Sidaan ayee uu ushaqeeyaa dalabka magangalyada

Transkript

1 Sidaan ayee uu ushaqeeyaa dalabka magangalyada Buugan yar waxaa leh: Ku socoto: Adigoo ah qof magangalyo dalbade ah oo uu la socdo hal ama labada waalid ama qof kale oo xanaanada uu sharciyeesantahay. HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 1

2 Liis Salaan 3 Caruur 4 Ereyada mecnahood? 5 Dalabka magangalyada - maxaa dhici doono markaas? 6 Diiwaangalista kadib - maxaa dhici doono markaas? 12 Baaritaanka magangalyanimada - Mmxaa dhici doono markaas? 14 Go'anga magangalyada - maxaa dhici doono markaas? 16 Sharciga daganaanshada - maxaa dhici doono markaas? 18 Diidmo - maxaa dhici doono markaas? 20 Rafcaan (ka dacwoosho) - maxkamada hey'adda laanta socdaalka 21 Rafcaan - maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka 23 Dib uu laabasho - maxaa dhici doono markaas? 24 Dhoor erayo oo kuugu socdo 26 Ku socotaa: Adigoo ah qof qaangaar ah oo muhiim ah 27 Buuga yar waxuu qeeyb ka yayah mashuruuca Warbixin ku socoto ciyaalka magangalya doonka ah. Mashruucana waa mid uu maal galiyay misaayinada yurub oo loogu tala galay qaxootiga (Europiska flyktingfonden). 2 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

3 Salaan Buugan yar waxaa loogu tala galay adigoo la yimid labada waalid ama hal ka mid ah labadooda oona codsaday magangalyo - gabbaad gudaha dalka Iswiidhan. Dabcan buugaan yar waa isticmaali kartaa adigoo ah qof rabo in uu wax ka sii ogaado magangalyada iyo habka uu dalabka magangalyada uu kala shaqeeyo. Halkaan waxaan ku tilmaameeynaa talaabooyinka aad mareeysid marka aad tahay magangalyo goob. Buuga yar habab kala duwan ayaa loo akhrin karaa. Waxaad akhrin kartaa buuga yar dhamaantiisa, laga bilaabaa bilaawgiisa ilaa dhamaadkiisa si aad uu hesho aqoon ku saabsan waxa dhacaayo marka aad dalbaneeysid magangalyo. Ama waxaad akhrinsan kartaa qeeybta ka warameeyso tilaabada aad adiga iyo reerkaada ku jirtaan. Filip Kyrönen iyo Simon Holmberg oo ka socdo dugsiga sare ee Hedberg oo ku yaalo Helsingborg ayaa ka qeeyb qaatay qorida. Waxeey sameeyeen booqasho wax barashadeed, waxeey nagu caawiyeen in ee soo saaraan warbixin, waxeeyna macluumaadka ku tijaabiyeen caruur iyo dhalinyaro. Xafido buugaan yar! Waxaad adeegsan kartaa inta aad joogto Iswiidhan oo tahay magangalyo doon. Mahad weeyn ayee lee yihiin dhamaan ciyaalka, dhalin yarada, macalimiinta iyo dadka kale oo muhiimka oo ka socdo BRIS, Rädda Barnen, IM iyo Jamacada Malmö oo qeeyb qaateen oo na wax ka shegteen markii la sameeynaaye buugaan yar! BRIS, Barnens rätt i samhället (Xuquuqda ilmaha ee bulshada) waa hey'ad urureed oo uu shaqeeyso xuquuqda caruurta. Waxaad si soo dhaweeyn leh uu booqataa IM waxeey uu taagantahay Individuell Människohjälp (Caawinaada qofka oo gaarka ah). IM waa hey'ad uu sheeyso ka hortaga faqriga iyo dareenka takoornimada. Waxaad si soo dhaweeyn leh uu booqataa Hey'adda laanta socdaalka (Migrationsverket) waa hey'ada dalka Iswiidhan oo baarto dalabyada ka socdo dadka dalbanaayo magangalyo. Hey'adda laanta socdalka waxeey sido kale baartaa dalabyada ka socdo dadka dalbanaayo sharci ee booqasho ugu imaadaan ama uu soo guuraan Iswiidhan. Hey'adda laanta socdalka waxeey sido kale baartaa dalabka ku saabsan muwaadinimada iswiidhan. Waxaad si soo dhaweeyn leh uu booqataa www. migrationsverket.se Rädda Barnen (Gargaarka caruurta) waa hey'ad uu shaqeeyso xuquuqda ilmaha. Waxaad si soo dhaweeyn leh uu booqataa Laanta cas (Röda korset) är en organisation som arbetar med att skydda och hjälpa människor som behöver det. Waxaa si soo dhaweeyn leh uu booqataa HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 3

4 Caruur Caruur yaa eh? Iswiidhan waxaa caruur ka tahay ilaa aad ka gaarto 18 sano. Xuquuqdee lee dahay? Iswiidhan waxeey saxiixday heshiiska qaramada midoobe ee ku saabsan xuquuqda caruurta. FN waxeey uu dhigmataa Förenta Nationerna (Qaramada Midoobe). FN (Qaramada Midoobe) waxaa ku jiro ku dhawaad dalalka caalamka oo dhan. Waa heey'ad ka wadakaashato nabada iyo xuquuqda bani'aadamka. Heshiiska caruurta waxuu ka kooban yahay dhamaan xuquuqda ee caruurta dhamaantood heeysanayaan. Iswiidhan iyo ku dhawaad dalalka caalamka oo dhan waxeey balanqaadeen in ee raacaan heshiiska caruurta. Heshiiska caruurta waxuu ka kooban yahay sharciyo tilmaamaayo xuquuqda aad adigo caruur ah, lee dahay. Sharciyada waxaa loo yaqaan qodob, kaasina waxaa ku qoran: in aad leedahay xuquuqda ee lee yihiin ciyaalka kale (qodobka 2:aad) in midaada ugu fiican markasto ee muhiim tahay (qodobka 3:aad) waxaad xaq uu lee dahay in aad noolaato iyo in aad hormarto (qodobka 6:aad). waxaad xaq uu lee dahay in aad sheegto si aad wax uu aragto (qodobka 12:aad). Ciyaalka magangalyo raadiska ah waxee lee yihiin xuquuqda ee lee yihiin ciyaalka jooga bulshada iswiidhan, tusaale ahaan: waxaad xaq uu lee dahay in sheegto aragtidaada. Mecnaheedu waa in aad xaq uu lee dahay in aad hadasho iyo in lagu dhageeysto haddi aad rabto. waxaad xaq uu lee dahay daryeelka bukaanka iyo daryeelka ilkaha haddii aad uu baahantahay. waxaad xaq uu lee dahay in aad skoolka dhigato. Waxaad la kulmi doontaa dad ka kala socdo hey'ado kala duwan. Hey'adda laanta socdaalka waxeey mas'uul ka tahay waxaa ka mid ah: In ee baarto iyo in ee go'aan ka gaarto haddii aad adiga iyo reerkaada xaq uu lee dihin magangalyo iyo haddii aada uu laheen. daganaanshada - haddii aad dagantihiin guriyaasha hey'adda laanta socdaalka. taageero dhaqaale - haddii aada heeysan lacag gooni ah. in ee magacaawdo wakiil rasmi ah. Waa qof yaqaano sharciyada Iswiidhan oona in kugu caawinaayo dalabka magangalyada. in ee in kugu caawiyaan safarka ka socdo Iswiidhan haddii aan la iin ogaleen in aad joogtaan halkaan. Degmadu (Kommunen) waxee mas'uul ka tahay waxa ka mid ah: in aad dhigato xanaanada, skool iyo dugsi sare. wax loo yaqaan adeegga bulshada. Shaqaalaha adeega bulshada ka shaqeeyo waxee raacaan sharci la dhaho sharciga adeega bulshada. Sharciga waxuu ku saabsanyahay xuquuqdiina daryeleed. Waxuu ka koobanyahay sharciyaal ku saabsan habka ee bulshada uu caawineeyso dhamaan inta uu baahan caawinaad oo aan qof kale caawinaad ka heli karin. Daryeel bukaanka waxeey mas'uul ka yihiin: in aad hesho daryeel ilko iyo daryeel bukaaneed. 4 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

