 # ) 7 ( # A cum iterum fupra alium Magnetem duxit & Primae 25 vibr. 1 m. 58 f fequentes 25 vibr. i.m. 46 f. Una vibr , 48 Inclinatio 73 gr. 55 m. Acu fu by erfa Primae 25 vibr. 2 m. of. fequentes 25 vibr. 1 m. 57 Una vibr , 74 Inclinatio 74 gr. 10 m. Acu denuo vi Magnetica imbuta, baud aliter ae in primo experimento primae 25 vibr. 1 m. 35 f fequentes 2$ 1 m. 34 f. Una vibr. 3, 78. Inclinatio 74 gr. 20 m* Experimento repetito, Inclinatio fuit 74 gr. 20 m. Acu fubverfa primae 25 vibr. 1 m. 33 f. fequ m. 34 fl Inclinario acus 74 gr. 25 f. 8C iterum repetita fuit 74 gr. 30 m, Anno 1723 Martii 31 Gr. M. Inclinatio. Hora diei , o.a.m ,15.P.M. Apr. i ,45. A. M o A. M P. M. IncL Apr. Gr. m. hora. M. 9.74,40. i o. o. A. M. 74, P. M o. A. M o- P- M. 21, A.M. Ultimte 50 2, I:mx 50 2, 53 j Fodemdie I:mae 50 2, 47 hora praeterlapfa Ultimi 50. 2, 16. Ultimi 50 2, 35 ä Mais

12 # ) 8 f # Mail 20 Acu denuo Magneti adfrida, Primas 50 Ofcii 2 m Eläpfa hora ultima $o, 2. m. 20 f. Hsecce, & omnia alia a le inftituta experimenra, quin & veitorium fuum ulterius defcriptum, inferuit ipfe follertiflimus Grahamus TransaÜioiiibus Philofophicis b). Detéfto hac ratione, tempore (T), quo ofcillationes minores abfolvit acus Inclinatoria data? longitudinis (1), atque aliunde cognita longitudine penduli Ifochroni (L) 111 loco quo obfervationes inflituuntur, comparari poted vis Magnetica directrix cum vi gravitatis, ope formulx L x T ex theoria ofciilationis perfacile deducend^; ni- X2GOX 1 LxT1 mirum, Gravitas eft ad vim Magneticam, ut 1200X / ad I; ita, e. g. in experimento Grahami, fuit acus 12 poli. adeoque 1 12 ; ofcillationes minores peragebantur tempore 330 tert. unde Tzi330& T2" 330* ; Longitudo penduli Ifochroni, feu ofcillantis minuta fecunda Londini, feu.ln 39,2 poil. Hisce'fubflitutis in formulam allatam, predit. quam proxime Gravitas ad vim Magneticam, ut 296ad 1; (ed ex calculo Musfchenbi'oekii, paullo prolixiori, ed fere ut 295 ad 1. a) L. c. pag. iyp. feq. b) Vol. 33. pag fequ.. VIII. Pofl Grahamum Inclinationi Magnetica obfervan das (efe Jaccinxit Cel. Musfchenbroekius, qui plurimum fludii & operas in hane inquifitionem infumfit, pluraque peregregia pneftitit, limas tarnen obftoxia, quas quoque nec defuit, uti fuo loco dicetur. Ufus eft laboriofiflimus hic vir tabula lignea quadrata, verticali, a cu jus alterutro angulo fuperiofi, tamquam centro, defcripti erant, 6c in partes äquales diviü, plures quadrantes circu-

