n 1 T I, N O V I T E S T A M E N T I. \ essss 1 1 v dissertatio theologica,; cujus partem iii. fi }***./ hh*4> trti-y. ex speciali m reg. mastis gratia et venia max.. ven. facult. theol... ups. P., Pi Mag. BRYN. HESSELGREN K. O. TH. ADJ, it LTCENTi NOT. CONS, ECCL, UPS. respondente ANDREA IFIgfKANDER A SACR. ORDIN. rostaqo.. in audit. gust. maj. die: xxxi maji mdcccvt. horis a. m, folitis. ups ali-, typis edmannianis.
in. s:am r:am m:temt maxime fidei viro, AD REGIUM publlcorum redituum colljsgium priesldentt, regii ordinis de stella polatri commendatori, acad. regije scient. holm. membro? generoso ac nobilissimo dom. CARCXLG 9 MA2CENATI SUMMO SACR Voluit, debuit ANDREAS WIJKANDER,
' 't 67 tånka: Ho må nedßiga i dodsboningarne? detta år, förneka Chrißi nedßigande till de doda s). Patentem per Jefum ChriAum, ex Dei Unius fummo beneacio, 7ri^iv hominibus fuisfe, dixiinus comniuniori adhuc elo«v quio tantum; neque enixn tali, qua; jam fada ca, religiofse Fi- r dei fpedatione, ubi ejus conditionem quoad intimum hominem, virturis nempe optime humanuni Audiuui, atque ipfam regulam Ave 7r&soos AgniAcatum, humanam nempe in Divino favore adquiefcentiam, res aliorfum tulit, quam quod in hac regula BenignisAmas Divinas Providentias donum, präster fciendum modum ejus, homo veneretur pius. ConAiia vero Divina ipfa, per mis- Aim Jefum ChriAum, per Ejus Dodrinain, Vitam, PasAonem, Mortem, Refurredionem, Remque Expiatoriam omnem, hominibus fada confpicua, tradit Dogmatica TheoJogia, quampoterit, eumhasc jundim in Anem, ut iretur refponfum quasrenti: ecquem in mo dum placuit optime Deo, falvandorum haminum, qui indigni fe fuoque Creatore erant, adminicula elegisfe, quo Ejus ieternae Voluntati circa dignitatem felicitatemque liberorum Ratione En-, I tiiitn s) Cogitatis fuis zxrxyxytiv, deducere de coelo ChriAum, i, e. cogitare quafi ad coelum non afcendisfet; xvxyuysiv, deducere de mortuis, i. e, quafi mortem non obiisfet, verfationes funt popubris fermonis haut infolitae. Qui LeCtor fibi praffio habet, ex Pauli ftüo, Chrifti mor tem atque refurredionem, per folemnem gyav, valere Chrifiianismum totum quantum, fecundum omnem ejus continentiam, pericopse egregiam fententiam fic fache perfpicit. Verfatus in eo Apoftolus, ut Chriftianam Religionem tantum penitusve pedoris esfe -oftendat, itave cuivis aditum ad eam fächern patere, exfulem ab iila contra denunciat quemcumque eam, qui vericatem probare fibi aut dubia eruere fpecubtrice, oculatd quafi, indagine fataget, uti, inquit, ne priftina quidem Fides hoc tulit, (v. 5.), fub qua tradita ferioribus Ifraelitis, Levit. XVIIL 5. jubebantur hi non tarn quseritare hiftorice origines rerum, quam o- mnino perpendere potius, ab animo cafto obedientive Divinis prteceptis pendere omnia, quae a Numiue fperarent, ita ipfam plenam perfvafionern Religionis.
A-H. 68 A-*- _ ^ tium procurandam fatisfieret? Nos, fubjedivo ejc hominis contuitu (quod ad hunc hasc 7Tissas notio nude ferat) fpedantes Religionem, Chriftiana; Fidei* fignificata momenta habemus oh oculos, ae quasriinus ante: ecquid fit, quo homo, präster vincula o- jmnia humanitatis ac impedimentaquasquas fint, ad capiendam hane regulam fe queat libere allevare, fuis quafi fuperior jpfe hu» manis viribus; quo ampledatur eam intimo cum fenfu atque (nec aliter regula efi) fic reddat fuam? Efter denna lemnade undervisning i Chriflendotnens Läroämnen, foras vi till deras tillämpning. Vi uprepe icke åter grundbegreppen, omvandelfe från döda gärningar och fortröftan till Gud {mreur sm &sov,- res has ir.divulfe jungendas), Lä ran om Dopet cet., at inftituit ideo fvadere defpedanda, vincenda, impedimenta, parare aditum non Theorias ingruente vi, at revocando ab ipfo eorum segritudinis fuse ac inopiae fenfu hortamenta ad Religionem Jefu, cuique pro fe adripieadam leetö. Cfr. fequ. Hebr» VI» * cet. Indicata lugubre aiiquando ante fuit mortalium ad ludicra, quam ad vera longe major proclivitas, cum a fenfibili natura ordiamur, contrada eadem habitudinibus vel etiam tunc, cum rationis vis non excitata adhuc esfet, tum infuper firmata principiis, quse quamvis fapientes rejicimus, ta rnen dijigimus adu, nec avellimus a nobis. Scimus, virtutis fol~ lieito fiudio renovatos quosque placere Deo, veneramur ab hoc pendens, Juftisfime fimul ÖL Benignisfime, Diviwitus capienda? fpei momentum, at qui confiderat fe, qui fadorum fincere colligit experientiam, capiet abhinc, quis mirabitur? debilis fuas perionae ludtuofam perfvafionem, quo tarnen fui fenfus fiatu ipfi fini, quem peteret, morali, nihil nocentius: Gratiam itern (gratuito fe exferentem Benignitatem) apud Numen pius agnofeitj at hane quomodo fic longius cogitare audeat, quam quod Deus fuminum sonamen virtutis atque ipfam viitutemr velat unam eandemque rem
