Dissertatio Graduäus AGRICULTUR^, APUD FETERES ROMANOS, quam Ex Conieniu Ampi. Facult. PhiloL In Regia Academia Upfalienfi, Ρ RAESIDE f/ro celeberrimo, MAG. Ρ Ε T R 0 EKERMAN. Eloqu. Professor. Reg. & Ordinär. Publico Bonorum examini nwdefte committit, JOHANNES HENR. MÖLLER, STOCKHOLMIENSIS. In Auditorio Guft. Majori ad diemmiunii, Αηηί MDCCXLIII: ' " ' Moris, ante meridiem 9 folitis. # ###*###############? holmtä, Literis GREFINGIAN1S.
Rongl. Maj:ts Högftbetrodde Mann och Öfwerftåthållare uti Kongl. Reiidence och Hufwudftaden Stockholm. DEN HÖGWÅLBORNE HERRN HERR BARON RÜTGER FUCHS. MIN NÅDIGE HERRE Hr låggfi hdmiukhet Jhr Bära fbttcr neder? Ett litet ringa Warck, Jom kortaß fkildrar aj ^ livad fordom Röitierfkt fokk vijfi Akerbmkfbr bederf smt
Samt eck des iäkare den flhrfla ahm gaf, f Hur Steve Tappre Mann, fem många Segrar vunnit, I denna ädla konft fitt flhrfla nhije funnit. Låt nu.de ringa blad, fom denna Jak ut vi/a, Utaf Ehrs EXCELLENCE mottas ined nådig han Så at den höga Nåd, fom alla mån beprifa. Hår efter åfven ock af mig beprifas kan, Låt nu det Åkerbruk jag månd? Ehrs Nåd tilågtia, Sig af befiåndig Nåd och ynneft ha at fagna. Har Kom flor orfak haf-t de flora Mån hembåra, All tack och låford fom det fatt i ftorfta flor, Så b5r vifl Stockholms Stad, Ehrs EXCELLENCE all åhret Upojfra, fom det frålft, nåift Gud, från fahra flor, Den tt'den menarjag, vid fidfta o/reds plåga, Når fom vår Stockholms Stad, få når blitf fatt i låga. Sielf Himlen Ihne Ehr for den och allan möda, Ehrs Nåd for Riket och vår Stad ån ofpard har, < Éhr- SMlhets åker umi Gud fiel/ fleds flå i groda, Så
Så vår ut Stockholms Stad Μή J fångan tid, tills Gud, åkrar grina, ßmß 1 Himblenßutlig täcks, med Nåd bekrina, Högvålborne Herr Barons och Gfverftåthållarens Alkrcdmiukafte Ticnare Johan. Henr. Möller
I. Ν. S. S. T. jr. i. Iftoriarum evolventi monumenta vix occurret majori miratione ad- dignum, quam, ex par vis initiis, quod Populus Romanus in illud & potentiae, & prudentiac adfcenderit failigium, quo provehi nulli alii datum videtur eife genti. Romanae enim ci vitatis, licet pertenues, licet obicuri eitent ortus breve tarnen, inträ temporis ipatium, incredibile di&u! ita inclaruit, ut toti fere terrarum orbi venerationem iui ac timorem injecerit nominis. Unde haud fine ratione Flo rns : Si quis magnitudinem hujus imperii cum annis conferat, tatem ultra putet t ita late per orbem terrarum arma circumtuht, ut. quires ejus legunt, non uniuspopuli, neris humant. fedge- j~acta difcant. a) Quid, quod ea rii fuit hujus celebritas& impe claritudo, ut poilquam ad robuftara perverterat aetatem & maturitatem, nihil eilet, unde rui- A nam
1 ( o c nam jure pertimefceret Ixbi impendentem, niii haec, qux omnibus terrori erat, ipiius fiue cxemplo potentia. Hane porro magnitudinem Romano conciliavit Populo ardens virtutum fhidium & prudentiffima Reipublicae adminiftrandse ratio, Etenim tantas res feliciter geftas, tantas opes adquifitas, tantam nominis famam domi forisque partam, fortuito ac fine inligni quadam virtute, fine indefeilo rerum optimarum ftudio, iinc ingenuis fcientiis a c dodrinis, fine peripicaci rerum civilium tradatione cfife qui exiftimaret, is turpiilime crrabit, fallet & falletur, a) Flor. Lik l in proefatione. Ex pacis vero artibus