5 Erayga mecnihiisa maxuu yahay? Magangalyo mecnaheedu waa hoy la magan galo. Marka uu qof raadsado magangalyo, qofkaasi waxuu raadsanaa meel uu ka magan galo oo aan dalkiisa hooyo aheeyn. Tilaabooyinka magangalyalka waa tilaabooyinka kala duwan uu qofka magangalyo raadsaadsiga uu maraayo - lagaa bilaaba raadsiga magangalyada ilaa go'aanka. Magangalyo doon waa qof Iswidhan imaaday oo raadsaday gabbaad. Asaga ama ayada, dalabkiisa laga ma siin jawaabtii ugu danbeesay. Diidamada lagu siinaayo dalabka magangalyada mecnaheedu waa in qofka maya la siiyay (loo diiday) dalabkiisa ku saabsan magangalyo. Asaga ama ayada loo ma ogalo in ee Iswiidhan joogaan. Caruur waxaa eh dhamaan inta qof oo ka hooseeyso 18 sano. Go'aanka arinta magangalyada waa marka uu shaqaalaha hey'adda laanta socdaalka uu go'aamiyo haddii uu qof magangalyo doon ah joogi karo Iswiidhan iyo haddii uu san joogi karin. Lacagta maalmeedka waa kaalmo uu dalban karo qofka magangalyo doonka haddii ee ayadu ama asagu uu san heeysan lacag gooni ah. Xukun lagu gaaro arrin magangalyo waa marka ee maxkamada hey'adda laanta socdaalka (Migrationsdomstolen) ama maxakamade sare ee hey'adda laanta socdaalka (ee loogu dacwoodo) ee baarto markale haddii qof magangalyo dalab ah uu joogi karo dalka iswiidhan iyo haddii uu san joogi karin. Qaxooti waa qof magangalyo dalbaday oo loo ogalyahay in uu joogo iswiidhan, qaxootinimo daraadeed. Joojin gaar ah (Inhibition) mecnaheedu waa in hey'adda laanta socdaalka ama maxakamada hey'adda laanta socdalka go'aan ku gaarto in si ku meel gaar ah uu joojiso safarka laabadka oo ku socdo dalka hooyo ama dal kale. Hey'ad waa hoowl dowladeed oo doowladu maamusho. Hey'adooyinka waxee uu shaqeeynaayaan in ee bulshadu uu kala shaqeeyneeyso sida ee sheegayaan sharciyada uu barlamaanka go'aan ka gaaray. Wakiil rasmi ah waa qof yaqaan sharciyada Iswiidhan. Asaga ama ayadu waxuu magangalyo doonaha ku caawin karaaa dalabka ku saabsan magangalyada. Howl wade (processförare) waa qof uu hadlaayo hey'adda laanta socdaalka marka la joogo maxkamada hey'adda laanta socdalka Adeega bulshada degmad kasto ayuu ku yaalaa. Shaqaaluhu waxeey ka daba shaqeeyaan sharci loo yaqaan sharciga adeega bulshada. Sharciga adeega bulshada waxuu ku saabsanyahay xaq daryeelka ee uu leeyihiin dhamaan inta dagan degmada. Waxuu ka koobanyahay sharciyo ku saabsan habka ee bulshada ee uu caawineeyso dhamaan inta caawinaada uu baahan haddii ee san qof kale caawinaad ka heli karin. Sharciga daganaanshada mecnihiisu waa in qofka loo ogalaaday dalabkiisii magangalyo. Asaga ama ayada waa loo ogalyahay in uu joogo dalka Iswiidhan. Sharciga ajnabiga waa sharci. Sharcigaas waxa ka kooban oo ka mid ah waa sharciyada ku saabsan haddii loo ogalyahay qof magangalyo doon ah in uu jooga Iswiidhan iyo haddii aan loo ogaleen. Barlamaanka Iswiidhan ayaa go'aan ka gaaro sharciyada. Rafcaan (In laga dacwoodo) mecnaheedu in qof uu warqad uu qorto hey'ad ama maxkamada oo uu sheegto in uu san ku raacsaneen waxa ee hey'ad ama maxkamada go'aan ku gaartay. qofka waxuu rabaa in hey'ada ama in maxkamada bedasho go'aanka. HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 5

6 Dalabka magangalyada - maxaa dhici doono markaas? Hey'adda laanta socdaalka waxaa ku yaalo qeeybo kaala duwan. Waxaa la dhihi karaa in halka qeeyb uu yahay xafiis. Qeeybta koobaad aad adiga iyo reerkaada imaaneeysin waa qeeybta dalabka. Halkaan ayaa ka dalbaneeysiin magangalyo. Diiwaan galista dalabka magangalyada. Qeeybta dalabka maxee sameeynee? Qeeybta dalabka waxeey mas'uul ka tahay in ee dalab ka qaado qofka dalbanaayo magangalyo. In uu qof raadsado magangalyo mecnaheedu waa in uu raadsanaayo gabbaad. Yaan la kulmi karnaa, maxeeyna wax naga weeydiinayaan? Qeeybta dalabka waxaa kula kulmeeysiin shaqaalaha hey'adda laanta socdaalka. Waxaad ka jawaabi doontiin su'aalo ku saabsan: magaciina. goorka aad dhalateen. meesha aad ka imaateen. afka aad ku hadashiin. habka aad Iswiidhan ugu soo safarteen. sababta aad uga soo tagteen dalkiina hoyoo. caafimaadkiina. Shaqaaluhu waxeey ku weeydiinayaan si eey kuugu qoraan nidaamka kombiyuutarka ee hey'adda laanta socdalka. Kadib dalabkaada shaqaadiisa ee sii wadaayaan. Hey'adda laanta socdalka muhiim ee uu tahay in ee ogaadaan sababaha aad uu sii dagnaan karin dalkaada hooyo iyo sida uu caafimaadkaada hada yahay. Haddii aad adiga rabto oona waalidkaada ogalyahay waad la hadlii kartaa markaas shaqaalaha. Haddii aada rabin in aad la hadasho shaqaalaha waa dhihi kartaa maya. Haddii aad sheegi karin ama aada rabin aad shaqaalaha wax uu sheegto hada, gor danbe ayaa markasto la xariiri kartaa hey'adda laanta socdaalka. Waad sameeyn karta xattaa hadii ee jiraan wax adiga walacsantahay ama haddii aad su'alooyin kale qabto. Turjumaan Turjumaan maxuu qabtaa?si aad adiga iyo shaqaalaha joogo hey'adda laanta socdaalka aad isku fahamtiin, turjumaan ayaa turjumi doono waxa aad sheegtaan. Turjumaanka waxuu ku hadli karaa afka iswiidhan iyo afka aad adiga ku hadasho. Turjumaanka waxuu joogi karaa isla qolka ama waxuu ka turjumi karaa talefoonka ama muuqaal ahaan (fiideyo). Ayadoo turjumaanka la adeegsanaayo ayaa shaqaalaha laanta socdaalka iyo adiga isla hadli kariin. Turjumaanka waxuu turjumaa lee waxii la sheego. Turjumaanka waxaa saaran waajib aamusnaan. Waajib aamusnaan. Waajib aamusnaan mecnaheedu maxeey tahay? Waajib aamusnaan mecnaheedu waa in hey'adda laanta socdalka loo ogaleen in ee sheegto warbixin adiga kuugu saabsan, oo uu sheegto qof oo aan xaq uu laheen in uu ogaado markii sharciga loo fiiriyo. Dhamaan inta ka shaqeeyso hey'adda laanta socdalka waxaa saaran waajib aamusnaan. Turjumaanada iyo waakilada rasmiga ah xattaa, waxaa saraan wajib aamusnaan. 6 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