13 circulorum ; & ) 9 C # fingulari aftificio tabula affixa erant duo capita, feu excipula, quorum utrumque lamina vitrea politiflima, planaque tegebatur, itaut fupra hxc axis a- cus, in ipfo centro circulorum pofitus, libere moveretur, absque ullo fere attritu. Acus heic adhibitse utrimque definebantin eulpides aeutiflimos; per medium feu centrum gravitatis transibat axis tenuis, perfeae rotundus, & politiffimus. Infuper, acus impofita excipulis, quam adcuratiffime erat a'quilibrata; quod ut obtineatur, incredibile, quantum laboris perferendum, adeo quidem, ut fumma requiratur artificis tam dexteritas, quam patientia. Et, qvum vero fit fimillimum, hane adcurationem, in priorum acubus aquilibrandis, non adhibitam fuille, exceptis Whiftoni & Gra-hami, tanta inter obfervationes illorum deprehenditur differentia, ut vix illis fidere liceat. A:o 1728 Martii 23 Trajecli Batavorum pluribus acubus diverfce longitudinis Inclinationem obfervavit ; hte tarnen, etfi eidem Magneti adfriftaj, noneandem indicabant Inclinationem. Acus bipedalis plerumque inclinabat 60 grad., interdum 59 & 61 gr. Altera 3 \ ped. longa plerumque Inclinationem 72 gr. commonfrabat, atque diverfee ejus Inclinationes non gradu differebant. Alia acu 4 ped. Ipnga, in medio-i poll. lata & tv P H. crafla Inclinationem 67 gr. aucupatus efl. Hcec acus a fitu quietis remota plerumque ad grad. 67 rediit; interdum ad 68, vel 66 gr. vel minuta diverfa, in ter hos gradus fere intermedia. Acus Grahami videtur quidem Musfchenbroekii fuifle adcuratior, quia inter diverfas Inclinationes ejusdem acus mox repetitas, non major quam 4 vel 5 minutorum differentia intercedebat. Ex hac diverfa Inclinatione acuum diverfa longitu dinis, quam Musfchenbroekius expertus efl, #que ac Whiftonus, concludit ille, quod acus IncUnatorice di- B yerfe

14 ) io ( verfar longitud. erjam diverba agantur Inclinatione. Fluribus autem adcüratioribus experimeritis ivabi iatur hare regula, oportet, antequam aliquid certi llacuere liceat; fhcile enim fieri poteft, ut differentia hasc ab alia dam caufla qua- accidentali, feu a vitio quodam inftrumenti, orta fuerit. Acum fuam 4., ped. cujus totum pondus erat oiof gran., ill bitum horizontalem redjgit, impobito cubpidi ejus audra'i pondufeulo if-gran. Difficile autem, & mi nus certe forbitan virtus direetrix Magn:ca lioc experiment» determinari pofié videtur. Melius quidem huic fini obtinendo infervire poltu.nt oblervatiohes ofcillatio- 1111m acus, ad quas etjam Musfchenbroekius attendit & deprehendit obcillationes eo breviori tempore abfolvi, quo arcus bunt minores. Dum acus 4. ped. in Meridia- 110 Magnxo arcum 10 grad. defcriberet, 10 primär vibrationes acus abfolvebäntur in 3, m. 32, f. 10 in lequentes 3, , b & 10 Ultimos in 2, m Acu 3 ^ ped. so primas obcillationes peragebantur in 2, m. 44 b. & 10 fequentibus peraetis, fuit totum tempus impenlum 4, ,11 Acus bipedalis primas 10 vibrationes peradas fuerunt in 1, ni. 45, b. & adhuc 10 aliis abbolutis, fuit totum tempus elapbum 2, b. Quando acus Grahami ar cum i o grad. defcriberet, olcillationes per horte viiibiles erant; acus tamen fpatium Grahami Musfchenbrotekii levior fuit, adeoque etjam ejus obcillationes prins abfol vi, oportuit. Dein audor nofler ita direxit acum 4 ur vibraretur in ped., piano ad anguios reclos Meridianum Magnrcum becante, & olcioatioiiibus acus peraclis, cubpis ejus ad orientem vergens, Inclinationem 84 notabat; grad. & dum acus olcillarét in arcu 10 grad. primär 10 vibrationes fadtas bunt in 4, m. 43 1! & adhuc 10 aliis peradis tempus 9. minut, elapbum fuit 5 adeo ut vibra tiones multo lentius heic lint perate, quam in Meridia ne?