rem fibi probari det, utque quidem quod culpam prifiinorum o- innium, ubi digniora praefentia tantiim fint, polliceatur fe condo? nare prorfus nee cogitare quidem, in quo fane mera gratia efi:? Proinde tarnen, unde dabitur reperire femper id pundum, ubi homini concesfas, ab eo ultimum requirendas vires vere defmant? Nec, nifi hoc puntfium noverit, fibi quidem cedere, quoad quamlibet ac fingularem pugnam, posfit, five fit ad debellanda vitia five moralitatis commuriem ad causfam optime producendain comparata illa, ecquie propugnacula aut virtutis ea fint, in quibus non miles firenuus maneat, aut vitii, ad quas liceat otiofus, in armis, fiupere, id vero alias efi, esfe infidus, verus transgresfor: tantisper nec conftat ipfi, ubinam bene voluisfe fat fit, quo paruisfe reapfe fuo officio, culpa vacuus, videatur. Omnis, quisquis efi, homo, qui fuas excellentioris natura; dignitati confulere ferio cupit, hanc fiuae perfonse debilitatem agniturus efi, fuamque roboris adaugendi fummam indigentiam fenfurus. In quantumlibet, pro fingulis hominibus, hic fuas indigenthe moralis fenfius fefe manifefiet, in tantiim Religio, qua; liumani totius generis abfolutisfime benefica esfet, illurn rcdderet (nam probus efi) fua probitate, fospitem t). In eodem tu TLuccyyeT^m nomen Sc res efi. A parte Dei üvvajjus e?t rs es eis crootrjqiotv. Rom. i. 16. San&um Omnipotensque Numen, cujus Providentia ( vel ratione prscnofcimus) non potefi ferri in aliud, quam quod fapiens et bonum fit, quo fic mundus totus tendat ac concludatur, mortalium quoque vires, in quantum humana umquam I 2 ingenua libertas t) Confer quae de rei vero fundamento loquebamar pag. 6z not. r). Heic ponimus eam fubjeétivo intuitu, ut quse, pro fua varia fpecie, opem flogitet, vel patentem ferene, ut queat adiri, vel interdum quafi fiftentem, folatoris inftar, ipfam fe, fine mora (cum dira ifthsec in homine esfet); de quibus {Softeriora momenta fuo quseque modo agent.
70 ss,üs»-r tas id tulerit, excitare, tueri, beare, neque finere', probitate quempiam fua non fibi vere profpexisfe, unicuique rede fentienti verislima res eflo, vindicata eadem ubique per Divina effata Joh. VI. 44. Phil- I. 6. i Cor, VI. 11. Ephef. III. 20. cet. Quod fi vel confpicientibus nobismet, per adminicula Idcm o» peretur pro morali re, cum fata hominum moderetur ad quemlibet benum effedum opportune, veritatis videndas idoneas vias, prospcrrfatibus tenerum ac gratum animum, calamitatibus fvetum man- excitatumque melius, paret Luc. XV. 14, Ad. IX. 1»; nec fas fit non profiteri, quamvis liiodum humana ratio 'fruftra quasret, Id Numen probi hominis menti fine externis quibusdam adminiculis adesfe Benefaélorem eundem & Juvatorem, nimiuim tam intime, quam convenit Moralitatis Summo Enti, Optimas Voluntati, cujus quidem mera imago nofira moralis indoles eft, cujusve dudui hane fubesfe, omnino putemus ideb; non fas flr, non venerari clarisfima rei lumina Phil. II: 13. etc. Eph. III. 16. Tit. III. 5., dodrinseque fublimem proifus vim, in qua hu manas ponatur rede magnanimitas fiducias: ~Fvyty.cs de ctv&georces 8 kyjrott ra rs 7ivsv/jiaros r8 &s8' /uoo^cc ya$ avroo e<?i acti 8 Svvarai yvtovcu, ori 7ivsvfjiariKMS avcckgwerai. O' de TmojjiariKcs avazgivei [xev 7rccyra j avres de utt' 8 svgs avayqiverai, i Cor. II. 14. 15. v). Ab u) Argumentum id, cujus veritatem, praeter tacentes aliquot, Theologi communiter agnovere (recordaris, poft copiam antiquioium, liberioris indaginis Nomina complurima, H. P. C. Henke, Lin. Infttt. Fid» Chrifl. Part. I. Cap. III. Ammon, Lib. cit. III Tb. VI Abfchn. Schmidt, Lib. cit.. 123. 133. 136. & rel.) fignificavimus eo fine tantüm, quo quae fubfequitur, ipfius humanae fiducise fpecies, habere quidpiam inteb ligatur, cui revera refpondeat, cuive adftipuletur optimé humana Ratio, neque igitur haec fiducia, cum ipfa ponatur ad objedivum contuitum, in genio vel eultisfimo videatur abire in quandam meram vacuamve imaginem. Ceterüm vero, in quantum tradari id fapienter & caute debeat, ne vel in Myftitismum Auguftini vel in Fanaticas hallucinationes delabantur erudiendi, quisque videt fanae Religionis Cuitor, nec id quidem frigide, poft exempla fat continua tot Seeculorura.
