COLLES. D:o joh. GOTSCHALK WALLERIO, PR/ESIDE, UPS ALI få.

Transkript

1 - f v S. N. J. DISSERTAT10 ACADEMICA, B RE VI ADUM BRÅNS COLLES AD QUAM, AD ILLUSTRE UPSAL. ATHENÄUM adsent. ampliss. ord. philosophico, PR/ESIDE, VIRO AMPIASS1M0 CELEBERRIMOQVE D:o joh. GOTSCHALK WALLERIO, Philos. et Med. DOCTORE, Chem. Metall, et Pharm. PROFESSORE Reg. et Ord. Acad. Imp. N'at. Cur. et Reg. Acad. Scient. Stockh. et Ups. SOCIO, IN AUDITORIO GUSTAV. DIE XXVII APRIL. äo>miante MERIDIEM, te» ANNI MDCCLXIV. PVBL1C0 EXAMINI DEFERT, PROGRADU, OLAVUS BRUHN, GOTHOBURGENSIS. UPS ALI få.

2 S.-r/e R:ä: Maiitis. MAGN/E FIDEI VIRO EJUSDEMQVE SYNEDRII GOTHORUM AULICI SENATORI jéqvissimo, nobilissimo Domino andrej LUNDEBERG» patrono magno. mireris, VIR NOBILISSIME, quod hunc, quem fibi in palxftra Mufarum certantes, vindicarunt, morem pramptaverim, publicoque TIBI documento humillimum venerationis affesum indicaré aufim. Belieficiis, apud gratos aeftiniatores, cum igne commune eft, ut arcto licet fpatio &. ademta exäeftuandi occafione ciaudantur, ingenerata talnen vi eniti non fritidiant, eoufque, ut parietes effringant. Singularis benevolentia, qua ineuntem ampleåi ittntem dignatus es, venerabundam nufquam deferpit recordationem, oblivifci. tanto magis renitentem, «juanto faepius, ita ferentibus fatis, praeconium latuerit. Non loquor 1UA, in patrium folum, promerita, quando huic Civitati, cujus quaedam digna commemoratione ex pr^fenti opere conftabunt, TU A fub tutela radices fui vigoris agere Ücuit. jubent au tern qpx in pa. ternam domnm beneficia intuiiffi, ut ne in illis prtedicandis induftriam «jualemcunque propårecufet. Leviffimum igitur Specimen Acaderhicuin, NOMINE TUO me infignientem, officio ju lie clefungendo val de imparem fentio, verboruinque apparatum ad referendas gratias pa rtim valere, fed neque perfvadéfe mihi dubito, quin animum intpearfs, qiv beneficia fempiterna colet memoria, &, pro Tua, EVERQiTA FAVENTISSIME, in Reipublicsc Fatniliseque Nobiliffimte cerrifllmum decus, incolumit ate inconcuffia, Benignitfimo fupplicari Numini nun«quaia dciinet, permanfurus NOBILISSIMI NOMINIS TUI devotiffimus cultor OLA VVS BRUHN.

3 VIRO CONSULTISSIMO ATMJUE UDDEWALLENSIUM CONSULI SPECTATISSIMO D.o MICHAELI KOCK, EVERGETiE FAVENTISSIMO. Qiium tanta eorumfit frequentia, z# nominibus claris celehrandis iisque liiciwrationcs [uns dicando, eximiunt ahquod deens pofiuerunt, nt juftam bo?ioru?n exfpesiationem excedere videantnr, anxins ego diu haß, an horum, qui ttiolefliam ahis facejfunt, minierum ad angerem..sév/ tw z- //zkr, quam inii, viae contemplatio omnem dubitandi rationém eximit. Colles enim^ qvi Uddevalliam cingnnt, Conchaceos 777f dekneantem precterire non potiiit hane Civitatem, zvz florem fuum qvotidie crefcentem, 7W, Patrone Propenfi fime, adminiftratione perfrui, cujus non pauca, ^ favöris doeumenta, gratißima menti ohverfantur. Mihi id~ cireo beneficiis cumnlato, 770» fiolum incumbere, verum etqam nihil officio magis conjentaneum efje duxerit juftus verum aßimator, qvam ut Nomini Tuo honorificentifiimo opusculum hocce confiecrarem. Qyod, incomtum licet Et5 prsperatum ^ aditnmque inde ad Te: gravioribus difientum negotiis, 770» nifi agre paret; qvet Tun tarnen eß benevolentia, j^f77i ißtam fidneiemque mihi addit, före, ccnatibus be nigne ännua^ Erfortanas meas cbnjvetce Tuce eidemqiie benernlec, committere digneris. Ego > reipublica, popularibus, famiiiecque fuperflitem perdiu ^ omnique adfluente ßrosperitettefiospitem ut vixero, Te videamfiummum Numen, qvoad veherabundus implorabo CONSILTISSIMI NOMINIS TUI cnltor humflliimis OLAVUS BR UHN.

4 PRÄSES VID UDDEWALLK KÅMNERS RÅTT, jdel högaktad och Herr CHRISTIAN ENGSTRÖM, RÅDMÅNNERNE Adle och högaktade herrar, Herr JOHAN FRID. BAGGE, Herr PETER JOS. HEGARDT, Herr CHRISTIAN BRATT, GROSS - HANDLANDE adle och högaktade herrar, Herr CARL KOCK, Herr FRI DRIC KOCK, Herr ANDERS KNAPE Herr OLOF KNAPE, Mine Gunßige Herrar och Befordrare. ^T^ilfkrifves detta Academifka Arbete under all fållhets tilon/kan, fåfom ödmjuk erkånfla for åtnjutna wålgicrningar af deft AUCTOR.

