HG. D. D. DISSERTATIO GRADUALIS, De V ÜLGARI ET r EMINENTE, Quam, EX CONSENSU AMFLISS. ORD. PHILOSOPH. IN A CAD. REG. UPSALIENSI, Sub PRjESIDIO AMPLISSIMl atquecelebérr1mt 9 Morax. r.t Polit. PKOFESS. Reg. et Ordin. PL/BUCO EIA MIM MODESTE OFFERT Stipendiarius Ahllofvianus, JACOBUS CROM, Jahannis Fil., WESTMANN AHBOGIA US. IN AUDITORIO GUSTAVIANO DIE V. JUNII, ANN. MDCCLV1II. St A. M. S. WSALUE, Excud. L. M. HÖJER, Reg. Acad. Typogr.
.... Såmiuke DYGDÅDLA FRUN, Fru ANNA MOBERG, Född MENLÖS.,, \. f j. i Min Gunstiga COUSINE. JL Hvar en år lin gåfva lik, Plågar man i ordfpråk tala: Den fbm mågtig år och rik Kika gåfvor kan ha fala, Deremot en torftig man Litet ger, och hvad han kan. ; ' -.'v, Uptag då iped gunftig mine, Mih Cousin och Gynnarinna, Att jag utom min Latin Intet annat kunnat finna, Er att fkånka för alc godt- T mig vilat utom mått. JL fliz /I v«? I ili tjnxfl Skriften "jag* uppfat Er Är V*! fkrefven på ttllidfki; Men var fåker, jag Er her, Ått jag onfkar juli på Svenfica, Himlens GUD,. fom h.örcr bon, M Zimh wpm&mwi HHLt.v 2ia OK, T I Min Ciünstiga COUS1NES.u;. JJOOM MVi*. ) A1 vvrnie tienere, \-JJl '' hlmj. JACOB GRUMT V
RÅDMANNEN uti Arboga, HÖGAKTAD, Herr HANS CROM, MIN HULDASTE FADER, Få Furåldrar ål/ka få fina barn, Eder, Hulda- att de föredraga deras upkomft fit egit vålflånd. fte Fader, förer jag få mycket billigare till defias ringa antal, fom Edart örnmafie ögnamåfke ftédfe varit min förkofring, och för den famma Edra egna angelägenheter måft ofta intaga fidfta rummet. Det år vift, att mitt famvete vittnar om min djupa årkånfia emot Edra Våfgerningar; men då jag h varken förmår vedergålla eller befkrifva den aldraminfta, måfte jag ju,för dem* fom icke kanna mitt innerfta, fvnas otackfam. Låten dock, Huldafle Fader, detta mitt fednare A- cademifka fnille prof, fom Eder nu med förduhblad rått upoffras, vara åtminflone i Edart tycke åfven ett prof af den djupa fonliga vördnad och kårlek, jag för Eder, min Huldaffe Fader verkeligen hyfer. En nådig Himmel kröne fa vål Edra, fom min Kå refta Moders dagar, med alt godt, och låcte Edar annalkande ålderdom med fin fynnerliga hågn och vårdnad! Då kfver jag ej med mindre glädje, ån fonlig vördnad MIN HULDASTE FADERS *.- * * & «V» J *>"% A ' - tnl HaTSl t)'i... v;,ti 1:M i, i sadtup s&siraitkiu hüpfte fon. JACOB CROM.
