PJSSERTATIO T)Pfi 1)T7fP GRADUAL15, USU ET"*\BUSU I QUAM, w/u Ampujf. Senat milo/oi ht Regia Aeademia Upfalienfit VI1W P R M S ID E "t CELEU Mag. P E T R O EKERMAN, Eloquent. PROFESS. Reg. & Ordin. Publice examinmåam fißit Stipendiarius REGrUS, ANDREAS UTTERSTRÖM, WESIMANNUS. In Auditorio Carol. Majori, ad diem xii. Maji, Anni MDCCXLIX. Horis, ante meridiem, folitis ""f P7A L I ie.
- Admoåtm VI RO Reverendo if trarfarisfiae,' Mag. J O H A N N I BREDEN BERG, PASTORI & PRiEPOSITO in Biörikog longe dignißimo, PATRONO tf NU!Ml10 hdulgentisfimo, TBr\xoptcta jam itluxit dies, qua gtatum, etgä JMj ' Te, Admodiim Reverende ae FrasclariffijPf me D:ne PraepofiSe, animum & veneratio«jm d nein, intta pttzcordia diu latentem, figni«ficare posfim. Quatuor preeterienmt atitii, cum dorne Tua exceptum me beitigniot voluit fortuna 3 quot vero quantaque, iffb tempore, favoris benevolentie Tuae /» w? exßiterint documenta^ band fäcile dixerim. Sus* Cipe auteiii blande vultu opu/culum hocce 3 quöd venerabunda oßero manu f in fignum mcntis y pro acceptis beneßciis gratisfimee? meque favore Tuo, ut atitehac? ita tn poßerum quoque, amptebere* Me'unt erit, 0. Mt predbüs implofare Calidisßmis 9 velit Tef_ Ad* modum Re verende ac PracclariiEFime Dom ine Proepo- Ute, cum Namibia Tua honeßisfima? quam diutis* fime confertare,? omnigern ornare ßelichate. Per* manebo $ dum vixero9 Ädmodum Reverend! atqne Praeelari'flimi NOMIN IS IUI tuttor obfervantiffimus AND, UTTERSTRÖM.
_ Jiud, vel åigwfia, orlginem ducit a verbo Bißco, quod netto, interrogo, nuntio, fignificat; ab stp&j declucitur poetice Eipeco, dico s & hine iipwéix dictum aut ditterium. At Latinis a- effe dictum & ditterium, aliud I- roniam, fere orrmibus eft uotum. Quare non incomtnode v er tas per ilhtfioncm, ita enirn nobis praeeuntem habemus Fabiurn; in eo, inquit, genere, quo contraria oftenduntur, Ironia eft: illuftonem voeant 5 «juse aut prommtiatione intelligitur, aut perfona, aut rei natura* nam ft quae earum verbis diffentit, adparet diverfam effe orationi voluntatem. Inft» Orat. Lib» 8. cap. 6. pag. 627, Sic hpumg apuci Lucianum libro ZSp) yvjjlvcktim transtulit Erasmus per illufores. Nam ubi Anacharlis ait, Atfienienfes omnes effe eipwotg b rdg Åcycig, in Erafmo Jegitur: nafutos in fermonibus illufores* Prgeterea voce Ironise aliter utuntur Rhetores, aliter fcriptores reliqui, illis enim sipuvéiot eft, cum per id, quod dicimus, A 2 Contrariuu* fignamus, bis autem
< <ÖS> ) o C < autem eft dihimufatio vel diflimulantia. dum ädhibet Utrumque möv Tullius. In Acädemic. Quseftionum Lib. II. c. 5. refert Socratem, cum aliud diceret citquc [enti~ fet, Iibente f uti folitum ea diftimulatione, quam Graeci Eipuvsuzv vocant. Idem ille, in Li6r. II. de Oratotfe c. ^7 au<-^or Socratem adpetiatum efte Graeco Verbo ipw$, quodf in Ironia, diftirnulantiaque lon-' ge, lepore & hurnanitate, omnibus pneftitiftet» &,» quem étfuvoé Graeci nöminaveronf, quod eftef dulcis, face-- fus feftivique fermonis, atque in omni oratione fimulator? vid. Gffle. Lib. I. c. $0«Quernadmodum Zeno? Socratem fcurram Atti cum, Latin o veibo utens* vociravit ob iipwéwy conf. Cic- Li b* l de Nat= DeoflOfß'c, 14«fff. Nohis nihil aliud eft Irom%, nid fi ta öra-* tio,, qua quis id, quod vere fentit, öccultat, e- jusque contrarium in medium proferf. Eft Öratoris, non minus eleganter, quam omni um jprudentiftime > fuä a ge re $ interdum itaque triftia meliorifcus & jucundis dicit verbis j interdum f cum rifju? quodam, ex contrario veluti fenfu depromta in luceni' mediamque aciem evocat. Eft id ipfumquod Roma-- t\x eloquentiae parens, Cicero, pluribus in locis frequentavit, & ab eximia ejus Miloniana oratione, cap. g. elucet: Sed flulti, inquit, fumus» qui Drufumqui Afrieanum? Pompe/umnosmet ipfos cum Clodio con- Jerre audeamus. Lolerabilia fuerimt fila: P. Clodii mortem aequo anhrn nemo ferro poteff. Luget Sena* tus i maret Equefter ordo: tota civitas confeita feniö 00 > fquaknt municipia ; affliffantur cöloniae; agri dem$ue ipß tam beneficum, tam fingularém$ tam manfetum