5 iics *ntcr' pvos p^ures fe ^ i v/ Per^c,'e gl t>i ccrraqvci con- 0 fpicimus, diverfa- figara,.al.» fitudine, extenbone, fitu, di ver fa & materia congeftos :/,V\ & i i iv«^ accumulatosj arte vel natura, maximam & finguiarem ommno nierentur attentioncm & admirationem, qvi ah infe&is marinis, vel pocius eorundem do«miciliis a ut ex viis fuam trahunt originem. Hajusmodi Conchaccos colles, qvum mihi a teneris in fölo natali Uddevalknfi, in provincia maritima Bahufienfi, faepius contempbri anfa & occaho fueric, notiüimum & mihi habcam,neminem,cujus demum cunqvc dignitatis fuerit, a'iqvam & curiofitatb fem fationemhabuerit,in hac urbe unqvam cömmoratum f iifife, qvin hos co'les peragrare & haec antiqvitans aqvarumqvc monumenta admirari, haud gra ve A dux-

6 4fg 2 \&r duxerit: non ingratam itaqve operam neqve inntilem me fufcepturum conndi, dum hos Colks Concbaceos ad Uddevalli am, lneamqve probabilem de eorum origine fententiam, Tuae, B. L. cenfune fubjicere, ih animum duxi. Erit Tu um, fi, in rc difficiilima multifqve difficultatibus ifitrkata, operam oleumqve perd^derim, in calcuios referrc.. IL Ubiqve feré terrarum i'parfas reperiri conchas, docent nos Scriptores Hiftorix Naturalis, confirmat cxperientia, qva & patet, a?qve interiora regionum eafdem occupare, atqve marium ora. Obvia reperinntur in omnibus jeuropa? regnis, ctjam in Afia, Africa & America, fed non ubivis eadem indole& eadem copia. Dubiam vero, an in Africa locis, a mari remotioribus, qvar nobis qva.m maxime incognita adhuc funt, rcperiantur; Marmora etenim Africaria, a qvibus plun'ma paiaria Algyptiaca, Romana & alia, olirn exftru&a fuerunt, in qvibus & pctrificata marina confpiciuntur, ab iegypto & Numidia fuifte tranfportata novimus, ab intejrioribus vcro Africac locis fuifie defumta, nemo cum certitudine dicere poteft. In Regno Peruviana Arnericas, BOUGVER & CONDAMiNE, fe nuifa invenire potuifte marina corpora, teftati funt, licet in Braßlia, Penfylvania, Terra Mageilanica & alibi, ixpius (int reperta. Alibi roperiuntnr hxc conchylia, in fuperficie telhms,alibi, ad 20, 5"o>imo.ad ioopeduin profunditatem, irifra lineam oceani horizontalem, fub terra demerfa, alibi, ad fummitates montium, ufqve ad pedum akkudinem fupra Qceani

7 «B 3 H5r Conditio eorum qvoqve non fuperncicm clevata. eadom ed. Ali a, priftinam deferuerunt indolern, & in lapideam abierunt naturam, vel calcaream > ut ad Balsberg in Scania, ubi integram montern, conchis compofitum & generatorn confpicimus; vel Siliceam, ut in monte Stevesklint aliisqve in locis; alia fui veftigia tantum in lapidibus, pierumqve fiffii ib as vel calcareis reliqverunt; alla, particulis metallieis pyritajeis, vel crufta minerali qvafi mineraiifata exidunt; alia in pulverem ac terram qvafi contrita*, alia deniqve indeftrufåa permanent, tem pore folum plus minus frakta & calcinata. Celles, qvos levi penicillo depingcre volumus, tales funt, qvi conchas, vel (i mavis, teftas continct minus deftruftas. Nobis qvidem non deiunt tales aliorum locorum defcriptiones, ubi conchylia coacervata depréhenduntur. Ncqve nos fugit, Viros celeberrimos & perfpicaciffimos Naturs Scrutatores mentionem horurn collium, &, qvae ibi jacent, Concharum, janv antea fecille; pauca tarnen, his addere, cum e re noftra elfe intellexerimus, in reliqvis vefligia eorum infeqvi non pigebit. III. In Bahufia ubiqve fere hacc corpora teftacea fe offerunt, ut ad Skellerbd% in Parcecia Fojft, in In land, Infulis Oroft St Tjhrn, ad Gullmarsberg St c. 8t> qvod mirandum, in excelfis montibus Dalijs confinibus/ad 600: um fere pedumakitudinem lupra aqvarum horisontem; nullibi vero tanta multitu* dine eas congeftas deprehendimus, atqve ad plå garn, tam mcridionalem qvam Septentrionaiem Ur* A a bis \