7 Wakiil rasmi ah Wakiil rasmi ah, maxaa waaye? Wakiil rasmi ah waa qof yaqaan sharciyada Iswiidhan. Asaga ama waxuu kuugu caawin karaa dalabkaada magangalyo. Wakiil rasmi ah waa sharci yaqaan ah ama qareen. Dadka dhamantooda xaq ma uu lee yihiin wakiil rasmi ah?haddii hey'adda laanta socdaalka uu qimeeyso in aad uu caawinaad uga baahintihiin dalabka magangalyada, waxaad caawinaad ka heli doontiin wakiil rasmi ah. Markaasi lacag kuma dhiibeeysaan wakiilka rasmiga ah. Aqoonsi Maxaa waaye aqoonsi? Aqoonsi waxuu ku saabsanyahay qofka aad tahay, magacaada, meesha aad ku dhalatay, meesha aad ka timid iyo aabaha iyo hooyada qofka ay kala yihiin. Sababtee ayaan uu muujineeynaa dadka aan nahay? Hey'adda laanta socdaalka waxeey rabtaa in ee ogaato dadka aad tahiin iyo meesha aad ka timaadeen si ee uu ugaarto go'aan saxsan. Waalidkaada ayaa mas'uul ka ah in la muujiyo magacyadiina iyo meesha aad ka timaadeen. Habka ugu fiican aad ku muuji karto aqoonsigaada waa in aad, tusaale ahaan, muujiso baasaboorkaada ama kaarka aqoonsiga. Haddii waalidkaada ee san muujin karin dadka aad tahiin waxaa hey'adda laanta socdaalka ku adkaneeyso in ee qimeeyso haddii aad xaq uu lee dahiin magangalyo iyo haddii aada uu laheen.? Xageen dageeynaa? Meel aad dagtaan si gaar ah aad uu habeeysan kartaan tusaale ahaan, qaraabo ama saaxiibo. Laakin haddii aad uu baahan tihiin caawinaad, qeeybta dalabka ayaa ii habeeyneeyso si aad uu dagtaan meel ka mid ah deegaanka hey'adda laanta socdaalka. Waa guruyo ee hey'adda laanta socdaalka ka kireeysato xaafada qaarkooda oo ku yaalo Iswiidhan. Lama iin ogalo in aad doorataan xaafad.? Ma uu safri karnaa dalal kale inta aa Iswiidhan ka dalbanaayno magangalyo? Maya, inta aad Iswiidhan ka tahiin magangalyo goob kama bixi kartiin xududaha dalka Iswiidhan. Haddii aad Iswiidhan ka tagtaan,dalabkiina magangalyo lama tijaabinaayo.? Hey'adda laanta socdaalka, waxeey gaari kartaa go'aanka si ka dhaqsi badan haddii waalidkaada muujiyaan dadka aad tahiin. HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 7

8 Masawir Maxee masawir nooga qaade hey'adda laanta socdalka marka aan magangalyo dalbaneeyno? Dhamaan inta reerka ku jirto masawir ayaa laga qaadaa. Hey'adda laanta socdaalka waxeey masawirada uu isticmaalayaan nidaamkooda kombiyuutareed iyo kaarka LMA-ga. Maxaa waaye kaarka LMA? LMA (lag om mottagande av asylsökande) mecnaheedu waa sharciga ku saabsan qaabilaada magangalyo dalbaha. Kaarka LMA-ga waa kaar caageed oo masawiirkaada ku dhagan yahay. Waxaad heleeysaa kaarka marka aad Iswidhan ka dalbato magangalyo. Waxeey cadeeyn uu tahay in aad tahay magangalyo doone iyo in aad joogi karto Iswiidhan inta aad go'aan ka sugeeyso. Sawirka farta Maxeey hey'adda laanta socdaalka iiga qaadee sawirka farta? Hey'adda laanta socdaalka waxeey sawir uga qaadee farta si ee uu baarto haddii aad hada ka hor magangalyo doon ka aheedeen Iswiidhan ama dal kale oo yurub ku yaal. ISla maalinta aad joogtiin qeeybta dalabka ayaa shaqaalaha ka qaadi doonaa waalidkaada masawirka farta. Haddii aad gaartay 14 sano adigana masawirka farta waa laga qaadi doonaa. Habkee loo qaada masawirka farta? Sawirka faraha, waxaa loo qaadaa adinkoo saarayaa farahiina mishiin oo akhrinaayo farahiina. Hey'adda laanta socdaalka maxeey ku sameeynee sawirkaada fareed?sawirkaada fareed waxaa loo diraa sal dhigo kombiyuutar oo badan. Hal ka mid ah ayaa ku yaalo Iswiidhan. Sal dhigaas kombiyuurareed ayee hey'adda laanta socdaalka ka arki kartaa haddii aad hada ka hor Iswiidhan ka dalbateen magangalyo. Ururka yurub waxuu lee yahay sal dhig kale oo kombyuutareed oo la dhaho Eurodac. Dhamaan dalaka ururka yurub, Noorway, Swiserland iyo dalka Islanda, ayaa fiirin karo sal dhigaas kombiyuutareed. Haddii aad ka dalbatateen magangalyo hal ka mid ah dalalkaan waxeey ka muuqaneeysaa sal dhiga kombiyuutarka. Dalalkaan waxaa loo yaqaan dalalka Dublin. EU mecnaheed? Ururka yurub ayaa loo yaqaan EU. Laga soo bilaabaa 1995, Iswiidhan waxeey ka tirsan tahay ururka yurub. 27 dal ayaa ka tirsan ururka yurub. 8 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

9 Adigoo rabo in aad ogaato in kale oo badan: Xeerka Dublin waxuu ka jiraa dalalka soo socdo: Beljum, Bulgaaria, Qubrus, Danmark, Estland, Fiinland, Fraansiiska, Greeka, Irland, Itaaliya, Laatfiyo, Litauen, Luksemborg, Maalta, Hooland, Booland, Bortuqaal, Romaaniya, Sloofeekiya, Sloofeeniya, Isbeeyn, UK, Iswiidhan, Jekiyo, Jarmal, Hangary iyo Awstriya. Xeerka Dublin waxuu xatta ka hirgalaa Noorwaay, dalka Island iyo Swiserlaand xattaa ayagoo ka tirsaneen dalalka ururka yurub. Xeerka Dublin Xeerka Dublin, maxaa waaye? Dalalka yurub iyo Noorwaay, dalka Islanda iyo Swiserland waxaa ka jiro sharciyaal ku saabsan dalka mas'uul ka ahanaayo dalab magangaliyeed. Sharciyaasha waxeey sheegayaan in hal dal lee uu tijaabin karo dalabka Sharciyaashaan waxaa loo yaqaan xeerka Dublin, waxeeyna uu shaqeeynayaan sidii sharci. Haddii aad joogi jirtay dal kale oo ka tirsan xeerka Dublin inta aada Iswiidhan imaan, waxaa ku qasbanaa kartaa in aad dalkaas uu laabato. Waxeey, tusaale ahaan, ahaan kartaa haddii: haddii aad fiiso ama sharci daganaansho ka hesheen dal saxiixay xeerka Dublin. haddii aad magangalyo kaba dalbateen dalkale oo Dublin ah. haddii aad si sharci daro ugu safarteen dalkale oo saxiixay xeerka Dublin. Maxaa dhacaayo haddii dalkale oo Dublin eh uu tijaabinaayo dalabkeena oo magangalyada ku saabsan? Markaasi waalidkaada ayaa kulan wada hadaleed loogu yeera hey'adda laanta socdaalka. Tani waxa loo yaqaan wada xariir (kommunicering). Haddii aad adiga iyo waalidka rabtiin in aad ka qeeyb qaadato wada hadalka, markaasi waa ka qeeyb qaadan kartaa. Maxaa waaye wada xariir? Wada xariir waa wada hadal uu dhaxeeyo waalidkaada iyo shaqaalaha joogo hey'adda laanta socdaalka. Markii lagu jiro wada hadalkaan waxaad heleeysiin warbixin ku saabsan xeerka Dublin iyo in dal kale oo Dublin eh uu mas'uul in uu in ka noqon karo ama in uu mas'uul ka yahay tijaabinta dalabkiina magangalayo. Waxee sido kale fursad uu lee yihiin in ee ka waramaan haddii aad uu lee dihiin sababo aad uga soo horjeedaan in aad uu safartaan dal kale oo Dublin:eed. Waxeey ka warami karaan sababta aad badalkeeda uu rabtaan in dalabkiina lagu tijaabiyo Iswiidhan. Ma ka dacwoon kartiin go'aan Dublin:eed? Haddii eey san waalidkaada ku qanacsaneen go'aanka Dublin, waxeey xaq uu lee yihiin in go'aanka uga dacwoodaan maxkamada hey'adda laanta socdaalka. Maxkamada hey'adda laanta socdaalka ma tijaabineeyso sababta aad uu dalbateen magangalyo. Waxeey fiirineeysaa dalka tijaabinaayo sababihiina magangalyo. Haddii waalidkaada ka dacwoodeen go'aankiina Dublin:eed mecnaheedu ma ahan in aad Iswiidhan sii joogi kartaan inta ee maxkamada hey'adda laanta socdaalka tijaabineeyso arrinta. Safarka waxaa la joojinaa lee haddii ee hey'adda laanta socdaalka ama maxakamda ee ku dhawaaqdo in safarka la joojiyo. HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 9

