ARGUMENTA CICERONIS, PRO MORTE. MAG. PETRI Ε Ii Ε R Μ Α Ν, NON METUENDA, BREVITER EXPENDENS, ERICUS BERGMANN, WF.RMELANDUS.

Transkript

1 DEO η VCF. diss'ertatio academica ; ARGUMENTA CICERONIS, PRO MORTE NON METUENDA, BREVITER EXPENDENS, QUAM, suffragio AMPLTSS. FACULT. PHILOS. IN ILLUSTRI ÄTHEWEO UPSALIENSI, SUB PRJESIDIO VIR I CE LEB Ε RR IMI, MAG. PETRI Ε Ii Ε R Μ Α Ν, Eloquent. PROFESS Reg. et Ordin. PUBLICE VENTiL ΑΝDAM SISTIT ERICUS BERGMANN, WF.RMELANDUS. in aüd.carol. maj. diexxvii. novembf., ANNI MDCCLXIf. UPSALl ie.

2 , er?ftt idcrt 2ΒθΙ)!;Θώθί)ίηεη tycxxtt Lieutenante» H(rt OTTO STIERNHIELM :c iudpit^ uno Vergnügt mag et (ιφ féiber nenén>. immer (Ηφ bepieft Der ugent> <2Sertb μι: fennen, 5lué futd)t fur feinen ott, i T ef Der cafter êtnd: UnO 3ftenfdjen# icbe: nur itv feinen: Herfen: ίφ«ίηί.. af; ifts Dcté ίφ,, in 3br> Seit (ang bewuntrert babe> rum retcb ίφ 3f>r, gettoft, αιιφ Diefe fleine abe. t ie blattet menig fino, 3bt' mertb ijt gar ju f(eitt> $φ Sfyrer 0tcrnen< ianb ötebt ibnen ii>ren 0cbeim. gum frubm Oef, &atef andé, imo aßet ôbigefakctr ef, Sciernhielms tarnen, lebt und tp geerbt Don allen 0o lang ate ênfcben«g)u(d, und roabte apfcr(:eii: e(ai)ttbeit und efebmaei gebeten unfre Seit*. ERIC BERGMANN,

3 HSsåcfla Fru BJ UGG RE Cä fiiart, Hågädla Fru, kan jag vifl intet gßma Den β β gunft, i trenne är, bos Er jag njutet bar. Jag lefde trygg och glad, dä jag pä Bofiö var, Mitt finne f'kall den tid i djupfia vårdnad gbma* Sä länge blodet varmt, i mina ädror rinner, Blir det min fkyldighet att ödmjukt tacka Er. Hvad fidrre hopp för mig! Hvad kan jag hifkx mer! An o?n Ert ädelmod mig värd Er hugkomftfinner. 'Tag rnildt och gunfligt upp, förunna mig den lycka Λ Att fä tillägna Er med vördnad dejfa blad $ Min fägnad drifiar fram till allrabögfta grad, Mår dem,?ned Edert Namn, mig gifves lof att finycka. tklc BERGMANN^

4 ' Ψϊυο Qenerojo a.c NobÜiJfimo, NO- ΤΧΛΤΤ TTT^v ri Τ^ Vt)N $ Officiaar. Ferr. PoffeiTori maxime indy to«. Viris AmpliJJimis & Spettatijjimis9 D nö leonh. : LENNARTSON» Dnö EMAN. GEIJER Officinan. Fcrr. PoiTeflbribus follertiffimis Pacronis & Fautoribus GraviffimiSo, Parva licet, placeant^ precori haec munufcuifc Vobis; Et min im is pietas maxima fsepe fubeft. Dum memor ipfc raci, dum Yos dederitis r utr auiim Diccre me Yeftrum, Noraina Veßra colam. Vüs modo, Fautores, Suprema Potentia fervci^ Perpetua & jufceaf,profperitate fruk IRICÜS BERGMANN,

