LINE AE9 r^s\s\y^&*zf\s\^s\s\

Transkript

1 D. D. &$$&&&$& a3>vgjifr$0w&& LINE AE9 r^s\s\y^&*zf\s\^s\s\ quarum PARTICULAM IV. venia ampl, ord. ph1l0s ups. PR^SIDE Mag. DAN. BO KT Η10, ετη. et polit. prof. reg. et ord. exhibet ISRAEL GUSTAVUS WÅNMAN, verb. div. mutift. Fenno in AUDIT. GUST. MAJ. d. i apr. mdccixxxix 11. α. μ. s. UPSALI je, litteris JOH. EDMAN«d1rect. et reg, acad, typogr.

2 PROSTEN och KYRKOHERDEN I ALLMUNGE FORSAMLING HÖGÅREVÖRDIGE OCH HÖGLÅRDE HERR MAGISTER τ o μjl sr μ ττ srs o :m SAMT HÖGÅDLA FRU PROSTINNAN CΜΜIS T'JWJL JSL TTWS OΜ eödd / HO L MB R JJc välgärningar jag af Eder njutit, och hvilka ej kunna bevifas βår re af de omafe Får åldrar, fårtjena min fullkomliga vårdnad, min hela erkänfa. Det år får at ojfenteligen fä betyga Eder den, och icke af en tom håflighet, fom jäg vägat pryda des/a blad med få åljkade Slägtingars namn. Mätte Eder fä välgä,fom Eder godhet gjort at jag ånfar det / Framhärdar med EDER vårdnad odmjukafte Tjenare, ISR. GUST. WÅNMAN.

3 Educationis Linea. 25. XXV. Hominum faluti & focietati humanas inimicae actio nes pravaque mentis confilia metum necesfario animis addunt, ne fceleila propofita hominibus innotefcant; debilitatis praeterea noitras infelicisfimum pariunt fenfum, dum agnofcere cogimur, homines jure viribus conjundtis ad vindictam de nobis fumendam pergere debere. Benevolentias amorisque erga alios defedfus trancjuillse quoque roboris confcientise contrarius eil; juftam enim omnem adimit fpem iis poriundi commodis, quae hominum benevoienria, adprobatio atque veneratio fponte adferre posfent.. XXVI. Agnita femel Divini Numinis exfiftenria Illiusque in res creatas imperio, vira ad regulas ab Illius voiuntäte derivandas compofita fortitudinem fenfui virium ne cesfario addit, fiduciamque, qua in paterna Illius cura tuti adquiefcimus; cum e contrario vitas Ulis repugnan-, tis confcii omnia metuendi effugere nequeant occaiiones.. XXVII. Vires humanas naturas proprio felicem pracbent fpes extra rnortalis hujus vitas fpatium extendendi anfam; ied fpes cum rrifti & vitas tranquillitatem rollente metu necesfario commutatas, niii virtutis confcientia fulciantur. Cap. IV. De Educationis meta pro diverßtate fexus proponenda.. ι- in toto animantium regno, quousque obfervationes D ho-

4 26 Prima Scientia hominum adv indolem fexus uniuscujusque fpeciei cognofendam femet extendunt, maris feminaeque dityerfa eft forma, diverfae vires, quemadmodum etiam in ceconomia natura^ diverfa illis obeunda funt negotia.. II. Homo ad phyficam indolis fuae conftiturionem iisdem, ac reliqua animalia, fubje&us eil Legibus. Sed mota pasfim fuit quteftio: an varietas virium a diverfitate fexus oriunda fe ad moralem hominis naturam & vi res, quibus genus humanum brutis anrecellit animantibus, fe extendat? Quaedam adferre juvabir momenta lucem qualemcunque hane rem enodaturis praebitura, praecipue quousque ad ideam educationis, cuilibet fexui propriae, rite formandam conducere queant.. III. Noftra vero non eo fpe<ftabit cura, ut otiofam Sc inutilem litern de praeftantia unius iexus prae altero renovemus. Quamvis enim noftra aetate eandem agitandi occaiionem prtebuerint fcripta Philofophi de educationis fcientia meritisfimi, *) fatendum ramen esfe arbitramur, ii paradoxon hujus Viri, de felicitate humano generi extra rudern & incultum ftatum nusquam obtinenda, ab hac quaeftione removeamus, injuriofas in amabilem Si ad curas noftras levandas donis omnibus inftru&am generis noftri partem fententias illi adfcriptas non fuisfe, ii illius cenfores melius verum Auftoris fenfum propofitumque, quem fibi icribendo habuit, finem, eruere voluisfent, Sc nimium pondus quibusdam verbis ex vehe ment! Au loris eloquentia profluentibus non tribuisfent. Lasfae. IV. humanitatis crimine vix abfolveremur, fi a du *) Emile par Rousseau Tem. IV.