10 Wakiil rasmi ah xaq ma uu lee nahay? Haddii ee arintiina tahay mid Dublineed xaq uma lihidiin wakiil rasmi ah. Waliidkaada ayaa si gooni ah caawinaad ka dalban karo sharci yaqaana ama qareen. Sharci yaqaan ama qareen waa qof yaqaano sharciyada Iswiidhan. Markaasi waalidkaada ayaa ku qasban in ee lacag ku dhiibaan sharci yaqaanka ama qareenka. Maxaa dhici doono haddii maxkamada hey'adda laanta socdaalka go'aan ku gaarta in aan dal kale, oo xeerka Dublin ka tirsan, uu saafreeyno? Waalidkaada waxaa loogu yeeraa wada hadal lagu qabanaayo hey'adda laanta socdaalka. Haddi aad adiga iyo waalidkaada rabtiin in aad ku jirto kulanka waa joogi kartaa markas. Halkaan waxaad ku ogaan kartaan in aad uu safreeysiin dalka ku qoran go'aankiina. Waxaad sido kale ku oganeeysiin kulanka habka uu safarka uu kala soconaayo. Shaqaale ka socdo hey'adda laanta socdaalka ayaa in raacaayo diyaarada. Dad ka shaqeeyo hey'adda ku taalo dalka aad uu socotiin ayaa in qaabilaayo. Maxaa dhacaayo haddii maxkamada hey'adda laanta socdaalka badasho go'aanka Dublin ee hey'adda laanta socdaalka? Hey'adda laanta socdaalka waxeey go'aanka uga dacwoon kartaa maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka. Haddii hey'adda laanta socdaalka ka dacwooto go'aanka maxkamada hey'adda laanta socdaalka markaasi maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka ayaa xakunto haddii rabaan in ee tijaabiyaan ka dacwoonshada. Haddii maxkamada rabto in ee tijaabiso ka dacwoonshada, iyada ayaa xakunto haddii dalabkiina lagu tijaabinaayo Iswiidhan ama dal kae oo Dublin:eed. Haddii hey'adda laanta socdaalka ka dacwoon go'aanka maxkamada hey'adda laanta socdaalka talaabada magangalyanimo waxii ka sii soconee Iswiidhan. Shaqaalaha hey'adda laanta socdaalka yaa markaasi in kuugu wici doono baaritaan magangalyo. KMa ka dacwoon karnaa go'anka Dublin ee maxkamada hey'adda laanta socdaalka? Haddii ee san waalidkaada ku qanacsaneen go'aanka waxeey uga dacwoon karaan maxkamada sare ee heey'adda laanta socdaalka. Haddii maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka rabto in ee tijaabiso ka dacwoonshada, maxkamada ayaa xakumo haddii dalabkiina lagu tijaabinaayo Iswiidhan ama dal kale oo Dublin:eed. 10 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

11 Halkaan waxaad ku qori kartaa lambarade telefoonka oo muhiimka ah Guri Daryeelka bukanka iyo daryeelka ilkaha Hey'adda laanta socdaalka Skool Saaxiibo HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 11

12 Diiwaan galista kadib - Maxaa dhaci doono markaas? Marka aad dalbato magangalyo, dalabkaada waxaa lagu diiwan galina qeeybaha qaabilaada ee hey'adda laanta socdaalka. Maxeey qabataa qeetba qaabilaada? Qeeybta qaabilaada waxeey mas'uul ka tahay in xariir la lahaato adiga iyo wakiilkaada inta aad sugeeysid go'aankaada. Shaqaalaha joogo qeeybta qaabilaada waxeey ka shaqeeyaan waxa ka mid ah: in ee baaraan haddii aad xaq uu lee dahay lacagta maalmeedka haddii aada heeysan lacag gooni ah. in ee in kaga waramaan markii go'aan ku saabsan arintiina uu imaado - haddii aad haa ama maya ku heshaan dalabka magangalyada. in ee taageero in siiyaan haddii aad maya ku heshaan dalabkiina magangalyo oo aadna uu laabneeyiin guriga. Haddii aad dagan tihiin oo hey'adda laanta socdaalka kireeyo markaas waxaad la kulmi kartiin qeeybta qaabilaada shaqaalaheeda daganaanshada. Waxeey in kaga waramayaan sharciyada, waxeeyna in siinaayaan warbixin waaqici ah, tusaale ahaan, waxa degaanka agtiisa ku yaal. Lacag maalmeedka Lacag maalmeedka maxay tahay? Haddii aadan heeysan lacag gooni ah, waxaad xaq uu lee dahiin in aad ka dalbataan hey'adda laanta socdaalka lacag maalmeedka. Waalidkaada waxeey reerka dhan uu dalbi karaan lacag maalmeedka. Ayaga ayaa mas'uul ka noqon doono lacagtaada maalmeed. Lacagta waxeey tusaale ahaan ku filnaaneeysaa cunto, dhar, kobo, saaboon iyo shaambo, daawo iyo hawlaha waqtiga fasaxa. Haddii aad lee dahiin baahi gaar ah, waxaad markaas xataa dalban kartiin kaalmo gaar ah. Maxaa waaye kaalmo gaar ah? Haddii aad baahi gaar ah uu qabtaan, tusaale aahan ookiyaale, dharka barafka ama wax kale aad la'antooda joogi karan oo ee san ku filneen lacagta maalmeedka, waxeey waalidkaada surtagal uu tahay in ee dalbadaan lacagta kaalmada gaar ah. Markaasi waxeey buxinaayaan dalabka gaar ah oo loogu tal galay kaalmada gaarka ah. Waa muhiim in aad sharaxdaan sababta aad ugu baahantahiin.. Dalabka waxaa loo geeynaa qeeybta qaabilaada oo kadib go'aan ka gaareeyso. Haa ama mayo ayaa lagu siin karaa dalabkaada ku saabsan kaalmada gaarka ah. Wada hadalka baaritaanka Reer kasto waxaa loogu yeera kulan koobaad oo lagu yeelanaayo qeeybta qaabilaada. Halkaan waxaad ku heleeysaan warbixin ku saabsan kaalinta qeeybta qaabilaada iyo warbixin waaqici ah oo ku saabsan xuquuqda ciyaalka. Shaqaalahu waxuu qoraa: sida aad tihiin. inta reerka ka tirsan. haddii aad qori iyo akhri taqaanaan. afafka aad taqaaniin. Waxbarashada aad lee dihiin. Warbixin ku saabsan aqoonsigiina. Haddii aad rabtin, waxaa sido kale fursad uu lee dihiin in aad su'aalo weeydiisaan. 12 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

