Λ > ύ ' ξ), γί7 D. D. DISSERTΑΤίΟΝΕΜ.. De ELOQUENTE, PATRIK 1NSIGN1TER PROFUTURO, Cw/n Suffragio Amflijf, Senat Pbilofopk Ια luuftri Regia Uffalienß Academia, Mag. PR&SIDE, CELEBERRTMO VIRO, PET RO EKERMAN, Eloqucntiie PROFESS. Reg. Ventilanäam fifiit & Ordin. REGIUS ALUMNUS GABRIEL GABR. CALAMNIUS, OSTROBOT NIENSIS, In Audit. CaroL Majori die 6 Feb* ÄNNi MDCCLI. K A. M. S. SJPSALIÄ
HANDELSMANNEN i Sto:kho!m, HÖGAGTAD Herr HANS DEGERMAN MIN GUNSTIGE GYNNARE, ΤΛ& fkål, iom pålagt mig at tekna åfven Herr ^ Handelsmanaens vårda namn fram för detta Academiika profvet, åro ganika mänga, iå i [anfeende dertü, at Herr Handelsmannen behagat vifa en fynnerlig ynneft och valvilja emot mine kåra Foråldrar, och anhörige, iom ock enikiit e- rnotmig. Detta förfkter mit finne, iom brinner af idel årkånila, uti en vördnads full beftörtning. Tillåten fördenikull at defie ringa blad, tilågnas Eder Herrj Handelsman, uti hvilka jag budic till ataifldldra den nytta en Yåltaligkan göra fin fä dernesland. Mig ikal ingen ting vara kärare, an at anropa denhögfte, det Han värdigas uppe hålla Herr Handelsmannen, med hela des vårdnad uti långliga tider i fjelf begärlig välmåga, då jag lefver i fåkert hopp, atfå väl hädanefter, fom tilförne * få fågna mig af en gunfhg Gynnare uti Herr Handelsmannen, Framhärdar med ferdeles tilgifvenhet uögagtad herr handelsmannens lämjuke tjenare GABRIEL GABR. CALAMNIUS,
Rå.! och HANDELSMANNEN i Uieå, HÖGVÅLAGTADE Herr LARS FORBUS, HANDELSMANNEN i Uieå, HÖGVÅLAGTADE Herr JACOB FORBUS, MINE HÖGJÅRADE KÅRASTE MORBRÖDER. A t en gång få betyga den vördnad, fom jag for " Mine Kärade Morbroder hyfer, har långe va rit mmlångtan.så god vilja jag hafver hår till, få rin ga år min formoga at af börda alt det fom jag vet mig vara Eder fkyldig, ei heller kan min fvaga fje der med ord, fom åga en Mig dyrcka, affkildra de många välgärningar jag njutit, fådana menar jag, fom helt oc hållit upeldat mit hjerta. Jag u ρ offrar fördenikul Eder detta Academiika arbete, fom et vedermåle af den ifver jag har at vifa min tackia ru het, i Eker fortrödan, at gåfwan ei få mycket fom våimen ngen anies. At J Mine vårdade Morbroder mätte lyckligen njuta f-rugten af Eder handel, famtunder den kåra friden få tjena Edert land ock rike, famt befordra Edert enikilta vål, det énikar jag, fom med nöje lefver MINEHÖGJÅRADE, KÅR ASTE MORBRÖDERS ödmjuke tjen 7re GABRIEL GABR, CALAMNTUS.