5 ConeraSs-PiObftett famt Kyrckjoherdeii Uti Fårgelanda och Ödeborgs Forfaml. på DahL H&^arevhrdige och Ho nrde HEM JOH BERGMANN, Samt Adla 'och Hogdrehovna Fm, CHRISTINA MARIA F Ε R Ν L Ö F. MINE HULDA OCH KÅRA FORÅLDRAR. j\/ edl hvad finne-jag ira, Kärade Föräldrar, for Eder nedfåg- A.TX ger detta mitt ringa arbete,, kunnen J långt bättre foreilälla Eder, an jag beikrifver. Har lämnas Eder, Käraile Föräldrar, de rader, fom kollat Eder många oroliga ilmider, och mig fiera angiliga tankar. Att intet mer oroa bekymmerfnlla finnen, vill jag ej omrö ra de omftandigheter af mitt lefnads-lopp, fom jag vet förorfaka nå got befynnerligit; dock ar jag förfåkrad därom, att den ftyrelfe, fom fangilat min åtrå, under et utvaldt och i åtta år idkadt lef- -rads-fått, famt andteligen det förändrat, aldrig lårer fbrgåra, att ho ra de trägna böner, af mig, fom hafva.kåraile Fåråldrars välgång,, och belöning, for huldhet och kårlek till ögnamårke. Tagen detta, K:ile Föräldrar, af mig, få länge, till prof af den brinnande åhåga jag har att vörda och vifa K:ile Föråldrar frukt af använd koflnad, till defs AHmagten yppar mig tillfalle, tydeligare det å daga lägga. Emedlertid, ikall fonlig lydna, ouphörlig bön till Güd för Eder, barnilig kårlek och åihmdan att behaga; Eder, vara de ledefvånner, under hvilkas anförande jag, få långt: as g andas, med djup vördnad och ödmjukhet ikall förblifva, MINE HULDA OCH KARASTE FORÅLDRARS lydigße fon ERIC BERGMANN.

6

7 J. Ν. J.. I. etum mortis, vehementem pnefertim ac diuturnum, ipfa morte plerumnne acerbinrpm eile, non utiilimant. In :iculo rmilta jrisminuant rita autem, ι eil terrori- Jrtrr,tfffVwtanas, «^ > mortis cogitatione exortis, nihil potefl eile miferius, cum tormenta haec afperius fentiat mens adflicla, nec fua facile induitria quidquam inveniat, morbum hunc graviiti-. mum levaturum, nedum fublaturum. Nobis quidcm, divina colluilratis revelatione, difficile non erit mortis acerbitatem vincere, ubi ad xternam Dei in genus mor talium gratiam, tot admirandis teftatam inihtutis atque beneflciis, adtendimus, atque inde aeterno poft mortem A feli-

8

9 I. Ν. J.. I. etum mortis, vehementem prtefertim ac diuturnum, ipfa morce plerumque acerbiorem eile, non uti- Μ que ex vano multi exiftimant. In ipfo enim mortis articulo maka funt, qua; fenfum dolorrsminuant atque exftingvant : vita au tern, qua: perpetuis expoiita eft terrori sms, adventantis, inevitabili fatorum decreto, mortis cogitatione exortis, nihil poteft eife miferius, cum tormenta hxc afperius fentiat mens adflicta, nec fua facile induftria quidquam inveniat, morbum hunc gravidimum levaturum, nedum fublaturum. Nobis quidcm, divina coiluilratis revelatione, difficile non erit mortis acerbitatem vincere, ubi ad seternam Dei in genus mor talium gratiam, tot admirandis teflatam inihtutis atque benefltiis, adtendimus, atque inde aeterno poft mortem A feli-