Oeconomiam praccipuam eile patct, unde firmior pendeat reipublicar felicitas 5 & per Oeconomiam intelligi prudentiam adminiftrandi opes h: e: comparandi & coniervandi res naturales, ad vitx fuftentationem, fecuritaiem & commoditatem iacientes, neminem fugit. Hsec Oeconomia in Publicam & Priva tam difpefci iölet, utraque rede in Urbicam & Ruflicam diftingvitur. Quamvis enim hacc diftindio inprimis ad privatam illam rei familiaris dilpofitionem ipedare vide atur j quamvis etiam in alias clafles Oeconomiam publi cam diflribui pofle ac debere conccdamus, fimul tarnen nullam in bene conftituta Republica opum privatam adminiftrationem, in quam non influat, quamque ad publici emolumenti regulas non exigat ca prudentix civilis pars, quamoeconomiae publicacnominedefignari monuixnus.a) Nobis, cum, admiratione dudi Romano magnitudinis, in fundamenta, quibus hsc innixa fit, paiilo inquireremus adtentius, obtulitfefe, interalia, peeuliaris illa cura, quam in Oeconomia ruftica cxcolenda II.
emm ; * c j collocarunt Quirites. Acirilit itaque nobile hoc argu mentum, in quo ingenii periclitari liceret vires, ied quoniam illi, ex dignitate pertradando & nos impares fumus, & praefentis temporis ratio, velimus nolimus, brevitatcm imperat, de Honore Agricultur# apud veteres Romanos pauca tantummodo adferre animus eil. Quzdum agimus, innoxios conatus Tust, C: L: benevolae ceniurac majorem in modum volumus commendatos. a) Cjr. difert Praeclarijp. Magiftri cf PhiJofophi# Adjnncti Dk Nie: Vallerii, de Fundamemis Oeconomia public# habit, Upf. Anno 1740. III. Agricultura, a colendis agris dida, quamvis fere aeque latc pateat, ac rurtica Oeconomia, iüoque datur comple- ambitu, curam rei frumentariae, rei pccuariac, rei horteniis, pratorum, paieuorum & filvarum 5 immo artem etiam aquis & iis, quae in aquis iiint, rede utendi, ftridius tarnen & primario in icniü agricultionem, frumenti caufta fuieeptam, denötarc videtur. a) Quam vocabuli hujus iignificationem ita nos quoque noftram heic faeimus, ut ad latiorem illam identidem recurrendum judieemus. Et laue, eundem in modum, hac de re phiiofophatur Cato apud Ciceronem; ita enim de gre-tc mi terrae mollito, de fpario femine, de occationc, clec c frugum ipicis, & qua; reliqua iunt, loquens introduci-ic tur, ut nec vites pratereat &pomaria, nec peeudum re-" ticeat partum, apumve examina ac florum varietatem. a) rt porro hxc agricultura feientia, e terrae gremio frudus, ad vitam hominum iiirtentandam, ejusque commoditates promorendas pertinentes, rite producendi, produ- A 2 dos-
4 } ( closque recle adminiilrandi, inrei familiaris, quam licet, maximum incrementum. Scientiarum in nunienim ίίιηιmo rcierimus jure ngriculturam, cum & Ingenium iöli & natura rerum producendarum, & irucluum pcrceptorum coniervatio, nee non rebla adminiilratio, res iint cognitu difficilüm'.r & vix multo iludio, innumeriseum multa cura infåitutfc inilituendisve experimentis, plurimasque poib oblérvatioiies, de t eg i queat» Λίΐ qure hac ratione, quam commendavimus, eruuiiitir, ca jam certx iiibjecia cenfentur cognitioni, qus cum i bis,, unde deducatur, gaudeat priiicipiis, Icientiae merito tuetur nomcn. a) Cic. hi Catonc Maj. v. ij.. IV. Quam iollicita & diligens hominum agrorum cultura fit omni generi, omniquc reipublicae & neceilaria, fimul perutilis, neminem ignorare arbitramur. Fruftra Γι ηc agricultura iludio opes exipeclabit hac respublica; neque, neglecla, reele ie habebit oeconomia urbiea; nullus eft mortalium, cui fine iis, quae producit alma re rum mäter, terra, vel qualemeunque tolerare vitam conceilum iit. Nihil, addo, conferet ad Reipublicae felicitatcm bellorum ratio, triufnphandique ea cupiditas, cum qua agricuhurse conjungitur fafticlium. Nanrque, ut de Draconibus te ila t ur Plinius: quod exfugentes (angvinem Elephantorum, occidant eoptf ipfi, vicijjim inebriati, opprimantnr, commorianturquc a), ita in hujus generis bellis, defolatis agris, devailatis pagis, incendio deletis urbibus, & nullis non illatis calamitatibus, & pars utraque perimit, & perit, damnum dat, & accipit. Agricul-, tu-
) ( 5 τύπε vero utilitatem, par iter ac jucunditatcm maximain > friiiira conamur verb is adiéqui. Nervolé il lam extoliit Eloquentiae parens, Cicero; Qimiium renal r dicens, ex quibus aliquid adquiritur, nihil eft agricuhura melius, Iii uberius, nihil duleins, libero homini dignius nihil b ) Et alibi Catonis in perlona loquens : Vcnio nunc ad volupiates agricolarum : quibus ego incredibiliter delector; qu& nee ulla impediunturjeneetåte, cf mihi ad J'apicutis vitam proxime videntur decedere. Habent enim rationem cum terra, qiue mmquam reeufat imperium, nee ünquam fine ufura red;dit, qiiod äccetat, [cd alias minore, plerumque majoroewnjeenore. c) Merito itaque exclamat Poeta: Tempus in agrorum cultu confumere dulce efi. d) Nec iine ratione ita olim Iccio congratubbatur Horatius: Fructibus Agrippce Siculis, quos colligis, Icci, recte frueris, eß, ut cogia major Ab jfove donari poffit tibi: tolle qvcrclas; Pauper enim non efi, cui rerum fugpetit ufiis. e) Quam vero non iingulis tantum hoc proht ftudium, fed univeriis etiam, pereleganter docet Vitruvius, dum ita loquitur : Veluti natns infans, fine nutricis lache non poteft alt, wci/z/c ad vita ereflentis gradus perduci: Sic civitas ξτ Respublica quadam fine agris & eorum fructibus, tu moenibus qffluentibus, non poteft crefcere, necfine abunifantia eibi frequentiam habere, popuhmque fine copia tueri. f) His adjunge illa Ciceronis: méa quidem jententia, baud ftio, ö«ulla goftfit ejje beatior vita, ( agricultione ) nequijblum officio, quod hominum generi univerfo cultura agrorum eftfalutaris, fed IT dele&atione &faturitate co~ A3 >/Vz-
emm c ) s-wm piaquc rerwn omnium, qux ad viitum homimm, ad cultum etiam Deorum pertinet.g) a) Hiß. Natur. Lib. VIII. c.iy. b) Oßic. Lib.Ic.42. e) Cic. in Cat. c. ij. d) Epift. ex Pont. Lib. IL e) Lib. L Epift. 12, f) &e Architecl. Lib. IL g) Cat, Maj. c. 16. s. v. Quoc cum ita fint, non eil, cur mifemur, omni tempore, omnesque fere apud gentes, fuum agriculturac fuifie pretium ilatutum, honoremque debitum. Eil vero honos ea de illis, quac in honore concipiuntur eile opinio, qua hsec aliis praferenda judicantur, iisque prarogativae ineile peculiares intelliguntur. Hoc itaque plurimorumde agricultura honorificum judicium populorum, qui in gentium annalibus non plane eil peregrinus, ignorare nequit. Certe in India agricolas ita landlos fuiite habitos, iünt, qui referant, ut inter congredientes acies, volantia tela, armorum ftrepitum, omnis quafi expertes