15 # ) II ( # nomagnetico, Sc vis movens imbecillior, aft quantam,' determmare voluit Whiftonus hac propofitione: Quantitas potent ia Magn;ca accelerantis eandem acum Inclinatoriam, ofcillantem in varas plagis verticalibits, efl fem* per, nt cofinus angulorum faclorum ab bis ridiano planis & Magnetico fumto, fupra bori%ontem, quam rientio eile expe- conformem, fe pluries Laudatiffimus deprehendioé aflerit. M*is(chenbroekius, qui in doclnna Magnetica eetatem terere in animiwi induxit, quotidie Inclinationem & Declinationem acuum ipüj meridi^per tres annos obfervando 1729, 1730, 1731, animadvet*- tit mutari Declinatio»nem, quo tempore Inclinatio mutatur, conf. Philof. Transacl. 1732, N. 425 & ubi 426, quoque videre eft ejus Ephemerides Meteorologicas iisdem annis habitas, quin & Inclinationem acus quadrupedalis maximam Sc minimam quoiibet menfe.. IX. I) :nus Duhan de Jandun fervando Memelio Inclinationi ob exquifitius operam dedit A:o 1732, licet experimenta ejus fint luci publico commifla, priusquam A:o 1756 a). Fatetur quidem III. debitam Auetor, fuis quod aeubus non conciliare valuerit perfectionem, tarnen oper.am adhibuit, heic omnino tereundatn. Acus illius pro- fuere pertenues, 5 vel 6 longo, & forma poll. fagitto inftrueto. In medio furama adcuratione, Sc labore illas perforavit; per foramen valde exiguum, vi transmifit acumquandam ordinariam fimam tenuis-, quo adeoque priori firmiter adhofit ablcidit ; termin poftea os, ut refiduum eilet uniformiter craflum & circulare,atque acus verticalis circa illud tamquam a- xem, liberrime moveri poflet: denique acum bratam, oquili- rnore folito frieuit Magnete, Sc fecit, ut unus axeos terminus normaliter in tenderet ad centrum circuli gradus divifi, alter vero imponeretur lamino argen- B 2 teo

16 . 30. & ; i2 ( # tex plante, & perpolitte, ut omnis, quantum fieri poflet, evitaretur friåio. Verforio lic adaptato, obfervationes adgreflus eld, quarum prtecipue fimt ill<e, quibus explorare conatus eft Inclinationem in variis planis verticalibus, fen in diverfis punctis, in circumferentia circuli horizontalis, centrum habente in linea meridiana prins determinata aflumtis, 10 grad. a fe dildantibus, per qua: diametros duxit, adeo ut prakter meridianum, 17 linear eoent, numerata inter eas linea Declinationis Magn:te, cum heic Declinatio efiet 10 grad. circiter. Die 24 April 1732, Inclinationes illasdifferentes, quas acus, cuivis harum linearum in piano horizontali impofita,com' monftrabat, ii^velligavit, & quidem duplici modo, quippe qui, acus fubverla: inclinationem aliam deprehendit, etjam in illam inquifivit, ita ut fuperficies ejus prius furfum jam deorfum vergeret, licet iple fubdubitet, u- trum htecce differentia adlcribenda fit ipffc^rei natura:, vel cuidam in acubus yitio. Diverfte pla-, ga: horizontis. Inclin. Gradus Supra Meridianum Septentr. o. a. 72 Septentr. ver-10. b. 72 iusoccident. 20. c d, e f g h i. 81 Occid. 90. k: 83 Occid. ver fus Merid. 20, m. SSHic, Acu fubverfa Plagte horiz. Incl. Gr. Septentrio o. 83 A Septentr. 10. /3. 83 verk Occid. 20. y. 83 I e g. 88-Heic Acus horizonti perpendicul. dein adfcendit 60. v\ $. 92 h. e. 88gr.infrahor. 80 ( acus

17 # ') acus horizonti perpendicularis, & poflea ad ill um propius adfcendebat. 30. n. $)r. 40. o. 93 h. e. 87 gr.infraho riz. 50. p q r f Supra lineam Declinationis f. Meridian. Magnet. Sup. Meridianum Auftral. 90. a Poft heec acus iterum deprimitur. 10. / k <$ r. 89- Hic acus horizonti perpendicu* laris, & dein adfcendit. 70. S / 86. Oriens 90. k. 83- Ab Orient. 10. A. 8* adseptentr. 20. p v ( # «* Occid. 90. x Verfus Auftr. 10. A // v s 60. TT, IO c <r. IO8.72 Supra lineam declin. L Me. rid. Magn. Merid. 90. a Poft hxc acus defcendit A Mer. verf. 10. b Orient. 20. c d e f g n i Oriens 90. k Ab Orient verfus Sept. 20. m n. 89. Hic acus horizonti perpendicuiaris P- *5 60. q- 83 r