VIRO Plurinmm Rev erendo atque Da GABRJELI (JariJJtmo CALAMNIQ, Vicano PASTORI in Calajoki dignifilmo, PATRI in-.dulgentiffimo Beneficia illa paterna, quibus me jamditi ornas augesque, plane in numera Font, Fateor, & ionge maxima«tantum vero commodi utifitatisque in nie ex iis redundavit,quantum ratione'quidemconcipere, verbis completi haud facile queam. Etenim nullam meam fialtitem promovendi prsetermififh occafionem. Inilar omnium erit illud, quod ad Illuftrem hanc Academiam Upfaiienfem Tuo non fine graviori Farn tu alor. Hinc tot me permoverunt rationes,quotttia,patercariffime, inme infignia amoris ac benevolentise extitere documenta, nt, quoniarn demerendi nulla adfit facultas, gratumti bi reddam animum. Diflertationem ergo hanc, ceu publicum teftimonium, TibiFacram eile volui, ea, q ua par eil: veneratione rogans,velis, Pater CarifiT nie, illam, folito Tuo favore& gratia,aequi bonique confuiere. Meum erit Deum O. M. calidiifimis smplorare preeibus, ut, Te, firma praeditum valetudine, per multos apnos, in ecclefiae, cui praees, emolumentum, Tuorum gaudium atque Folatium diu videarnus vivere, vigere, florere. In cineres usque Fum permanfurus PMRti WDüLGEWIlSSlMl filius ohedientifflmus GABRIEL GABR. CALAMNIUS.
CHTunes obligations tenenturquldem aréfiffima Patrice,cui & vita & falus, & commoda inmimera adicribenda erunt, quanfum fieri poteft 3 non tam favendi? quam ops stque opera omni profpiciendir at imguli & univerii i/j nec fecere unquam, nec faeitint. ScienticB recile btaberi adfolent firmiltima iubiidia & propugnacula veluti focietatum promovendarum, ideoqoe multiplici adfedi funt honore iilarum cultoresi adfidui» uti vero ht plus minusve felicitati ftudent Patriae, its, finem hunc praeftantiffimum ü intuearis, baud paruin a fe diftabunt. Et quia negari non poteft literas & ingenuas difcipiinas humano genert, & quidem rroratiori, admödum prodefte, Eloquentiarn ftudiis non neceitariis adnumeratum iri eo minus concedimus, quod ad Patrice ofum cultumque nobis permulta conferre videtur. Eloquentem vero» quem beic fuis coloribus picftum politumque volumus, non tantummodo ilium, qui iingvam vel Grsecaoi, vel Ro ma- \
ζ ) ο ( PLÄJ5 manam bene didicit calictque, vocamus, fed qui fermone, quo demum cunque utatur, ad adfenfum Tibi praebendum commovere valet auditores, quive deledtando perfvadet animosque in honefta qu«vis ftudio inflammato, neicios veluti, abripit a). Idem ille cum in cathedra, feu conventu quodam frequentiori, ornate, graviter & diilinéle poteft dicere, tum vero etriam in omni cafu, ilatu & tempore, fic loquitur, ut non modo verborum fententiarumque, quas fundit, acumina, Ted geiluum etiam decor, alia prsefidia & ornamenta anis fiientio tantisper prseiervehor, optato ejus deferviant perquam egregie. Eil hoc ar gumentum, nie qui dem judice, dignum, quod in me* dium veniat, at juxta doleo pertenuem meanimlner* vam oneri ferundo identidem fuccubuiffe, quare B. L. favorem, foiitoe humsnitatis falefparfum, ea,qua decet, obfervantia mihimet expeto. a ) Cfr. Diff). Cl. Maqiß. Edbom Angern. de U~ niverjalitate Eioqu. j Up/aU habit. 1743 ξ* IL Qvarn late pateant oratori«fines in rebus, ad vitam humanam fpeftantibus, non ego quidem opiendere laborabo, nec tantum Tibi tribuet quispiam, ut iingulre flexanimse artis commoda verbis comple&atur, niii numerum fimul rerum, in hac mortali fcenaoceurrentiutn, inire velit & pqifit. At vero, fi Eloquenti«, ut ceterarum difciplinarum, pretium ex u- tilitate metiendum fit, res cum public«, tum priva te loquuntur, quantum ex ea prsefidii, roboris, fplendoris & fam«habeant. Quid, quod civitatum initia, difertorum opera, jadta fuiffe teflantur fcriptores earumque progreitus & acceifiones infigniter au&as* Nec negabis inter pacis bellique fulcra honorificen-
