RELIGIONEN. Mao. joh ann is BILMARK, MI.l/Xl/>sM^^_s. LXPUc^M^. B)^8^I0I>lll_vl DAHLBERG, Confenfu PR^SI DI O QUAM D. D. DISSERTATIO ACADEMICA,

Transkript

1 LXPUc^M^. B)^8^I0I>lll_vl MI.l/Xl/>sM^^_s RELIGIONEN Confenfu Mao D. D. DISSERTATIO ACADEMICA, //V QUAM Amplijf. Facultatis Philof. in Reg. Ad Auram Academia SUB joh ann is BILMARK, Hist. & Phil. Pract. PROF. Reg. & Ordin. PUBLICE EXAMINANDAM SiSTIT JOHANNES PET. DAHLBERG, Stockholmensis, In Auditorio Majori OiL Aprilis _^.iwl MDCCLXIX> H. A. M. C. _^LOH Typis Joh. PR^SI DI O Christoph. Frenckej.-..

2 Fältwäbclen Wid Kongl Lif-Dragone Regementet/ måiåbu, Herr JOHAN HEND. NEUNBOHM, Min Gunstige Gynnare/ ONtanckan af de mänga wälgjärnlngar/ mcd IMU VD ka jag under mitt wistande härs orten v<jr städse af Eder blifa.it bemött/ fordrar af ung den största ärkjänsta, hwilken jag ej finnct»nig mägtlg at fullgöra. Ehuru jag dcrnl är få willig som skyldig/ sa stämte sig doch sadane hinder/ som ashälla min förmåga/ at fullborda tet/ fjtt.c.ttil mm wiljn wore beredwllllg. Uptagen dock gunsttgt denna tntn första Academiffrt lärospån / til ttt prof nf den U* ständlga tacksamhet/ som städse wartt förenad med mitt hzertas önstan/ Ut Herr Fältwäbclen med sauhct och wältrefnad matte dana sig trägen til en hög ålder. Med oafiatclig Högaktning framhärdar Wälsdle Herr Mltwäbelens/ Min Gunflige Gynnares Odmlule tlenare, JOH. PET. DAHLBERG.

3 i. x pulvere in Divina adfpiranfe Gratia, mmc prodituri, fpecimenque quoddam progrefluum noftrorum in litteris publico exhibituri, materiam e- legimus nee curiofitate Lectorum, vt fperamus, indignam, nec a vita: genere, cvi nos deftinavimus, prorfus alienam. Quid enim poll: DEum immortalem efii Religione melius, quid argumentorum, in ipfa. occurrentium, meditatione jucundius, aut quid indefefib ejusdem pr3> ceptorui^ exercitio utilius? Non noftrum tamen jam ell: oftendere, quomodo Religio veri Nominis ad beatitudinem a:ternam nos manuducat, ne falcem in alienam mefiem mifille videamur, monuiite tantum juvabit, quod fine ipfa felicitas civilis, quantumvis eximiam praebeat fpeciem, bracteata folum lit Le incerta. Scilicet Religio duabus conliat partibus, tum accurata DEI rerumque tam agendarum guam fugiendarum cognitione, turn etiam cultu Numini debi se continua virtutum praxi. Dum vero DEum recte cognofcimus, fummarumque ipfius perfeclionum, bonitatis, juftitia:, omni^ fcientiae, omnipotentice, aliarunaque ad nos relationen* perpendimus, dependentize noftra: ab ipfo memores nori poffumus non ad ejus voluntatem vitam noftfram com» ponere, adeoque ca omnia fedulo effugere, qua: fanditati ipfius adverfantur, Le contra id. follicite agere, quod fas, quod bonum quodque julium elfe intelleximus. Quamobrem cives per Religionis culturam redduntur e- gregte morati; quibus quum delectetur DEus hane ipfis ex gratia indulget mercedem, ut de felicitate tam pu^ Quod blica guam privata fibi impenle gratulari queant. fi de hac Religionis pra:ftantia quispiam forte cura BAE- A 2 EIO,