cura, injuncla fibi munera o bi rent, nec laceflerentur unquanu a) Phrygas vero tanto iludio in agriculturam incubuiite legimus, ut fi quis inter ipfos, bovetn aratorem occiderit, aut inilrumentum quodpiam ad agriciilturam aptum, furto abilulerit, is mortc puniretur. b) Et quid multa? Ut quantum in agris colendis opera iludiique collocarint, quos in pietatis iandliorumque morum exempla nobis Sacra proponant paginae, in prafcnti taceamus, unde illum Gracorum, Ägyptiorum & tantum non omnium gentium derivaveris morem, tum plerisque, quat in agricultura occurrunt, tum primis earum inve4itoribus, divinitatis aliquid adfignandi, nifi plurimi ipiam ieciilent agyos colendi rationem? Ceterum ut hxc fingu-
) o ) 7 gula perfequi a noftro longius abeft inftituto, ita hac in parte Romanos palmam aut omnibus praeripuiitc, aut dubiam certc reddidiite, & quantum, ad florentis fortunae firmitatem, civitatis interiit, res rufticas atque agriculturam non negligi, fed graviter curari, optime fibi habuific perfpcdum, quse nobis perivadeant, longe clariftima fuppetunt documenta. Sive enim leges & inrtituta veterum Romanorum coniulimus, five eorum hac de re cumla&e quafi materno, hauftam examinamusho norificam opitiionem, iive fitmmorum contuemur exempla virorum, five dénique ipia confideramus numismata, illuftriumque nomina familiarum, idque genus plura, omnia agriculturae apud veteres illos Romuli pofteros exhibitum fuiffe honorem fingularem loquuntur. Ita ta rnen magni hoccc xftimatum ab illis fiudium oblervare oportet 3 ut eos vel maxime laudanclos ceniuerint, quorum in parvo agello ponebatur induftria, Hinc laudibus effertur Fabricii Lufcini abftinentia, qui locuples efie voluit, non multa poffidendo, fed pauca defiderando. Hinc celebratur vox Curii Dcntati : perniciofum pronunciantis civem, cui ieptem jugera non efient fatis. c) a) Coclius Lib. i$. t. 31. b) Siobxi Sermon 42 f c) Valerius Max /. IV c. 3*. 6. Plinius Hift natur. L. 1$. c. ig. Quum illius veritatis vim non ignorarent Romani, quam his Solon incluferat verbis : praemiis ac poenis contineri Kempublicam a) fiquidem ieeundum Socratem, ri te gubernari tunc civitas poteft, cum boni invitantur praemiis, injufti dant peenas, b) Porro cum viderent ho- VI.
8 ) c ew:;ér3 honorem artes alere, namqiie virtutis uberrimum alimentum eft honos, utraque ratione agriculturae proipecftum voluere, ne aut mali morati eam, impunitatis ipe abrepti, negligerent, autgenerofiores mentes, utrem iordidam & a fuo glorias amore alienam eontemtui haberent Hinc Numa Pompilius, jam fuo tempore, pagis praefeciiteminiftros legitur, qui agros bene maleve cu! tos, in tabuiis deicriptos, ad Regem deferrent, & unicuique pro meritis praemia conftituendo, omnes operi agrefti feciile intentos, quemadmodum ipfe pperuni infpecftor aclfuit. c) Porro cura agrorum & militia ex inftituto Romuli liberis tantum eft commifta, fervis vero agros eolere prohibitum erat, d) Nec diftentiunt ea, quae habet Gellius : β quis agrum fuum paffusfueråtfordefcere, ewnque indiligenter curabat, ac neque araverat neque pur avcrat, five quis arborem fuam vineamque habuerat derelibui, nonid fine p&ria fuit, fed opus Cenforium, Cenforesque grarium faciebant. e) Eademque hifce verbis confirmat Plinius : Ågrum male colere Cenforium probrumjudkabätur, MulBatio quoque non nifi ovium boumque impendio dicebatur: non omittenda prifcarum legum benevolentia. Cautum quippe eft, ne bovem priusqmm ovem nominaret, qui indiceret midctam. Frugem quidem aratro quaefitam, furtim noclu pavijfe ac /ecuifte puberi XII. tabulis capitale crat, fufpenfumque Cereri necarijuhebant gravius, quam in homicidio convibum: impubem Prstoris arbitratuverberäri, noxamve duplionemve decerni. 