LIN Ε ie. -f. Mac.DAN. BOÉTHIO, ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET OÄD. MifMMti. eiwi 2>Vej TåfO$ir$ JONAS GUSTAV Veftr ob o tnietifis. PR^ESSDE U SALI JE,

Transkript

1 t' η. ο. MifMMti eiwi 2>Vej TåfO$ir$ LIN Ε ie. -f QJL7 ARU Μ FARTICU-LAM XVIfL VENIA AMPL ORD. ΡΗILO& //»& PR^ESSDE Mac.DAN. BOÉTHIO, ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET OÄD. EXHIB ET JONAS GUSTAV Veftr ob o tnietifis. U, IN AUDIT. "GUST. MAJ. D= XVIII. JUNI!. MDCCXCL Η. A M» S. U SALI JE, iltteris VIBUffi»IKECT. JOHANN. ΕϊΜΑΝ.

2 KONUNGENS TRO-TjENARE och MAJOR Ηί) G ÅD le HERR JOWJJ <T7/^'2)«^ samt HÖG ADLA FRUN född WIDMARK, MINE HULDASTE FÖRÄLDRAR/ Fårgäfves Jkullejagfåka at, fom mitt hjerta 6n~ j(kar 9 vifci min forbindelje emot Edra välgärningar, Eder ojparda omforg om mitt väl. Dä jag t Hug nar Eder desfa blad, maife de vittna om min tackfamhett Emottagen dem ßfom et ringa bevis pä min *rkånfla och pä den eviga vårdnady hvarmed jag forblifver MINE HULDASTE FÖRÄLDRARS Lyd ig (te Son jon. gust. turdfj/ttl,

3 Eckicatioms Linc&. *3?. XXI. Ne vero prsecocia oriantur <Sc crefcant perniciofa deiideria, haud pa.rum, experienria teile, ab ea pendet prudentia, qua juvenibus, qui adhuc nihil ad vi lum Sc arni&um ceterasque vitae necesiitates Sc comrnoda, pro prio labore & iludio adquirere posfunr, ufuram rerum, multis aliis adquirendis infervientium permittimus. Una cum adjumentis, quorum ope deiideriis fatisiieri absque animi Sc virium contentione po-teft, angeri quoque defideriorum numerum compertum eil; Sc raro ai e tus lati ns quam par eil evagare videntiir, quando ipiis eorum initiis obilirerint non tollendse difficulrates, Res angufta domi haud paucos ad virruris verique laboris ftudium perduxit. Dum e contrario ilii, qui opum Sc potenriae afflue-ntia fe beatos exiilimarunt, effrenatorum affecluum fer- V!, laboris & contentionis impatienres per oriine vitas tempus fuerunt. Prudenrer eos agere Parentes putamus, qui iingulis liberorum fuorum necesfitatibus, ti eorum aeta- convenientibus, rebus iisdem fatisfaciendi immediate inferviemibus, quamdiu in paterna domo verfanrur, obveniunt, ufuramque adminiculorum, quibus ad praecocia deiideria excitanda occaiio aperitur & quae iisdem intempeilive extendendis inferviunt, quantum fieri poteil, removenr, Obfervandumque femper eil Sc nimiam liberalitatem Sc avaritiam educationis fini nocere. Juvenes, qui pro ea, quam de Parentum facultatibus Sc conditione habuerunr, opinione, fe pejus quam alios, quos iibi aequales purant, habitos esfe animadvertunt, falfum rebus denegatis ftatuere adfvefiunt pretium; ii vero, qui inconfulta Parentum benignicate Sc opum affluentia nihil fibi denegatum iri exi ilimant, nullis deiideria fua caneellis coercere folent. Et hi Sc illi in illicita prono animo ferri fenüm difcunr. S. XXII.