4 O )?4\> ( M uo, aliisqué dubitet,ponamus aliquantifper ipfam removeri, öc limul necelle eft, vt ponamus, Regulaz illas Jufti öc bonefti a_ternas, a DEo mentibus humanis cum lenfu obligadonis elementer inditas, tolli. quare unuzquisque non ad deeretum rationis led ad libidinem perverfae voluntads fuas fubducet rationes. I^nde porro confequitur, quod optimus judex 6c quidem unicus turn föret gladius, qui li quid valeret, non prius ceffaret, guam innocendum fanguine madefadus, cunda fuee fe< cerit 6itionis; adeoque, demta Religione, omnia negligerentür otncia 6c fidus Hobbefu ftatus, bellum fcilicet omnium in omne», ingravefceret Quamvis autern Religio, ceu modo vidimus, tlt plleftantiftimum cccli depofitum ac tutiffimum generis humani Palladium, docet tarnen experientia, quod nonnulli mortalium ipfam labefaclare operofe ftuduerint, ne eximiam vim fuam in animis civium exfereret. 1?a- --cemu8 jam Atheos, qui adinftar Gigantum, vt eft in FabuHs, Olympum ipfum expugnare tentantium, i- pfam Religionern partim infringere cupierunt, pardm talia excogitarunt dogmata, quzc admilfa puritati Religionis plurimum officiunt. Dantur alia inftituta, qus dum prxiixos transgrediuntur limites, latus quafi Religioniz petunt. Huc imprimis referimus Luxnm_ per quem, misiis aliorumopinionibusjintelligimusfrequentiorem rerum crcatarum ufum, quam ratio poftulet. Quamvis igitur Luxus, qui in rerum materialium ufu confiftit, nihil fere cum Religione, qua. cernuam DEi O. I^l. venerationem proponit, commune babere videatur, attamenquum cccli terraeque Monarcham cultu 6c interno Le externo profequi debeamu», ille autern motibus aninra, bic externis corporis adibug fit peragendug, teciuitur, quod Religionen, lite non obfervet, qui corpus luum non ita fub-

5 W) 5c M fubigit, ut öfficia, qux fibi injunda anlmadvertit, exfequi queat. Enimvero quum luxus in abufu, vel fl ita placet, minus ordinato ufu rerum creatarum confiftat, omne autem quod nimium éft, vitium contrahat, quod ferius citius fefe prodit, necelle eft, ut corpus hominis, luxui ac voluptatibus dediti,naturale quoddam detrimentum inde fentiat, atque muniis peragendis fenfim fenfimque ineptum reddatur. 3ed anima in ardiftimam corporis unionem pervenit, adeo ut eandem ferme cum hoc _-^e><_ induere videatur, adeoque h_ec hofpita per ingravefcentem luxum minus commodum habitabit do- Imprimis per luxum fit, ut adfedus, qui in micilium. extraordinario fanguinis fluidique nervofi motu confiftunt, valde ex^ftuare incipiant, nec radoni pareant, fed bominem, quem inträ ofhciorum gyrum continet Religio, extra hunc excutiant 6c in transverfum rapiant. Ex quibus in medium allatis generaliter patet, quod inter caftam Religionern se pinguem luxum major fit discrepantia, guam ut ba_c commode se in utilitatem generi» noftri arde unquam conjungi queant. <?. "Hl- Deinde quamvis divitiarum ainuentia fit infigne bonitatis DivinX documentum, quippe illis inftrudi homines, quibusvis necelfitatibus fine anxia cura fubvenire, adeoque commodam degere poffunt vitam; attamen non pauci, quee ipiorum eft animi levitas, tantis muneribus non ad Summum Benefaftorem celebrandum ducuntur, ted podur ab ipfo fe avertunt. Et quum vota lua prxver^ tere fe polfe arbitrentur, fecunda? fortunk aura jugiter navigantes, nihil non lua? si libidini sc audacize permit* tunt, sc voluptatum quarumvis illecebris ita falcinantur, vt fuae prudentia: atque indufbråe tribuant, quicquid posfideant se prolpere ipfis cellerit. Aliis igitur debita non prjeftant onieia. quum enim fibi ipfis fufliciant, csetero- AZ rum

6 «)".*( W Nim beftevolendam ac ftudium fiocci faciunt: diftentis fuis crumeni» omnia pervia judicantes, indeque fortisfima alios obligandi argumenta fumi poile opinantes. Onapropter inter exquifiti luxus delicias fileant neceue eft ardua Religionis pr^cepta, Le virtutum cultura. t)ua de re ipfi etiam gentiles convidi fuerunt; quippe de divitiis interrogatus OFIILON, quid eflent? /Äe/^l/^l..', inquit, malornm, calamitatis v//???>n?n. improbitatis fup* Ke_/.'i_.t/a. /i^«e neqnc /l? </i.wa, neque /n civitate opident>h locum e^e v/rtnti, dixit DIOGENEB. Cvi pollicem pren^iit PLATO: Nunqnam quemquatn in w//?^l> divitiis navaffe bonis artibus c,/ie^<?w, adferens. Neo alia 3alvatoris Domini mens fuit, quum Cnmelum facil/us aciculcs fubiturum /o^/7/^e??, ait) quam l/t pravo ingenio Hi^e^ fal-- vetar. Rarum quippe eft, non corrumpi divitiarum, qu?e malorum irritamenta funt, contubernio 6^ adfiuentibus hinc inde opibus animum fervare inconcuifum. Quo enim pecuniarum penetrat cupido, nee difciplina neque bona. artes neque ingenium ullum fatis pollet, bonorum quoque animis diuturna luxus Lc opulentia: confuetudine fenfim fuccumbentibus. 5- IV. Prceterea quum luxui infervire coepit homo, licet pra.ter rationern multa agat, aliquam tarnen rationern accepd se expenfi habebit, nifi a voluptatibus, quas deperit, deferetur. Necelfe igitur eft, vt fiuxus quidam sc refluxus cogitationum in mente luxuriofi exiftat; modo enim meditatur quomodo opes blande confumat, modo fe torquet, vt lacunas imprudenter fa&as prudenter fuppleat, adeoque in; prodigalitatem, sc avaritiam alternis vicibus propendet. 3icut autern avarida eft radix plerorumque vidorum; ita etiam fuis ftipata pedifequis R.eligionem in exilium pellit. Nihil enim tarn fan&um» mail tarn liblenine, quod non violet avarusj nihil