10 » ) a ( 5K feucitatis Ipem concipimus certifiimam : ied difficilior longeseorum fuit conditio, qui, ipiilis ignorantiae falfarumque opinionum tenebris involuti, rrsetum tarnen mortis abigere funfc conati. Horum utique ex numero fuit maximus ille, inter Romanos, Coufui, Orator atque Philofophus, M.T.CICERO, quem ut a formidine mor tis non prorfus alienum, ita malo huic ilrenue omnino, quantum potuerit, relutatum fuifie, fcripta ejus docent eximia. Utigitur conilet, neque omuem quidem tranquilkementis curam abjecifieveteres eruditos, nec tarnen ad clariffimam Chriftiante religion is lucem & folidam,qu# indefinit, coniolationempervenifie, argumenta, quibus, mortem non efiepertimefcendam, commonfirare voluit i- demtuilius, fpeciminis Academiciloco, paucis exponere confiitui. Tuam vero, B. L. humanitatem ita mini promitto, ut alias, pro contemnenda iniquiori cenfura, rar tiones conquirere fupervacaneum ducam... II. Vocabulo mortis, quod pro quovis interdum ma lo atque incommodo majori, per Metaphoram ponitur, ufitatifiima heic fubjecla eil fignincatio, qua totam denotat operationum vitalium cefiationem in corpore humano. Hanc autem per fe natura; conientientem non eile, vel ex eo patet, quod omne vivum, maxime vero homo, fi modo ianus fuerit, commutationem hanc reformidet atque totis viribus evitare iludeat. Huc accedit, quod vix fine dolore & cruciatu quopiam fieriioleat anima; difcefius a corpore quem ut gratum per fe atque jucundum nemo dixerit, ita, vel invita Stoicorumfchola, malis adnumerare non dubitamus. Sed, cum omnibus via letifit calcanda, nec ullum, contra vim mor tis, remedium fuppetat, idrefiat, ut non tantum contemnere difcamus quod amoliri non pofiumus, ied et Jam bonis, qua; huic adnexa funt, fruamur intre " *.

11

12

13 & ) 3 ( $ Hane vero artem, fåne nobili Jimam, ut fibi aliisqr.e iocuicet Cicero, duplici inprimis, in Quadtionibus iuis Tuicuianis, Lib. I. utitur argumentandi genere. Ratiojnibus enim baud fpernendis oftendere conatur, noη mo do malum non eile, led bonumetiameile,mortem. Quid vero in quxilione tam ardua prariiiterit, ex fequentibus vifuri iiimus.. III. Primum quidem turbare neminem debet, quod mors a Cicerone ne 111 malis quidem numeretur, cum ta rnen alii, & quidem haud injufte, malam, qute morti ad haaret,- ideam ita agnoverint, ut alias, minus gratas, rerum humanarum commutationes, communi mortis no mine adpellare non fint veriti. Tullius enim, Stoicornm loquendi rationem fecutus malum, paulo itri&ius interpretatur, ut non idem valeat, quod ingratum vocamus aut afperum, Ted illud tantummodo iignificet, quod veram adferat dolendi cauilam feu miieriam. Hinc primam hanc ponit mortis contemnendae rationem, quod mors, fi vel totum exilingveret hominem, prout nonnulli, etiam illo tempore, ctecutientes aliorum duces, antiquitatisque audoritatemdeferentes, contendebant, non tarnen mortuos redderet miferos, cum mifer eile nequeat, qui exfiftere jam defierit. Cumque illud prteeipue nobis extimefeendum videatur, quod certam adferatcalamitatem, fatis omnino hac argumentatione pervincitur, mortem co nomine habere nihil, quod horroreni nobis ineutere debeat.. IV. Sed facile prsevidebat vir acutiitimus hanc fibiformari pofle objeclionem, efto: mortem nulla fecutura fit miferia, fi ienfus omnis in morte ceilat; to'erabilior qui dem, hoc modo, redditur mortis cogitatiö., quam II quis tormenta poil hanc vitam metuat, vel inexorabi- A 2 lern