)o( tum civem, äefiderant. Sic idem Tullius, pro Q, Li gario verba, uti fecit,* faéturus, Exordio Ironico, ut crimen' obje&um elevaret,, Caéfaremque ad fe audiendum redderef adfenfiorem, ad intentionem vero ad-- verfarii remifliorem f infargif: Novum crimen % C<e[ary éf ante hunc dient inaudifwn propinqms mens ad te Q. Tubero deiulif. Ligarium in' Africa fuiffe, idquec«pqnfdy prceßanti vir' ingenio * fretus fortafjeea fatnig liaritqtey quee efl ei teciim,> aufus e(l confiteri. Ita» que, quo me' vertdm f nefeioi Quare, contra Georgium Trapezuntium, nos Quintilianüm in Infi. Öratori IV. c. i. pag. lequimur,? ifsillé;' quid agebat a- liud Ironia illa, quam üt Caefar minus fe in rem, tanquam non novam, infenderef. Dignum item efl Catonis illud in Salluft» Bell. Catifinario c. f2\ quod adferatur: Vor cunctamini etiam nunc & dubitatis, quid[r intra moenia' depnebenfis hoftibus, faciatis? miferea.' mini cenfecv DeIiquere' hornines adolefcentuli per anibi* fioneni. Åt que etiam armatos Smittafis. Naetjla vobis man/vetudo,> tf mifeticordia, fi Uli arma ceperint\ irt mijetiam vettet. Juvenalis impiam asque, ac flolidarn Ägyptiorura fuperflitioneiib, qui non quadruped'em folorn f ut canem, firniam, felem bovemque, fedl plantas etiam ipfas, porrum & cepe, coluefe, falfe ca- Villatur, & hac' quidern Ironia,, in Satyra XIV: Oppida tota eanem venertintur: nemo Dianam» Porruni & cepe' nefas violare, ac Jrangere mor[u* Ö fanstas gentes f quibus h<zc nafluntur in hortis Mimifia! Contrarii autem vocabulum, quod in definitione noflra "attulimus, latius heic accipi, ut contradiclorium quoqüe & omne oppofitum, conf. VofT. fnftit. Grat, IV. & Rabe in Rhetöric; Civil. I. c. 9.. 1 r. com-
6 te» 5 O C <8*0 comple&atur, non negarnus. Oratori itidem permiftuna eft, verbis uti ambiguis: etenim, quse ambigm vocé continentur, Ironin, prajcipuiim leporem a c nefeio quam venuftatem habent. Acuta quippe jocofaque vxcleri folent, qua? dicuntur ex ambiguo, CFr. Arift. in fehét, IIb. I. VII. Ita Neronem matricidarn, utut fefe ab /Enea oriundum gloriabatur, ridet Poéta Romanus, teile Svetonio, in Vit, ejusdem c. tg«qiiis negat /Enea magna de ftirpc Neronem? Stiftulit hk matrem $ fußulit ilie patrem. $. I«r Oratorem licet quam maxime Ironia uti deceat, merito tamen orationes, hac methodo, corapofitae, inter onerofas referuntur. Oratio onerofa eft illa fententia» quse videtur sequa ac moderata, fed alio modo tra&ata, quando, cum Hermogene in Formis Orat II. c, 8- loquor, aliquis lubens extenuat, aut concedit adverfario, ut fit fuperior, aut etiam contrarium ftatuit ipfa oratione. Ita Ironin, tametft interduni videantur ad sequitatem pertinere, tamen potius eis aliquid grave & moieftum*, quam manfvetum ined; quse moleftia magis eft refe renda ad methodum, quam ad fententiam. Omnes ni«rmrum Ironie, inprimis Rhetorics», per methodum,. efticiunt amarulentum, vel onerofum, diqendi genus. Sententla enim non poteft per fe efticere amarulentam orationem. Redditur vero fermo onerofus, quum frequentatur Ironia, ftatuens contrarium ei, quod di«citur, idque oftenditur per methodum traélandi, ut : (de Coron. Demofthen.) Tunc ego Paanienfts Batta* lus patefabus [um majori pretio åignus in Repav/ica, quam tu Oenomaus Cothocydes«Per illa duo vocabuk Batfalus.
«*2> ) o ( <S*2> 1 Battalus 8z: Oenomaus contraria figniftcantuf: nam Battalüs eft vocabulum di<ftum ob rnollitiem, & tarnen pro eis, qua fortiter gefierat in Repubüca, pofitum f propter qu e non eft Battalus, oftenditqtie fe jure nofrunari aliquo alio nomine, quo contraria fignificen* für* Oenomaus autem habet aliquid magßi & Tragicl, pofuitqüe illud pro Aifchine, qiii humilis valde & mol lis erat i aperte contrarium defignans iis, qu& vocabulo Oenomai fignificantur. Pari modo, quando quis de fe ipfo cum Irönia loquitur, prsefertifn ad judices, non ad inimicum convertens fermonem, tunc mere redclifür oratio amarulenta vel onerofa, ut illud: ß quis töluerit, O Athenienjes, banc exiftimare infaniam, infania enim eft furtasfis, fupra vires, aliquid facere. In hac Ironia elegantiam parit onerofus fermo. Quan* do vero quis utitur Ironia contra adverfarium, tuno plus ibi pollet morata Oratio, nec eft multum onerofa 9 quae obfcuratur eo modo«ut: quo in ftatu funt res _r Rhetorice a)) Theo* logicc b) 8z Moraliter c). ä) Irönia Rhetorica potiffimum in ferfnöiie occu* pata eft, quo intelligitur contrarium ejus, quöd dicifür, ac cognofcitur vel ex ipfa re, vel ex ipfa profiuntiatiöne h. é. ämara qüädäm & fallä vocis inftexiofle, vel ex geftu', quo fpe<ftare folent voculas: jcili* tet, vero, nimirwn, videlicet, nempe, Credo, ß diis placet', farit, profe&o, qiiaß, quafi vero &c. Üt in illo Cicerönis de Antonio, qui erat non cuftos ürbis s fed direptor & vexätör, in Philippic. III. c, 11. O pr<e* tlarum cußödem avium lupum. Sic ad éundem Antoftium Philippic. II, c. 4* Quid hohes, quvd mihi oppo* ms,