" WNMT Ab hominum igitur parte quid fentiendum proiude? Conjundlionis iilius intimas cum Dco, quidam fuas prtefentias teais ac arbiter ad humanuni paratus fenfum edo, quo, veluti Amul fulcro nifus, homo, non obnoxius opi, at per eam iibere agat. Hunc tedem, hoc fuicrum, indit Chridiana ReJigio - O v yxg exccßere 7cvevfj.cc d&aeiocs 7CctXiv eis Cpoßov, cta7\ ekccßere 7Cvevfjcc vio$ enas, ev oo Kga^ofjev, ccßßcc o TTxrvj'g. Avre ro Tcvevfjcc avfj.fjccgrvgei reo tcv ev fjeer t v fjoov,on erfjev renvcc ra ea Rom. VIII. 15, 16. Verum enim, A humano in campo nihil nos percutit altius, nihil ad perfequenda mandata nos dulcius Amul & efficacius fert, quam Alialis in Parentes noaer ainor* A fpe&aeulum nobis nulluni fe gravius Adit, quam inade, proterve negligenterque sgens in Parentes Alius; A fere miremur tale fcelus. A exfpecdemus reapifcentiam, ac, quum, celerato per facinorum fenfum itinere, Patrein nacdus, fateatur ad genua ille ipfe fe indignum, qni fitii nomine vocetur Luc. XV. 20., quum videremus folatium paternum haut quidem morari Aagitantem (vf. 21), de quasfvo Ac animo nihil A non egregium fperemus in omnem aetatem; maximi erit, in omni morali re, fuum Patrem novisfe Eum, a quo datum natis ed non aiienari, fed ab Ejus voluntate pendere proximä femper, non capere terrorem at ptasadium et tutamen, et quidem, quod res ea, in ipfa hac in tima, a pecdore libero quoa per ipaus naturte vocem advocatå, perfvadone, fentire involutum revera quodpiam robur, quo renuntiet ludicris, asgris, niceturque IpA placere felicius feiiciusque: erit beneaca fumme, paténs per Chridum, 7tisis humana ea, qu te i n D eu m fer t ur humani ge 11 eri s verum P a t r e m, omni um ac An gulorum fel ici t a tern, cum fua fenforum dignitate jungendam femper, intime adaman«t e 111 x). I 3 Hebr. oc) Ut haec res, per tuam indolem, toti Religioni fat communera quidem, fentiri propiüs quam introfpici vel ad regulas duci poteft, ita faftum ed, ut, quum Recentiorum multis, pro traétando Cbridiaoismo, nihil fere vifum fit tam plene a&um esfe, quam quod eundo dire&e*,
72 H ebr. X. 39. Z7/' äro icke vankelmodets Barn, Ull fordarf, utan förtrollningens ( xtttws), till Själens fällhet. Ja c. I. 5. 6..Ar ibland eder någon, ofvergifven af ßnnesßyrkan^ han bedje till Gud, hvilken alla gärna gifver och ingen forkafiar; få /kall honom gifvas: men han bedje förtröftansfuilt (w m- «s-si) icke tviftande ; ty den tviflande liknar hafsvågen, fom af vinden drifves och uprores: denne, en månnifka utan alfvar i tånkefätt, utan fiadga i alla fina foretag, vänte icke att något undfå af Herran Cap. cogitatione fummi hominis finis, ejus veritates, in quafi retro, dixerim, a modum Theoretices Scientise, elicuerint ad obje&ivum ponendas purum contuitum, velutive per optimum ftudium, exutas anté nec quafi digno: fcendas amplius humanitatis omnis, a Statore tamen non temere pofitis, fuis vinculis, hane eandem igitur, inter alias, praetermiferint fatis, ceterum vel defpicientes eam, ut infantilem doétrinam, vel ablegantes ad officia duntaxat Ecclefise Miniftrorum. Qui cum ambitum Chriftianae rei non totum fibi permeandum fumfere, de eo nil dixerim (quamquam quidem, cum recentietiam Scriptore Theologo Cel. J. E. C. Schmidt JJb. cit. in Prsef., dici haut falfo posfet, non Chriftianam Religionem tam de induftria, quam peculiariter dottrinam ipfius convenientise bujus cum Rationis Religione, hac via tradi, videanturve quis csecutit? indigitare benigno cuivis velie fatis, humanitatem non habere Chriftianismo opus adhuc, quin, quafi Antiquitatis nomine, gratiam faffii beneücii perlolvant tamen!): at vero, poft has Theoreticas doftrinas atque poft ipfam quoque fubinde datam fpe&ationem Numinis, utpote Ejus, cujus opem vel mediatam vel irnmediatam fperare refté homo posfit, cum iverint enumeratum adminicula qusecumque ea, patentia nempe hominibus, quibus pro eorum falute utatur Numen, id eft, cum Religionis fentiendae ipfam viam ac rationem, humanain femper, intuerentur, quod quidem tum fpeciem adminiculi optimam hane non tetigerint verbo, id haut fortasfis lic facile concedatur. An fint enim fane excludenda ab ifthoc articulo nec contemplatu vel eultisfimo fat digna judicanda ea, quse cum hortamenta in veram religiofitatem gravisfima denuncientur ex Sacris Cathedris, quisque Auditor, riifi omnino fe i- pfum damnaverit, prorfus egregie probet fibimet & arapleftetur & inveniet quafi ipfam hane auram esfe, qua? de Magno Lumine ferat fibi ejus calorem? Quid umquam valuerat officii mera notio io homlneni,