14 3K }4( & ]em faltem judicem, cum cseteris Poétarum terriculamentis, apud inferos credat: fedmifera tarnen hominis manet conditio, Γι moriens aüquando omnibus, quibus fruebatur, commodis iempiternum dicere cogatur vale. Hocenim nemo fine angore facere poterit: nec ulla remanebit'in vita jucunditas, cum dies & noctes cogitandum fit, jam jamque eile moriendum. Huic igitur ut occurrat dubio, commoda hujus vitx extenuatmaiisque adeo commixta atque impleta docet, ut, vel eo nomi ne, expetenda potius videatur mors, tanquam plena Sc perfecta ex tot cladibus & miferiis liberatio. Vitam enim haue mortem potius ehe nominandam exiilimat, nosque morte a malis verius, quamabonis, abduci. Nequenegandum eil exigua admodum, fiuxa atque caduca, ehe bo na, qiue, dum heic vivimus, nobis contingunt, neque adeo cum luctu relinquenda ab eo, qui majora & peren natura in coelo certus exfpeciat commoda. Sed vereor tarnen, ut hax ratio ad confölationem fatis valeat apud eum, qui nihil poit mortem fibi promittere audet, noctem tantum prtevidens fempiternam. Svavis, fateor, fomnus eil laborantibus & fatigatis, quia vires recreatvitamque vigilantibus conciliat firmiorem: fed magna ta rnen eioquentia utendum foret, atque ita velut fuperiori e loco concionandum, uthomines, etiam fummis macerati laboribus, fomnum expeterent, fi perpetuo feirent iibi eile dormiendum. F.oque minus hoc argumen tum proficit, ii quis non tantum bona in morte amittenda videt, fed poenas etiam maleficiorum poft obitumnon vano fibi metu proponit. Tum enim fierinon poteft, quin miferam, fub liorrore mortis, fervitutem fempec fentiat, ex qua, nifi per adminicula, divinitus patefata, nemoféfe extricarepoterit, quemadmodum fan&iornos Theologia manifefto edocet. Nos vero ad reliqua Tullii noftri argumenta, pro ratione inilituti, penfitanda re- Vertimur.. V.

15

16

17 $ ) i C 5Κ. ν. Νοη hoc fatis eile ad vitam tranquille degendam, quod qnisin morte nihil, qnod tantopere fit malum & reformidandum videat, optime peripexit Cicero : o- mnein igitur movebät lapicfem, ut mortem quoque in bonis erteponendam ofienderet, quamvis, ob detectum fubiimioris iapientia:, tam magnis propemodum excideret aufis. In arduis vero etiam voluifie lauseft, necprocul admodum a meta jaculatum eile fummum hunc Phiioiöphum Romanum videbimus. Demonfirationem, o- mnious quidem numeris abfolutam,non promifit. Vide enim quam moderte de ie fentiat, ubi,rtatim ab initio hujus quseftionis, his utitur verbis: Ea, qua: vis, nempe de metu mortis tollendo, ut potero, explicabo; nec ta rnen quafi Pythius Apollo, certa ut fint & fixa, qua: dixero ; fed ut homunculus, unus e multis. probabilia conjectura fiequens. Ulcra enim, quo progrediar, quam ut veri videam fimilia, nonhabeo. Certa dicent ii, qui &: percipi ea porte dicunt, & fe fapientes eile profitentur. Ad immortalitatem animi probandam, fine qua mors bo na & beata concipi nonpoteft, multa utique in medium adduxit argumenta, qua:, noftro hoc a:vo, pro nuper inventis, non fine ftrepitu vanirtimae jaclationis, venditarunt plurimi. Portquam enim varia veterum Philofophorum, de natura mentis, placita propofuit, inquehis eorum, qui animum prorfus tollunt, fomnia rejecit, ad omnem primum provocat antiquitatem, cujus conientiens ha:c fuit vox, quod homo excertu vita: non deleatur, nec funditus intereat, iedinipia etiam morte fenfum eile & manere fuperrtitem, unde optimos quosque in ccelum atque inter Deos referebant. Huic autem au«dioritati vel ideoplurimum tribuit Cicero, quod, quo propius aberant prifci illi homines ab ortu & divina progenie, hoc melius ea Fortafie, qua: erant vera, cerne- A 3 bänt»