4 I 38 Prima Scien t ia. XXII. Ta»to denique pejus educationi confultum esfe, arbiirarnur, quanto magis, «Horum exemplo eruditi, opum praeflantiam nimium aeftinriare didicerint, lisdern loco merirorum, bonique in alios animi utendi, feque ipfos aliosque proprer ea, quae forrunae, non vero virruris, funr, magni habendi, eos vero, quibus non eadem adesie viderur rerum copia, alto fupercilio contemnendi confvetudinem conttraxerint.. XXIIt,. Quam diu de iis, quoe officii Tunt, loquirnurfacile' patet, eo graviorem adesfe abligationern ad educanonem iblicite procurandam, quo uberior adfuerit fubiidia edueacionis conquirendi poteftas, & quo majori eum, quem curae noftrae commisfum habemus, fortunam olirn inftru- turam fore autumare potuerimus porentia, qua fibi aliisque vel commodo vel perniciei esfe valear. Saepius vero fieri folet, ur eorum conditioni, quibus favennor arridere videtur fors, obftacula. educarionis, fini inimicisfima adhaerere videanrur. Parum laboris Tibi opus esfe exiilimant, qui tacita fibi blandiunnu' fpe omnia iine Jabore potiundi, & reverentiam hominibus debitanx facile negligunt, qui opibus & rerum, quibus affluunr, copia,. honorem & quaecunque fuerint bona hominum officia emere fe posfe putant. Ad divirem vel opiniofie de divitiis fuis captum educandum majori fenrper opus eil arte & prudentia, quam illum, cui in propria virtute o- mnis emergendi fpes pofita esfe videtur. Non proficiunt homines pro iis, quae ad difcendum illis adfuisfe videntur, occaiionibus; Ted pro necesfitare attendendi & iisdem iruendi, in qua fe pofitos esfe fenferint.. XXIV

5 Educatums Linea, *39. XXIV. Hane vero necesiirarem cum opes & rerum affluentia ikpius removere videanrnr, optandum fane esfer, ut fero omnino divitiarum vim in res humanas cognofeerenr & experirentur homines. V7eremur vero ne rarius hujus compotes hamus voti. Surdo plerumque narrant fabulam, qui divitiarum denegare vel extenuare precium volunt, confultius forfan for et, omne, quod juftitiae non repugnat, illis concedere prerium, fed iimul omnem cu ram impendere, ur id.ea hujus pretii menti hominum non obveriarettir, niii copulata cum.memoria officiorum divitiis Sc potentia affiuentibus injun&orum Sc damnoruni, quse illarum abufus humano generi posfesforibusque fuis intulit.. XXV, Ad reverentiam rarioni & humanis praeeipue juribus debitam, quoe evagantibus defideriis frenum injicere poteft, mature ducendi ihn t homines. Ducuntur vero ea mentis vi, qua aliense mentis motus pereipere Sc in aliorum locum fe ponere posfunt, Promovetut haec vis, ii nulla inde ab infantili aetare practermirtitur occaiio attentio nem dirigendi ad effecius aifionum deiideriorumque, ad quas ipforum ferre videtur animus. in alios homines obfervandos acque ad aliorum de iisdem judicia. Rarius au tem admonitiones Sc exhortariones ad hanc rem juvant quantum fieri potelf curandum, ut res ipfa loquatur, hoc er, ut per fe experiantur educandi juftam aliorum defeniionem, indignarionem, odium vel amorera Sc benevolentiam, quas forfan promeruerunt. Viam quam ingresfus er Rousseau, ut fan titatem juris dominii Emi lie Tue doceret, imitandam esfe putamus, quando debi- $ 2 tam