t ÜSD ) O c ^3é) nas, bomo äiferte? Sic in Örat. in Verrem VII: 'Quid.aü9 hone cuftos defenforqye prpvincw.? Sic in Orat.I.iri Catilin. jq. 8. A quo repydiatus, ad foddlem t mim, virum optilyium, M Marcélum demigrafti, Sic cienique in O rar. pra A. Csecina c. jo. ironice laudatur Fidicuiarius Falcu- Ia, tanquam Senator popidi. Romani, fplendor ovdihis0 decus atque ornamentum juåiciorum, -exemplar mtiqu& religioms, Ita Terentius Andr. Aél. III. fc,5. Ehodum hone vir, quem mox furciferum vocitat. Item A&.V. fc. 2- O falve^bone vir? curafli probe. Nec non 11- lud Terentianum Andr. A&. 1. fc. 2. /d populus curat jcilicet' Huc item referas Virgnii in /Eneid. IV. y, 4-79. Seilicet is Juperis labor eft: ea tura quietos Sollicitat ~ * Ibidem v. 93. Egregiam v ero laudem, & fpolia ampla refertis Tuque puerquetuus! magnwn & memorabile nomen, Vna dolo divum fi femina vifta duorum efl. Et Tullii III. de Orat. c. 24. Ettam Latini, fi diis placet, hoc biennio, dicendi magißfi exftitertmu Alibi in Philipp» II. cap. 39. Medico fria millia jugerum, quafi tefanum fecifet.x Rbetori duo quafi difertum facere voluifjet. Ädjungo denique illud loceronis, quo, ex infito amore Pompejanarum partium, uti refert Vellej, Patereul. Lib. II. c. 62. O&avium Caefarem laudandwh tollendum cenfebat; cum aliud diceret, aliud intelligi vellet. Totam rem eleganter, pro jnorefuo, expticat Scaliger Poét. III. c* 8S". In Ironia verbi fenfus contrarius eft. Quod longe alienum videtur a veritate. Verba enim notionum not«funt. Notio eft adprehenfio rei per fpeciem. Et accipitur non pro acftu adprehendendi, fed pro fpecie ipf^ adprehenfa. Quonam igitur modo verbuin quidpram ponetur, cujus fi-
) o ( &J> $ -gnifieationi contraria fignificatio concipiatur? fåne o* portet e re nota inteliigere orationem. Sic Davum, peflimum ac nequiflimum, cum adpellat herus virum bonum; illico fentit auditor ad irrifionem di<ftum illui enuntiatum. Quod fi res nota non fit & tarnen hac utatur figura quispiam, geftu oportet ejus vim aperirl. Dividi fölet Ironia vel ratione objeeti vel fmis. Ra tione objeéti, Ironia oritur i. ex relatis i. ex privantibus 3. ex contrariis 4. ex contraäicentibus. Ironia ex relatis eft, cum relatum ponitur pro correlato, ut cum dicitur Pater pro filio, Servus pro domino. Obfequi pro imperare. Dare pro accipere, Ironia ex privantibus eft, quando habitus ponitur pro privarione, vel contra, ut Videns pro caeco. Pauper pro divite. Ironia ex contrariis eft, cum contrarium unuzn poni tur pro altero, ut: Virtus pro vitio. Bonus pro mata; Albus pro nigroi Ironia ex contradicentibus eft, cum contradicens ponitur pro contradicente, ut; fi ponainus non dico, pro dico. Non agam, pro maxime agam Ṙatione zutemfinis ita difpefcitur Ironia. utalia fit eorrebionis,-ut haec Chrifti: Math. 26: 45. dormte, quod fupereft, Ef rcquiefcite. ^ A iia illufiows, u illa jiteorum Math. 17: 40. Si filius dei es\ dejcende de cruce. Alia confufionis, ut Callifthenis ad Cleonem apud Curtium Lib, 8J cap. y. Scilket ego Ef tu, Cleo, deos facimus! a tiobis divinitatis fu& auboritatcm acceprurus eft Rex! potentiam tuam experiri libet. Fac tili quem regem, jt deum potes facere : facilius eft imperium dare, quam coclum. Ambigunt quidarn, num omnis Ironia fit Tropus, ~quos inter, modo laudatus Fabius L. IX. c. a» contendit aliam efife Tropum» aliam efte Schema ; idpro fundamento te opiniqnis habens, quod Tropus apertior T» eft
) o ( &, qtianqüam aliud dicit ac fentit, norr tamerr aliud! fimulat. In duobus demum verbis eft fronia, efgo et* jam brevior eft Tropus., Af in figura, tofius Votunfatis hétio eft, ädparens magis, quam confefla:: ut illie Verba fint Verbis diverfa, hic fermonis fenfus voci^ & tota interim caufae confirmatio, tum etiam vita uni- Verfa, Ironiam habere vide tür', qua Iis eft vifa Socratis^ Kam ideo diétus stpütp, id eft agens imperitum, & aditurator aliorum, tanquam fapientium: ut qüemadmo* dum dtäyyogfotv facit continua (XSTCiQoqx, fic hoe Sche ma faciat Troporum lite contextus. Nosvero, auéto«* Zitate Voffir fuftufti, negamus Ironiam efte Schema, quia fem per illa aliud dicit ur, aliud intelligicur. Åt Sche mata tam propriis', quam hgurätis inftituuntür verbis# Differunf enim' Tropi & Schemata, quod illis femper invertatur fignifieatiö, Schemata aufem, five perma nente, five mutatafigmficatione, alio hafeifu rndüanc örationem Érgo pafet, fignificationis immufafionerft, quce de Troporum effentia eft, in Schematibuseffe accidens, eoque in his aliam quämpiam orationis immu tationem requiri, quam in; Tropis.