) o( 3 tifllmum locum el dem, nunquam non, patuifleita quidem, ut qui, vel Prinqipis perfonam digne tuiturl eflent, vel, alia qoacunque ratione, focietatibus, quu bus adfcripti erant, infervkuri, liberabftrmis ftudiis, inprimis Eloqucntia, imbuerentiir. Hinc an Rheforiiro icholis, qua, qusefo, quantave civilis Efoquemii laude celebratur} quot exercitationes St declamationes in omni illo offieiorum gerrere, quae in rejrublica feliciter mod eranda occurrere fölen t? ende etiam Caroius Pafchalius tribus rebus cenferi civilem (cientiam, cognitione juris, peritia hiftoriarum St Eloqueniia exiitimavlt. a) Et fane Politici fiomen tribuere ei, qui non poflit \rei loquendoj vel fcrifcendo, vel utroque modo, negotia civilia, prout par & opus eil, expiicare, idonea ratio permittit nulla. b). a) in Legat, c, 13. b) Btccler. in di/p.pererudd ta de Eloquentia viri civilis, ρ. u & iih In repubtica varif flatus St ordines cxtfhint* qvorum, ficut ornnium offieiorum aliquis eft finis c), fcopus erit, in quo vel ut i coeunt asliories 8t (alus curce publica & quicquid fociecatis tranquillitatem & fecuritaiem promovere po teil. Sed, quarr,quam in of ficio fuo colendo fita eil honeftas St gloria, in negligendo turpitudo St dedecus, nefcio qui hat, u multorum circa mimera publica, vel privata, penitus fubiidant St torpefcant animi. Propterea cum a fingulis in focietatem aliquam receptis exfpestari non poilit, ut fidem & conftantiam, ut virtutes reliquas omnes prseftent, inftruendi, St perfvadendi funt» nes fuis förtunis St commodis plus jufto confulentes, a- fiorum poiteffiones^difperdant St diffipent» Porro vix, ac ne vix quidem, eäcaeius in hunc fi&em datur i»
4 ; α c pfa Éfogirenfia, utpote qua? non habet deiinifarn all quam regionein, eujius terminis fepta teneatur, fed ad ömma, quxcunque in hominum difceptrttioneni cadere poitunt, penetrat. d ) Ηine (totes irlaff Sc facuitates animi f qua; reipublicae adm fniihrationem ingrediuntor, langvent certe St hebefcunt, nifi aliqua, in faclis r eoniiliis, ftatutls, oris gravitate & eleganfia fe commendaverint. Quid, quod cum Eloquentia, prse eeteris arfibus, habest, ut aniroam Sc vitam munerifrus rite perfungendis infpiret, noilra conftlia, noilra rcsbora? quafi fine ea fepulta fore luce < clarlus eil. Ipfa autem, quac ex i Ha redundant conimoda in univerfam negotiorum civilium praxin, fub commuues partim tocos cadunt, partim in fingularem abeunt ceftimationem. Dum enim haec noilra alumna, Sc do rm, Sc foris, cum publice^ tum etiam privatim, fe fpargit, ad ufum aélumqué rerurii nata, non poteil aon rnultum diverfitatis Sc mutationis pro re, loco Sc tempore» adm ittere. Re&e ornnino Canzius e): quot In hu ma na vi ta ord i nu m variantes fpeeies, quarum alia inge nii viribus, alia muito rerum uiu, indeque pendula confuitandi dexteritate, alia rerum ge ilarum tenaci memoria, alia manuum afkduarum operibus, a- Ka autoritäre im per ii, alia denique armorum vi Sc cfhcacia, naturam?,oyi'a)fv augere beatioremque reddere iludef^ tot quoque tunt honeilatis diverfae claites. Sola autein Eloquentia omnes contlnenturj qua Γι non un iverfa excoii omni bus licet, nuila tarnen humana? vita? pars eil, cui non expediatii ornat ε Sc excellenter nequeat, faftim perfpicue, eomiter Sc accommodate ioqu!., Et hac fua aniplitudrne dotafa in ci vile m form(em, eeclefiafiicam, denique vulgarem, ex. omni g nere mixlam, eommode di viditur, Eam rutern Eloquenti» Sc ielicitaiis humana: conjunä:to nera