Cap. o fff 73 V. 14. 15. In/juknar någon ibland»der, han kalle till fig Forfatnlingens Aldße, att des/e, i Herrans namn, måtte till läkedom använda oljomedltt och bedja for honom: om han /kall räddas och Herren uprätta Honom, vare bönen fortroftansfull «««;)( lika/å, om de fynder han begått, /kola honom forlåtas. Morbo correptus negligat nemo reftituendse fanitatis remedia at fimul, fri at, Providentias Divinse momento fubesfe, ut omnia, ita earurn quoque vim, unde cum teftibus Sacerdotibus piam mentem ad Numen allevare fas eft, nec Ejus fic ipfe diftituetur ope. Ita piis menlaifi cum fenfu ipfo humano eam jungi» niff fleri vel Isetam vel segrarn confcientiam, Providentia jusfit? quid jam etiam ipfa notio Validisfimi fimul & Pronisfimi in omnium falutem Numinis, nifi ad fenfum seque hsec humarium vocari posfet, quo efficax refte fit? an eft verb in Pa rentes nofter amor humana qusedam debilitas? culpane aliqua hujusce amoris, vel ipfius naturse prsecipientis eam, id, quod res, exemplar, ftudia, parentum non beent hunc amorem eo fine femper, quem natura per eum vere voluit? quod fi fperiaculum tarnen Familise terreftris, u- bi communia omnia funt, inque bonum ac probum, nec per noxas ceterarum hauriendurn, otium, conjunétis, quamquam disfimillimis, viribus quisque, alma fronte, fub fuo Patrefamilias, operatur, optime adamata fcena eft, immo pellicere in fvadentem fibimet ipfi fenfum teftem queatj quod fi potentiam verb & efficaciam apud Supremum Numen, qui o- mnium Sator eft, prorfus juxtå fequi Ejus voluntatem, nemo mortalrum neget, quidni adminiculum fufpiciamus porrerium fapientisfime id, quod exhibent, fuä fermp quavis paginå, Chriftianismi monumenta, esfe nempe humanum genus unarn communemve familiam, esfe Deum, Morale Id Summum Ens, hujus verum Patrem, ex quo quidem optime humano fenfu omnino jusfutn eft paratumque inde ab ipfis natalibus indicem fi mul & fulcrum habebit unusquisque, fimplrcior fit vel cultior, fortior is vel fragilior, ut fpeftet ferene fe, fua cfftcia, fuum meritum, fuos errores, fuas plagas, fuam indigentiam opis, fuam partem communis otii, denfque fraternitatem omnium? Annon Religio humanum ab ipfa experientia vocandum fenfum seque tum, cum inhumanus, dicam, hic fuerit, comitata femper erat? Quod fi enim non pofita filialis vinculi (omni in setate nobiiis) firmamina esfent, duriane, nam qusepiam erunt, alia, quse glurnse inftar tuerentur frumentum, videlicet res fervorum, mancipiorum, atque Dominatoris, Tyranni? quse verb igitur an jacuere >
74 - *& piis mentibus, fiduciå plenis votis veftram tam privam tam comrounern falutem committatis Deofciatis enim: sroxv ic%vei J*e. vi (t is Fixums svtgyxiuevtj, vf. a Thesf. II. 13. ) 6. y). Gud har, i filt eviga befiut, utvalt eder till Lyckfatighet igenom Andans helgefe och en fann fortråftan (aartus uxvjbstocs). Åtin Salvatoris ore umquamp Cernantur hoc in argumento verba Viri non.erudidonis Theologicae titulis tantüm, quantum ingenii fereni vi infignis Wieland, <üm ad collapfam in deteriora rem Judaismi, adponit Ghriffianam: "Es iß wunehlich interesfant, in einigen der befolgten Bücher (in Evangeliis),#» fehen, wie der alte befchrähkte Begriffder ffuden von einem ßrengen, eiferflüchtigen, launenvollen, aber für fit parteyifchen, ih nen äusfchliejslich gewogenen und in einem bejondern Bund mit ihnen flehenden Nationalgott, und feiner irdijehen Oberherrjchaft über fein erwähltes Folk, fleh in diefer fchonen, liebevollen Seele zu dem J'o viel würdigern, reinem und humanem Begriffe eines allgemeinen Vaters der Menfchen und eines allen offenltehenden Reiches Gottes läu terte. In di'fes Reich nicht nur feine leiblichen Stammverwandten, die ffuden, fondern alle Volker der Erde einzuladen, dazu glaubte er in die Welt gekommen zu fein. Nichts kaiin einem irdijehen Reich und dem, was die Menfchen darin fuchen, mehr entgegenfetzt feyn, als fein Begriff von diefem Reiche Gottes, desfen unflehtbarer Beherrfcher nur über Herzen regiert, nur einen Dienfl des Herzens fordert, nur im Geifle angebetet feyn will, und feinen Unterthanen nur geißige Gilter verfpricht. Den Willen Gottes zu thun, der durch Vernunft und Ge rnf fen jedem Menfchen kund wird, iß nach ihm die erfle Pflicht der Genosjen die, fes Reichs, die alle andern in fleh fchliefst. Sie find alle frey, denn ße gehorchen nur ihrem Vater, und ihr Gehorfam ifl mun ter, freudig und unbedingt, weil er aus Liebe und Vertrauen kommt; ße find als Kinder cbendesfelben Vaters alle gleich, und zu allem, was ihres Vaters iß, gleich berechtigt; und in dem einzigen Wort: Liebe, find alle ihre roechfelfeiligen Pflichten enthalten. Sie lieben Gott über 'alles, aber ße können ihm diefe Liebe nur dadurch bewerfen, das'fie ihn in feinen Kindern, ihren Brüdern, lieben In Ejusd, Agatho- Dcemon pag. 388. yj Loco quidem fuo Sacrse Preces heic ftant. Non funt bacc aliud, quam, in fuå actione percita, ipfa Fiducia in Paternum Numen. Quae
yh* ^ -««- r» 75 Atqui, esfe indignum, qui fjii nomine vocetur 3 hic fenfus, qui citaret hominern, en] deprimit, necat. Haut juyat quaerere, adire, id primo gradu efl, cogitare Patrem, quem esfe haut propitium, juflisfme id, confcia totius fui mens declarat, quem non recordatur (nec tarnen non recordari licet! ) nifi videatur quafi reddi certior femper, fe esfe indignum filium eundem, ex- K. clu- confiderari varia quodam.rnodo ratione posfit,aut nempe ad ipfum interne efficax indivulfijmque voturn melioris ( & intime & externe ) usque futuri, id eft, ipfum confilimn usque jntentum probitatis, quod apud caducam hnmanitatem, ferr per voti irvdolem habebit ( preces per diem & noffem i Tim. V. 5.) aut etiam ad particulares, fubortasque tempestive, reiata indigentiarum fpecies in fingulari homine, quae