0 Sed ne iic quidem optimas rei fatis confultum duxit fapientia Romanorum, nifi in ejus honorem agricolis, privilegia & praerogativs? prceceteris, concederentur civibus. Quam in rem-ficpius a nobis in partes vocatus loquitur Hiftoriae Naturalis diligentiftimus au&or Plinius: jam diflinbiö houosque civita~
) 0 ( 9 tis ipfius nan auunde erät. Rufließ* tribus laudatijfimae eo-\ rum, quiruva koherent. Urbane vero, inquastransferri ignominiß ejjet, defuli# probro. Etmox: ideo Comitia nundinis baberi tion licebat, ne plebs ruftica avocaretur.g) a) Sxhotibarnii Poltt; Lib.jo. c. 20. b) Plutarch. A- popbtbegm. c) Cfr. Difert. de Frumento Romanorum pu blica habit. Upf. 1724 d) Lipfii Epift. $. Centur. /. mfc. e) Nocl. Attic Lib. IV. c. ij l)plin. Hiflor. Natur. Li$, c. 3. g) Ibid. VII. Quanti vero hoc vivendi genus fccerint in univerium Quirites, quamque de eo ieniérint honorifice, innumeris conftare poterargumentis. Luculenta funt, quac apud Catonem leguntnr: Majores noflri, ait, virum bo- 7mm cum laudabant, ita Imtdabant, bonwn agricolam bonumque colonum: amplißme landar1 exiflimabatur, qui ita laitdabatur. Neque id tantopere mirandum, quoniam ctf virifortijjwni, & milites flrenuijfumi gi- ex agmolis, cr.mntur, maxumeque pius quiefius, ftabilijjiimusque confe- 1aui exiftimabatur, minumeque invidiofus : minumeque cogitantesfunt, qui in eofludio occupatifunt, a ) Obfervat prxterea Plinius, gloriam ipfam a farris honore adoream appellatam &in rei agraria honorem Servium Regem ovi-. um boumque effigie ses ilgnavifle, ludos porro, boura caufa, celebratos, bubetios vocatos ; Plures etiam Deos in agrieulturar gra tiam excogitatos docet ac ritus iacros 111- trocludlos. Hinc enim arvorum iacerdotes derivandi j hinc lpicea corona Romulo in Sseerdotio fuit pro religioiiitimo iniigni; Hinc mos a Numa fåncitus, Deos fruge colendi & mfcla falfa iupplicandi ; hinc plurium Deorum B Dea-
iö e8öfe_2j> Dearumque nomina ; hinc illud confarrationis vineulum & plurima alia, eam profedto ob caufam, a Romanis tanto in préfso habita, quia ad vitam rufticam referebantur. b) Nihil nunc loquor de dignitaie magiftratuum Romanorum, quibus cura frumenti pubiici demandata erat, qux fuit, ut dcjrumento, in borreis cendendo, Principibus altquid offerretur, ut inquirerent, an bonum & iricorruptum eilet c) Neque id ago, ut eorum liberalitem demonflrem, qui in iui favorem, civium ftudcbant pellicere animos, largitioiie frumenti atque panis, licet & hxc iätis prodant, non fuiite illam, quat iftec iubminiilraret, artem ipretam & parvi factam. Nec de C Furio Crefinö, gnavo agricola, exempium antiquitatis, aplinio in literas relatum, heic repetere va cat, quamvis ex illö iatis intelligatur, apud Populum Romanum etiam de cultura agrorum agendi morem fuifle. d) Noilrce caufk plus inferviunt illa Plinii verba : dona arnpliffima Imperatotum & fortium