) G ( 5 nem a mtiitis negari plane, eo magis miramur? quo Kuculentior ipfius rei eit magnitudo, St ad ufum civi lis vitas prcrnta adpiicatio» c) flm. Ep. IV Ltk HL ä) Lic. L Il de o- rät. c. z. e) in Oratoria p. ref.. IV. Eloquentia autern cum tam fruituofa fit 5 tam falutaris, tam neeeffaria, ut nulla vitas portio ea careatj ), quis dixerit Principem eadem -carere paffe.? Leges enim civitatis St mores, civijum ordines & iniiituta, difciplinam curiae, negotiorum ordinem, diiigentiam, proeurationem aut indagaturos, ant formaturus, vigili quidem oeulo ii remcfa, propinqua, obvia St recondita perfpexerit, multum prseilat, plus autem & plurimum praåiturus, ii intimas civilium rerum rationibus orationem conformare valuerit. Certe, hilari eomitate condita, fermoois facultas fapientem monarcnam aptiorem redditura eft taabenis imperii rite tradandis ; etepxim ut cives adflidos erigat mosfiosque confoietur, ut, parentis omnium inftar, fu i in finguios amoris St Providentias ccnvincat, difertum perblandumque adhibere debet fermonem, quo etiam utendi occafiones, fmguiis fere diebus in aula St fenatu, alioqui in concione in totque alixs argumcntis, fubnafci adfolent. Quid, quaifo, cum eo Senatores reliquique fupremi flatus miniilri St confiliarii efficient, nifi tantae illorum dignitati conveniens refpondeat oris maieftasst lingvac ficundia? nulla ratione comitiorum «ftus temperabunt, animorum incendia nunc excitata fufcitabunt, nunc fufcitata extingveat jea deflituti, quae potentum St nobilium asmulationes comprimir St componit, quse fimuitates civium, difcordiarumqj femina diffipat St omnes veluti β 2 Sul
) o ( Sub peäibus motus få rauca tonttrua oalcat,. Ulterhis, civilis Eloquentise ufus circa adminlibratio- 3iem Legatoriam eft plane infignis, utpote quee in Imperiorum arcanis, quibus icepe nihil eil obfcurius, Verfatur9mirsenim in diffimulando ingenii homines, alia cogitatiönibus volvunf, alia fludioauf partium, aut o- dio nationis abrepti exfequuntur. Frceclare itaque mcrebitur de Patria Legatus aut miniiler publicus, qui noverit non möda regni amicos, & inimicos, apertos, occulios, dubios,certos expiorare,& quibus e iatebrisanimorum fecreta fintextrahenda, iedetiam ialutis publi ca caufam, graviter & eleganter, perorare. Quid, infulfis & incomtis loquatur verbis, perfvadebit aut difivadebit? certe, re infena, cum publico daonno iöepe ingenti fuoque spudendo dedecore, eil difceiturus. Reéle Horatius g)% Male fi mandata loqueris9 Aut dormitabo, aut ridebo. Sed alma Eioquentia, pacis non modo alumna, fed et lam beüi 5 optimo jure, erit dicenda. Fieri enim nulh ratione poteii, ut Imperator & dux quilibet, ad fuutn nutum militum animos inflexurus, illius opera & araiea confortione non egeat, vulgariter loquor, de re in vulgus notifiima. Etenim, milites ut pro aris & focis propugnare, & fuam in Patriam fidern atque arnorem, tpfa etiam morte, obfignare velint, concitatiori & vibranti,perfpicua, fvavist ad conimilitil foeietatem peridone3 opus eil oratione Hsec eil, quce flammeosi ut ita dicam, & ferreos in hoilem imbres provocat, avse Iituis ilrepentibus fe mi- -fcet, fervitutis turpitudinem, boilium atrocitatem, libidinem & avaritiam, oeulis fubjicit, quas fortitudinis rerumque proeclare geilarum gloriam, atque immornlitatem, nec non ana ad incitaridos animos vali-