8 , de 4!&* bis Uddevalienßs, qv se in ccntro fere provincias Bahulienfis Uta, ac de c&tero, montibus qvcqve valde elt fepta. Qyatuor hic funt imprimis loca feu colles, _qvorum comtemplatio attentione noftra digna eft; Scilicet Capeli backen, & tres eolles qvibus pagi Samtier od} Kurbi & Bracke fuperftructi funt. Capell-backen eft locus e di tus fupra prata ad Uddevalliam humiliora. Jacet in ter excclfos montes Håfiepattarna & adhuc altiores Timm erbårgen, feu Brätter bäs kårgen, coseqvans rupes faxa q ve coadjaccntia^& vallem hos inter, feu inaeqvalitatem, teftis fuis implens. Terminat hunc collem, verfus orientem, vallis praerupta, cujus profunditas circiter ad 50 pedes haberi poteft, qvse ipfa conchyliis etjam referta eft. Heic interfluie rivulus a pakt de Alekjerret, inter montes Kafieberget & Braterods berget lito, proveniens, deinde per prata in mare fc exonerans. Facies hujus Capellerifis collis neqve rotuda eft neqve oblonga, led magis anomala figura, ab altitudine folum verfus Septentrionftem plagam declivis. Conliderari qvodammodo ut bipartitus poteft, fed experiuntur iter 'facientes, non effe nifi planiriern in medio ejufdem formatam, qvae infervit, ne praecipites reliqvo itinere ruant. Altitudo hujus collis circiter ad 90 ulnas feu 180 pedes aéftimari poteft. cfr. JOH. GOTHENII dijfert. poß. Fundamentis Chronologice Svecana p $2. Fond. Gotb ventil, fub Fraef Celeb. D:niProf* BRING. Diftat ab urbe ratione infirnte fuae radicis ug7f ulnis non obftante anfra&u, utpote qviparum Si -v n / aut

9 # 5 f#* aut nihil ad rem faciat, feeiindum dirnenfionem Geometrarum, qvi in demetienda via publica regia, ad&fuperhunc collem trahfeunte, A:o 174J occupari fuerunt. Ab hac radice ad vcrticem, afcenfu fuo 983 continet ulnas, & a vertice defcenfus ad paludem juxta pagum Emaus,412 ulnas, unde patet, Aunc collem in circuitu tranfverfali 1397 tinas feu 2790 pedes continere. A radice nominata, in pa ludem fe terminante, ad proximam maris ripam Ancgrundcn connumerantur, re&a linea, uln$925; fed a tugurio Skalhagetorpet, ad occidentalem h 11 jus coilis plagam fito, diftantia a mari, ad 583 ulnas, eft connumerata; ab ecdem tugurio aütem, ad finum marinnm Skepsinken, juxra montes Haft* pallarna, meuuntur 8 6/ ulnaé, In hoc hnu portas ed profundus; -alter autcm maris margo, qvi Antgrunden dicitur, interdum ed: aridus, Euro inprimis cornin e fpirante Colles ad p.igus Samnerod, Kurod & Bråcke, eodem fere modo compkrati funt, sc hic fupra defcriptus. Cinguntur montibus & fupra prata dep re (Ta fefe extollunt. Spatio circiter k milliaris Sveciei, ille qvi ad Samnerod, & \ uterqvc reliqvorum ab urbe diftant. Facile perfpiciun tur ab iis, qvi in Colle Capell backen condituti fent, unde non immerito concluditur, (i non majorem 3 faltem eandem, illis -atqve huic altitudinem tribuendam effe fupra horizontem maris Uddevalleniis. Ambitu nec cedunt hacken priori CapelU nominato, fed potius antecedunt. A 3 IV

10 -Sf! 6.IV. Ea qvas intrinfecus in his collibns inveniuntur, puta tcftas & reiiqva obfervatione digna, jam con- (ideraturus, iilud inprimis monendum, de Omni bus his enumeratis & defcripus eadem vafere. CLod ad fpecies Qoncharum attinet, qvx bis in collibns accumulatie rcperiuntur, fcqventes enumcravit, Nobilijf Åirch. if Eqv. de Stella Bor. von LINNE in Itinere Veftrogotk. p. iß8«&c. 1:0 Lepas, qvae Balanns Uddevalienfis; 2:0 Concha ob longa, fulcis tranfvcrfas; 3:0 Concha levis, altera tan t um parte claafilis, apophyfi ad modum prominente lataqve praedita ; 4:0 Cochlea teßaovata, fpiris qvinqve ftriatis, fafciatis, apertnrae fnargine poftico dilatato, rotundato, Svethice Kupunge; 5:0 Concha, Mytnlus dicla; 6;o Cochlea fpiris qvinqve, utrinqve produqra^ ftriis acutis, imbricatis; 7:0 Concha, Fehlen dicla, ftriis numerofffimis; g:o Cochlea fpiris oclo, oblonga, utrinque producta, lineis dnabus eléyatis; 9:0 Lepas Concha anatifera, tranfverfim fukata, longitndinaliter flriata. 10:0 Concha, Pecltunculus dicla. His enumeratis an plures fpecies, cum tem pore addi poffint, in medio relinqvimus, folum obfervantes, qvod i:ma, 2*.da, ^:tia, 6:ta & 9:0a fpecies freqventioresoccurranqreliqvx vero rariores. Id