13 Warbixin kooxeed. Waalidkaada waxaa loogu yeeraa qeeybta qaabilaada si uu helaan warbixin ku saabsan hey'adda laanta socdaalka. Waxa sido wax kale ka ogaan kartiin sharciyada, hey'addo kalo iyo hey'addaha si iskood ah uu caawiyo dadka. Hey'ad iskeed ah, waa hey'ad heysato shaqaale si iskood ah uu shaqeeyo ayagoo lacag qaadaneeyn si ee caawinaad uga gaarsadaan waxa ee uu arkaan in ee muhiim tahay. Labo tusaale waa Laanta iyo Hey'adda gargaarka ciyaalka (Rädda Barnen). Caafimaadka Xaq ma uu lee yahay daryeel bukaan iyo daryeel ilko? Waxaad lee dahay isla xuquuqda ee ciyaalka Iswiidhan uu lee yihiin daryeel bukaan iyo daryeel ilko. Hey'adda laanta socdaalka waxeey daryeelka gaarsiineeysaa magacyadiina iyo jidka aad dagantihiin magaciisa si ee in kugu yeeraan baaritaan caafimaadeed. Marka lagu jiro baaritaanka waxaad la hadli kartaan shaqaalaha joogo rugta caafimaadka. Haddii uu qof ka mid ah reerka uu baahdo in uu booqdo isbitaal, rug caafimaadeed ama dhakhtar ilko, waxaa markaas muujineeysaan kaarka LMA-ga. Skool Skool ma dhigan karaa? Waxaad lee dahay xuquuq la siman ciyaalka dagan Iswiidhan oo aad waxaad dhiga kartaa xanaanada, fasalka ka horeeyo 1:aad, dugsiga hoose iyo dugsiga sare. Waxaad xaq uu lee dahay in aad dhigato maadoyinka dhamaantooda iyo in aad hesho hogaan waxbarasho oo ku hesho afkaada. Ma uu baahnid in aad sugto inta aad ka bareneeyso afka Iswiidhan si aad uu wadato hormarinta aqoontaada. Degmada aad dagantahay ayaa laga rabaa in ee lagu ogalaado bilaabida skoolka. Maxaa waaye xanaanada? Xanaanada waa hoowl waxbarasho oo loogu tala galay ciyaalka da'doodu laga bilaabo hal sano ilaa inta ee skoolka ka bilaabayaan. Ciyaalka waxeey xanaanada ku bilaabaan da'a kala duwan waxeeyna ka qeeyb qaataan waqtiya kale duwan ayadoo loo tixgalinaayo waalidka shaqadooda, waxbarashooda ama baahida canuga uu qabo in uu boos ka helo xanaanada ayadoo taasu ku wacantahay xaalada reerka. Maxaa waaye fasalka ka horeeyo 1:aad? Fasalka ka horeeyo 1:aad waa fasal la dhigto inta aan la bilaabin fasalka koobad ee dugsiga hoose. Maxaa waaye dugsiga hoose? Dugsiga hoose waxaa loogu tala galay ciyaalka uu dhaxeeyo 7 sano iyo 16 sano. Maxaa waaye dugsi sare? Dhalinyarada Iswiidhan dhamaantood oo dhameeyay dugsiga hoose waxeey xaq uu lee yihiin in ee dalbadan sadax sano oo ah waxbarasho dugsi sare - barnaamij qarameed. Waxbarashada dugsiga sare waxeey qofka siineeysaa aqoon aasaas ah oo uu ku wato waxbarasho iyo shaqo iyo nolol qaangaareed oo mustaqbaleed. Si loo soo galo dugsiga sare waxaa loo baahanyahay in lagu guleeystay maadooyin badan oo lagu dhigto dugsiga hoose; 8 maado si loo soo galo barnaamijyada shaqada iyo 12 maado si loo soo galo barnaamijka qofka uu diyaarinaayo jaamacada. Haddii aan la heeysan in ku filan maadoyinka dugsiga hoose oo lagu guleeystay waxaa fursad loo lee yahay in la dhigto barnaamijka soo galida. (introduktionsprogram) Barnaamijka soo galida waxuu sahlaa ardayda in ee soo galaan barnaamijyada dugsigsa sare (nationellt program) ama waxuu uu sahla in ardayda suuqa shaqada galaan. Barnaamijka soo galida, qeeybta afka (språkintroduktion), waxaa loogu tala galay dhalinyarada joogtay Iswiidhan mudo gaaban oo uu baahan in ee bartaan afka Iswiidhan aygoo loo fiirinaayo baahidido ayaa rabidooda. HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 13

14 Baaritaanka magangalyada - maxaa dhici doono markaas? Kadib marka aad codsataan magangalyo, adiga iyo reerkaada waxaa la in kugu yeeraa baaritaan magangalyo. Sida caadiga ah waxaa isla kulmeeysiin hal mar. Anigoo ciyaal ah, ma la hadli karaa shaqaalaha hey'adda laanta sodcdaalka? Haa, waa la hadli kartaa shaqaalaha haddii aad adiga rabto iyo haddii ee waalidkaada taasi ogal yihiin. Haddii aan rabin in aan la hadlo shaqaale, ma uu baahanahay in aan la hadlo? Maya uma baahnid in aad la hadasho shaqaalaha haddii aad adiga rabin. Haddii aada rabin in aad la hadasho shaqaalaha shaqaalaha ayaa la hadlaayo waalidkaada. Shaqaaluhu markaas waxuu ku weeydiinaa waalidkaada su'aalo kuugu saabsan. Hab kee uu ka la socdaa baaritaanka magangalyada? Baaritaanka magangalyada waxuu lagu qabtaa hey'adda laanta socdaalka, qof kasto oo weeyna waxa la siiyaa in uu dhaxeeyso labo iyo sadax saacadood. Adigoo ciyaal ah, inta badana si sida kale ka dhaqsi badan ayee uu socotaa sababtoo shaqaalaha kuma weeydiinaayaan ciyaalka inta su'aal eey weeydiinayaan qofka weeyn. Inta lagu jiro baaritaanka magangalyada waxaa ka waramee och ka jawaabee su'aalo ku saabsan, tusaale ahaan: qof ahaantiina. inta ka tirsan reerkiina. caafimaadkiina. meesha aad ka timaadeen. safarkii ku socday Iswiidhan. sida aad ku heeysateen dalkii hooyo. waxa aad soo marteen. sababta aad uga soo tagteen dalkiina hooyo. sababta aad ugu laaban karin dalka hooyo. Waa muhiim in aad ka waramtaan waxa aad soo marteen oo dhan. Muhiim ayee uu tahay hey'adda laanta socdaalka in ee ogaato sababta aad usii dagnaan karin dalkaada hooyo. Ma ahan lee sababaha waalidkaada. Sheekadaada waxaa lagu qoraa borotokool. Borotokool waa qoraal ku saabsan waxa aad tiraahday. Yaa wada joogaayo? Inta badana qof ka socdo hey'adda laanta socdaalka ayaa kala wado baaritaanka. Mar mar qof kale oo borotokoolka qoraayo ayaa ku jiro. Haddii aad lee dihiin wakiil rasmi ah markaasi wakiilkasi wuu ku jiraa qolka. Qolka waxaa sido kale ku jiro turjumaan. Turjumaanka uma shaqaaleeysano hey'adda laanta socdaalka ee waxuu ka socdaa shirkad kireeyso turjumaanada. Marka ee shaqaaluhu kula hadlaayaan waxa inta badana kula fadhiyo waalid. Si gooni ah waa uu la hadli kartaa shaqaalaha haddii aad rabto iyo haddii waalidkaada ogalyihiin. 14 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

15 Adiga iyo reerkaada Turjumaan Dad ka socdo hey'adda laanta socdaalka Wakiil rasmi ah HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 15

16 Go'aan magangalyo - maxaa dhici doono markaas? Marka aad joogto baaritaankada magangalyo, hey'adda laanta socdaalka go'aan ayee gaaree. Habkee uu gaarta hey'adda laanta socdaalka go'aan? Marka ee hey'adda laanta socdaalka go'aan ka gaarto arrintiina magangalyo, waxa aad ku sheegteen marka la qabanaaye baaritaanka magangalyada waxaa loo bandhigaa warbixinta ee hey'adda laanta socdaalka ka heeyso xaalada dalkiina hooyo. Maxa waaye sharciga ajnabiga? Sharciga ajnabiga waxa uu ka koobanyahay waxaa ka mid ah: sharciga ku saabsan haadii laguu ogalyahay in aad Iswiidhan joogto iyo haddii aan lagu ogaleen. Barlamaanka Iswiidhan ayaa go'aan ka gaaray sharciga. Sadax sal oo kala duwan ayaa jiro oo loogu tal galay magangalyada: Qaxootinimo Qof ku jiro khatarta in la dabagalo markuu uu laabto dalkiisa hooyo waxuu Iswiidhan uu joogi karaa sidii qaxooti haddii uu asaga ama ayada uu san dalkiisa ka heli karin gabbaad - daba galka uu khatarta ugu suganyahay waxaa ugu wacan: Jinsigiisa (asalkiisa), waxaa laga wada ka tirsanaada koox qarameed ama asalkiisa jinsiyeed (tusaale ahaan midabka jirkiisa) dhalashiida, tusaale ahaan afka ama kooxda jinsiyeed. diin. Aragti siyaasadeed (aragti ku saabsan hab dal loo maamulaayo). ka tirsanaashada koox bulshadeed oo gaar ah, jinsi (lab ama dhidig) ama dabci galmadeed (dabci galmadeed waxuu tilmaaa qof haddii uu jeclaado wil, gabar ama gabdho iyo wiilba). Si uu helo magangalyo qofka ah magangalyo doonka waa in uu khatar ugu suganyahay in lagu diba kaco arimahaan kore, waana in uu ka cabsadaa in uu san laaba karin ama uu san rabin in uu laabto dalkiisa hooyo oo uu isticmaalo sidii gabbaad, tusaale ahaan gabbaadka booliska. Sharciga markii loo fiiryo, kuma xirno haddii diba socdoka ee wadaan hey'addaha dalka ama haddii hey'addaha dalka ee san dhibi garin ama rabin in ee dhiiban gabbaad hor istaagaayo diba kaca. 16 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