- Contendit idem quoque Fabius, Ironiam efte fpeciem Allegori«', at mir nus rede;' nam Ironi» eft Tropus primaritisi Aliegoria nec Tropus' primarius eft, nec ejus fpecies, fed fäntum adfeåio, quippe Tropi confinuatio, ut Tro-* püm primarium non contineaf, fed ab Tropis primariis eontineafur. Agnofcimus Allegoriam 'stgüvtxßg interdum infelligi deberei Verum obfervamus, Ironiam, éö modo, nön äccidere. Allegorie, quo animal acc*- dit» ut fit homo ideo, quia & beftia efte poftit. Atqui ß dicinequif» Ironiam, eo modo, accidere Allegöfiae, quo generi äccidit, ut hsec potius fpecies fit, quam altera/ neutiquam ve! in Allegorie definitfone, qu eflentialia folum compleéli debet * vel ejus in di" Vifiow
i S2> ) o ( * tvifione, qtfte per fpecies oppofitas inftituenda ed, Iro nia; ullus elt reli&us locus. VofT. Infi. Orat. Lib. IV. cap. ii. JEx Iis, quoe diximus^ conftat, in omni Tropo adefte immutationem iignificationis., idcirco iis nor* adfeöriri pofifumus» qui, tanquam fpecies, ad Irouiairi referuot Sarcafmum $ DiafyrmumChartentijmum, Å- fteifmwn, My&erifmum &e. Ratio, cur id fecerint., eft, quod fint fpecies jrrifionis. At idern, ac irrifio, putarunt effe Ironiam. Verum, licet Ironia fiepiflime Jiat cum irrifione, tamen jnterdum fit irrifio fine Iro nia. ;Neque enim femper in irrifione fignificatur conrtrai ium, fed faepe inteliigitur, quod verbis primo fi gnificatur. b) Sapientia Divina,, in facro codice patefaéla, et«plaufibili illo fucato eloquentiie fiumanae ornatu deftituitur, qui inoratorum aut Poétarum Icriptis, tun-t temporis, in Grseeia & Latio, maxima cum a- widitate-& adiniratione, audiebatur & celebrabatur, verae tarnen, gravis, mafcuiae, adeoque Divinse, tanta- (que myfteriorum eqeleftium majeflate dignas, eloquentiöe expers non eft, fed, amieo neceffitudinis fcedere, IVänc fibi conjumftdlimam poffidet. Duplex enirn eft Tloquentia, una Oratorum, quae ex ornatu & fplendore verborum, in profants etiam & gentilibus, admirabilis videri fölet; altera., ex ipfis fiapientias fontibus manans, ab ipfo dicendi fcopo nunquam aberrans, apud omnes Ieniter, fincere ac vi mirifica, maxime nm perfonarum, circumftantiarurnque omniurn, decore ioquens, & quae oportet, aequo modo quaque ratione oportet, proponens: pofteriorern hane, qiise vera eft & pr^cipua, fcripturis facris vindieamus; in il" Iis quippe ea perpetuo & ubique elucet, & quaevis earum pagina Divinam fapit eloquentiam: priorem au- ;tem, qua parte#}, facro codici adfcribimus, ub? Spi- B i } ritul
r«* ^ C f ritui Sånåö vifum fuit, eflicere, ne in ea defidefåretur, quod profanis etiam captui eorum congruam excitaret adtentionem conf. Rivet. Ragog. ad Script* Sac. c. 2$. Unde exiftimamus, Tropos oratorios mul* to fublimiores efficacioresque in facrä le$ione tantum non ubique inveniri, quam in prifcorum Grsecorum St Latinoruro monumentis* Tarnen quod de Tropis fed reliquis quoque culti aptid nös fermo* non folum, nis ornamentis, intelligi debet, obferväncjum eft, fcilicet fcriptores facros pxsecepta artis Rhetoric non fe* eutos, fei fräditam ab ipfis fapientum, fuiite dignam coeleftis eorum eloquenti rnägittrafii* Preeterea valde religiofe in facro textu oräculorum É)ei verfabimur,; nihil ut temere invertamus, addartius äut minuamus! neve ibi vel fingamus Tropum^ ubi non eft 3 vel etiam negemus, ubi eft/ negleéta enim dißin&ione fermonis proprri a Tropico ac figurato, non tantum veruä Scripturce fenfüs ignorabittjr, fed etiam opinioiiibus abfurdiffimis via aperitur. Ad Ironiam veto quod attinet. ficuti Tropis adftumeratur, patet, iiiam in facrö CodiOe quam fepisfime adhiberi. Sed, ut clariora fiant omnia, poteft Ironia feil facra dupliciter confideräri, ftempe Iroriiä vöcis» Sc ötattonis. Ironia voiis, qu a quibusdam dö&is reéiius, uti volunt i adpellaretur Ahfiphrafis St RabbiniS *]ÜJl dicitur, eft, ubi contraria iignificatione eadem vox gaudet, ut videre licet Gen. XII. 2.3* de benediélione divinä ad Abrahamurn: See. T313D Pfnätfi,13*12 10^ ubi, fine ullo dubio, adparet verbum l^^benedicere, fignificäte. Interdum autem malediceret per Aritiphraftn vej evtpt}* fjuörpov, quam figuram efie volunt, qua res örliof St ångrat gratis & contrariis vocibus prönuntiantur, ut i Reg. XXI; 10. -T?Qi ovfru rtna Mrm gm t vo-