L N. % imis. nondumau to mortaliurrrnumeroy communionem rerum perfiftere potu. iflenullus dubito; cumillis, quae na tura fponte produxir, ad vitx neceffi. tåtes fublevandasjtufficere potuiftent: ubi vero multiplicato genere humano, quasdam res, unde alimenta & tegumenta provenirent, defiderare cceperunt homines, neceffitas eos impulic rerum inducere proprietatem & dominium-, quo fa&um eft, ut quae alicujus fuerint ufus, occupando fibi tribuerint. Hinc dominiorum. origo prima; quibus intro, du&is, quoniäm non; omnis fert omnia tellus: vitibus illa Convenit, k<ec oleis-, kac bene farra virent\ a) homines, fe pluribus rebus, ad vitae neceflltatem & commoditatem pertinentibus,, carcre, aliis autem abundare, faeile animadvertebanr. Qua re impulfi, quae. fibi fupererant,cum aliis.commnnicare,& quibus ipfi
} 5 C ipfi indigebant, ca ab his iterum adquirere, (luduerunt. Hoc modo rerum invaluerunt permutationes, quod, ut fimpliciflimum, ita antiquiflimum merito cenfetur mercandi genus. Tali vero a tu, quoniam, qui rem vel operam fuam alteri gratis concedere non vult, animo intendit, ut sequivalens pro refuaaccipiat, plerumque vero accidit, ut res diverfae naturac commutarentur,hincnecefle fuit, permutandis quantitatemquandam tribuere,, fecundum quam invicem eoraparari poffent & exaequari. Atquc hasc quantitas rebus attributa, qua? pretii nomine venit, noftrae jam erit confiderationis^ Tuum vero eft,l. B-eorum, quae levi penicillo adumbratatunt,, mitiorem agere cenforem, quod, qua pareft animi; obfervantia,, etiam atque etiam rogamus.») Ovid. Lib,. I. de are. amandi v. Jfg. r. $.n. Ed vero quantitas,rebus Sroperis arbitrio hominum tributa, ut in a&ibus permutatoriis earum ad fe invicem ratio definiri porfit b): Introdu&is rerum proprietatibus, pretium primum innotefcere ccepit,. praec.j ex eo fcilicet capite, quod nemo obligatus eilet gratis facere vel dare aliquid, fi alter viciffim dare vel facere potuiflet; ideoque tantundem ouis reciperet, quantum dederit vel fecerit. Quamobrem, ut tam rerum, quam operarum ad fe invicem,atque rerum ad operas definiretur ratio, necefle fuit; qua cognita, haud difficili negotio, aequalitas vel inaequalitas, hoc ed, quantitas serum permutandarum; detegi potuit. Verum qtwntitat
)6( «*» tkns rei vel fby/icc confideratur, vei moraliter. Qaaft." titas 'jhyfica determinatur certa quadam njenftila: fic reruiii corporalium, magnitudine, gravicatevel numeroi incorporalium vero, utpoce jurium noftrorum, ex utilitate, uuae inde enafcitur; operarum denique, a tempore,quo durarunt, vel abefietlu tedim-stur. Quos autem heic in cenfum venit quanticas, moralis Pufendorfiio dicitur, & ex impofitione hominum pendet, ppyficamque illam fupponic, unde canon: pretia ve rum Ö operarum ejusdem jpeciei Juni quantitati phyjicit, proportionalia.. \ r Ouamvis itaque res fere omnes perrnutandas hnt heterogenem & diverfae fpeciei, pretia tarnen herum rerum quantit3tem earum phyficam fpeeiatim liipponunt, cui quantitas hrnc moralis arbitrio hominum aflignanda cft, ut ejusmodi heterogenea inftar homogeneorum inter fc comparari & mqualia reddi qucant Indicafle etiam juvabit, vocabulum pvetii interdum ftri&ius, interdurn laxius fumi: pofteriori fen,.; fu valorem feu mfliinationem & operarum,denotat & rerum; pripri autem, rerum tantum,& opponitur mercedi, operarum pre tio. b) Vid. Volfii L N. l\ IV. Cap. IL jf. iyj. ill. Data fie generali pvetii definitione, ad binas ejus, in a&ibus permutatoriis tantum non omnibus, maxime cpni picuas devenimus fpecies: aut enim res & operm ka inter fe comparantur, ut pretium nnius ex pretio alteriusiine communi quadam rnenfura alia a- fumta determinetur, aut epiflnuinis aliqua adhibetur men-