virorum, quam tum quis uno die plus drtumaravijjet. Item quartarii jarris aut hemin&^ conferente populo. e) Huc referas rei ruilicat clariiiimos fcriptores, Catonem, illum Senem, nunquam fatis laudandum, M. Terentium Varronem, reliquosque magni nominis viros, qui certe in rem fordidam tradendam nunquam tempus inihmfiitent fuum. Inprimis illud Se natus Romani judicium heic commemorandum eft, quo, Carthagine capta, cum regulis Africae bibliothecas dona. ret, unius Magonis Fceni XXVIII voluminain Latinam lingvam transferenda ceniuit, quia de agricultura in illis prxceperat, ut nos Plinius fxpe laudatus condocet a) In re ruftica T pro&mio, b) Cfr, Ρlin. hiß. ndtt Lib. 1 8. c. f f C) Ibid* d) Ρlin, lib. έ. 6, e) Plin) eit\ lib, c.b c. VIII
tfte ) c em& II g. vill. Hxc iingula ut ut iine controverfia probant Romas magno fuiile agriculturam in honore 5 nefcio tarnen, an quicquam eandem aeque redclat illuftrem, quam illa, quibus hxc abundat hiftoria, principum rirorum praeclara utique exempla; iic enim Plinius, vilisapud majores fuos cauias indagaturus annonae, inter alia icribit; ipforumtunr manibus Imperätorum colebantur agri, ut jas efl crede* re, gaudente terra vomere laureafo triumphali ara~ tore: five Uli eadem curajemina traciabant, qua beila, ea~ demque diligentia arva difponebant, qua caftra, five honeflis manibus, omnia latins provcniunt, quaniam & curiofius fiunt.a) Cicero vero non minus aperte teftatur Romas illum obtinuiite niorem, ut ab aratro arcejjerentur, qui Conju* les fierent, b) Onde Poeta i - - - Cum prifcis colerent ßudioßus agros, Et patr;o faceret rure Senator opus, Et caperet fafces a curvo Conful aratro^ Nec crimen duras ejjet habere manus, c) Et alibi: Frondibus ornabant, qu<c nunc Capitolia > gemmit Pafcebatque Juas ipfe Senator oves. Nec pudor in fiipula platidam cepiße quietem Et fe?num capitijuppofuiffe fuit. ffura dabat pepulis pofito modo Conful aratro ψ Et leris argenti lamina crimen erat, d) Korum, qui cum fummis reipublicac muneribus propter virtutem & prudentiam admoti fint, in agris ta rnen colendis lubentes fuam collocarunt operam, non B 2 poi*
iéb ) i poßumus, quin paucos nominemus. Attilius fuit nobi* És Romarnas, & tantse quidem. apud fuos iamss, ut Di* Öaturam ac Confulatum, munus utrumquc ii quid un» quam, iplendklum atque pergrave, ipii deterre non ve* rerentur. Cognomenttam is acceperat Serranus, vel Se* vanns i quod in lerendo & arantium boum jugum regundo ogcupatus eilet, cum ex ruftico opere adclävuminipcrii evocaretur. Et res quidem adeo geffit feliciter pu- Dlicas, ut inter Scipiadas, illa fulmina Dellorum, Fabri cios, Fabios Maxinios$ locum promereatur, ut cum Cicero maxime flbi memorandum exiftimaret, cujus e - xemplo coram judicibus adveriarium conficeret: su tu, inquiens? Eruci, accufator ejjes ridiculus, β Ulis tempori^. bus natus effes, tum ab aratro arcejßebantur, qui Confulés fierent. Etenim qua praejfe agro colendo flagitium putes, profebo illum Attilium y quem fua manu fpargentem fernen, qui mißt erant, conveneruw, hominem turpißirnum. atque inhoneßißimum judic ares. At hercule maj eres nofiri longe a li ter y & de nio, & de ceteris talibus viris exiftimabant. Itaque ex minima tenuißimaque Republica, maximam flerentijfimam nobis reliquerunt. Süss enim agros