tgaar)vf. «s# vocabülum fl3*i3, quod ordinarie fumitür pro bencdixi* /?#, ufurpatur pro makdixifii, ut ex collatione an* tecederitis cum confequenti textu pätet. Unde Pa* gninus hoc- ita reddidif. In quo fenfu etiam accipitur v. \ß, übi exfecutio impii I2ebelis mandati defcribitur* Ironia in ipfa Watione% cum quadam illufionis fpecie & exprobratione pofita, occurrit etiam In fäcris literis: quia in fermone Dei & Chrifti dicitur vel jubetur quid, cujus contrarium efl intelligendum, ut ex fen- Tu literalij per media hermeneütica rite examinato, pa* tefcit e. e Gen. 3. 22. nm fil D'ft1?«ft!«T UDO HPJO hoc eft, fa<ftus ncftri haudqüaquäm Ii* milis ) fed, abominandum potius ob peccatum, coram Eft enim heic, ut Glafiius docet tiobis ßfibvyflct. in Phil. Sacr., fimul älluftö ad Verba Diaboli in fefpen* te, v quod longe aliter fe res habet, quam puta* Vit homo futurum, decepfus a Diabolo in ferpente > qui dixeratt eritis, ficnt DU, fcientes boftum b1 ma* tum* Nunc non eft hömo faétus\ fic'ut unüs ex nofeis^ fed potius trifte & horrendum quoddam fpe&äculum, Unde Gefnero videtur, hoc loco, Deum ejusmodi N ronia & indignätiohe täm rnendacium Diaboli, quam ambitionem Adärni éxprob raffe, illique turpitudinem objeciffe peccati» ut toto id tempore Vitse fuae fugere difceret. Protulit haec Deus i :o iratus, nee adpro*» bans, ut eo efficacius protoplaftis noftris proponeret deli<fti commiffi gravitatem, utque ipfi agnofeerent fe peccäfle, äc priftihäm fbam perfe&iünem tutpitér amififte. 2:0 mifericörs, ut* per hanc Ironicam allocutifrnem, oculi illuminarentur eorum * & fic viderent fe ita habere Cognitionen) boni & mali, ut jarn feirent, bonum non modo amifium, fed & maium fatis nunquam deplorandum (ihi efie adquifitum. Addi poterit Marc. VII ; v. 9 - MeHt fejiciiis prdeeeptum Del, i. e. feßinie. Ad
" ;l, ;.. 'A- - r-;"'v-j *+ «ar ) o ( töö» Ad lronia m pr terea faeram referimtaf gtixåamj teutatbae aliqua pro!ata.:' ut Gen. xi : v. i. Et dixit Djus ad Abraham: ac.cipe nunc fi» lium tuum, unicum tuim, quem diligis Jfaac: f vade ad termm Mwijah, if off.r tum ibi in hoheau* ftum. Ex verfu prirno,.& ipfo eventu, jconftat, Deum, faoe mandato, Abrahamum tentafle, tentationemque lllam in bonum dire&am eile finem, tam refpe&u Defc ut oftenderet, fe requirere ab hominis obedientiam, ut Ut pr cepta ejus c c noftr rationi fubabfurda vi* dentur, atgue ita plenum in voluntatem humanam im perium, quam ratione Abrahami & filii Ifaaei,, ut u- Iriusgue Ildes, virtus & conltanfia., In ;faudiffimo Dej obfequio innotefeeret: denique refpe&u Meffi, cujus paflio, mors 6t refurre&io in hoc rtypo eft pr figura* ta. Ifta fufius apud Theologos, & jnprimis ap.ud Glas» fium in ejus Pb.il,Sac. JLib. V» c. j explicari folent, c) In. J. oilendimus, vocem Ironi a quibusdarn pro diflimulatione vel fimulatione ufurpari, it.aque nu Jiil obfht, qu) minus illa etiam moraliter,conüderari poflit, qu ab lronia Rbetorica, aliquo modo, diferepat; nam h c de term in Ls artificiaiibus fermonem inform it: illa vere in intellekt j?, voluntate, adte&ibus & aétionibus humanis collocata eft, iisdem vel boal' Jatem, vel malitiam moralem conciliatura. $. v. Cum lronia cave confundas mendacium, u- -bi figna aut verba aliam pr fe ferunt (encentiara, quam qu revera efl, cum tarnen hanc ipfam # is, ad quem figna illa diriguntur, jus habeat intelligendi. Sunt inepte religiofi, qui Ironiam a Jfpementur,, &
) ö ( Uf meftdäcft genus, af palef eos falliqui credunt men-' dacium & Ironiam tantundem Välere, & femper iltum mentiri, qüi aliquid dicif a fententiä animi fui diferepansi adeoque fua natura furpe före äutufnanf, a> foud verbté enuntiare, quam aftifnö cogitare. Ironia quippe ifa ädhibet Verba uf äliüs inde diverfum ab internis- fui eogttäfis fenfum coneipiaf. Atqtii fi alteri nullum effc jus f uf animi mei fentenfiam liquidö debeaf Infelligere, neque ipff noxa aliqua, praeter merifum, fnftratur * nulla cérfe adparet ratioi cur ego, fi aliter mihi vifurh fuerif, meis verbis, ad alferius potius, quam proprium arbitritim, uti debeam» Inde omno co- quidem mendacium eft difcrepantia verborum ac gifarionum i fed non omnis difcrepantia verborum ad cogitationüm rnendacii nomine ädpellari pofeft. Maxi ma ergö differenfia eft infer Ironiam five fimulationem y.ö ut ejus contraria five veri profeftid fit neceftaria,- juftä & utifis, Ét hoc eft mendacium ^ fotiés iü ScriptUraf facrä probibitum i quodqüe tandem & loquéflti i & aliis j damnum inferf, ideoque eft fua licitam,. & mendacium* Äd mendacium enim requititur 1:0 Ut ipft conftet falfum efle, quöd, ut Verum f profert. 