, Dmtiis ) r C S8SJ menfura, ad quam ceterae omnes res & opera: exi» guntur: ft prius; Pretium obtinet Vulgares fin po» fterius Ew/'/w feu pecunia. Sic in permutatiorte io- <eum habet Vulgare ; in emtione venditione autem, quin & locatione condu&ione Eminens, DifJerijpt ha: fpecies modo determinandi pretii, immo Eminens fupponir vulgare, unde quantitas phyfica pecuniee fumitur pro quantitate morali rerum operarumve ülud commune eft y hoc proprium. r, s V.tt - r * *: " ^ V \.,v, r. IV. öbje tum pretii func res & opera:. Quoniam vero pretium in ufum commerciorimi inveritum efty uti ha:c fine rer.om dominiis poni nequeunt. I.); ita res & opcraey fi pretii capaees erunt, alicujus fint ufus oportet, unde etiam vulgo idem eft & habetur: nul lius ejj'e ufus, ac nullius eße pretté\ verum tarnen.non iuexbauß'i ufms erunc, quippequas, uti domini-' um, nia nee pretium adrnittunt. Porro, cum per legem vel Di vinam vel.humanam qti^dam res & aé iones commereioexemta: fint, nulluni quoque illis tri- «bui poteft pretium. Hinc res facra:, juftitia, confcientia, pudicitia, cetera, pretium refpuunt, quod et iam Puetsr pafiim, indireöe licet, improbos. feculi mores p^tflri^gentes incglcant, ut Horatius.: - omnis enim res, ', * Virtus, fam a, dm/r, ilivina kumanåque pukris parwt. c) aliique Aurea nunc verefimt fecula, flurimt ^r& ^V.euit botwy auro cmiüätur amo%. d) ' Aure
(g$3) ) 8 ( & Jiuro pulfia fides, mro venalia jura, Aurum lex jequitur, mox fine lege pudor. é) Hcic vero de eo maxime inter fe eontroverfari folent Juris N. Do&ores, num fcilicet pretium libertati ftatui poflit. Negat Pufendorffius ex eo potiffimum capite, quod liberi homiues in commercium non veniant. Sed pace tanti Viri & prius & pofterius affirmandnm, cumd. Treuero ad libellum de officio Ho minis &'Civis hoc annotante, ftatuimus: Quidni, inquit, pretium fit liberi capitis? ad vitam fervandam vel alia commoda adquirenda libertati nuntyim mittere non tantum licet, fed etiam officium e/l Homines proprii pr9 mercede Jervitutisjugum jubierunt: fervitus mercenaria, quid aliude/t, quam libertatis commercium? Captivus in hello mavult fiepe fervire, quam mori: milites pro merce de duriffima fiujcipiunt Jervitia, eorum nundinatione Principes multum lucrantur. Liberias fiane juris efi permiffivi non preceptivi /). Ha&enus Cel. Treuer. Huic fententiae etiam fuum D. Glaffey addit calculum in 0- pere Vernunft und VÖlcker Recht, ubi alias quoque de pretio honoris, pudiciciae, &c. g) movetlites, quas brevitatis ergo mittimus, quaeque ex di tis fa«eile etiam dirimi poflunr. b) Satyr. Lib. II. v.34. d) Ovid.de art. amlib. IL 277.27/. c) Pr0pertiusL1b.UI. Eleg. ij. f) p, m.jit i) b 7 - ftq-. V. Ex opinione hominumynon ex natura pretia rebus imponi, dudum alieubi doeuit Seneca, quod in data definidone. II) indicavimus,quando pretium quanticatem
l) p C titatem rebus arbitrio bominum attributam diximus* Omne pretium refpedbum involyic ad hominum neceffitates, commoditates &c. quicquid itaque pretio fubed, magis vel minus recipere potefi:, vel pro ufu, quem re ipfa pratat, vei pro opinione hominum. Verum enim v. non variac pretium iplum magis, quam Audlores de confticuendo ejus fundamento atque menfura, invipem ddtident. Arifioteles in indigentia hoc quserit, cujus haec verba kel ol^oe, hl rm nolvroi fastgeisocf: Teure 6s fel rqfxh ocxfåeloc, y\ x^elce, ij ttocvtpc (rvveyjei: Oportet igitur ttnum cliquaä cun&a meriti: hoc aatem revera e(l indigentia, qu<e omnia continet b). Grotius non ita^quidem hac fentenria contentus, in«digentiam docetrerurn menfuram maxime naturalem, /ed non folam, quod hominum voluntas multas res magis, quam quse neceflarise fint, defideret i). Pufendorffium adeo movetvocis indigentia ambiguiras, ut Grotium verbis fa Itim deferuerit,fuhibituendo aptitudtnem verum operarumve ad vitas humana necefhtates,commoditates &c., licet fere eadem,atque ille u- tatur ratione, fgilicet, quod ica rebus luxuria? infervi. rnitibus pretium non edet k). Thomafius denique in rei ravitate potifllrqum deprehendit momentum.*j Pace vero horurmfi quod res ed, dicarn, gratis Ariftoto» Iis rejecerunt dobbrinam. X^la f. indigentia Philofopho aeque atquealiis bonis Au&oribus in genere denotat caventiam illius, quam cupimus vet: & quidquid volum tis & defideramus, eo indigere nos re&e dicimur. Fidem hujus rei facit Cicero D Carere hoc fignificat egere eo, quod habere velis atque inde mox, B nemi-