17 Wax badali karo wax kale iyo inta kale gabbad baahi uu qabto Wax badali karo wax kale iyo inta kale gabbad baahi uu qabto waa dadka aan aheeyn qaxooti oo uu aheeyn habka uu utilmaamaayo sharciga oo laakin si kastaba ka cabsanaayo in ee ulaabtaan dalka hooyo. Laba sabab oo madaxeed ayaa jirto oo uu qofka uyahay mid uu baahan gabbaad. 1. Waxuu qatar ugu suganyahay jir dil, ciqaab dil ama naxariis darid kale ama yasid markuu laabto. 2. ama qofka waxuu uu baahanyahay gabbaad maadama ee jirto khatar dhab ah in uu asaga ama ayada uu ku dhaawacmo dagaal ama walwal kale oo ka jiro dalka. Waxee ahaan karta in uu asaga ama ayada uu san ugu laaban karin dalkiso oo ugu wacan tahay masiibo dabiici ah (dhulgariirka, fatahaadda ama qarraqmidda, qarax fulkaano iwm). Qofka waxuu noqanaa mid baahi uu qabo gabbeed lee haddii uu san gabbaad iyo caawinaad ka heli karin gudaha dalkiisa. Duruuf dareen badan Marka ee hey'adda laanta socdaalke ee tijaabineeyso waxa loo yaqaan duruuf dareen badan, waxeey laanta socdaalka qiimo ku sameeyneeysaa xalaad caruurta oo dhan. Waa in ee jiraan sabab xoog leh si ogalaado joogitaanka Iswiidhan. Hey'adda laanta socdaalka waxeey si gaar ah uu tix qaadaneeysaa caafimaadka magangalyo doonka, waafajinta Iswiidhan iyo xaalada qofka dalkiisa hooyo. HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 17

18 Sharciga daganaanshada - maxaa dhici doono markaas? Sharciga daganaashada mecnaheedu waa in aad 'HAA' ku heshan dalabkiina magangalyo. Waad joogi kartaan Iswiidhan Maxaa dhici doono haddii aan helno sharciga daganaanshada? Markaas waxaan la in kugu yeeraa wadahadal oo aad la laheeneeysiin shaqaalo joogo qeeybta qaabilaada. Marka wada hadalka lagu jiro waxaad heleeysaan cadeeyn muujineeyso in aad hesheen sharciga daganaanshada. Waxaad ogaan kartiin waxa ku qoran go'ankiina iyo sababta aad uu hesheen sharciga daganaanshada. Sharciga daganaanshada oo joogtada ah mecnihiisu waa in aad xaq uu lee dahay in aad joogto Iswiidhan ilaa goorka aad rabto. Arimaha qarkood waxee hey'adda laanta socdaalka ku dhiibi karta sharci daganaansho oo shaqeeynaayo ilaa waqti xadidan, tusaale ahaan hal sano. Haddii aad degaan gaar ah degneedeen, hey'adda laanta socdaalka waxa la inkaga saaraa 30 maalmood kadib, laga bilaabaa maalintii aad hesheen go'aanka. Haddii aad degneedeen hal ka mid ah guriyaasha he'ydda laanta socdaalka oo aada si gooni ah guri uu habeeyn karin, markaasi xafiska xiriirka shaqada (Arbetsförmedlingen) ayaa in caawinaayo. Maxaan qabaneeynaa marka aan helno sharciga daganaanshada? Adiga iyo reerkaada waxaad booqaneeysiin hey'adda canshuuraha (Skatteverket) si aad isku diiwaan galisaan. Taasi mecnaheedu waxa ka mid ah in aad hesho afarta lambar oo ugu danbeeyso lambarka dhalashada. 18 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

19 Halkaan ayaan daganahay: HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 19

20 Diidmo - maxaa dhacaayo markaas? Diidmo mecnaheedu waxeey tahay in aad MAYA ku hesheen dalabkiina ku saabsan magangalyo. Iswiidhan ma joogi kartaan. Wada hadal ku saabsan go'aan diidmo. Waalidkaada waxaa loo kuugu yeeraa wada hadal lagu qabanaayo hey'adda laanta socdaal haddii aad 'maya' ku hesheen dalabkiina magangalyo. Haddii aad adigo iyo waalidkaaba rabtiin, adiga waa ka qeeyb qaadan kartaa wada hadalka. Inta lagu jiro wada hadalka waxaad caawinaad ku heleeysiin in aad fahamtiin go'aanka waxa uu ka kooban yahay. Si kastaba haddii waalidkaada ka dacwoon doonaan iyo haddii eey san ka dacwooneeyn ba go'aanka, waxaa la in kaga yeeraa hey'adda laanta socdaalka si looga hadlo xaaladaada iyo habka aad ugu farkareeysiin mustaqbalka. Haddii waalidkeeyga aqbalayaan go'aanka - maxeey qabanaayaan markaas? Markaas waxaa sheegi kartaan in ee ku qanacsan yihiin go'aanka. Waxaa loo yaqaan qanacsanad muujin, mecnaheeduna waa in waalidkaada ee san rabin in aad ka dacwooto go'aanka. Muujinta qanacsanida ma ceshan karaan waalidkaada. Ma ka dacwoon karnaa diidmo? Waaidkaada waa ka dacwoon karaan go'aanka haddii uu arkaan in waxa aad sheegteen in aan loo qimeeyn si saxsan, haddii aad qabtaan in kale oo aad ku dareeysiin ama haddii wax muhiim ah eey san soo bixin. Waalidkaada go'aanka waxeey uga dacwooneeyaan maxkamada hey'adda laanta socdaalka. In laga dacwoodo (rafcaan) mecnaheedu maxeey tahay? In laga dacwoodo mecnaheedu waxeey tahay in waalidkaada hey'ad ama maxkamada waraaqad uu qortaan oo uga waramaan in ee san ku raacsaneeyn waxa ee hey'adda ama maxkamad ee go'aan ka gaartay. Waalidkaada waxeey rabaan in hey'adda ama maxkamada ee badasho go'aanka. 20 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

21 Ka dacwoosho - maxkamada hey'adda laanta socdaalka Waalidkaada waxeey dacwooshada uu dirayaan hey'adda laanta socdaalka. Waxaa loogu tala galay si ee hey'adda laanta markale uu tijaabiso go'aankeda inta ee san shaqaaluhu ka dacwooshada uu sii dirin maxkamada hey'adda laanta socdaalka. Hey'adda laanta socdaalka waxeey fiirineeysaa waxa imaaday, waxeeyna fiirineeysaa haddii loo baahanyahay warbixin kale. Kadib ayee maxkamada go'aan gaareeysaa. Go'aanka waxaa loo yaqaan xukun. Marka uu waalidkaada ka dacwoodo, waxee uu sheegi karaan in ee rabaan kulan lagu qabanaayo maxkamada. Kulanka waxaa loo yaqaan wada xaajood. Halkaas waxee waalidkaada fursad ugu helayaan in ka waramaan markale waxa aad adiga iyo reerkaada soo marteen. Maxkamada ayaa go'aamiso haddii la qabanaayo kulanka wada xaajoodka ee afka. Yaa ku jiro marka la qabanaayo kulanka wada xaajoodka afka? Markii la qabanaayo wada xaajood afeed waxaa inta badanaa ka qeeyb qaato garsoore, 3 qof oo loo doortay in ee xubin ka noqdaan garsoorka maxkamada iyo hal hore dhige ah. Hor dhigaha waa sharci yaqaan oo diyaarinaa wada xaajoodka. Garsooraha xatta waa sharci yaqaan toobaran. Sharci yaqaan waa qof bartay sharciyada dalka Iswiidhan. Xukinka la doortay ma ahan sharci yaqaan toobaran. Marka ee san joogin maxkamada shaqooyin kale ayee lee yihiin. Hadda hey'adda laanta socdaalka xakunka ma leh Hey'adda laanta socdaalka waa dhinac (oo geeys jooga) oo uu matalaayo howl wade. Howl wadaha waa sharci yaqaan. Markii la qabanaayo wada xaajoodka, waalidkaada waxeey xigaan dhinac (geeska kale ee xigaan) Waxeey caawinaad ka heleeyaan wakiilka rasmiga ah. Wakiilka rasmiga ah waa sharci yaqaan toobaran. Aad bee uu yar tahay (waa naadir) in ciyaalka loo ogalaado ka qeeyb qaadashada wada xaajoodka afka. Maxkamda ayaa qimeeyso marka ee uu haboon tahay in ciyaal loo ogalaado ka qeeyb qaadashada. Turjumaan ayaa ku qeeyb qaadanayo si dadka dhamaantooda isku fahmaan. Garsooraha ayaa bilaabaayo wada xaajoodka oo na go'aaminaayo qofka hadli karo. Markii lagu jiro wada xaajoodka, waalidkaada waxeey caawinaad ka helayaan wakiilkiina rasmiga ah, waxaad fursad uu leyihiin waalidkaada in ee uga waamaan garsooraha iyo xubnida la doortay waxa ee rabaan oo dhan. Marka ee warkooda dhameeystaa, howl wadaha ka socdo hey'adda laanta socdaalka fursad uu helaa in uu weeydiiyo su'aalo. Kadib waxaa laga yaabaa in garsooraha uu ku weeydiiyo su'aalo. Kadib, waalidkaada iyo wakiilkina rasmiga ah waxeey ku dhameeystirayaan in ee hal mar la sharaxo sababta aad ugu laaban karin guriga. Kadib hawl wadaha waxuu sharaxa hey'adda laanta socdaalka aragtideeda. HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 21