2:0 uf id fiaf contra gloriam Dei & cum damnö aiiorum. natura turpe, malumque Vete morale, Deo, & legi bus i & ratiöni inimicüm, execrabile. At Ironia,nort femper cum damno copulata eft, cum interdum nom fufcipiafur ex ingenii * vel cordis pravitate, fed potius pfopter aiiorum Utilitafem & pacem feü tranquillitatem infer homines férvandam, tum propter oppofitami inconvenientiåm ex manifeftatione veri fubfecuturam# tum qüiä non eft infrinfece mala, fed opfimam ha tet rationem, nec fperni debet: quia* cui non cotiipetit definitio, eidem nec pöteft competere definitunly atque diverfte funt definitiones mendacii & Ironise, u- ' 9 na
m m& ) o ( ^ na ergo rion poteft induere naturam alterius, nec mo* raliter bonum, unquam fieri malum. i vi. Hinc patet Ironiam non tantum effe permislam & permittendam, fed interdum etjam neceslariam. Licet obligatione teneamur, internis noftris conceptibus refpondentia, verba proferendi; quam quidam ex aliquo pa&o tacito deducere folent, ut Grot. de Jur. bei. & pac. lib. III. c. i. quidam ex triplici fön te derivare volunt, ut Pufend. in Off. Horn. & Civ.Lib. I.e. to.. j. nempe/w peculiari patfo, velex communi prazeepto legis naturalis, vel ex pr&fentis nego tii indole i immo quidam a fupremo rerum ftatore, Deo, arceffunt fc. ex divina effentia, eujus ad imaginem conditi 9 quae cum ipfa fit veritas, ita quoque ad ejus- ' dem exemplum veraces effe debemus. Van, Mu?l. Comment. in Grot. L. III. c. i. j. X. Tamen hcec obligatio ad veritatem dicendam interdum ceffat ob vefaniam & malitiam hominum, quoe foepe bona nollra confilia pervertit, nobisque imponit neceffitatem te<ffa effingendi media; igitur contendimus cum Puf. non prius innoxias fimulandi & diflimulandi artes ex huma na focietate profcribendas effe, quam oinnis malitia aut vecordia hominum fuerit in probitatem & fapientiam mutata. Jus Nat. & Gent. L- IV. c. i.. g. Si manibus, ad noftram & aiiorum utilitatem a Deo concellis, uti ad vim, ab hominibus intentatam, repellendam, immo 6c invaforem iplum violentum, (i vita a- liter conler vari non poffit, occidere licitum eft; quidni jure conceffum putemus, in cafu necelfitatis, quo al terius vim & fraudes aliter effugere, nobisque & aliis con-
) o C ^ i? confulere nequimus, eafacere, per quae malignus de* cipiatur, hoc eil, non fuae vitas, fed re<5ti tantum ju» dicii detrimentum patiatur. Vid. B. Durrius ja Problemate Moral. LXXXfll, p. 143. Itaque, quoties vita in» nocentis fervari, aut aliud aliquod infigne bonum non aliavia, quam per occultationem veri, procurari poflit, ea certe turpitudinis in volvit nihil. Lubentes quidem fatemur, magnam laudem efie animi gravis, aperti 6c candidi, quique, ubicunque reéle fieri pote/l, ingenue agit, loquiturque; negandum tarnen non eft, dari et» jain Ironiarn vei hmuiationem licjtam, ubi direda & aperta animi confiliorumque fignificatio plus ma ll allatura & Dei voluntati magis repugnatura ht, quam fignificatio falfi, & ubi, citra alterius injuriani 9 in noftram aliorumque utilitatem aliud loquimur & facimus, aliud anirno fentimus. Ita nemo obligatur ad fe, vel alium, prodendum ficario, Exemplum habe» mus in obiletricibus iegyptiacisj quae a rege juhoe, ut necarent in partu mafculos infantes Hebr.aeornm, hoq minime fecerunt, fed Regi perfvaferunf mulieres He» fcrasas, antequain vocatae adefle pohint, partum jam in lucem edidifie. Sine ipfarufn enim Iron.ia vita mafcutorum Hebraeorum fervari minime potuiftet; immo nec jjroprioe faluti confulere licuiffet obiletricibus. Quamöbrem quaehtus, quinam, vel ubinam ilie ht, quem aggreflor quaerit, quin talfum refpondere liceat, cum ta«cere non permittatur, dubitandum non eil. Etenim obligamur ad periculum vitae, a nobis atque aliis avertendum, confequenter idem incurrere, vel admittere, utaalii incprrant, prohibemur. Pugnat igitur obligatio, ne nos, vel alios, objedemus vitae periculo cum obli-< gatione, ne dicamus falfum, feu potius, ne, falium di» cendo, fallamus eum, qui peccare vult. Itaque cum o- J)us ht exceptione, nonne fortior obligatio vincere C debet