) *o ( neminem, inquit, carev* eo, quo non indiget > hoc ef! quodnon cupit: ut ex iis,quae pnecedunt apparet. Hoc modo enervis fit inibntiancb, PufendorffiijOua eontendit indigere non nifi iiiis rebus nos dici, quibus (inegra vi mommodo carere nequimus. Sic etiam evanefcunt fcrupuli Grotii & Thomafii, qnos vide 1. c. Hoc igitur fenfu fiindigentiam pretii rerum fundamentum efie unicuni verum ac naturale, & ratione conftare & experientia exiftimamus. Indigentia vero ut duplicimodo augeri minuive potefi:, fcilicet ujusfrequentia ö' comparänåt diffcultates ita quoque pretium parker intenditur vel remittitur; quo enini frequentior ufus & difficilior comparatio, eo major ek rei indigentia, eoque majus pretium, & contra. Expe rientia' hane quoque rem comprobat, ut longiori difquifitiohe hoc luper negotio non opus (Tt in). h) Lib. V. ad Nie. cap.j. i) De Jure B. & P. Lib. 11. CX.ll f.14. A) 1 N. tf. G. Lib. V. C. T. ff. 4. visp Div. Lib. IL C XI. ty Lib. I. Tu/c. quceft. c. g. tri) Coccejus ad lec. fupra ex Grotio cit. VI. Pofito generali hujus pretii fundamento, ad fpecialiores illud definiendi modos jam deveniamus. Mo dus definiendi pretium rerum alius extra Rema,alius inträ eandem datur. Extra Rempublicam quilibet rem operamve fuam foö arbkrio aeftimat, atque folo contrahentium determinatur confenfu, inträ vero illam legibus idem interdum ftatuitur, faepe etiam ufu fo ri & perrntitaritium quoque definitur conventione. Hinc eü, quod diftingvant J» N. Doöores inter pre- *',v 1 tium
- ) ii ( tium Conventionale (S legitimim, q nod a Magi dratu im. ponitur: iliud & extra & inträ Civitatem loeunri ha. bet, höc autem inträ eandem folum: illud latteudinem aliquam admittit h. e(l varietatern, quippe quod variantibus circurnftantiis nunc intenditur/nunc remittitufj hoc in pun&o conhftit, certum eft atque confhns, nec recedere ab eodem licet, nifi confentiac is, qui illud fhtuith. e. Magiftratus, quare teflo in légitimo fine negotio cernitur, in altero vero ed ocultior. Utrumque famen fundamento, quod fupra pofnimus, nititur, unde lequitur, pretia rerum & operarum ita determinanda effe, ne cuiquam bborare volenti dehnt res neceflarias, Atque hasc quidem de pretio Vulgari difra funto. VII. Diu vero quoniam non viguic illud commercio rum genus, quo res pro re permutabatur, I. varlis quippe laborans gravibusque incommodis, prsefertim rerum operarumque variarum numero multiplicato & increbefeente luxuria, qua primaeve fimplicitati priftinaequ'e nuntius mittebatur frugalitati; aliud commercii genus invenire neceflum habuit mortalium folertia, cujus originem Paullus I h C. I. pr. D. de contr. emt. ita defcribit: Origo emendi vendendique, inquit, a permutationibtis cxpit. Olim nött ita erat numus,neqne aliud merx, aliud pretium: fed u* nusquisqne {ecundum neceffttaum temporum ac rerum utt" Itbus inutilia permutabat, quando plerumque evenit, ut y quod alteri fuperefl, altert defit. Sed quia non femper &fante conveniebat, ut cum tu baberes, quod ego defa aerarem9
; 12 ( derarem, invjcem haberem, quod tu accipere velies: ele* Ha materia eft$ cujus publica ac perpetua xfiimatio a'if* ficultatibus permutationum xqualitate quantitativfibve tiiret, eaquc materia forma publica percußa, u/um äomu niumque non tarn ex Jubßantia preebet, quam ex quantitäte, net ultra merx utrumque^fedalterumprctium voca» tur. Hase Pauilus. Ut itaque commodius commercii genus induci poflet, aliud etiam invqniendum erat pretium, quoå Eminens feu pecunia jam audic, quse ed menfura communis pretii rerum & operarum, Quando vero primum innotueric, & quali initio confliterit materia, dictu ert per difficile; uti qutenam eadem omnium prima gens fueric