22 Maxaa loo la jeedaa albaabo xiran? Wada xaajoodka maxkamada dadka dhamaantood ee uu furnaaneeysaa. Mecnaheedu waxeey tahay in intii rabtaa ee dhageesato waa ka qeeyb gali karaab markii la qabanaayo wada xaajoodka. Laakin haddii ee maxkamadu uu aragto in qof kasto uu so galin karin qolka maxkamada waxuu garsooraha go'aamin karaa in albaabada la xiro. Waxaa la dhihi karaa in taasi mecnaheedu tahay in wada xaajoodka uu yahay mid sir ah. Makamada waxeey wada xaajoodka ka dhigee mid sir ah marku yahay mid xasaasi ah ama markii uu dhinac ka mid ah dhinacyada ku jiro wada xaajoodka uu yahay ciyaal ka yar 15 sano. Marka ee albaabada xiran yihiin waxaa qolka maxkamada ku jiro kale intii uu wada xajoodka ku saabsan yahay. Maxkamada waxeey caadiyan go'aaminee marka lagu jiro wada xoojaadka bilaawgiisaa haddii albaabada xirnaa naayaan iyo haddii ee san xirnaaneeyn. Maxkamada waxeey xatta go'aamin kartaa in albaabada la xariro inta lagu jiro wada xaajoodka. Qof kasto maa akhrin karo go'aanka maxkamada? Go'aan ka soo baxo maxkamad waxaa lagu magacaabaa xukun. Xukunada maxkamada inta badana waa kuwa dadweeynaha uu dhaxeeyo taasi mecnaheeduna waa in dad kale ee akhrin karaan. Haddii qeeyb ka mid ah xukunka uu yahay kuwa sir ah waxaa akhrin karo lee markaas inta uu go'aanka khuseeyo. Go'aanka laftirkiisa (haa ama maya) waligiisa ma noqdo mid sir ah. Hey'adda laanta socdaalka ayaa go'aanka sirta leh. Maxaa dhacaayo wada xaajoodka kadib? Si caadiga ah go'aanka maxkamada waxuu imaada isbucyo gudaheed. Maxaa dhacaayo haddii aan henlo ogalaansho? Ogalaanshada mecnaheedu waxeey tahay in maxkamada hey'adda laanta socdaalka ee uu aragto in aad Iswiidhan joogi kartaan. Waa muhiim in aad ogaatihiin in hey'adda laanta socdaalka ee ka dacwoon karto xukun ka soo baxay maxkamada hey'adda laanta socdaalka, oo laanta socdaalka waxeey uu dacwoon kartaa maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka. Taasi mecnaheedu waa in go'aanka marka kale badalmi karo. Haddii ee san hey'adda laanta socdaalka ka dacwoon xukunka sadax isbuuc gudaheed, markaasi go'aanka waa mid hirgalay. Markaasi waa heli kartiin sharci daganaansho Waalidkaada waxaa loogu yeeraa wada hadal ku saabsan sharciga daganaanshada oo lala yeelanaayo shaqaalaha joogo qeeybta qaabilaada. Haddii aad adiga iyo waalidka rabtiin in aad ka qeeyb qaadato waad ka qeeyb qaadan kartaa kulankaas. In si badan oo ku saabsan sharciga daganaanshada waxaad ka akhrisan kartaa bogga 18:eed. Maxaa dhacaayo haddii aan helno diidmo? Diidmo mecnaheedu waxeey tahay in aad maya ka heshaan maxkamada hey'adda laanta socdaalka. Ma badaleeyso go'aanka hey'adda laanta socdaalka. Xukunka ka socdo maxkamada laanta socdaalka waxaa looga dacwoon karaa maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka. 22 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

23 Ka dacwoosho - Maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka Xukanka maxkamada laanta socdaalka waxaa looga dacwoon karaa maxkamad kale oo la dhaho maxkamada sare ee laanta socdaalka. Si xukunkiina loo tijaabiyo waa in aad heeysataan wax loo yaqaan ogalaansho tijaabo Xukunada dhamaantooda lagu ma soo qaado maxkamada sare ee laanta socdaalka. Waxeey xukunada soo qaadaa hadii ee jirto lee sababo xoog leh ama haddii lagu qasban yahay in la tijaabiyo arrin sharciyeed. Maxaa dhacaayo haddii maxkamada sare ee laanta socdaalka dhiibin ogalaanshada tijaabada? Haddii aada helin ogalaanshada tijaabada waxaa hirgalaayo xukunka maxkamada hey'adda laanta socdaalka. Maxaa dhacaayo haddii maxkamada sare ee laanta socdaalka ee san tijaabin arinteeyna ama haddii aan helno diidmo? Haddii maxkamada sare ee hey'adda laanta socdalka go'aansato in san tijaabineeyn arintiina waalidkaada ka ma dacwoon karo taasi. Haddii maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka go'aan ku gaarto oo diidmo ku dhiibto (maya) arintiina, waalidkaada ma ka dacwoon karo taasi. Sababaha aad ka waramteen ku ma filnaan in aad sharci dagaansho ka hesho Iswiidhan. Maxaa dhacaayo haddii maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka dhiibto ogalaansho tijaabo? Haddii aad heshaan ogalaansho tijaabo taasi mecnaheedu waxeey tahay in xukunkiina lagu tijaabinaayo maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka. Maxaa dhacaayo haddii maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka ee tijaabiso arinteena oo ogalaansho na siiso? Ogalaanshada mecnaheedu waxeey tahay in maxkamada sare ee laanta socdaalka uu aragto in aad Iswiidhan joogi kartaan. Markaas sharci daganaansho ayaad heleeysaan. Waalidkaada waxaa loogu yeeraa wada hadal ee la la haanayaan shaqaalaha joogo qeeybta qaabilaada. Haddii aad adiga iyo waalidkada rabtaan in aad ka qeeyb qaadato kulanka markaas waad ka qeeyb qaadan kartaa. In si badan oo ku saabsan sharciga daganaanshada waxaad ka akhrin kartaa bogga 18:eed. HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 23