5 Ediicationis Linea. *1 dura & omni fervitutis 8c contemtus genere miferanda conditione, quam inter gentes incultas & barbaras mulieres plerumque pari coguntur, ad indolem jurium,qua2 natura illis concesfa voluir, judlcaremus. Quid enim hoc aliud esfet, quam pro agendorum 8c juftitiae norraa iibi proponere violenta omnia 8c humanitati inimica facinora, quae iibi permittere audec gens orane jus in armis phyficisque fuis viribus ponens?. v. Praeterea facile paret, nos immutabili naturae ordi ni fruftra oppolituroj fore vires, ii dimidiam hanc generis humani partem ad priftinum fervilem ftatum reducere tentaremus; cum indubiis Hiftoriae generis hu mani teftimoniis conffcet, fubiidia, quibus fervitutis 8c contemtus jugum excusht femineum genus, cum progresfu culturae indolis virium humanarum moralis in time jun ta fuisfe. Si noftra aetate verendum esfe quis arbitraretur, ne haec feminis adferta libertas in licentiam degeneret, quae alterum tandem ita fubjuget fexum, ut omnes animi nervös praecidat, quibus ad majorem perfe iionem vires hurnanae tenders debuisfent; medelam tarnen huic malo aliunde petendam es fe facile videret, quam e remediis barbariem 8c crudelitatem redolentibus.. VI. Intelle&um humanum nunquam jura moraleque pretium denegare posfe rebus, quibus perfeftibiles vires cum confcientia fui 8c posfibili rationis ufu conjun las competere videt, extra dubitationis aleam moralis Philofophia dudum pofuit. Hinc uterque fexus aequali jure gaudet iisdemque officii vinculis tenetur. Femina?, non minus, quam viri educanda? funt, ut fortitudine, pru- D % den-

6 28 Ρrimje Sciextice dentia, juftitia, pietare, & in fe ipfos imperio humanae excellentiam naturae ßbi rite rribuänt juribusque illi adnexis iine aliorum injuria fruantur.. VII. Sed quamvis iura pretiumque naturae humanae pro prium iingulis hujus naturae panicipibus, cujuscunqite fuerint fexus fideliter confervanda es(e quisque facile fateaturj communis tarnen hominum perivafio, a confufa plerumque, non vero ideo femper fallaci, praefumrione exorta, cuilibet fexui propriam & diverfam indclem in omnibus fere, quibus hominum genus praeditum eh, viribus confpicuam tribuir, ut ad mutuum adjumentum, folatium totiusque generis decus conjunda ope eo me lius uterque conferat. Hinc prototypum qualemcunque feminilis perfedionis mente delineaturus iljum haud paucis lineis ab exemplari virili induftria imitando diverium ponit, monente quafi confufo quodam fenfu, aliud feminas aliud viros decere, quod ü non rede obfervetur, monftroli aliquid Sc ordini atque harmonite natu rae contrarii exoriri holet.. VIII. Communi huic perfvafioni robur haud exiguum addit ab omnis aevi experientia comprobata veritas; fcilicet focietatis humanae vincula communemque generis noftri ialutem iis temporibus in primis periclirasfe, quibus negotiis moribusque tam externis quam internis fe invicem referre honori fibi duxerunt diverii iexus homines.. IX. Ut vero confufam hanc Sc communem perfvafionem in diftindum, quantum fieri poteft, transformemus ju-

7 Educationis Linece, 29 Judicium & fimul qualis, pro diverfitate fexns, proponenda iir educarionis meta, appareat, propius examinasfe juvabit virium cuilibet fexui propriam & natu ralem indolem & propenfionem. Fitri enim nequir, quin, fi hae pro diverfitate fiexus variae esfent, vel conicientia earundem diverfo folummodo ordine oriretur, feminis alia esfent, quam viris, juribus fibi debitis potiundi iisdemque fruendi adminicula, aliaeque res, quee praecipuam illarum curam viriumque adpli«cationem requirerent.. χ. Verifimillimum eil, varietatem virium animae, quibus alter mortalium ab altero differr, primam & prae cipuam habere originem a diverfa confiitutione organorurn, quibus pro inftrumentis utitur anima. Si itidem poneremus diverfam corporis formam, pro di verfitate fexus confpicuam, disfimilem quoque requirere internorum organorum habitum, probabile videretur, disiimilitudinem facultatum anima;, quam pro diver fitate fexus obiérvare licet, non omnem adfcribendam esfe arbirrariae educationis vi, fed haud exiguam ejus partem irnmediatae ipiius naturae efficaciae deberi. At sliis hac de re oriundas quafiiones enodandas eo libenrius relinquimus, quo certius poftulare posfe videamur, diverfam cuilibet fextii proponendam esie edu cationis metam, alia obfervationibusque noiiris magis aperta via extra dubium poni posfe.. XI. Totum humanum genus, ad altiora quamvis infita ingenii vi tendat, ab ufu & fenfu virium corporearum. phyficarumque aftivge vitae incipit curfum, earumque confcientia primam fibi attribuit fortitudinem, qua de- D 3 fide-