1,8 S3* ) O C C&sa# debet de&iiorem> & norme fortior ert: obligatio, fendit ad quaf vitas propriae, vel älienae, confervationem & peccättim impediendumquam altera!, qua* tendit äd di? Cendum verum, ne ftio bono fallatur? fane dicendo verum ^ coneufris äd peceafum alteriiis, quod, dicendo falfum, impedis j dicendo faifum obligationi fuss érga fe ipfofn, vél erga alios,- fatisfacis, immo etiam# peceatum alterius impediendo, obligationi fifnul erga älios fatisfacis. Niilla 'taque ädert ratio, cur tanti aeftimari debeaf verifas moralis, uf eidem fint portponendai omnia hominis officia cetera^ tum érga fe ipfum,«tum erga alios. In moralitate a&ionüm examinanda fefpiciendurii ert åd eä* quaé unde confeqüuntur, fiasc, in öppöfifis äcrtionibus j inter fe compäranda e- rünt,- & üb! obligafiones diyérrte concurrfinf, ;nori ad tinam ifä ädverfendus änimus, tit, cetérarum obliyifeamür. Wolf. jus Naf. Part. IIb c II. i\6. On de adparet, non lemper illum ra tion J légique convenienter natural agere, qtii vefum ubiqi/e dicif.- Potelft ériim quis per id, qüod verum dicat, fe funeftiffimum aliosque iä< detrudefé exitiüm. Sic proditores triae pa* nonnünquam verum dicuntj fed eo ipfo patriarn,. civesque ömnes, lummis miferiis invölvunt? Baufneifh, Element, Phil. pag. 480. Pari modo Ironia jocoja quee deleéiandi $ non faciendi aut conviéiu nöqendi, familiäri grätia* in? frequentätur, éontemnh mir?ime de bet; quia * dummodo in ea decörum ivéc qüis obfervetj petuians, vel obfcenä fitj fed elegantior & fa-> cetä, illicita non ert/ neque inferne mala, eum non i profieifcatur ex prävo cörde, ex mera petulantia & levitäte ariimi iri pernicjem alterius > fed ifi potius* euriih finem 5 üt homines famiüari ilfo & feftivo #lé fermodélé&entuf. /.VM,
; o ( f VII. Ergo non iabufce, & Romanenfes honefc* fiabebuntur in mendaciis, quia procul ahfunt g ftudio deeipiéndi, licet conceptus animi inter nus, verus & propriiis, fit diverfus ab externo fermone 8c oratio ne. ;Fahube, qua; in fentenfiis maxime adferunt fva«witatem, & deieclationem in oratione, ingeniofa funt figmenta, & prcecipue dodlrjnse cauffa, inventa, ii? receflu, quamvis., fub involucris 8c integumentis fiabentes, quse ad notltiam tam hidoricam & natura lem, quam inftitutionem morum, conducant. Namö ubi virtutes altius animis «ränt irn primenda;, fabulas fit adprime idoneas, funiori & ru di or i setati proponi rcurarunt -veterum fapientes: ut, yenuflifiimis veiuti pi-.^luris, folidiora incuicarent prsecepta, atque, fvavt fioc modulamine, vel inyitos.in (uam per.traiiérent fententiam. Hinc tot, a vi ris eruditis,- fahularym exi- :ftunt commexidationes. Hinc Strabo Lib. I: nors modo Pcétae, fed etjam ci vitates ionge prius fåfeulas delegerunt, nee non ipfi feguni Jatorcs, publica;-uti» jlitatis gratia j cum ratiocinantis änlmantis intuerentur Jngeniunu Homo ^enim cqgitationis aviditate döcftdfr fiujus autem via prjma fahuiarum fiudåurtv efp; erg0' fweri audire inciprunt., & ad communicartda cum a- liis ftudia ultro proficiunt.s caufa eft, quia novum quoddam ftudium eft fabulatio., qusc' non res confi-.ftentes, Fed alia qysdam, exponit j dulcis quidem efit novitas, & quod nemini priiis eft cognitum t hop autem ipfum eft, quod obieiftationis aviditatem ii gerit. Cum enim admiratio adfit, ad monftra intendi- &ur,obie$atio? qtrae difcendi iilécebra eft. Eaténdum vc 2 tamer^
SÖ (g%å) ) O ( (g g> tarnen, oftmes fabulas nan ejusdem elte eorntfiafis j quaedam enim errore vülgi, ac fabulandi quadam li<* centia, jactari mifceriqüe cum aliis, råtione fi&is, cce* perunt. Unde illis^ quae nullo ingenio utilique conditae funt, ut putrida* ex fano corpore, membra, refeétis, eas tantummodo* quae animum legentisad quan* dam virtutis fpeciem, quarrivis fub variis proeeffibus, adhortantur, hic volumus intelle&as. Quarum utilitas eft duplex: nimiröifi tit Vitiä, quge, poft longoä vanosque triumphos, exitus tandem cofnitatur horreridus, averfari, virtutem vero, qtiae duriffimis licet jaéletur eafibus, gloriofius tamen fempef attollitur, am^ pleéti difcamus. Itaque facile patefcit, illas non debere fnendaciis adnumerari ^ fed potiüs effe fi&ioneg licitas, quoniam dolus abeft, & magna veritätis Ima ge, fub ipfis figmentis, iatitat. In fabulis enim müh» ta funt falla, fi fpeétåveris literam > at, feconditufn fenfum fi eogites, veriflima Quem fi quis, per omnia? tion fuerit adfecütus, fciat, a noftra ignorantia ad ne gationen! rei non valere confequentiam«. VIII, Non fcumért iernpef licita eft Ironia; hind ftatuimus nullam fimulationem circa confeffionem religionis ac fidei a}, neqite eirca jurämerita V) vel paöa c), efle admittendam^ a) Quando ironia ijfiirpatur cöntra aiterius jus j illicita eft, Deüs autem certiffime in nos jus habet perfe&um> quippe tam corpötis, quam animee, Crea tor & Confervatör, idcirco exigit ab utraque parte eultum fine fpirittiali ädulterio, quare alicui, jufto Ioco & ratione exigenti> religionis veritatejn, absque ffinti-