11 4?f "j < 3» Id oranino adtendere meretur, qvod neqve in terra continenti, neqve in maribas» his collibus vicinis, ull a conchylia his fimilia deprehendantur, ne qvidem in ipfo freto Cattegat. Eft qvidem locas aqvarum, ad ora Bahufise maritima, inter infulam Gullholmen & Norrßromar, qvem vocant Skaledjupet feu Snåckedjupet, cujus proftmditas non impedit, qvo minus fundum Iiceat intueri, qvi conftat arena alba, cum concbis cjufdem coloris fparfim mixta; fed hxc conchylia fupra comrnemoratis admodum diffimilia exiftunt.. v. Ut ulterius jam progrediamur in contemplatione horum coilium intrinfeca, ordinis ratio poftulat, ca adferamus, qua? in iis obfervata funt,& feqvencibus comprehendi pofthnt momentis. 1:0 Supernc colles bumo te H, ad palm^ ma nus craffitiem ; nonnullibi vero defcendit humus in collem, conica figura, ad 2 ve'4 ulnarum profunditatem, absqve omni concha vel fragmento conchacco admixto. 2.'do Humum excipiunt Strata Conchacea. Iacent etenim conchse per ftrata, qvae infuper argilla & arenaconftant, una cum lapidibus & fragmentis faxofis admixtis, qvx fragmenta, interdum ea reperiuntur mole, ut-a robufto viro vix elevari posfint. Hsec ftrata fsepe rupta & praeipitata exiftunt. 3*.tio His in ftratis non fecundum genera vel fpecies or dina ta funt conchylia, Jed omnia confufa & permixta, imo, majora, minora, juniora & qvx feniora fuerunt, inordinate mixta. 4.*to

12 4!to Raro & conchae integrce rcp>riuntur; faepuis divifae yel iraq#; ubi vero valvubs cohaerem tibas pr&dirae, co cafu argi'la ar.naqi e reiertse func. Animalculi olim inhabitancfs nullom \refbigium, neqye ullam petrificati ncm, deprehendimus. 5*.to Nativo quoqvc nitore omnva haec conchylia dellituta funt. Colore gauder.t excrinfece, vei grifeo, vei albefcente vel carulefccnte, vel ad rabedinem inclinantq quse toiorum divcrlitas dependet, partim a nativo colure, partim a loco magis aroillaf o arenaleo aut martiali, partim a majori vel minori exliccatioae & calcinatione, tempore pro ducta. 6:0 Situs quoqve horum conchyliorum omnino varius. Alia fupina, aiia dorf jaeent, alia convexa fua parte, aiia margine nituntor, nunc recta, nunc iterum c ur va direälone, una in alteram ojua- {1 de induftria a^iplicata & intrufa eft.,7:0 Fundma horum collium conftituit fubtilis & glutinofa argiila. VI. Pergimus jam ad alterum propofiti noftri momentuni, ubi pro virili exponere conahimm\ qmh & qvalis his conchaceis collibus tribuenda (it origo. Inprimis vero, non a propolito aliénum exifti ma mus varias adferre oplnkmes, prifci arqve ac recentioris arvi hominum, qui in argumenro hoc explanando, operam fuam collocarunt. Sicco, ut dicitnr, pede eorum tranfeuntes fententi m, qui in qvalitatihus occultis omnem qvaefiverunt ac inye^erunc cauflam & rationern. In genere obfervare

13 &S 9 su re debemus diverfas Philofophorurn dc origine borum, aliorumque fimilinm collitiro vel accumulationum Conchacearum, etjam in interioribus ter ra!, fententias, in binas generales dividi poite par tes; qvarum un a fupponens Globum terraqveurn non magnas fubiifle mutationes, fed eadem, qva creatus luic, exiliere facic, concendit Iac corpora originis elfe terrefiris; altera vero, marinam illis vindicac generationen! & originem, prstendens,tellurem non folum mutåtam, fed & quaii renovatam, priori mundo qvam maxime diffimilem exiftere. a) Ovi hcec corpora in ficco, quo reperiuntur loco, nota, arbitrantur, in diverfas iterum, de caus* fa & modo generationis, abeunt partes, i:o Älii\ horum aliorumque in fuperficie terrs corporum marinorum originem, Archctco cuidam, feu fpiritut mundi, h. e. naturs naturanti, hsc corpora ftruenti, attribuere voluerunt, qvam fententiam nonnulli antiqviores Chem.ici funt amplexi, ad qvam & inclinat CÖNRING, nec non LIBAVIUS de Bitum. Lib. V. Cap. 3j. p qvi hoc genera tionis opus geniisfubtervaneis tribuit; verba Lihavii hsc fu nt: An a geniis fubtervaneispiåiorumvices oheunti-ins.pro fulcienda fuperflitionejales figurs elaborantur.2:0 hhaliis deducitur origo horum corporum ab influentiis aflronnn, (eu, refra&ione, diftorfione ac confufione Lucis, cui virtus plaflica ined, ut exiftim3t BERINGER in Lithogr. IVurceb. cap. 2. parum ideoqveauc nihil a priorum fententia difcedens. 3:tio AIii conchylia, five petrificata five accumulata