' ) o ( &&> 1 validiffima argumenta proponit* ex quibus viecendi fpes & fiducia» quse omnino dimidium vi^oria: e#? nulitibus non potent nen accedere. Certe Ancipitl Eloquium Unge fenetratnius enfe, Hoc rabiem notam fedat cf arma virum b}> Cum quoque in bello tacita hoftium confilia fubodorari expediat, in eo nec fuo deeit officio Eloqv» illa emiffarios & exploratores inftruit 5 in diftribuendis rite contuberniis per cailra, in prseponendis decanis, vigilibus, ubique adeå, sta ut imperatorlis ar-* tibus & virtutibus reliquis minime fecunda (it, Perfpexit (ine dubio Homerus, qui Neitorem cum U- lyffe idcirco corijunxerat, parum aut nihil pr oftare fortitudinem in bello, nifi Éloquentia δ: confilio munitam; quod neque praeteriere, quotquot Gr se cor um β: Romanorum hiftorias pericripferunt, cum bas gen tes duplici ifta laude inclaruiite memorént. Sed quid moror Philippos & Alexandros, Julios & Auguftos» reliqua orbis lumina & militaris facundiae principes? feriptores domeiucos adpellare Iiceat, abunde, ut fpero, mondraturos, permultis Svioni Regibus proprium iuiffe illud Juftini: Eloquentia & injiqnis oratio» acuminir ifßlertifi plena, ut nec ornatui %ravitas, nec qravitati tapud eos) defuerit ornatus. Etenim celebratur E- ricus, Rex Svecise, cui cognomentum diferti fuape-, perit facundia, quamque in contextu orationis comtoe & exquiiita fententiarum gravitate maximopere eit admiratus Rex Norvegias, Gotharus, referente Sa* xone Grammatico üb. V. Huc accedit,quodantiqui Gothi iapientiam & Eloquentiam eodem nomine infi* gnierint propter arciiffimam utriusque communionem: namque Talvifi fcientiam iimui & facundiam notat & Vi-
8 ) o ( ( *>2? Vißtalu fapientem ac facundum. Cfr. difp. Celeb. Lagerlöf hab. 1694 de praecipuis humani Eloquii virtutibus ac vitiås p. 24 & 32. Sic Carolus Canuti ca profeölo eminuit dicendi facultate, ut in conventu Dantifcano 14^85 Latine, & quidem eleganter, Ca-iimirum IV Regem Polonise fuerit allocutus; cum aut'em nec iüe, nec procerum quispiam Latinam inteliigerent linguam, fed monacho quodam, refporifa daturo, uti cogerentur, mirari define, eu?n tot m pudorem ora vertiite, tot in (ui adniirationem aniri\os i) Quid Gufiavum Eric!, audtorem & ftatorem confequentis felicitatis Patriae & Ericum XIVum filium loquor? Quid Guitavum Adolphum, perfe&isiimum iliud Regis & imperatoris exemplum, & reli.~ quos seternitatis fuae gloria digniffimos, Vafiacse ftirpis fureulos, beliorunri fulmina & Reges ilmul longe facundifllmos loquor? certe orationes, edixfla, jufliones, epiftolse, referipta & coniiitutiones eorum, quem ex Eloquentia fru&um habuerint, cumulatiihme teftantur, /) Dialog, de Grat. c. jo. g) De arte Poet. v. 104. h) Owenus hb. Epigr. p. ny. i ) Pr fat. ad ffaeob. Burckbard, Commrnu de L. Lat. in Genn. fatis, f V. In genere judiciali ficuti, 'nullo non tempore, vis fumma fuerit Eloquentise, iic etiam illa, quae a foreniibus a&ionibus nomen aeeepit, fua laude immerito defraudabitur.' Ut enim, fi confideremus duo illa Eloquentise lumina, Demoilhenem & Ciceronem, quid in omni genere valeat dicendi facultas, ita in hoc ipfo, fatis adparebit Quid enim utroque pro Patriae falute ardentius k) Pldem Tulliusubiqueptinceps &in forojprseftantiilimus^quoties caufas perorandas fuscepit,