6 I4 Prima Scievtia tam alieni juris reverentiam teneris hominibus inculcare vaiumus,. XXVI. Multum heic valet non tantum prudentia inflitu* tor um & Parentum; fed o-mnium eorurn virtus Si indoles, quibus cum educandis famiharicer vivendi poteftas concesfa eil; magnam ideoque indire lie, quam ad alio* rum mores formandos habemus poteftatis partem, in iis öligendis & dirigendis, qui ad iocietarem eorum, quibus bene cupimus, admittuntur, pofitam esfe perfpicuum eft.. XXVII. Nec minoris esfe ponderis arbitramur, ut plena o- mnibus, quibuscum verfantur educandi, concesfa manear poteftas fua defendendi jura fuamque improbationem vei approbationern teftatam faciendi, prout easdem promeruerint educandi. Hane inferioris ibrtis hominibus, quorum ope tarnen ad tutelam liberorum fuorum carere non posfunt, plerumque denegare folent Parentes, fupra vulgus fe eminere putantes. Hic vero mos eo magis pernicio fus habendus eft, quo luculentius patere unicuique debet, non educationis fini veraeque virtuti congruam esfe reve* rentiam uni alterive hominum ordini Si condirioni tan tum prseftitam, fed eam, quae reipe tum ipiius humanae naturae juriumque omnibus ejusdem pardcipibus commu» nium llncerum teftatur. Hinc quoque gravisfime illi peccant, qui coniilia & a tiones educandorum disfvafuri, vel motiva iisdem ad meliorem frugem redeundi fuppeditaturi, eadem ita proponunt, ut contemtus & infamiae notam cuidam hominum ordini vel conditioni inurere videantur,. XXVIIL

7 Eä'acationis Linea.. XXVII f.. Dsbitam in nos ipfos nostrasque aftiones attentionerii &, reverentiam human# natura, excellenriam o- mnem a rationis ufu derivanris, quse in eo ferner prodit, ut nihil nifi cum univeriali bono conveniat, optet ad prober aut rholiatur, plurimum a confvetudine, ipfa necesiitare jubente, orra, alios, uti ratione confpicuos juribusque iisdem praeditos, reverendi pendere, extra dubium ponit vel minima hurnanarum reruni experientia. Qiii Alis abreptus cupiditatibtis, ccecos defideriorum rniniftros ubique invenit, fibi ipfi facile adeo indulget, ut homines inftrumentorum loco femper habeat, Sc fic relaxato freno, ab aliena ratione fibi imponendo > neque propri# rationi morem gerere poteit,. ΧΧΪΧ. luvenibus ad vir tu tern, ordinem & focialia commoda augenda forrnandis rnaxiroe conducit, ut ad requalium fuoriun focietatem Sc familiärem eorum ufum tempeftive admittantur. Ea enim aetate, qua adhuc disfimulare non didicerunr homines & prsejudiciis inrer homines recepris eos indulgere non jusiir proprii commodi fiudium, omnes vero adhuc qualicunque ernergendi fpe fibi blandiri folenr, hominem non fortunam reverentur Sc dem reverentiae ejus- necesfitatem aliis imponiinr. educatio Häc in re publica privatae palmam femper prteripier. Cum aliis enim vivendi necesfitatem injungit, homines reverenter habere, iisdemque ie acceptos meritis Sc benevolentia reddere docet, amicitias per totum vitse tempus profuturas jungendi occaiionem fubminiilrar, reliqua il- Ikis commoda ut taceam. $. XXX.

8 Prim Sclentis. XXX. Pra?miis, arbitrariis, qua? fingulis educatio privata proponere poteft, parum inesfe ad animos incitandos virium dudum indioavimus, nec raro ad homines mercenarios formandos unice juvant. Quibuscunque vero re bus jucundis vel utilibus magnum ad commovendum robur accedere putamus, dum plures, nobis praecipue se quales, de iisdem temuianres videmus. Nec amiulatio, aliorum exemplo fponte in juvenilibus Sc adhuc non corruptis animis excitata, quid fecurn ferre detrimenti putamus, dummodo jufto Sc fagaci judicio diftribuatur palma ab iis quorum eft eandem adjudicandi poteftas. Licita enim honoris cupido fic exciratur, Sc fovetur, qua ad magna quaevis Sc praeclara ferri folent homines, Sc iimul ipfa experientia difcitur, gloriam fequi non appeti debere. Agitata inrer Celeb, Campium & Federum quaeftio: quousque fine virturis detrimento honoris gloriteque deiiderio ad incitandos ducendosque eos, quos inde a juvenili serate fuse commisfos curse habet, inftitutori uti liceat b) hanc noftram fentenriam ulterius illuftrare poteft. Circa hanc rem, educationis fini optime coniultum esfe putamus, fi nunquam ab Inftitutoris arbitrio, Ted a libero aliorum hominum, sequalium praeci' pue, judicio provenisfe honores Sc praemia intellexerint educandi. Re te a Cicerone in fragmentis monitum es fe obfervamus; difficilem esfe rem, laudare pueru??i; non enim res laudand/i, fed fpes e(l. Raro juvenes de morali aequalium iuoram pretio falfo judicant, confultius forfan fö ret, eorum judicio omnem de gloriae cupidine mutuo exh) {Jeher den Ehrxrieb, oh derfelhe durch Erziehung erweckt und ge. fldrkt Verden tnusfe, oder nieht? CAMr&s Erziehungs fchriften Pars. II. p. 7J. & fequent.