cum aeque pertineant ad moralem rem iilius, fuo fine, fecunaum prseduétas notiones, deftitui quidem tanto minus judicentur, quanto per ipfam hane fui elevationer*! ad Nutnen, hancve intimam non aliorfum quidem fundendam optätionem fuccesfus, unicå via falvåque fimül hominis übertäte, fe capaceni homo reddit accipiendi immediate, a Numinis nempe Sanftitate, beneficii virium; cum vero contra has indigentise fint fenfuales, en! heic ad palseftram fiftimus immanis pugnae, quam tametfi quidem dirimere penitus, noftri nec -conaminis nec loculi esfe posfit, eam fere non alii, quam volenti allena, credimus tarnen injicere formidinem posfe. Quod cum clametur de ordine naturae, non commutando ob homi nis unius vel commodum vel defiderium, aut de exiguitate jmmo indignjrate con fl Iii tum ad Deum Sumtnum, tum ad hominem pollentem Ratione, aut contra, ab altera parte, quafi induatnr res, per doftrinam, aliquo getiere roerae confvetudinis, vel adminiculi, dicam, fcilicet ineundi facilem gratiam apud Potentem, vel etiam cum fufpicaberis forte, quaeftionern omnem redigi aut abigi non posfe, nifi juxta verfata circa cognitionis humanae obje&ivse omnis irnum fundamentum fcrutamina, quse i fagacisfimos vero Philofophos adhuc vel incertos vel disfentientes magnopere distir.ent; praeter omnia tarnen haec, quafi de praevio, exfpeftandum, rem illam, cui tantum momenti, pro humanitatis falute, dedit Summus Religionis Stator, cuive fat fapiens alius atque alius, veluti nefcius ipfe omnis quaftionis, a6tu adftipulatur, non modo extra vim Theoretici cujusvis dubii vere pofitam esfe, fed finere quoque optime, fiicuti moralia omnia, ut, quamvis non hinc ipfa perfvafio mentis peti vel posfit vel debeat, indagini tamen, quöm Chriftianismus ubique ipfe
. ånrf'"*1-76. «lufumve, tit oportet, jure ac fpe opis omni nativo fuo, quam«\e quidem, cum doceant hi ceteri inveniendam apud Parentem humani generis, erit tarnen ideo ipfe (fentit) haut fubtus hujnanitatem, Per asgritudinem contraislam dtilpa fenfa fua, inurgentium presfus patratorum mole, invoimusque caligine omnis, Bec quidem pariturus, quisquis adeat, fmaguiioquo tarnen]) Sacricolse praecipit, feverae tradatur. Enimvero quatenus haec ingeniorum enixiora tentamina eruendi Theoreticam obje&ivitatem tranfierint, (quod ferme videtur) ab antiquiori iiia proba & immota fide fpecierum ad quandam quafi fufpicionem omnium, potuerinfque, fua via fortasfis, ducere Sntentiüs in merum Idealismnm aut Scepticbmum, quin eatenus, in laudem precis (ludimus verbis tarnen), ipfa qua'fi tota natura obedire vo lenti aliam haut quidem fic abfcme dicatur? Nec tarnen necesfe eft. Objefta humanas cognitionis fint in fe quid velint; quod fi in facultate humana cognofcendi tota oborta fint nec ne, quafi aljquas tarnen extra fe eas fancit homo. Jam vero, ecquasnam precis Sacrae (circa fenfua- Jia verfatae) materia eft? eadem ( cogitata) objefta quidem, at compofita fic cum ipfo humano fenfu, ur, per eum nec fine eo, confiituant totam & indivuifam banc: quae igitur non confideranda eft ut fingularis quaepiam fubfiftens res, quae eftlcax per fe quodammodo esfe posfe cogitatur, at omnino mere effeuus ipfa, arithmetico de fermone, produffius ex duobus faffioribus, nempe externo habito quodatn objeffo atque hominis ipfa ( agente fuo modo ) facultate fentiendi. Quod fi alteruter tantum horum Faftorum fubeat mutationem ; numtie oriatur confeftim alius effe&us homini, vel fi alteruter evanefcit prorfus, evanefcitne, qui fuerat, effe&us ei? In ipfo negotio igitur precationis non curae igitur homini»quamvis ita videri ei posfit) id proprie ac necesfario efi, ut hoc ipfum obje&um (fuo realitatis fundamento ignotum ei), cum quo coaluit in prscis materiam ejus fentiendi praefens indoles, mutetur vel evanefcat; quod fi. enim aliam ipfa haec facultas- indolem jnduat, vel fi cesfet haec, alienus quodammodo vel nullus efleftus aeque fubfequitur. Et vero, apud precantem, quippe verfatur circa fenfualem rem vel nancifcendam vel avertendam, quid agitur revera aliud, quam de re utpote vel grata ei vel ingrata, utpote vel defiderata vel odiofa; ecquidve in ejus hoc discrimine rei caput eft, nifi quod, praeter coitum hunc mundi cum ejus fenfibus, ex quo egestatis merae ac miferiae quoddam monftrum ei in animo oriebatur, gerat tarnen, oppido negatam in hoc dudum, ipfam fanitatetn & adquiefcentiam animi, qua-