14 f - tf1! IO fstmulata fuerint, in fuperficie a ut intcrioribus terrae obvia, dedocerc voluernnt a Lufu quoåam natur#, fupponentes vim Jemin'klem ivü plafticam terrae, in prima ereatione, fuiffe inditam, "a qva feu a panfpermia q vadarn, ve! Aura femmali, muita tam vegetabilia qvam Animalia produci pofiimr, fuamqve opinionem a generations ^quivoca desendere voluertrnt, ad quam fententiarri proni PLOT in Nat. Hiß. of oxfordfhire'y HELWING in Lithog, Anger. ULYSS. ALDROWANDÜS inmuf Metall. L L p. 101 OL. WORMIUS in Mufao L. I. jf. 2. cap. 2. His, certo refpeeiu admunerari poitunt BAGLiV, TÖ URNE FORT, CAMERAKiUS & alii, qui vim vegetantem, in omnibus corporibus naturalibus exidentem, a (a! i no principio depen«dentem defendere voluertnt. Quiiibec vero, ms tacente, peripicit, has allatas fenrentias, quae rifain po ti us movere quam confenfum depofcere videntur, bon tam colles Conchaceös, quam potius petrificata concernere, (iqvidern vero nexu quo«dam cum mox commemorandis fententiis cohaereanr, easdem itaque non pr^termit ren das exidimavirnus. ColÜbus Conchaceis Ucide-wai 1 enfib 11 s eo minus appucari poitunt, quo certius conftet, integras conchas, ejusdem indolis ac iil'ae, quae in mare confpiciiintur, non magis a $pirituy Genio, Lucey Fan /pennia aut Vi vegetante produci olim potuiffe, quam hodierno tempore, &, his in coilibus magis quam a ii bi & in loco natali marjno. b) Qui marinam hor um corporinn agnofcunt vrigin em, in diverfas & iiii, de tempore & modo, quo

15 <$f II staquo hacc Conchylia accumulgta fuerunc, abeunt partes, a) Nonnulli exiftirnant, per maris dü tus fabterraneos, ovula aut femin ia horum Animalium deveht ad interiora terrae, & exinde cum aere, vei vaporibas fabterraneis, vel & cum aqua eievari poile, & de manna haec corpora generari, quam o p i n i o n e m i o v en c LAN Gi ÜS FetrifOrig. MISSQK. Voyage d. Italic &.c. Bis ad numera mus LHUIÜIUM in Lithog. Brit. qui dicit, fem inta {'ea^pvz/ia horum Animalium, vapores Aquofos marinos comitari, & poftmqdum in fuper ficie teil uris, hinc iilinc, fieri praecipicata vel decidua, ab iisdemque haec Anima- Jia incomple-a produci. Nec rnulcum ab his recedit DICKINSSQN" in FL. V.?. N. dikens, h^c corpora, que ac pecrikcata, a rapidiffimo fubpolari iäavro, ab uti o ad alter um tendente pol'um, Biffe abforpta, & ab obliquis ejus (üb terra duétibus Sc ramis, ad illa, in quibus reperiuntur, loca dejata. bj Flurimi, eandem quantitatem aquae & terrae in giobo terraqueo exidentem fiipponences, originem horum Coli i um, aliorumque fimiii. u m, fuccejßvis, quae telluris (uperficiei j per multa retro fecuta nunquam non obtigerunc, fatis if mutationibus imputatam effe volunt; inprimis mutationi loci aquarum, quam Opinionern plurimi an iquiores adoptarunt, titpoce XENOPHANES CÖLOPHONIUS cfr. Ejusdem Fhilofopbi$menä, qua fub Origenis nomine circumferuntur ; HERGDQTUS in Euterpe L. II. pag ERATOSTENES bfr. STKABO ingeogr. L. I. pag. q$). OVIÜiUS Meiam. L. XV. v. 260 fc. ubi fequenti canit-modo: B 2 Vidi \

16 49 15 f#' Vidi qvod fuerat quondam folidijfima tellus Ejje fretum 3 vidi faßas ex aequore terras, Ét procut a pelago Conchx jacaere marina, Et vetus invsnta efl in?nontibus Anchora fum?msy Quodque fuit campus, v allem decurfus aquarum Fecit: & eluvie mofis eft deductus in cequor. TERTULLIANUS in l. de EäUio ; adhucy inquit, tndris Conchae i? buccina peregrinantur in montibus xnpientesp latoni ofiendere etjam ar v a fluitajje. In cauffam vero hujas mutationis loci aquarum inquirentes Philofophi, diverfas excogitarunt hypothefes. BERNIER eandem deducere voluita mutatione centri gravitatis, v el a mutatione centri'teüürisy ut loquitur THEVENOT.fed ROB : HOOR, inprimisvero VOLTAIRE in El. dela Phil, de Newton cap.xxlll. pag. 296.a mutatione poli fucceffiva cauffam derivare ftndent.le CATxfr.Mag. Francoisjuin 17jo (Ingularem fovet opinionem, exiftimans aquam marinam perpetue, fuo fluxu & refluxu, folidam telluris partem intrinfecam excavarc, ac ad centrum terras tendere, deinde globum terraqueum, cum tempore, haud diffimüem fieri pomo a urantio, intrinfecus fucco, extrinfecus cortice prahito. Hane opinionem ad partem adoptavit BÜFFON inchb.du Roi T.I, of IL qui ftatuit giobum terreftrem fuam originem hubuifte a particulis a foie abrafis in liquationis Ratu conftitutis, exinde vaporem adfcendiße, quo aer & aqua formata flint, qua? porro condenfata in terram dcfcenderunt ac globum contegerunt; exinde ab hac aqua duplicem obfervante motum, unum generalem, ab Oriente in occidentem, al ter um