ftudiofe colebänt, non alienos cupide appetebant : quibus rebus & agrii fif ufbibus & nationibus Rempublicam atque hoc imperium9 & populi Romani nomen auxerunt. e) Eandem ob cauiaill illius honorificam facit mentionem Virgilius : - - - Vel Te fiilco, SerrAne, ferentern. In. ceteris illuitris quoque eii Quin&ius Cincinnatus, qui itidem ab aratro Didlator evaferat, de quo ita Cicero: aranti.l. ffuinb, Cintinnato nuntiatum eft eum DiBatorem eße fallum. g) Et Plinius : aranti quatuor fua jugera in. Vatiqua prata ^uinbia appellantur, Cincinnat Viater At-
e&jss >-.» c mt& tuiit Diktaturam, & quidem^ ut traditur, nudo plenoque pulveris etidmnum ore.k) Idqm Periius tangit, canens: - Sulcoque terens dentalia, Ghtinfti y (Quem trepida ante boves DiElatoretn Indult uxor y Et tua aratra d&mum t:hor tulit - - i) Audiamus de hoc memorabili fa do Floruili : me dium erdt tempus fernentis, quum patricium virum, innixunt aratro fuo, liuor in opere deprehendit, Pervicaciffimos Latinorum JEquos & Volfeos bicce diblator ab aratro domuit y & ne quid a rußici operis imitatioke eefjaret, vilios more pe» euclum > fub jugum mißt, rediitque, hello intrd XV dies ccepto peraftoquc, ad boves trtumphalis agritola. k) Miliime quoque nobis iilentio praetermittendus eifscipio Africa- 11US, de quo Seneca : in hoc agello ^ illecarthaginis horror y cui Roma debet y quod tantum fe mel capta efi j abluebat corpus laboribus rufticis fejfum. Exercebat enim opere fe terramque (ut mos fuit prifcis ) ipf* fubrgebat. 1) Ejusdem cum Attilio Serrano, iiipra laudato, & nominis & fangvinis fuit ille, primi Punici belli gloria, Attilius Regulus, led & is inter eos y-teile Valerio Maximo, qui tum a republics Imperatores areeßerentur y deliciarum tamen ignariy glebds plurimo cum fudore diffipabant, quique feptem jugerum Agello uxorem alebant a c Uberos..m) Addamus Matt. illum Curium Dentatum, qui poilquam de Samnitibus, de Sabinis, de Pyrrho triumphaifet, in hac vita ruilica extremum confumiit tempus ienedutis, unde rede Cicero: a villa in fenatum arcejfebantur & Curius & ceteri fenes, ex quo qui eos arcejjebant, viatores nominati funt, n) Etenim, ut Maro cecinit ; Hane olim veteres vitam coluere Sabini t Hane Refous & fräter: βc fortis lletrurid crevity B 3 Hane
' : ^ ( Scihcet (f reruw fatta ejl pulccrrima Roma^ iseptemque una ßbi muro c ircumdedit arces, o) a) Flin. hi<l. tiat. Lib. ig. c. 3. b) örat. pro Sext, Rofcio Arner. c. Ig. c) Qvid. Faß. Lib. 5. v. 779. d) Idem Faßor. Lib, ej örat. pro Sext. Refc. Amer. c. ig. ί_) AZneid, lib. 6. i>, g 9.4., g) Of, in Cat. Maj, c, is. it em de Finib B. 0* -Ä4. /. 2. <r. 4, h) Loco antea eitato. i} Satyr. 1, hjlib. I.e. ii, 1 jepiß. g G. m) Lib. 4, c. 4. j)76. 11) O- M Maj, c. 16, o)ceorgic. lib. z.v. 5*52. ; K S x Hujus aütem rei cum plurima iuppetnnt monumenta evidentiffima, nobis indicaile iufficiet ex nummis véteriim Romanorum id apertiffime conftare. Sic Servlum Regem primutn xs ovium boumque effigie iignaile, in f. 7. audivimus. Sic refeit Dalechampius denarios exritiffe, in quibus fculptx eilent ipicae. a) Nu mi fmäta vero, in quibus ipicac aritove & hujus. generis alia tex~ prefla habentur, veteres inicriptiones & ftatuas, huepertiaentes, dudum addudis fubjicere, & minus arbitramur neceilarium, & quo minus id rite jam