.1-** sfr 7? colse Rationis, rema.net fuo in fenfu exul ab iis, qua; nobilia dignaque fe, in tantuin reflpifeens s jam videt, nec indulgentise voculam Paternas (posfitne deferere ipfum fe?) elicit imum pedus ejus: haut quidem is cupit ludicrarutn rerum folatia Q taiem tan«tisper implacabilis natura damnabit inopem), at pro fe, in mora«ii mundo nempe, omniao nihil, efl, immo non vovet aliud (fic K 2 vofique idem monftrum refinxerit in integrum fetus, vel jusferit exftingui? quod fi eadem res, ejus oeuiis vel menti externa habita, quae praeter precationem defiderata vehementer fuit, prece abierit revera in frigidiorem vel non fenfam vel etiam tranquille fperatam; aut terrens inolestaque ac dira minitans ante res, prece fit fa&a mitior, levior, atque, fi venerit, omnino tolerabilis; quomodo, inquam, fi ifta eveniant, pos fit negari, materiam ipfius precis fuisfe commutatam, hominemque fui voti compotem vere, hoc aftu, evafisfe? Ifta vero, ad minimum (nam deprehendere fuam proximam rem etiam fenfatio queat), non posfunt non evenire, fi modo precatio tarn proba & fida eft, quam fvadet o- mnis conditionis itiftar, Chriftianistni doftrina. Dixisfe quondam fertur antiquus Philofophus, qubd fi verfaretur in puncto extra mundi Sphae«ram, posfet totum rnundum regere: quod. cum concitstus ab attraftoria quadam proprievi fua fenfuaiium rerum (in quo criterion precabundi eft), homo, divulfis ipfis öiris vineulis, in confortio tarnen adhuc fuo cum iis rebus, quas veiuti fua fponte fecum fumferat jam, ponit totum fe coram Numine, in cujus confpeétu non modo ipfe is alius videbitur fibi, fed etiam hse res aliam necesfario fpeciem naneifeentur; appareat quidem aliquatenus adhuc ejus fenfuali parti, quafi esfet circa eadem verfatum defideriura, at revera tarnen & ferme nefcio fe, in ipfo plane punfto fui confilii adeundi Numen, latus ferenus liberque fuit, atque quidem redibit, velüt in terram rurfus, multo fanior, multo convenientior fibi* met & quiefeentior in omni eventu. Qui rerum fenfuaiium hos irrurapentes impefus numquam expertus fit nec formidet experiunftas fatfacile umquam (an vero hominem loquar? is Sacram precem fcilicet jadtcet vanam & iöutilem rem. In fpecie vero hac preefertim, quod teneat fuum valorem. ex necesfitudine humana magis quam ex abfoluta vo ce preeeepti (res Religionis in ipfo Luminis eetate confufae fat!) id ab ejus pretio, quin fummum fit, nil detrahit. Ceterum verba, geftus, loqui non juvat. Sunt haec officio!!, qualiter poteft, fuo Domino, Corpo ris innocentes Mechanismi, de quibus excellentior pars nil feire curat, Denique ad pubiieam precationem quod attinet, hanc, quemadmodum
78 Wv N*-V "Tv Y voto fallitur & infelix ßt!) quam ut, degentium in mundo, fiat nihil. Undenam vero, qui vagatur, haut fecus ac fme cura orphanus quidam, Ttgoßcfiroc, rot, c&nokooxcroc, jj.ii sy^orot 7iOifjsvot Matth. IX. X., difcat invenire tutorem rurfus, capiatve falutem, qu;e ex religiofo fenfu ejus, verisfimo ßc eodem, non ßta eß niß in redintegranda cum Deo conjundiohe? Intra fe tot um Sc oinnem nil habet quo id quierat, extra fenfum nullus eß. Quid?' cum ipfi adßat tesferam placidi Numinis porrigens Legs tus? tesferam, in qua Paternam jam adftuc voluntatem ac tenorem, Divinitatis quafi obßgnatam ipfo Sigillo, vel humana hominis pars poteß contueri : posfesfse ßrmarfientum Gratias, quod ab ipfo fenfu queat adripi, quoniam ad fenfum benignisfime comparatum ßt,necnon tantd lubentius ßrmiusqus adripiefur, qumto, ad quem porrigitur, homo, omnis in fuo fenfu eß, paratiorque per ipfum asßum intimas indigentias, ad asfumendum fenfum aliuivr, quam qui in felix fuerat, alium, in quo viuere asqu.e toti liceat? Usquequaque fane quidem y caduco homini, qui plangitur fem per, "at ßmul Judiei fui, ne negemus! feveriori penitus" quam jußiori fas* pe, quantas firmaminum, folatiorum, prorfus dandörum, diras necesßtudines item, quam pignorum Paternitatis Divinse, Sc Sacramentorum, in fpatfo Genere, beneficia, quotquot comparenr, nonco - lenda fandisfime, a quovis, qui Rationali natura dignus ßt, videlicet in priva falute fuä patentem communem omnino comp'edatur! Ad Tribunal, terreßre Patrator ßat cxofus. tolerandus forte poß poenas, linquendus ßbimet ceteriim; judiciisque humanis fcilicet alii item, quo. minores, humiliores, propiores je junal plebecu'as (tituli non rati fernere), eo vagantur propemodum damnationes fuis umbris feiicitatis,. quas habetur, Sc curas non fingulari ßc; Coram Divinitate, ubi non patrata fed conßlia a- gunt fqridenda vota pro aliorum falute, esfe vera tum indicia tum ädminicula nobiliorum fenforum, fortasfis nemo neget. Sentiendi de ipfa re tnodos quam alioquin varios pugnantesque fat ponant varii Scriptores y nullis quidem documentis egeat.
gunt rem, tibi fcintillula non exrtiinfbe ignis vel vivens ifta unice in fumum candelula Matth. XII 20, prasteriens oculos, iliucefcentium Meteora facinorum iuperare pretio queat; ubi nihil in exiguum, vile, humile, atrox vel exlecrandum cenfetur de natorum quorumvis hominum re, art quidem, fub vifo non ajia ordine, quam orjine vel boni ( A hoc tenerrimi) vet melioris, fub ferené fpeeh.fa item- conaliorum, qua; hominis res funt, atqne im pedimentorum, quas Superioris res moderaminis funt, mutua ratione, qualis nempe potuit apud quémcumque haec esfe, quo plene aequabilis esfet, id ert, fub ipfo fpeclato virium humanarum extremo, ubi cenietur de Angularis cujusvis rtatione fn ordine hoc, de ejus pretio genuino, de dignitate igitur fejicifatis, ipaus, dicatur, hujüsce k<xä& uyjovcs' 2 Tim. IV. 7., graviorum, nec fuperiorum tarnen, impedimentorum; - quin, fi ipfius Divinas adtitüdmem iuminis adire momento humanus teais posfet, omni- 110 alii arbitraremur tum de hominum inelamante tot voeibus e- gestare opis, ad fuam nempe dignitatem ejus, nuljis Ac metienda gradibus ingenii vel locorum temporumve adparatibus, tum proin de Pignoribus