17 # 13 teram fub flux,as &refluxus nomine, formata fuiffe fl ra ta terrarum & montes, adeoque & marina corpora cum his commixta. Hsec hypothefis vero, sequaliter ac prior, non repagnat folum hiflorisc Creationis, fed & obfervationibiis, quibus conflat, faxa & montes sequali effe duritie, adeoque non fucceffivc efic produfla, quibus & patet, per plura fecula n til las ejusmodi mutationes fallas fuifle. c) Alii, fucceffivae äwiinutvmi ac decrefcenti& aqua» rum hecc phenomena attribuunt, quorum plurimi parom aut nihil foliciti fuerunt, quorfum illa? aquas abierint, TELLIAMED for&n excepto, qui in aerem refolvi aquas & annibikri dixit. Huic o- pinioni favent ALEXANDER AB ALEXANDRO in qcn. Dier. L. v. cap. IX. 269, CiES ALPIN US de Metatt.L. i.d. IL FRACASTORIUS. cfr.muf.cal eeolarii, FABItJS -COLUMNå depurpuro bglofjopetris; SCILLA; B0CCONE, Rebsreh. LEI B NITZ ILS in Protog. WALLISNiERI; JUSSIEU; REAUMUR; MAYERN > MA1LLET &c. Sed ut ab obfervationibus conflat, ripas aliis quidem in locis diminui, fed in aliis augeri; reperiri quoque iigna fubterranea, quse luculenter evincunt, globum noftrum non diu aqua fuiffe fubmerfum, plures alias ut retieeamus circumflantias, quas alii contra hane hypothefin adtulerunt; eanaem itaque ad hxc omnia explicanda fufficerc non poffe, perfpicuum efl. d) Porro alii Djluvio univerfali haec omnia attribaere voluerunt, fed diverfo modo. Aliam ingrebus eft viam BURNETinTheor Teil. S. cui accedit ERAN - CISCUS PATRICIUS flarnens, globum terreflrem, ovi inftar fuiffe crcacum, a cujus crufta in diluvio B 3 ru-

18 14 'rupta, ac'fub aquis fubmerpa, insequalitates terra?, ac marina corpora in tel i pre obvia & rclicta, non po tu cr un t nontuam habere origineni. AUarn v ero tentavit viam WHISTON in nerv 7 beory of the Eartb, Cometis a dl cd bens tam originem gcocolmi, quam ejus inundationem in diluvioq & exinde fedimento aquarum 'crafft), pofi dii avium rebcto, ac, erüftse inftar, folidam terram obcegend, has marium reliqiiias attribuens. PorroWOODVV ARD in gyogr.nhyf. ali&m ingreftus eft viam,- quam adopcarunt SCHEÜCHZER fuis in diveriis fcriptis, BUTTNER in. Rüd. Diiav; LIEB KNECHTin Itbr o de Dilmio Max. tf Iigno p et vif, BAYFR in Orycbtogr. Nor. WOLFARTH in Hiß. Nat. Haff. CAKTHEUSERin amkmt. Hi exiftimarunt, omne folidum teiiuris in diluvio ab aqua centrali proiiliente fuifte loluium, & virn cohadi. onis corporis öo'rempore fublatam, Heinde juxta let ges graviratis, liaec omnia ab aquis fuifle praatipl tata, poftmodum ficcum a fiuido ea ratione fepara* tum, quod c ruft a terrae fuerit rupta, unde, aqua? ad interiora terra! loca detrufae, inaquaütatcs, qme jam apparenr,& conchylia hinc illinc fuerunt relicb; Quilibet veio perfpicit, omnes has enumeratas fen. tentias non foluin mere' hypotheticas cfle, fed figmenta, qüse partim dubiis, partim falfis'innituntur principiis, tarn de origine geocofmi quam dikivii, nee non aquarum & inundationum vi ac effe&u, quod, ut ab alibqpraecipuca BERTRAND in Memo* ire fur la ßruci. inter. deiaterre, prolixe demonftratumeft, nec non a BUFFON i. c. Sic minus ne«

19 #f i5 flecefiarium, ut hisce nherius immoremur. e) iiique al ii imitatiouibus quibusdam a Iiis eccidtntait bus gjobi terraquei Öriginem harum accurnulatioriiim Conchaceariiip & petrificatorum attribuernnc. A NT. L MORO de Crofiaci & c. igmfubterraneo & iert# ni ot? b us a d fcri b i c htc conchacea efundo marinp proie&a. STENO de Solido inträ Jalidum; WEDE- LfL'S//7 på,n. C. Dee. I. Ann fll. obf. LXX. nec non HL NR. F'K.DELiüS/w Eph N. C. Vol.IX. upp. contcndunt (imiiirer, omnes mutationes globi terraquei non i ifi aucidentaiibus cauffis, nprimis terra motibus ^ac inund-acionibus variis attribui \ ofie, vei & Ventis tk Vorticibus. Baue hypothefin äutem evercunt.pa uct iüt, q ut per bis vel ter mille annos contigerunt mutationes aliseque circuinftantias.. VII. Ur noftram, tot iriter hypothefes, in difficili,boc argumenco, dicamus fernen tiam, necefie eftab obfervatis ad ca u dam pro g re di a mur, tardo grefiu, ad quam! i bet circumfhintiam ätten ti. i:o Cojncedendum nobis, arbitramur, hare corpora, faepius nominata, in coliibus hisce obvia, o- mnino marina efte> eademque ideo hoc in loco, vel in viciniis generata effe. Siquidem & minus probabiie quod h éc om ni a ceftaaca, ad tantos c u-m u i os & tam confufie V. n:o?. &.6. nis in locis generari potuerint; ho ram animaliurn prodigiofa mulcipl ica tio licet nobis non fit ignoca; fequitur hinc, quod potius vi quadam fint accumulata, vel aqua fiuentis, vel agitat# und# marin#. Hoc ipfum com probat ur infuper aj ab eorundemmaxinie inordinato fitu (cfr IV.