18 ) 14 C ^ Plaga? hörte:. Incl. Grad. 60. TT O". 72. Supra lineam declinationis verforii horiz. Plaga? horiz. Incl. Gr. Supra lineam declinationis C Merid. Magn. Gradus Inclinationis acus jam allati medii flint obfervatlonum cum pluribus acubus. Acus autem ejus inxquales fuerunt, ita quoque axes, qui nec perfecta gaudebänt figura circulari. Adeoque vel hinc conftat, quantum hifce obfervationibus fit exiilis tribuendum ; tarnen quasdam deducit Au&or regulas, qnas ulteriori fubjicit experientite. Obfervavit tio quoque quod Inclina- acus, in eodem piano verticali fitse, potuerit miitui, non vero augeri, folum tangendo ejus ream partem cum bo- Magnetis polo boreo, yel partem auftraletn cum polo anltrali. a) Nouvetie Uibliotheque Germamque Tom feq.. X. Bis quantum nobis cognitum, Irtclinatio actis Magnrcte obiervata eft a Cel. D:no Profelft Andr. Cellio, nimirum A:o 1737, 2 Jan. experimenta inftituit T.Qrnex ad lat. Bor. 65, gr. 51 m. a). Machina qua ufus eft Pariiiis confecta fuit. Conftabat tabula örbiculari orichalcea, cujus limbus in 360 grad. & quivis horum in 6 partes äquales divifus fuit. ^Axis acus chälybeus utrimque impofitus fuit duobus cavis, quorum unura lamince orichalceteinfixum, normaliter erat oppofitum alteri fal/to in ipfo centro orbis. Vitiaquasdam, quibtis hoc inftrumentum laborayit, opera D:ni Stenholtz, tam perfefte fublata fuerunt, ut acus non adhuc Magneti adfricte, in differentes ad quosvis fuerint fttus, oc vi Magn:ca im. butte,

19 i, i, # ) i5 ( # b utse, tabula velad orient. vel ad oceid. verfa, eundem Inclinationis gra dum indicaverint. Tabula vitro operta fuit, & ope penduli inftrunientö affixi, fitus ipfius expjorari potuit. Tres adhibuit acus 8 dig it. Geometr< ped. Svec. longas, tenui cra/iitie,& 2 lin. inrriedio lati tud. Tabula lemper in Meridiano Magnico conftituta fuit, acu in arcu 16 grad. ofciilante. Prima acus verfus orientem verfa,ad horizontem inclinabat 78 gr. o. m Ofcillationes 15 peradse fuerunt o, m. 43. C 3.., 1 J 25i Acus occidenti obverla etjam Inclinabat 78 gr. o. m. Secunda; acus orienti obverla; Inclinatio erat 78 gr. & paulo plus. Ofciilat. Prima. Secunda Tertia. Quarta vice. m- f. m. m. f- in. o. o. o, o. o. o. o. o, o. 5* - o, 14X o, 29. o 30. o, 29 i's* o, 44X o, 44X 0,45 o, O, J($X O, 59X G} 5g 2? ' - I, _ 26x _ 25 I, 2g i. I, 28 Acus occidenti obverla inclinabat 78 gr. 10. rn. Tertia acus occidenti oppolita Incitnationem indicabat 78, gr. 10 m. Ofciilat. Prima. Secunda. Tertia. Quarta vice m. r. m. f. m- f. ra. f. 0. 0, O. O. o, , x 0, 16X o. o- 32 \ 33\ ' 48 T 0, 50. 0, 49 T 0, I, 4. i, 6. i, 6. i, I. 20. i. 23. i. 22 x. i, I. 36. i f. i; 39 Acus