18 $ )«'( & bant. Quar ii ad creationis primordia, primorumquehominnm cum optimo Numine aråiorem confvetudinem & converfationem, retulerimus, multum utique habebunt ponderis. Sed has qui fcire hiftorias non poterat Cicero, ad Pythagoras, Socratis atque Platonis fententiam, qua; ipfi Moiis ac Prophetarum loco fuit, fidenti a- nimo acceilit, firmiitime tibi perfvadens, animos hominum, quemadmodum hi docuerant, ccternum eilevidluros. Palmarium hoc ipfi, fed non unicum tarnen-, pro immortalitate animorum erat argumentum. Confenfum produxit nationum omnium, qua; animos permanere arbitrantur. Puriilimam deinde mentium naturam commemorat, ex qua veriiimile fit, ut a terra longiilime fefe efferant, atque in coeleflem locum fubvolent. Quin etiam eos carpit, quibus mentis ieternitas ideo videtur incredibilis, quia intelligere & cogitatione comprehendere nequeunt, qualis animus fit vacans cor pore, cum tarnen nec animum in corpore manentem intelligant, nec Deum ipfum, qualis fit, percipiant, &: tarnen negare non audeant.. VI. Divinam animi originem Tullius recte adftruit, eamque ex immenia ejus capacitate haud obfcure pro bat i quamvis non procul abeife videatur ab infulfa veterum fententia, qui mentem aura? divina; quafi particulam crediderunt; ad quem errorem facilis defcenfus fu it, hifloriam ignorantibus creationis & alia permulta, qua^in ufus Pfychologicos facra conferunt litterax Quidquid tarnen ert ; ex divina hac animorum origine atque cum Deo ipfo cognatione, ad arternitatem eorundem fa che concludit, neque illud argumenti genus praetermittit, quod ex natura mentis fimplici, cui nihil fit admixtum, nihil copiilatum, nihil coagmentatum, ad interitumejus negandum conducit, fi quidem interitus quafi

19

20

21 SR ).7( SK difceitus fit & fecretio & direptus earum partium, ante interitum qua: jun&ione aliqua tenebantur. Non fufficiunt, fateor, harc omniaanimo, fuahmmortalitatisplene planeque convincendo, multaeque fefe offerunt dib ficultates, quibus diftrahi facile poffit mens, ad dubitandum prona, & ipiorum quoque ie principiorum inful- quserens demonftrationem. Sednec, praeter litafem probabi- magnam, quid promiferat Cicero, fairum dogmaticorum, cum Academicis, exofus; nec ultra di,in veritate progre- hacindaganda,potuit, cui ad liberrimam Dei voluntatem, quod animi tum vivant, tum in ieternum vuluri iint, per revelationis teilificationem falli u- tique neiciam, non pateret aditus. Quod enim rem quamcunque, etiam pradlantifiimam, in nihilum redi gere, & viliilimam contra confervare immo, amplificare valeat pra:potens generis humani fator & au&or, ii voluerit, dubio plane caret: utrum vero ipiiplaceat, non tarn ex fadis ratiocinando,, quam ex diyinis culis potius ora- credendo, cognofcimus.. VII. Sola vero mentis duratio infinita per fe hoc non efficit, ut mortem pro bono potius, quam debeamus. malo, habere Nam melius utique interdum videtur non vivere, quam mifere vitam traducere. Hinc Cicero, promiili memor, ftatum pofi funera laetiorem iibi aliisque vindicare non dubitat. Hoc vero obtenturus, non unam ingreditur viam. Partim enim ad divinam, de qua diximus, originem provocat, indignum exiitimans, fiquis credat, non meliorem fore conditionem animi, ubi, corpore rclicto, vincuiis cupiditatum laxatis, altiora fapere, cumque divinis ac beatiffimis verfari mentibus licuerit. Quo ipio infignem lenit ac mitigat mortis acerbitatem, quod cara nonnunquam pignora nobis auferat & amiciilima pe&ora disjungat. Hcec enim in deiifiderio