7 V)i ( W hil tamen claufum se munitum, quod perfringere non dubitet luxuriofus, fi pabula voluptatis fibi parare queat. Etenim ut canit JUVENALIS <^/?H revérentia Legum Quis metus aut /15/H?' eft fetnper /^operantis avari.. NihlT ille practer unam pecuiiiam fiicrum habet. In ca vitam öc felicitatem ponit. Fl^c illi de- Cus, h?ec DEus eft. Fläc pietatem, amicitiam, fidem, jequitatem, L^, vt paucis multa compledar, Divina atque humana metitur. Floc autem modo fenfus Le Numinis se Confcientia: quotidie obtunditur, nec in DEI gloriam se aliorum utilitatem vitam fuam inftituit Luxuriofus, fed vivit, ut blande vivat. Si quando Cultui Divino vacare videatur, non ideo hoc fit, vt voluntåti Divin2. fatisfaciat fed ut DEum fibi devinciat, ut majores fibi opum cumulos concedat, clanculum enim cum rrialefano Poeta fibi di<ftitat: Det i)/^_7?^.. det o/?^ cequum 7/./ animwn /> ipje parabo. Elevantur quidem manus se oculi ad ccelum, fed cor se animus curam gerunt Idoli, area inclufi, fcilicet argenti. Non compenfatur hoc vitium per prödigalitatem luxuriofi, quippe qui ita curat cuticulam, ut animam fere negligat. Ex quibus apparet, quod Cultus Luxuriofi, ut cetera ejus opera, ad pompam sc oftentationem, non ad debitum fcopum fit diredus, adeoque Religio, quantumvis homo voluptatum neclare incalefcat, admodum algebit.. V. De hydra Lernna fingunt Poét«, quod feptem inftrucla fuerit capitibus, venenatos halitus erudantibus. Similiter prakter vida modo memorata ex luxu oritur 5 perbia, quae religioni tanto magis eft adverfa, quod modeftiam, guam ipfa fedulo commendat, Luxuriöfus ad dejedos vilis plebeculx mores referat. Scilicet fuperbus fiducia fortuna:, cujus ampliflimis fruitur dotibus, plus fibi femper fumit, quam fas efti se ficut corpora ad-

8 G) 8 ( M admoto igtte'intumefomt, 8c majus confequuntur volumen. ita etiam per dividarum iplendorem hominum tnimi elad fiunt, alios omnes, quos auro fuo femper fupplicaturos credunt, pra: fe contemnunt, ita quidem ut quamvis ferociam diftimulent, verbis tamen se geftibus arrogantiam prodant. Non id agunt hi alba: gallina: pulli, ut aliis meliores evadant, led ut fupremos lzonorum gradus, quo demum cunque modo obtineant. Pietatem igitur, padentiam, humanitatem, aliasque his fimiles virtutes procul facefcere jubent, guamvis earum preeftandam dilucide oftendat Religio. Efto, quod non omnes Superbi ad exemplum veterum gum Syria, JEgypti, Cbalclcecs Lcc. Divinam fibi arrogent dignationemj attamen quum ipfi ad fuam utilitatem öc honorum pra:rogadvam fingula referant, nihil acturi, nifl quod utriusque aucforamentum polliceri videatur, patet, quod hi a iubtiliori idololatria non prorfus fint immunes. o.vid. Quod DEus iple ferox hoc hominum genus ita odio profequatur, ut ipfis fe reftiturum indixerit. Eft denique adeo difficile in omnium rerum adfluentia a fuperbia: vitio pra:caveri, ut ne piilfimi quidem Reges, DAVID sc HEZECHIAS, evitare faftum potuerint; ille fuperbum inftituens populi cenfum, hic Babylonio legato thefauros fuos jacfabundus oftentans.. VI. Nec illud erit reticendum, quod in opulenta civitåte rarius audiantur difceptationes, de rebus ad Religionem pertinentibus ; populvs enim in lucrum intentus condnua opum incrementa meditatur. Quod fi Syftema Morale divitum ad vivum refeces, ejusdem principium cardinale hoc fenne animadvertes : Nibil a Te poftulo nifi numeratam folvo pecuniam igitur fub hac conditione officia yucevis «me exfpe&es. Quam fluxa fit divorum Religio 3 vel inde patet, quod fuerint homi-