20 f. V. N:o. 6.) b) a violenta un ins teftae in alteram intrufione Ccfr. $: V. N\o. 6:) c) ab.hpru.ro Conchyliorum difpofitione aliqua injhatis (jf. V.N. 2:) d) a lapidibus & fragmentis faxofis adnuxtis (/. V. N. 2.) Etcnim hae circumftantiae, & hrec om-nia (ine violento flnxu vel motu aqua rum ber i non potuerunt. Obfervandum & eft, bas accurmdätiones violemas eo fhcilius ficri potiiifie, quod hi coiles montibus fepti, olim quall in finu quodam mår i no fint form a ti (. III. ), ubi in fpatium anguftius teftäcea illa c o affa neceffe in cunudcm a feen deren t. His omnibus fponte fkiit: ILec loca & coiles Jub unda marina nlfqnando Jnhßifijj'e, qnnm in ficco vel littor e, marina aqua bujusmodi cumulos non magis olim, quam nunc congerere potuerit, 2:do Sed 11c hujusmodi violenta. accumulatio.sc horum collium fubfequens denudatio ab aquis non alia ratione contingere potuerit, quam fub infigni aliqua miuatione telluris, qtiom ad littora maris, quod o ron em continentem partem telluris alluit,hi coiles fitij & hoc littore tam infigniter mutato, necefte eft & alibi mutaretur,ac infignis in toto globo terraqueo eontingeret mutatio; quxftio itaque eo jam redit, quo tempore & quo modo haep fortis accumulatio fa&a fuerit. Ad hanc qmeftionem e- nodandam, obfevvandum eft, a) a longißimo ab hinc tempore hoc fine dubio faöum fuiflfe; quantitas enim humi ineumbentis fjf. V\ N.i. X hoc indicat, comprobant & ftrata, quorum rnptura & pneeipitatio (/, V. AT. 2.) non poteft non dependere a preftiönc molis fiiperincumbentis 5 exinde \

21 -#g 17 fä* Sc elacec, quod probabiliter dici non poffit, mare pofldiluvium ad tantam akitudinem afcendi(fe,quum id ipfum nulla obfervatiotie,riulla fide hiflorica.neque probabiii quadam ratione confirmari poffit, ut reticeamus ürbis UddewaHenfis antiquitatem huic hypothefi repugnare. Promanet hinc, vel ante dilti viutrtjvel in diluvio bos cumulos fuiffe fciclos. Ante diluvium vero, eo minus produfb effc potuerunt, quo certius conftet, bis collibus immixta quoque efie fragmenta faxofa (jf«v. N. 2.), quas revera diluvii rudera exiflunt, quo & magis probabüe, diluvium minus violentos cxflitisfe moius aquarum, imo, ante aeris & qnod potius pacificum fuerit mare, ob majorem sequalitatem globi terraquei tum exi«{lentis, hi diluvio itaque hos colies fuiffe produclos neceffe eß. Ipfum vero diluvium {i confideremus, in propatulo efl, eo fub tempore quietnm exftitifte mare, ob sequabilem fuperficiem aquarum, Sc juxta teflimonium S:x Site, quo patet, Archam Noachi placid^ motam fuiite, & ventuni non nid ad finem diluvii, dum Archa ad montern Ararath fuerit fubfiftens, ortum fuiffe. Hinc fluit,hos colles congeflos fuiffe, vel tetnpore eruptionis aquarum abyfß, in initio diluvii, vel tempore delapfus aquarum, ad ejusdem finem, vel utroque tllo tempore. Fragmcnta vero faxofa admixta, quas ortum debenc eruptioni aquarum abyffi, indicare videntur, ante diluviumjn bis, aut vicinis locis^ magnam qnandavi fuiffe congeriem conchyliormrt, tnontibus tu?n fubiiiarms aäharentern, eandern vero fub tempore delapfus aquarum, accedente vento} aliisque caußis C mox /