Paternae euras, alterum nempe altero, non levioribus ; quin, quia videbamus impedimentorum fingulas in An gulan' veras fpecies, retrogresa in nortram communitatem natu ra:, coieremus pietate, quas nec ipfa gradus habet, fpecies adminiculorum quascumqüe horum, quae vires dederant, Alis impedimentis & aptas &, ad minimum, pares femper, tuitseque in hoc fuerant, qua dam uniea providentia, ac tuebuntur, donec M orale Numcn vivat, ingenuam lihertatem humanam, hanc vi rium non arbrtram Creatrictm fed ärbitrain Ufurpatricem, quo maneat tons eadem ha:c humane tum perfeélionis tum feacitatis, adeundus unieuique aequaliter: Atque vero cum tantum Lumen nec fuerit nortrum nec Act, ideo, praeter gratabundam adquiefeenti«am, quid rf-itaget huinanitas vel velie quaa enumerare plejie haec adminicula, quae fuis natis, aut tenuibus lllis aut tenuioribus, Supremus Pater, Angularia Angularihus, demiferit, vel velle feifeitari ibodos hos & vineula, inanita <3c profunditate & varietate K 3 teque5(
8o. -rv-fe-y-viv ^ if-f ip (M* seque, quibuscum illa adminicula ad fuum peculiarem fenfum necfiere fratrum quisque nofirörum fic posfit, quo inveniat liberiorem in melius fe, quo fancietur omni um, ad quod omnia tenduut, optimus Finis, atque Regmtm Coelorum appropinquet? Ho mo, quisquis efi, fenfibilis efi. Immo nec fua «nitens per bene iliuminaüam Rationem Theoria ad alina fatis feret femper. Deciitque Greator hane naturam, non quod eam nobis alienam revera opinemur, quin potius felicitatis fentienda: ipfum vehiculuin eam ac organon feiamus esfe, degimusque tunc nofiro officio hoc convenientius, quo finamus, ad moderauien Boni principii, quod ne quidem huic trifie efi, ejus affecfius adfcifcere fibi facerrimas res, fieri pios fenfus, linquere imagines imas, non fic delebiles. Mortalihus vero, Divinitatis ad humanitatem fe componentis ope fic indigis, in quantumquidem conceslum efi hane venerari patentem? OVT yjycc7rw^v o Q)eos rev v.oafjt,ev, cc^s rev viov ccvrs rev facveyev?\ s^ooksv, tvoc ncts o ar^suvv sia ctvrev, pt] otticårircciy aaa' syy] oorjv aioéviov. Joh. III. 16. rcotursa yccq r/ucc^rcv kcci vzeqsvrcei rv\s ra &, (iiktziüpsvoi üxqsctv rvj avrs yjxqiri, 3icc rv\s ct,7tchvrqxasxa rtja sv Kgirx Isas. Rom. III. 23. Verum e- nhn cum Deus ipfe, inter homines eorum fe confpicuum natura prasbens, fuas paternas curas humano generi manifefiaret, fivit confpicuam hane naturam, quamvis ab omni human; ingenii labe longe remotam, fecundum antiquam prcefagitionem, omnia pati inculpatam, utpote fublimi ex momento hujus Legationis, quod primum prafiens vere fuerat, tum fic fifierefur dein fenfibili homini per Sacramentorum opem, non folum daretur mortalibus fentire, in quantum Benefatfioris, Parentis & Amicisfimi Numinis cultu fi vellet Ipfum colendum: non folum cerneretur ab iis, per exemplar fua amabilitate quafi externe confpicuum, in quantum Divina voluntas posfit debeatque cum humanitate vere jungi (praeter id, quod in Divino Numine Ejus in omnibus Majefias efi): non folum difcerent, ab hoc eodem egregio Exemplari, coelefiia qiioque a terrefiribus vere fejungere, dare pretium his at-
'ft» ft1 y,-^ ' c * atqae illis, quod fas ert, fuum, defpicere ad Judicra, ideoqoe ea vincere. fufpicere, rdievare fe ad vera, ideoque amplexari ea 5 fed etiam, quoniam Chrirti Religio esfet generis humani, homi«nutn omnium ac finguiorum benefica Religio, ab ejusdemque benertciis non alio remotior alius, ut pateret, loquenribus hoc vere Divinis Pandedis, port omnium temporuin omni um höminum conamina placandi Deum, port cunda ac fingula facrificiorum, libaminum, holocaurtorum genera, piamiiiis non amplins e s- fe opus; nimirum tum ceteris omnibus perpesfionibus, quas omnis humani vitii omnem culpam fequerentur, tum fupplicio humanitatis extremo, ipfi fcilicet morti, pro rationalium at fenfualium rtmul cundorum hominum falute, fe dedisfe Ipfum Iefum, atque per hoc opus> utpote port quod in rtnum Divinitatatis, quse Patri, Filio 6c Spiritui Sandö una fuit, ert oc erit, ferenus (derentem fe fuperne humani tertes oculi videbant), Eum monrtrasfe, fecisfe maniferta quart re fentiendum, humanitatem fe omnem cum Divinitate expiatam liquisfej probirati, cujuscujus fit, nullam prteteritorum peccatorum mokm fore nocimram, nulluni anxietatis ab hac exoriundum reflum eitari amplius rtni in otiofa, infelicia, defperata, at citari tan tum rtni in pietatis veraa graviora initia ac decora, quo homo debilis, perfenfä Morte Chrirti, adpropriato fibi in fuam faiutem Opere, Merito, Ejus, fciendoque juxta, vivere, fanda imagine, fempgr, qui intra ipfam Divinitatem humanitatis Familiärem rem, ut Arbiter coram Patre, agit z), nancifcatur, ex voto nempe probofuo, flc fenrtbilius concesfam Diulnituf medelam, allevetque, ereptus vinctilis z) Dogma de Officio Intercesßonis Chrifti, de quo conf. Rn. E. J. Almquist Lib, cit." p. 464. fequ. Beneficum idem homini, qui, non fine quodam vehiculo notionis nec nifi per medios gradus, ad ferenitatem Unius ac Supremi Numinis afcendere cogitatione queat, vel humano nobili fenfui ei, qui tnedelam conferret, nedere praefentem exeitum fenfum moralis indigentise.