24 Uu laabansho - maxaa dhici doono? Maxaa dhici doono haddii aan helno go'aan diidmo (maya) oo aan mar kale laga sii dacwoon karin? Waalidkaada waxaa loogu yeeraa labo kulamo oo lagu qabanaayo hey'adda laanta socdaalka. Kulamadaas waxeey ku saabsanaa doonaan uu laabansho. Markii lagu jiro kulumada waxeey ka hadlayaansafarka ku socdo dalka hooyo ama dal kale oo ku qaabili karo. Haddi ee waalidkaadana rabaan, adiga waa ka qeeyb qaadan kartaa. Waalidkaada ayaa mas'uul ka ah in aad ka tagtaan Iswiidhan. Ayaga ayaa xiranaayo tigidhka safarka. Haddii ee san habeeyn karin tigigh, waxeey caawinaad ka heli karaan hey'adda laanta socdaalka. Kulanka koobaad o ku saabsan dib uu laabsan shada waxaa lagu dhameeystiraa in shaqaaaha hey'adda laanta socdalka ee ka waramaan waxaad qabaneeysin inta ka horeeyso kulnka danbe. Sida caadiga ah waalidkaada waxeey helayaan hal wax ama wax yaalo badan oo la xalinaayo. Waxeey ahaan kartaa in la buuxiyo warbixinta dokumentiga lagu safaro, in lala xariiro safaarada dalka hooyo, in la habeeyo masawiro iyo in kale oo badan. Xataa shaqaalaha waxuu sii baari karaa wax yaalo qaarkood oo uu soo bandhigaayo kulanka danbe. Maxaa dhici doono inta aan safrin? Waxaa la in kugu yeeraa hey'adda laanta socdaalka maalmo inta aada safrin. Markaasna waxaad ka hadleeysiin goorka iyo habka aad uu safreeysiin, xamaanka iyo waxa kale oo loo baahan karo inta ka horeeyso safarka. Haddii aad dagneeydeen hey'adda laanta socdaalka waxaa oganeeysaan waxa guriga la qabanaayo inta aada ka tagin. Habkee dib uu laabashada heey'adda laanta socdaalka uu ka la socotaa? Haddii aad si gooni ah ugu safreeysiin goob diyaaradeed (eeraboorka) ama haddii aad si wada jir ah ula tageeysiin shaqaale ka socdo hey'adda laanta socdaalka, waxeey ku xiran tahay mesha laga safraayo iyo safarka nuuciisa. Safarka nuuca uu noqon doono waxaa markii la go'aaminaayo loo fiiriyaa haddii aad heeysataan baasaboor ama haddii aad ku qasban tihiin in aad heeysataan dokumenti safareed oo ku meel gaar ah. Haddii aad ka safreeysaan goob diyaaradeed oo ku taalo Iswiidhan oo aadna heeysatan baasaboor ma loo baahno in hey'addo soo galaan, taasi hey'addaha Iswidhan ha ahaate ama kuwa dalkiina hooyo. Maxaa dhici doono haddii aan rabin in aan uu laabano guriga kadib markii uu soo baxay go'aan ku saabsan celin ama saarid? Hey'adda laanta socdaalka waxeey ka shaqeeynee lee laabanshada haddii waalidkaada ku raacsan yihiin safarka laabanshada. Haddii aada imaan marka ee hey'adda laanta socdaalka iin yeerto ama aad muujisaan in aad ka qeeyb qadaneeyn safarka ku socdo guriga, hey'adda laanta socdaalka arintiina waxeey uu dhibeeysaa booliiska. Maxaa dhacaayo haddii arinteena booliska loo wareejiyo? Markaasi booliska ayaa mas'uul ka ah in aad raacdaan go'aanka hey'adda laanta socdaalka iyo maxkamada, erayo kale haddii la isctimaalo, in aad Iswiidhan ka tagtaan. 24 HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

25 Skool ma dhigan karaa haddii uu booliska arinteeyda hayo? Waxaad xaq uu lee dahay in aad dhigato skoolka haddii uu booliska arrintaada hayo. Xaq ma uu lee yahay daryeel caafimaadeed haddii uu booliska arinteeyda hayo? Waxaad xaq uu lee dahay daryeel caafimaadeed inta aad joogtid Iswiidhan. Laabansho horteeda Waa fiican tahay in aad qaadato: cadeyn ku saabsan in aad skool dhigatay shahadooyin skooleed, haddii jiraan cadeeynta talaalnimada cinwanada jidka, o (boostada elegtrooniga ah), lambaro taleefoon oo ee lee yihiin kuwa aad rabto in aad xariir ka la lahaaato gurigaada. Haddii aad rabto... waxaad uga warami kartaa in aad Iswiidhan ka safreeysid saaxibadaada, arday fasaleed, macalin iyo dad muhiim ah. HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 25

26 Dhowr erayo oo kuugu socdo In la ahaado magangalyo dalbade ma ahan xaalad caadi eh - waxaa timid dal cusub, waxaana ka dalbatay magangalyo (gabbaad) Iswiidhan. Qofna dalkiisa uga ma soo tago si xur ah oo ku dalbado magangalyo - laakin sababaha markasto ma ahan ku filan in loo helo sharci dagaansho. Hubaal ma ahan in aad Iswiidhan joogi kartiin. Qaladka adiga ma lihid haddii aad maya ku heshiin dalabkaada magangalyo. Hey'addaha iyo maxkamada ayagoo ka shanaayo sharciga ajinbiga ayaa go'aaminyo qofka xaq uu leh sharci daganaansho. In aad sugtaan jawaab ku saabsan haddii aad Iswiidhan joogi kartaan iyo haddii aada joogi karin waxeey ahaan kartaa mid kadeed ahaan karto. Waxeey saameeyn kartaa dareenka jirka. Dareeyn waa caadi - jirka ayaa uu baahan. Waa fiican tahay in aad muujiso dareenkaada. Waa muhiim in jirkaada in uu sii daayo oo aad ka hadasho fikirkaada. Ayadoo lagu la doonaayo, kala hadal waalidkaada, qof weeyn oo skoolkaada joogo ama qof kale oo mecna ku leh, waxa aad daremeeyso. Haddii aada ka hadli karin waxa aad dareemeeyso waxa laga yaabaa in aad qori karta ama masawri karto waxa aad ku fakareeyso. Waa muhiim in aad lee dahay wax aad qabato maalmaha. Subaxdii kac, skool aad, macalimiinta iyo saaxibada fasalka la kulan. Sameey wax yaalo aad uu aragto in ee qosol lee yiihiin. Waxa aad ku baraneeyso halkaan, Iswiidhan, inta aad jawaab sugeeysid qof kaa ma qaadan karto. Si uu mustaqbalkaba noqdoba, waad wadaneeysaa, meesha aad joogtaba - Iswiidhan gudaheed ama dalkale gudihiisa. Haddii aad qabto su'aalo waad nala soo xariiri kartaa HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO

27 Ku socoto: Adigoo ah qof qaan gaar ah oo muhiim ah Qaan gaar waa qaan gaar, ciyaalna waa ciyaal. Waalid waa waalid xatta haddii ku qasbanaayeen in ee ka soo tagaan dalkooda oo magangalyo dalbadaan. Ciyaalka, waalidkooda muhiim ayee uu yihiin, marka uu waalidkuna ka maqanyahay, dadka kale oo weeyn mecno weeyn ayee lee yihiin! In la ahaado magangalyo dalbade ma ahan xaalad caadi eh - waxaa timid dal cusub, waxaana ka dalbatay magangalyo (gabbaad) Iswiidhan. Qofna dalkiisa uga ma soo tago si xur ah oo ku dalbado magangalyo - laakin sababaha markasto ma ahan ku filan in loo helo sharci dagaansho Ciyaalku waa kala gaar oo kala duwn sidii dadka qaan gaarka oo kale. Ciyaalka waxeey wataan arrimo, qarkood arrimahooda su'aal ayee ka dhiibaan, qarkood kalena su'alaha waa ku fakaraan laakin waa ka cabsadaan in su'aal weeydiiyaan. Adigoo ah qof weeyn, waxaad buxineeysaa kaalin muhiim ah. Waxaad tahay qofka oo jidka uu tilmaamayo, tageerayana xaalada uu ku jiro canuga magangalyo doonka ah. Si wada jir ah ayaa buugaan yar uu la akhrisan kartaa canuga. Waxaad si wada jir ah uu dulmari kartiin tilaabooyinka kala duwan oo la maraayo markii la yahay magangalyo doon. Haddii aad su'aalo qabto, si doonis leh ayaa noola soo xariiri kartaa. Qof qaan gaar ah oo muhiim ah, waxuu ahaan karaa: hooyo. aabe. qof kale oo haysta mas'uuliyadda xannaanada sharciga ee carrurta. wakiil. qaraabo. macalin. la taliye. shaqaalaha joogo hey'adda laanta socdaalka. shaqaale ka socdo hey'add iskeed uu taagan. HABKAAN AYEE UU SHAQEEYSAA IN LA DALBADO MAGANGALYO 27