<&*?' ) O ( <?*2? fimulattone sliqua j alacriter & intrepide confiteamur, néquaquam Ironia ufuri, ad mandatum divinum Math» i o: v. 31. 3 3. tias ens cpoåoyijvsi h spöt "spxpoir* Bsv t&v dvbgdnrwy, cpcåoyrjvoo xayu h dum spicpovbsv Tts 'XaTpdf px, tx h xpavoyg» 071g ds åf äpvrfvyjiai - ps sptpocrssv Tm dvspoottm, apvfrf* pott dvjov xdyti ep7tgo(t& v tx ^ TtotTpog px, tu év xpotvotg. Et 1 Pet. 5; 15. Tov Qsov dyictcats sv TOLtg xoipdictig vptiv, stotpot ds dsl 1zpog chrokoyfås*' KolvtI tu dnxvtt vpäg Åcyov nspl rrjgiv tfph sknidog. Interim tarnen cautos vel heic Chriftianos effe opor tet: fa non debet quisj neque jure ullo tenetur, quando hoirjinibus diverfse religionis interfit, ab iis legiti me de fua religtöné non interrögatus, temere vitam fuam pehculo mortis öbjicerei fi aufém hoc a Magiftratu, jufto loco, poftuletur, tunc Chriftianus obligatus eft religionem impavidé faferi> licet res exifio Ipfi föret ftimmopere \ aliter enim facere ialva confcientia non potent, quiä, fub pälliotimulationis, celari fefe non patitur religio} quod Martyres, in pri mitiva Ecclefia, fuo exemplo, fatis fuperque often* derunt b) j^uramehturh eft invocatio Dei, tanquam te- Iiis de veritate diåoriim & vindicis mendacii ac perfidise. Finis igitur jurisjurandi eil firmior ad eliciendäm, quse jure debetur, veritafeem, & adftringeodäm fidem, copula. Unde facile eft judicatu efie Ironiam Vitandam, quia hon eutn hominibüs tantum, fed St cum Deö res eft. Af cum Vödes, quibus fbrmul jurisjurandi alio fénfb, quam quem jusjurandum noftulat, recitar.tur 4 eo referantur, vt vis jurisjurandi eludaturj vides, eps, qui Ironi«integumento impro* bitatem
A st <5*2? ) 0 ( ggf) Imitatem fuam tegere 5c velare cupiunt, in re fena fqdere, Deoque, qui iritimos mentis reeeffus iatebrasque perfcrutatur, non debitam reverentiam exhibere# ijpque adeo ipfum pro taii Numine, quaie regera habere, id quod maxime eil, impium e/t & a nobis niffimum.eile alie> debet. ßaurneift. Elem. Phib pag. 48^. c) In paxftis etiam tam neeeftarius eil candor a* nimi, & fennoaperte cordis cogitata exprimens, quam ipfi pacifcentes volunt tom paélum alias enini faciie firmum baturum; poteil /ides frangi, promiflio vioiari, nec non, fub fpecie veri, limujationis & Ironin licitas, feneftra fraudi atque doiis.aperiri. Multo quidem plurima efient, circa Ironi«XX«fum, & Abufum, con/ideratu digna.5 ob temporis ve to anguilianij cogimur opufcido noflro ultimam im«ponere manum. Tu autem B- L. ea, quae to# iltic, minus polita obferyavexis,.fac sequi oonique coniijjlas. A JO» o*
Ciariffimo Philofbphias NDfDÄTQ, Dm ANDREM C/7 Öé Ämico integerrimo * Usir ét Abusu Ironins Erudité öifputature. fonßlium multi varia fub imagine celant$ V eraque pugnanti fiepe volare patent. Ironin fölet dici genus höcce loquendi, Fundatum quöd érit rebus tri oppöfitis: Hinc quoque vontingii nonnunquam grata venuflai Sermoni noftro, prcecipuiisque lepor* Nec jucundm modo tronia puiabitur effe. Verum eiiam mitltum commoditatis habet» Öbviüs interdüm & tiobis Ventet iropus ille, Cum bené fcrutamur Biblia Santia BEI. UT. lerströmladésj Vir Claré, htéc Omnié /eripto Fufius expanis per/equéri rque Tluö* ÅhsqUe Ironin Voveo, fehciter ornet Laurea Tie Pheehi, paria tahore gravi* tum pairiä Vivas felis: genitoribus atque% Virtuiisqué Tu# prdmia digna< firats Atiitnocandido >fiv gratutari SfOE voluit KLHL61RÖM;
Höglärde Herr CANDIDAT. AJår munnen redligt talar ut ^ Hwad hiertat hyfer inne: Hår wtttra händer gora flut På thet man haft i finne: Här gillad lefnad i wår tid, Och profwad lårdom foljat; Då kan ej mö la, fwett och Id v Samt ådelt finne döljas.,min Wån, i Edert lårda rön, I yrken på tliet får/la: Som fkaffar, fpår jag, ymnig lön J Men winften blir then ftörfta, Då Eder mogna tankes dyrd I egna drågten lyfer, Och tungan af förnuftet ftyrd Upricktig mening hyfer. Thet andra ock afbildar Er; Ert fenre prof I gifwen i Thet witnar ju bland andra fler, A t I af åran drifwen, Bland fnålia Phcebi lårda mån, - På Pindi tåcka högder, Giordt wisdom til Er låta wån, Och år med krantfen nögder. till, Thet fidfla hör ock Eder Som hwar med mig lår jaka«fördenlkull önlkas, -HERren "will5 Er låta fötman fmaka Af alt hwad dygdens egit år, I tiden til Er hågnad: Och når I llikt ej mer begår, Tå niuten ewig fågnad- A* L