ufa,denfis antiqui. tatis tenebris ert involutum. Immo fi credere fas ert monumentis veterum, peeudes initio hujus obierunt vicem;hinc antiquiffimos numos non alias fere foul. / pturas prx fe ferre videmus, quam boves, fues, agnos &c Quid?quod idem innuere videntur Gra?ca irooxeh, clgmo-sc&tiovtfti&cu, quaj emere fignificant & dm tcv7ibö\apullo, sgno, gvü afinö lunc; pecunia, peculium, peculatus Latinorum a peeude derivanda docent Lexicographi; quin & noftrum antiquum Få huc pertinet, quod & peeudes & bona quascunque di vif iasque denotat. Homines portea aes, argentum, aurum adhibuirte autumamus, Ted rude acinfeüum, quod (ibi invicem non annumerabant fed appendebant, terte Plinio «), unde varia deineeps nummorum nomina, ut Talentum pondo, libra, marca &c. Tempore denique Abraham! in terris orientalibus pecuniam in ufufuifie, fidem facit locus Gen, XXflf. ' notatu
s» ; *3 { a? notatu digniflimus, ubi verfu XVI. dicitur, Abrahamum ab Ephrone agrum, in quo uxorem demortuam fepelirer, quadringentis ficlis emifle. Hinc a- liarum facile Gentium conlvetudo atque imitatio: quonam autem antiquitus metallorum genere ufi fuerint homines,ifidorus hifce teftatur verbis: Antiquisfiwi, ait, nondum ouro argentoque invento, tre utebantur ; nam prius ésrea pecunia in ufu bominum fuit, pofl tirgetitea, deinde aurea fubfecuta o), Cui etiam rei adfentiri videtur Ovid. /Em dabatit clim, melius nunc omen in auro, Viclaque concedit pri/ca moneta nov<e p). n) Hiß, Nar, qq.j. o) Lib, 16. JUtym. 7. p) Lihr4 J, laflorum v, 221. $. VIII, Cauffas vero, ob quas gentes faltim morati ^es fenfim in eligenda nobiliora illa metalla confpirafte vldentur,paucis enarrare lubet. Quod ß pecunia rerum omnium, quibus indigemus, communis eflet menfura & pretium; I:o quidem talis eligenda fuit ma teria, quae vulgari non detfitueretur pretio. Eft namque pecunia, confitente AriftoteJe, veluti fidejuflor, quem qui fecum ferat, quaevis venaliaaccipere poflet: unde cum fsepius laudato Pufendorffio ita calculos fubducimus, uti nemo fidejufiorem accipiat, nifi virum Ipeftatas fidei, & locupletem, in vili autem homine parum cautionis efle putetur: ita pro re ubique occurrente, puta pro manipulo terrse aut arena?, neminem rem fuam permutaturum, quac ipfi magno kbore ac induftria fuerit comparaca. l!:do
) 14 C Qnornam infinitis prctii rernm variecaiibns refpondeat atque squiparetur pretium hocce, materia ejus ea crit indole, ut partes finguls fint homogenes feu ejusdem inter Je valoris, Hho Id quoque exigunt commercia, ut per multorum manus oberret numinus,compa lioris ergo erit materici, ne 11fil cum pofitdentium difpendio deteratur. lv:o Quia maximo commerciis eflet impedimento, fi in quovis negotio prius excutienda eflet nummorum finceritas, pondus sflimatioj materies illorum, ut forms fufcipiendx idonea flt, requiritur. V:o Denique ut fioc, quod jam qnxrimus, pretium, maxime confhns fit ac perpetuum, intereft, ut ad alios ufus non facile adhibea* tur. Quinque hsc requifita vel auro & argento, nnlli rei convenire, f"le perfpicit. quivis, me non monente, Auream igitur argenteamque pecuniam probam fcilicet, rerum & operarum omnium in commercio venientium eflepofle pretium Eminens & univerfale,tuti contendimus. Neque hifce aliquid pecunis, ex sre confe&s derogatum volumus, licet vilioribus tantum rebus sftimandis aptior videatur, & potius inträ fines Reipubl-adhibenda, quamextra. Ceterum pecunia eflvel vera vel imaginaria vemymbolica Vera, cujus materiem forma publica percufian reperimus r Imaginaria, qua in rationibus tantum Iocum habet: lymbolica, qua, vel emergente publica calamitate lolum valet, & loco eft chirographorum, quos lummi Imperantes, periculo defundb, folidiori pecunia redimunt; vel inträ Rempubl. pecunia vera fungrtur vice, ut noftra Ichedula argentarixjlanco Sedlar. Plurima circa nobilem hane materian reflnnt; verum pro tempo ris & inftituti ratione hac jam lufhciant. S. Dt G.