Iis jam a) fecundatusque ipfis fuis hu manis fen Titus, liberiorem nnimum ad Supremum Numen, quod providisfe nfftidae niortalitafi, inträ Te fat fentit-j quove a fedat-o, acquiefcente, ab ipfius in finum recepfi fiiii? animo orfus ac -progresfus, fc feratur felicius & dignius diguiusque ad teros pii animi fru&us, per vi vam tt ig iv Hebr. X. lö. cet. CEx antiquo Vaticinio) "Detta är det framti da Förbund, Jäger Fler ren, jag med eder vill ingå; of a g vill ingifva mi n a L aga r i edra hj er t an o c k fkrifva dem i edra finnen, och -edra fy nde r och öfv erir ådelfer icke mer i lio g kom m a Der nu deras för läa) Nihil (repetamus non temere) ni tota humanitate tam grave eft, tamque dignum Paterni Numinis auxilio, quam mens, vinculis iiis diris impedita, patratorumque vexatus tantisdemqve totus distentus plagis. Attamen fub hac vinculi notione irrpc-dimei tive, in ttadio virtutpm, fifientis gresfum homini, fpedari fenfus Iiic drnnino debeat. Qui Viri (oec defuerunt umquam) rem aliter intuiti funt, qui nimirum hac in feena peccatorem anxium pofuere non tam de ipfo dominio peccati, uti do* minatu Satanae, quam omnino potius (& quidem id unice tum tevera) de minis ac fpe&ris fequacium poenarum, de dispendio nerope felicitatis fuae vel terreftris vel coeleftis ejus, cum quo fenfu, dum regit eum, fubditus adhuc Philaytise fupremo imp.erio hic penitus eft; ii, qnando, iiib nomine fatisfaftionis a Cnrifto datae Deo, folatia lilius Merit i huic porrigant, reapfe igitur aperiunt ipfius vitii rrerum fontem eundem, praeterque confilia vel optime proba, profanarunt facerrimam rem. Qui falutaris Do&rinae abufus, fi tarn noxius non fuerit, quam fuisfe, dicsm, debuit (at quis imas origines tot malorum indaget quidem?), id Infti* tutorum virtus tion horum putetur esfe, at pertineat ad generofiorem ipfius humani animi nativam vim, quam exfiingnere mera verba non tam femper facilé posfunt, Quod cum ve! injungant juxtå egregié hi virtu* tis bona ftudia, utpote conditionem Gratias /perandse Divinae, quidni cenfeat facillime quidem Auditor, fat aequablli ratiocinio, hoc virtutis & probitatis ftudium (in quo meritum vere nullum inesfe refte didicit)^ aeque revera esfe merum adminiculum, fervilemve quandam rem fuae perfonae felicitatis quaerendae, quas quidem, cum in otio animi quodammodo confiftat, atque cum hanc tranquiliitatem animi, fecuritatem nempe commodorum, adminiculo, quod quafi aliud habebit, posfit adquirere,
' 83 lä telfe gifven år, der åro ej mera offer for fynder /kull. Och då forden/kull vi,, käre Broder, i kraft af ffefu Blod, ege frimodig heten at inträda i det Heliga, på den nybanade trygga väg, han öppnat igenom for låten, det ärmedel/l fitt männifkoblifvande ' L da fcilicet adpropriando fibi Meritum Chrifti, cumve nec videat (per doétrinam non posfit videre) intimam hane ambarum notionum communitatem, quidni amet fane magis quod facilius, ut fublimius, fit, vel, fi moleftius officium quafi ex improvifo mittere, aliquando fubtriftis dein, foleat, non fic tamen inopem fcilicet praefentiat fe? Quam igitur necesfe fit, ut fapienter tradatur Doftrina Satisfaftionis Chrifti, idem Sacerrimum pignus benefic^e Revelationis, videbit fanus quisque videruntque refti Dodtores Scientiae, idque nempe, non nude quidem contra fervos litterulse, quales notavimus, at quidem etiam contra multos eos, in praefenti aetate fat confpicuos, cjui, mittentes totos fe cuidam obje- Étivse indagini, parcem Religionis hane nullam declamant, itaque" inutilém commumter & fecludendam. Denique, quo ceterüm cumque mo do impedierint, in hac quoque re, antiquos Patres fua non fat fubafta ingenia,. in eorum communiori doélrina de Redemtorio Opere Chrifti quidpiam tamen ferenioris elici per tenebras posfit, neque cum cogitemus perfeenta eos, per omnis fere antiquitatis refiduam vim, philofophernata de vivo Mali prineipio aliaque hujusrirodi, miremur quidem i- pfos pofitos veftitus rei. T ta antem. poft IrEn^eum Lib, V. c. I.pluresque, OrtginES Juculenter : Tivi slxs tv,v <bv%tjv ccvtx Xvtqov kvti 7Co"k- Xtov, ov yatjj $tj reo sw, /UtjTt.ovv Tw novtjgu*, ovtos yocg sxgxtti yj/uuv, sus do- TO V7tS tj,uwv XvTgOV 7/ TU lfjctov i'vxv OCTTCCTJjS'SyTl, WS åvvocjusyo) KVTt/S xvment. in Matth, p. 422. Ed. Colon. 1685. atque alibi: Dei nos esfe, quoniam ab Eo Jumns creati, at vero mancipia faffia üiaboli eo quod Uli per peccatum esfe mus venditi: ßfefum igitur venisfe n es redemtione redditum liberos dum ferviremus Domino huic, cui per peccatum nos vendideramus &c. Ejusd. Homil. VT. Ita Xurpv", f. yy.01, qua. dam propriä voeabulis imagine profequuntur, qnae, ex fubjeftivo homi nis contuitu, ad refta duci posfit. Cfr. Münscher Handbuch der Chriß liehen DogmenGefchichte B. II. A b Ich. 12,
84 då vi äge Honom öfverße Fräßen åfver Guds Hus! altfå låtom o/s med uprigtige bjertan, uti fårtrolbnsfull till/srßgt (tv cpomu mrtush framgå, frifagde,? fdrf fur*, /* <?«anklagande Sam» vetta: och, fiw tvagne med Dopets vattm, behålla Hop» peis bekånnelfe ofårvandlad! i Petri T. 2 r. /Aim (Chrlftus ) /kall vara eder ßrtrößan och hopp till Gud ( k. xxi s'akis ms 0«ov). Loquente Ipfo: Öppnctt edra ögon, for att kunna* från marker, få» A6h XVI. ig. ka'ljus; från Satans magt, Gwrf; for at erhålla edra fynders tillgift och ar/vedel ibland de Heliga, igenom fortroftan på mig (itirn ås eis ty.s). Cap. XXIV«24. id. Hebr. XII. 2. Fußen edert oga pä ffefus, förtrollningens Forße och Segerherre {rov rrjs it. xf%ijyov y.xt nxeionjv), hvilken, for den glädje honom beßämd var (pro falute generis hnmani), uthärdade Korfet och agtade en fmädefull 'Dåd intet, och år uti den all» rådande.gudomens fkote! Rom. V. i 3. Rättfärdigade af vår förtr&ftan (#«irtrtus, cujus, cum proba fit, ex ipfa Antiquitate videbatls exempiaria Cap. IV.)', ege vi frid infår Gud, genom vår Herre ffefus Chriflus: igenom Honom år det, fom vi hafve undfått, uti vår fortröftan (tv m?u)9 frimodigheten at emottaga den nåd, i hvilken vi flå; fom vi kunne fröjda ofs ofver hoppet om Guds välbehag, och derjemie, kun» ne fröjda ofs ofver jjelfva lidelferna! Atque, per oinnia hsec agnofcat Iiuraanitas omnie: I Cor. I. 13. Tillfårfigt, hopp, och bjertats godhet, (ttirts, s\xis, xyctity ), desfa tre beßä: men ßorft af alla, godheten. Quo fifc Fiducia, quo appropinquet Spes, hoc imi peétoris Decor faxit: jüngere Divina atque humana fimül, non licest aliil j. ni. r