8 3ό Prims Scientis fideriis fatisfaciat fuis. Ια his qualemcunque praecellentiam viris denegare experientia vetat; hinc alter fexus non aliter quam moralium virium ufu illis par evadere dignitatemque iuam tueri poteft, Sc earum praecipue ope iniquum iibi olim impofitum fervituris jugum tan dem excutere valuit. Diverfus hic ordo ad parem forritudinis fenfum perveniendi, niii valde fällor, rite obfervatus lucem qualemcunque ad tam moralem diveriitatem, qua fexus alter ab altero differe fölet, indagandam praefert, quam ad causfas eruendas Sc vitiorum Sc virtutum, in quas alter pronior plerumque quam alter fertur.. XII. Virium Sc fortitudinis confcientiam rationis Sc experientiie ufum praevertentem audacia, jugi impatientia duritasque facile comitantur, quae prima ingenii virilis ftamina efficere folentj dum e contrario debilitatis fenfus, moralium virium ufu adhuc non mitigatus, animum ad timiditatem proniorem Sc ad motus varios Sc impresfiones dociliorem reddit, quae res ad feminile ingenium formandum maximopere conducit.. XIII. Primus ex debilitate virium oriundus mentis mo tus vehementiam deiideriorum excitat; baec per fe facilem in iracundiam plerumque invenit viam, cui fi non tempeftive medela allata fuerir, habitus ad mutabilia fe ipium aliosque tacito cruciaru defatigantia coniilia mente fovenda oriri fölet. / Alter ex eodem fonre derivandus mentis motus, ab experientia qualicunque rerum humanarum colluftratus, rudes animos verfutos plerumque reddit, ut dolo Sc iimulatione adipifcantur, quas viribus attingere nequeunt. Abfit tamen ut

9 Educationis Linea. 31 quid de meritis fexus cmni roilra veneratione digni, detrahamus, quamvis feminile ingenium in his & iisdem cognatis vitiis pronius ferri contendere baud dubiterrus. Ab altera enim parte eadem cansfa^, quas vitiis anfam dare queunt, virtutum quoque femina in fe continent, quibus, fi rite culta fuerinr, indes audacesque virorum animos temperare, illisque exemplo esfe posfent; iic ad commiferationem proniorem, amabili modeftia magis confpicuum & confcientia purioris pretii dignitatisque vere moralis venerabilem eun dem facile reddunt fexum.. XIV. Requirit naturalis hatc & ingenio feminili propria propenilo bnoularem eorum, quibus educationis cura commisfa eil, attentionem, 11t vitiis, in quae fer ri fo!et, matura parentur remedia, virtutes vero in de facile oriundae fapienti cultura fota? crefcant & augeantur. Hinc educationi muliebris fexus propria & Angularis ponitur meta, ut peflora bominum devincientia, quoe natura illi concesfit, dona amabili mode ftia ftipara ita exiolantur, ut per omnem vitse morumque tam internorum quam externorum habitum fe confpieienda praebeanr, digniratemque prteferre doceant verae mentis excellentiae fenfu fubnixam, qua non modo amorem ied venerationem quoque excirenr«ξ. XV. Cum nunquam impune Ordini natura? noftras opponeremus vires, ita praecipue conilituras, ut hunc ordinem obfervare & obfervatum fequi enitamur; fieri non po.teil, quin agnoicnrnus, iis praecipue naturae finibus, quantum in nobis fuerit, inferviendum esfe, quos aperte adeo indicatos videmus, ut de illis dubitare nequeamus.

10 32 Prima Scientia mus. Hinc negotia arbirrarie magis asfumta evidenti hujusmodi deftinarioni oppofita non tantum fugienda funt, verum, ut illi rite iaiisfiat, vires & confilia ita derigenda, ut oiiicia illi cognäta vei adminicula eidem inferviennia fpeciali cura foveantur <3c colligantur.. XVI. Summus Natur«Auttor qui marem feminamque ad mutuam dele lationem mutuumque adjumentum creavit, iexui muliebri primam & gravisiimam de progeniei coniervatione curam injunxit. Evidens h«c naturae lex educationi hujus iéxus prascipuam pofuit metam, ut matris officia folicitudine & prudentia, conjugis amo re & fidelicare & matrisramilias fapientia Se ordinis cuftodia exfequi difcat. Experientia abunde teftatur alterum horum ofhciorum iine alrenus detrimento nun» quam negle lum fuisie.. XVII. Qu«cum hisce muliebris fexus praecipuis orna» mentis convenire posfunt ingenii viriumque exercitatio nes & negotia, illi non magis quam vins illicita aut inutilia habenda esfe arbitramur.. XVIII. Ad ulteriorem materiei, de qua jam egimus illuftrationem addere tantum lubet. Si qualicunque necesiitate alicui mortalium oblata fuerint certa quaedam & ab iis quas aliis hominibus incumbunt diverfa virium ufui deftinata objecla, ille eadem vel negügere vel circa eadem perverfo ordine verfari nequir, fine gravisfimo pretii, quod fuum facere debent finguli hominis, moralis detrimento. Hinc