22 #! 18 H2" mox tmwumqranäis, in cumulos hofce 5 un a cum faxis arena fuijfe accumuuitavi. 3:0 Ut ulterius jam progrediamur, redat dicamus, qua ratione, tam brevi temporis fpatio.., hoc fieri potueric, ac quorfum aqnac- abierint. Obfervandum itaque a), quod potias coacervata in anguftiis quam rara in fpatiis conchylia jaceant, id, ut indieavimus (. 2.) tribuendum loco inter montes angudiori huic accumulationi plurimum faventi, b) Conchylia bis in locis praefentia, nequaqoam hodierno tempore ad haecce littora marina reperiri ( cfr.. IV.), hinc ideoque fequi, vel aiiunde a remotioribus locis fuifte allata, aut olim heic & in vieiniis habitafle;prius nunquam demon (t ra ri poted, quum hujusmodi transpontio conchylioram omni repugnet obfervationi hodiernx 5 pojhrius itaque da tuend um arbitramur, quum id ipfum, etjam alia p.etrificata peregrina, nec non Vegetabilia Americnna, Europeis lapidibus imprefta, ut & ofta Elephamina in locis borealibus obvia,alia que pluri na demon drare videantur. Si vero olim in his vel v i c i n i s locis habitave* rint, jam vero habkare non po din t, nec elfe quoque eft, univerfalem quandam rnotationem fubierit globus terraqueus, tempore åjluvii, quam & ancea indicavimus( N. I.), quse & a multis aliis phcenomenis demondrari poted:r/r.d//p.c/.p.m,er.wagenii fub Prrff.C.D.P.De mutata facicteiluris. In hac mutations id factum fuifte, ut itinera maris, imo ipfa ioca ma rina fuerint mutata, a di tis elncet; hoc vyro aliter fieri non potuit, quam vehementi cum fluxu aqua rum, ad loca, fub eruptions aquarumyin diluvio, a-

23 19 a perta &decliviora. Hinc itaqiie concldditur : Accumulationetn hane non tam Ventis ac unåarum tnot'ui ad/crihi pojj'e, neqtie ecflui marmo, fed potius vehemsnti iflofluxuiflf pracipitatiöiii a juarum, $&/ conchyha hatccca parieti-busgf fummitatibus montiiim coadjdcentium, quibiis ante illa tempor a adfixa fuerunt, detrufa Gf pracipitatä in vallem declivioretn, />2 <///// Åfeo inferiusjparfa reperiuntur (jf. $ ), hinc adeo confu/ht? Tkixta(jf y. N. q), quod aliter fieri non potuerit. c) Ab hujusmedi mutatiorribas, praicipitationihus quoque, tam aquarum quam montium, nec nonaliis phcenomenispjtpoce a defectu pluvia? ante' diluviu'm, free non aetåte a n t ed i! u v i a o orum, aliisque eircumftantiisconcluditurprbbabiliter,^#«/- libriu m pra vitans quo da mm o do in globo terraqtieo fui(te,3d finem diluvii,kiblatumet axin tellaris converfionis di ur na3 ad planum or bis annui factum obliquum, unde, fubinarina loca phtrimain confpecliim vemrunt, plurbna terreflria, ex oppfito pracipitata fuerunt. Ob C Dum lic Horum coilium originem diluvio vindicamus, eo ipfo adirmare non volunrus, om nes accumulafiones conchaceas, aliis in locis humilioribus occurrentes eandem agnofcere. Prodigrofam congeriem conchyliornm, quam defcriptam reoerimus in Hifl de V Acad. de Paris q20, qua? reperitur in Tonraine in. Gattin, ad 36 mihiar, gallie, diftantia a mari, & in (ua ma (Ta adasquat perricas. cybicas Paris, eo minus yiolenti aclioni aquarum adfcribere potumas quod ha?c conchylia, fub terra? crufta fepulta, horizon talem & ordinatum habeant fitum, - absque ml (cel a alicujus materiei, five lapid *ce, five terreflris, ii ve fat bulofae. Eadem efl ratio Conchyiiorum & Ojflreomm, qua? i

24 *$ 20 II> qvjc in ftratis Argillafeis, plurimis in locis, in Anglin reperiuntur, ut ad Beckenbam in Kent, ad Reading in Berkfbirc, cfr. RAY. Pbyf. TheoL Betr. p. 183 ctc, Tran/ Pb. Angl. n:o 261. p. psj- Hujtlfmodi horizon tales accumulationes in locis decüvioribus unice mutationi loci aqvaritm adfcribendas putamus. Ubi vero hxc marina corpora eadem fere ratione cumulata Reperiuntur, ut bis in Uddewaiieniibus iocis, ibi eandem qvoqve vel fimilem agnofcere oiiginem exiflimamus, Hujufmodi fune Grata con.chacea, qvx reperiuntur non procuia monte Paterno in Italia, in luperiori parte ruins montis prarcipiti, inter Grata arenafea, ut horum lituni defcribii MRNTZELIUS in diff'.de Pbcfphoro Bonon. in Eph. IV. C. Dec. I. Ann : IVAT A. append.. VI il Circa ucum horum conqhyliorum marino terreflrium brevitcr folum obfervare debemus, ab bis Uddewallendbus conchis caicem prseparari; qvae tarnen, juxta e$perieniiam,injurias aen'svix fuftinere valet, fedidéo.adea tantum loca,qvx intrinfeca & tfc&a funü, adhibetur. Hxc calx, unica fuit merx incolis Udde- Wallis* qvam cum civitatibus Hallandia; & Scanias commutareneceftebabuerunt,qvandoa:t> 1680 antiqvo (ho jure ftapulae, omniqve alio commercio cum civitatib'jsvermelandix&veftrogothise privata fueric. In Gattin adhibentur hxc ccmchacea, ad fruöiticatiouem & rtrtilitatem promovendam in agris, ubi hxc conchacea candem prxftare utilitacem, qvam Marga, contendunt. c fr. Hiß. de /' Acad. de Paris iqio. S. D. G. j*»