22 $ ) 8 ( $ fiderio & Itiåii confolatio utique effc maxima, mortem non horribilem, Ted exoptandam reddendo, quod ilii, quibus orbati fumas, non perierunt, nec mi'eri funt, ied ad feliciorem pramiili fortem, atque in teternam & communem translati domum, nos exfpectant, ad ean dern, opportuno tempore, venturos requiem. Praxlare hanc in rem Catonem inducit TuIIius, in dialogo de Senectute, diilerentem: O praiclarum diem, cum ad illud divinum animorum concilium coetumque proficifcar, cumque ex hac turba & colluvione diicedam. Proficifear enim non ad eos folum viros, de quibus ante dixi, ied ad Catonem meum (iiiium hunc Cato Major morte amiferat), quo nemo vir melior natus eil, nemo pietate prteflantior, cujus a me corpus crematum eil. Animus vero non me deferens, ied relpesans, in ea profeclo loca diiceftit, quo mihi ipfi cernebat eile veniendum. Quem ego meum cafum fortiter ferre vifus fum, non quod arquo animo ferrem : Ted me ipfe confolabar, exiitimans, non longinqvum inter nos digreflum & disceflum fore. Socratem quoqüe adjungit, non tantum coram judicibus, a quibus ad mortem erat damnatus, ied etiam, cum pame in mann jammortiferum iilud teneret poculum, adeo intrepideloquentem, ut non ad mortem trudi, verum in coelum videretur adfcendere. Qui etiam, ne parem credas omnibus, pofl abitum, paratam eile felicitatem, duas cenfebat eile vias duplicesque curfus a- nimorum e corpore excedentium. Vitiis enim contaminatos atque injuftos devium quoddam iter habere contendebat, ieclufum a concilio Deorum. Bonis vero, vitamque imitantibus Deorum, reditum patere ad coeleftia facilem. Atque hoc idem, in Catone, Tullius ipfe his monftrat verbis: Sapientiflimus quisque sequiffimo ani mo moritur, ilultiflimus iniquütimo. Animus enim is, qui plus cernit δζ longius, videt fe ad meliora profici-

23 ^ ) 9 C X?" fei; ftle autem, cujus obfeufior eft aciés, non videf.åtqur hoc nos iaitem, quotquot, falutifera-verat reiigionis luce colluilrati, in myileria divina introipicimus r certiuslonge adfirmare poifumus.. i VIII. Maturus certe ex hac arrumnarum valle difcefius,, & in gaudia coeleiiia introitus,. dbnum eil maximum, quod homini dari poftit a. DEO; idem hiiloriola quapiam ex Herodoto admonere voluit Cicero- "Ferunt filios duos, matrem, facerdotem Argiam, adftatunr & iolenne Facriiicium: curru-contendentem,, morandbus jumends, trahendö advexifle ad fanum.. Matrem vero precatam maximum ipfis, pro tanta' pietate-, prcemium, fed mane, poflero die, eosdem inventos fuiile mortuos; unde concludi poflit, benemori, homini optimum eile & feliciilimum. Praxipuam vero rationem, cur mors metuendanonfit, ex fumma DEI bonitateiapiens noder adfert Romanus;. (quamutinam, certoac vere cognovisfet, fic enim inter ipem & metum non ftxiiilet feplus). Η is enim verbis >. cedro digniflimis, atque ad divina faeri codicis oracula accedentibus proxime; primam e.tufculanis, Quadlionemfinivit, quibus & nos pertenue* opufculum claudemus : Non temere, nec fortuito fati & creatifumus, fed profeiho fuit quatdam vis,, confuleret quargeneri humano:: nee id gigneret, aut aleret, quod cum exantlaviiletomnes labores, tum incideret tn mor ds malum fempiternumportum potius paratum nobis perfugium putemus.. Quo; utinam velis pailis perve- hiliceat. Sin reflantibus ventis e.odem reji-ciemur, tamem paulo tardius referamur neeeife eil.. S; D. α φ

24 MIN VÄN. Där fäuhet byggs pä egen flit, Där idogbet får bana Dagen > Dåv vifar lyckan fig benägen, Där bindras ej b erbm ligt nit. Min Vän, Din bild Du fkädar här; Jag talar fom mitt hjerta tänker, Jag fpår att Himlen fnart Dig fkänker9 Den lon Dig redan ämnad är. Fortjänfl med Dig i följe går, Farnaßen blir Din?ninßa heder, Din dygd den ära Dig bereder, Som af flg fjelffitt värde far. GUSTAV BJORNDAHL Claffon. Min Käraße Broder. Att Du, Min Bror, ett lyckligt val, då boken valdes, gjorde; Till min och andras glådje blir af detta profvet fpordt. BENGT BERGMANN.