prsftari queat, tem poris prohibepiur iniquitate. Illiid unicum iilere 11011 poilumus, tam honorificam lim Romse agriculturani 1'uiiie, ut fortiffimi & praerantiitimi, quique nomina maxime adamarint, libentiifitiieque iibi adoptarint, a rebus rufticis petita. Hinc plurimae cx illuftriifimis Romanorum familiis fua habent cognomina, quod honori iibi & laudi duxere, in agricnlturae aliqua parte excellere, ejusq; rei apud cives & pofteros ipio nomine coniérvari memo- ;s rianh Unde Plinius rede; Cognomina primafilumni, >
) o ( 15 qui pilum piflrinis inverterat: Pifonis a pijendo. jjam Fa* biorum, Lentulorum, Ciceronum, wr quisque aliquod optigm/j jereret. jjuniorum famili<e Bubulcum nominave- 4«/ bubuf optime utebatur. bj a) A/ Ρlin. hiß. natur. Lib. /8- f. 3. b) Loco citato». X. Si ulla in parte vitas humanas vis Hiftorias patet, certe heic ejus uiias ed longe ampliflimus. Etenim omnes a natura ad vitas felicitatem conie&andam impellimur» quid itaque magis proderit, quam diurna nodturnaque manu ea annalium monumenta veriäre, quas, qua ratione alii eam iuflt eoniecuti, docendo, viam nobis monfirant, qua & nos ejusdem reddamur compotes» Sed ita tarnen, ii profutura iit, hifioria eft legenda, ut quas illa praselare fadla laudibus extollit, gnaviter nos imitemur quas in aliis reprehendit, & damnat, ex omni modo fugiamus, averfemur. Quare cum Romanas gentis exempla tios commonefaciant ex tenuiflimis initiis ad fummum rerum fafligium illam adfcendiite civitatem, tum ceteris civium virtutibus, tum prudentiffimo coniilio, quo agriculturam literis hoininibus & prascellentibus in republica viris digniffimam judicavere ; idcirco Γι eodem nos tendimus, quid heic faciendum iit, haud ignorabimus. At nec nobis deiiint domi, quas imitemur,, prasclara incitamenta. Quantum. enirn boni adferat civitatibus agricultura, quamdiu ingenuorum hominum curis creditaviget, perfpedliitimum iibi iine dubio habuere, illuftrium apud nos iamiiiarum fatores, quibus necinglorium fuit iuarum mcmoriam laudum ad pofleros transmittere, nomina dum a re rufhcä mutuarentur. Loquuntur id ipiumifc/zdeo-
Bondeorum h. e. agricolarum, pari rat one, quo 'Julius A- gricola ex rufiicationis opere,-quo deléctabatur, nomen acceperat; Spärreorum, Bielkiorum, Hörniorum, Oxenfilerniorum, Batiorum, aliorumque gentilitia cognouiina; propter innumera in patriam merita, jmmortau profequenda venerationc. a) Faxit Deus O. Μ,, ne quas, Romano Fenefcente imperio, Iuxus, faflns & alia vi tia, juftas fecerunt olim, unquam in nos quadrent fäpientiorum querelse: ergo iis nwribus fiufficiebant Jrugcs, mdla provinciarum pajcente Italiam y verum etum annotits vilitas incredibilis erat. At nunc ergafluhrum non eadem molnmenta funt, qu<e fuerc Imperatorum. b) Dignetur, quod ardentifinne precamur, idem Nurnen Bcnigniiiimum Frugibus optatis gnavos A/tiare colonos Uj capiant eitlms prdemiq dignafui. Et dare perpetim teneris fernentibus aubus: Nec nova per per gelidos berba fit ufta nives Cum fierimus: coelum ventis aperirejerems Cum lätet i SEthereaJpargereJemen aqua. Et careant loliis oculos vttiantibus agri; Nec Ilerilis cultojiirgat avenajolo. c) TANTU M. a) Cfr. dijfiert. Abo# habit. 174.0 de Åboriginum Scan- b ) Ρlin. loc. ante cit\ dianorum vitcejufte.ntand<z modis. c) Qvid.Faft.Lv.677.