9 Educationis Lineje, excitanda curam relinquere, dum interea Scientiam de ve.ro rerum pretio a tagend i occaliones i is fubmimihanius.. ΧΧΧΪ. Si ea, quae hu.cusque de indire&o poteilaris, ad e~ ducarionem necesfariae, ufu attulirous., generali quadam regula complecli licerer, bis fere eand.em proponeremus: Fac, ur res reruroque mornenra, quie educnndum circumdanr, illi quantum Feri poreil ßm i Iis fiar rerum conditioni, in qua olim illi vivendum viresque fuas ad communem privaramque urilnarem excercendum eil, omni iimul ad» bibita cura, ut Tuo bonor-umque omnium conjunda o- pera ad: moralis ordinis normarn componantur <3c dir i - ga nr 111%. f. XXX IT. Antequam vero, indiredae ad educationem poreftatis ufum fatis Hidicarum esfe, cenfeii poteft, nonnulla quoque adferenda esfe piifamus, de educandi adminieulis, quae in ledione librorum ad erudiendum coniignatorum poiira funt. Quae enim hucusque attulimus fapientiam & rrworiva a-vivcntibiis quibus circumdamur haufta fpedanr, Ted erudimur quoque & commovemur mortuo rum Sc abfentium ope, eorum fcripta pervolvendo. His educandi indrumentis utendi magna copia noftrae setaris hominibus adesfe videtur, an vero ab iisdem, illi, nobis redundent, quos exfpedare forfan potuerimus, fru.- Ftus, non omnis fublata videtur dubitandi anfa.. XXXIII«Antiquae Gentes, bis eruditionis adminiculis minus inftrudae, in iis, quae ad communem hominum vitam resque

10 144 Pvima Scienii# que gerendas pertinent, majori non tanmm robore ammi ad agendum, fed perfpicacia quoque Sc vitae fapientia confpicuae fuere. Dum e conrrario noftri aevi hornines, quibus tanta adesfe viderur copia fubfidiorum, ad ingenii vires excolendas, atque ad id quod verum re&umquein unaquaque fuerit reperfpiciendum, languidam anirni vim in agendo Sc veri re&ique imperitiam haüd raro prodere videntur. Praeter plures, quae adferri folent, hujus rei causfas, maximi rnomenri eam fuisfe arbitramur, fcilicet, quod inter agendum, rebus ad dum agen undique ftimulantibus circumdati, adojeverinf antiquae Graecae Romanseque genres, de ali-is, quam quas jpii inter agendum Tibi necesiarias Sc utiles esfe perfpicere potuerunr, rebus non erudiebantur, Sc eorum doftrina Sc coniilio fcienriam augebant, qui ipii rebus feliciter ge ilis inclaruere. Inter nos vero plerumque evenit, ur de iis praecipue docearnur rebus, de quibus nulla quaerendi in nobis excitata eft voluntas Sc ad -quae intelligenda menteque tenenda anrea praeparatas non habemus ingenii vi res. A vira a&iva feparara non tantum nobis proponitur doclrina, Ted ipfa docendi Sc fapientiam commendandi merhodus, ab umbratilibus hominibus plerumque excogirara, progresfui virium Sc fciendi cupidinis minus congruere vi de tur.. XXXIV.