20 # ) i6 ( # Actis occidenti obverfa, ofcillationes tribus pofterioribus vicibus repetitas peragebat adcurate circa gradam 78, gr. o, m. orienti autem oppofita Inclina tionem 78) gr. 10, m. iterum oftendebat.. Ex his obiervationibus patet Inclinationem mediam Torne# fuille 78, gr. 5 1 m. & acum ofcillationem unam tribus fere minutis fecundis peregille. Etficproportio inter Gravitatem & vim Magneticam direéftricem, habetur per noftram formulam (. 7.) nimirum heic eft lzzo, ped. Lm 3, 352, Tz 180 & T2;z 32400, unde obtinetur, quod fit vis Gravitatis, ad vina Magnetis fere ut 113 s[td i a) Att. Liter.? Scient, Svec. A:o 1-138' p XI. Inftrumentum, quo Upfali# Inclinationem obfervavit,fagaciftimus nofter Celfius ei adtulit Grahamus; asisfone eft confeftum, & hodie ibidem fervatur. Valde eft fimile Grahamiano (. 7.) ideoque folum adferemus in quibus diftert. Elocce conftat circulo orichalceo, qui verticaliter infiftit pede ejusdem materi#, piano, tribus cochleis, & una libella inftruclo. Limbo circuli poftico, per centrum ipfius, firmiter aflix# lunt du# lamm# orichalce#, una verticaiis, altera horizontalis, cui in diftantia 5 lin. ei parallela, alia eis eft adnexa. Aciei cujus vis harum parallelarum laminarum exfciflus eft femicircellus, ita ut illorum centra jaceant in recla per centrum majoris normaliter transeunte. Hisce femicircellis immittuntur extremitates a- xeos acus, qu# funt valde tenues, & fine dubio, pro - pter liberiorem motum, figura gaudent prismatica, acie deorfum verfa, in inclinatione ad longitudinem a- cus circa 20 grad; hinc tarnen fit, ut iftaacus, in aiio quo-

21 # 3 i7 C '# qnocurque fitu vix adhiberi pofllt. Ipfa eß v poll. Geom. & 2. lin. longa, atque i-f lin. lata, craßitie tenuißima, terminis in apices definentibus. Circulo verticali machinee meridiano Magnico aptato, Inclinationem obfervavit, vibrationibus acus pera^lis, qucc reperiebatur 1743, d. 19 Aug. Acu fubverfa i:ma Vice 76, gr. o. m. rma vice 74, gr, 30 m. 2:da 75, 40 2:da 74, o 3;tia 75, 30 a:tia 73, 45 4:ta 76, o 4: ta 74, 3 Medium 75, 47, Medium 74, 11 Dupiicem hane operationem fepties repetivit, & In clinationis medium erat 2:da Vice 75, S6 m. Acu fubverfa 73,gr. 55 m. gr- 3-tia 75, 40 73, 42 4"fa 76, i 2 73, 42 5 :ta 75, 55 74, ta 75, 21 74, 5 7 ma 75, 45 74, 6 8: va 75, 34 73, 55 Medium 75, 44 Medium 73, OO 73, 58 Medium 74, 51 Inclinationis acus Magnrcee. Die 20 Sept. eodem anno easdem obfervationes 35 vicibus iteravit, & quidem duplici acus fitu. Harum erat medium 75, gr. 53 m. adeoque hinc prodit Inclinatio Vi:falise tunc temporis circiter 75 gr. A:o 1743, 21 ^llg- a<^ vibrationes attendit, quarum primer arcum 30 grad, percurrebant, & poftea minuebantur. C Decem

22 # ) 18 C & Deeero 13m«vfbrat. faftse.fiint i:ma vice 18 f. X fequent. 14 f. 2:da *-tia 17z Mi 4:ta 5:ta :ta ;ma :va J7% J3 9:na 17!* io:ma 16!4 11 :ma i2:ma i7l 17 i: I3:ma *7l 16 i4ta 18 *9 151a i8i 18 i6:a iöi *7i Medium 17, f. 23 t J5, i.t. Haec experimenta evincunt unam vibrationem acus ex decem primis peraäam fuifle in 1 f., 44 t., 3; ex 10 pofterioribus autem 1 f., 36t., i> feu 96 t., 1. Unde, fi fiat lizo, $2, LIZ3, 35. T.t96, &T2z: , ex formula habetur Gravitas ad vim Magn:cam circiter, ut 50 ad 1. b) b) Conf. Att. Scient. Reg. Acad. Svec. 1744* p- 10.