9 V)o c D nes, ssui Kdem fuam numerata: pecunketubjecerint, atque in exteris terris conftituti avitam religionem abnegaverint, ut ad Plutonis atria co fätip.orém fibi pararent aditum. Quare dixit alicubi luuftr. BACO Dr VERL.LASI: quod fa.cula Atheiftica effent la:cula elegantioris vita:: quod tamen acroama potius invertendum elfe alii exiftimarunt. Facile etiam bujus rei radonem adfequimur. Scilicet interdum quidem opinionibus, qua: invaluerunt, fefe conformiter gerunt homines, plerumque tamen opiniones attemperantur moribus. Quando igitur mores nondum fuit corrupti, fanas de plerisque rebus cives fövent feutentias, Religionique fuum conftat pretium; at quum mores per opulentiam & luxum mutationem fubieruut, ipfa Pbilofopbia Moralis prinium Le tum Religio, cujus illa eft adminiftra, fenfim contemnitur, atque difputationes exiftunt frivola, in quibus Religionis cauila adeo frigide agitur, ut in ludibrium äbeat. Et quoniam in corrupta civitate paradoxa. opiniones palato hominum imprimis arrident, tales quoque eduntur se care venduntur libri, qui fennbus magis", quam rationi aut Reveladoni conveniant. Qnamonrem Quidam ex Recentioribus : <^/,?7/^ dans un tems de luxe Ll^ _/e disf/pation, /^ libertinage <-/'^//?^/i. åla mode, il ny apas </<? Route plus <?//ee 35^ plus fure pour aller <7 /<? vaine gloj-» e </' etre gouté öt' applaudi, tjrue l/ attaquer la /Religion /^^ /t>s objets de/<? Fot. Sur i"o?/^ /i un sluteur <? /' adresfe de favörifer les vices du tems, en adouciffitnt å propos les regles de la M/orale, pendant qvzil en renverfe le pr/n- -l//?e, il»efauroit manqncr fon t-o/./',.'/ 7/<2 qu'å /^e/e,?i.e^, fbus une forme»07/7. e^e», /^^ paradoxes, a^ /' ancien Seepticifme, pour figurer dans le nionde.. VII. Quod m Religionis puritatem inflat Luxus, quoque Hiftoria, teftis illa yeritatis. B docet Et enim quamdiu Ronwni

10 O ) 10,C mani angufta civitads pömoeria vix eluftad elfent, deprehendimus, quod virtutem impenfe coluerint, sc Cultui Divino, qualem fibi dnxerant gendles, ledulo vacaverint. Inclyta enim viris viribusque fuit Roma, cum M. CURIUS ligneo de catillo rapas edens, oblatas Samnidum divitias contemneret: FÄBRICIUS Pyrrhi aurum sc argentum repudiaret, se ATTILIUS ab agrefti ftiva ad eburneum fummi imperii fcipionem vocaretur. At eadem, exftincfo quafi priftinx virtuds fpiritu, in omnem fe praxeps effudit proterviam, cum Quirites Pcenorum se Macedonum fpoliis, nec non Afiaticis opibus ditarentur. Sicut enim Romani ab hoc tempore nova voluptatum pabula quadiverunt ita cladem civium moribus hoc modo illatam lacrimis verbisque nunquam fads prolequi poitunt cordadores Scriptores.. VIII. Nec hunc tantum influxum in veterum Romanorum Religioner n, fed in iplam quoque Gbriftianam habuit Luxus. Vigebant enim, ut docet Hiftoria Ecclefiaftica, in Ecclefia verk pietatis fiudia, quum illa tenui contenta vicfu, nullo parandarum opum ftudio curaque didraheretur. Qua: vero übi femel in Chriftianorum mentibus infedit, aurumque in pretio haberi coeptum eft, ardens illa colendi Numinis cupiditas paullatim refrixit, virtutis ftuclium elanguit, Rehgioque magis ad profitendam, guam ad perfkiendam virtutem valuit. Et fi in quorundam animis remanfit Numinis fenfus, non tamen Religioni tributa: funt prim^e, fed fecunda: partes. Faxit vero DEus O. ivi. ne malum hoc ladus ierpat; Sed vt vera Religio ad confummadonem faeculi farta apud nos tedfaque maneat!!!