) o ( 9 pit, omnia diierte ad juftitiarn retulit & hcneßztem,u? vel judices ipfos, vel circumftantem eoronam, adean dem allicerer t impeiferet. Ex hoc aufem taraque pr#- claro exemplo reéle quidem nos argumentamur nors langvide & ofcitanter tradlandas ene caufas farenfes, fed ita examinand as, fententias ita feren das, uf fcelerum firorüm & convincanfur rei atque faeinorofi, & iilorum eos gravlffime pceniteat, quod quanfum dferrrum cunquc el, multum Ele-quentise ad paratum int judice reqtiiriu Frséterea cum judices cauftarumque patroni res, in controverfiarn venrentes, ore & ca* lama efferre necefie habeant, verba ita profe&o funt inftituends, ut congruant cum ipfa adlionum λόγκς ipt* natura, Mus ita formandus, ut apte inteihgatur, quod per eum inteifigi debeat. Licet eiiam fatendum fit, fine prasceptis Rhetorum, juris quoscunque nodos admodum cornpiicatos expediri pöitej vix ta rnen commode fatis & eleganter hoc fief, nifi natu«ralis faltem adhibita fuerit loquendi & fcribendi dexteritas, exercitatione crebra, per varios ςιχχς, quod habet Plutarchus & controverios, cxpolita. Quod cum ita fit, judexcut genus dicen» di, quod gravitatis habet mul'tuni, perplacere debet, quodq; bfnis aut ternis ferie? ac punget verbis, fi arido & ficco, piusjuiio, utator, difficile diffidentium Sites contentionesque fopiet. Pro tribunaii etiam didluri r focorum topicorum ignari, ex quibus fontibus argu menta haurienda fint, otiofa vel fermöni vél fcriptis verba intercienfes, quöd folent feguleji imperiti, longam quidem & verbofiorem fedditurx funt orationen^ fed in abruptes a vérifate & qu^ftionis ihtu fcopulos impingent, & in re tam feria fudere & ineptire videbumur. Eil igifur Eloquentfa domina illa, contentiords &ardoris plena, qüse in judiciis non mo do
10 ) 9 ( ψ3 in pub!icis,fed privatis, yim habet iacredibiletn: immo,qua jiceritia in legibus frenaiur foeietadsque jura rife adrniniilrantur^ Hin.c contra Eloquentiie abufuni, fulminis inftar, habebitur illud Ovidii /); D1 Ja t ur, innocuas ut agat facunäia caufas, Ulis eerte, quå (jbi & Patrik vere pfotlefåe cupiunt, k) Frmaui p. 16 erat* ^ l) Lib. Irifi. z, j. Vi. Qnae generatim de vi & virtute Eloquenfise dici poftunt, in concionibus coram popuiö eivilibus, in facris, aiiquatenus locum habent. Nec eil, quod dubites Eioq. profan cum facra aliquem effe nexum; rationibus enim & argumentis auditorum intelle&us cognitione viva eil imbuendus, voluntas eorum metivis convenientibus expugnanda, in quo utraque occupatur, ita quidem, ut dicendi Humen, contentionis adfe&us, pronunciationis fvavitas, & atftionis lepor ubique praeilo efie debeat. Cum iludio itaque Theologioe* inprimis Homiletic, habeat, oportet, conjundam Eloquentiam, qui inhgniter de Ecclefiaitica Cathedra, e qua vel tidei dogmata, vel vit feliciter initituend praccepta graviflfima Tunt explicanda, mereri cupit. Orator facer, nifi hunc locum pulcre ornaverit, de Patria, cui religionis opus ceteris praeftat* merebitur fcilicet? Certe, fi mihi cenfendi jus concedatur, qui tanti non effe Eloquentiam arbitrantur circa res facras, didds Paulinis m) innixi, interpretandi artem male cailent, circa ftatum ecclefi univerfum & triplicem Hierarchiam non tam Ineptiunt, quam delirant. m) f. Cor. /. v.iy. Murr, rj» v. it.. VII. Sed, per -omnem vitam cum diffufa fit Eloquentia, explicatius ad divifionem illius (. 11L) a nobis faäana
) o ( iqfift fa&am, diiferere infiituamus, quousque fe proripiat in fingulis, quas officio rum diverfitate conftant. Hoc feniu, urbanis rebus, provinciaiibus,domefticis & ceconornicis 9 ipft immo rei rufticce prseeft. Sed cumhis maxima pars reipublicse contineatur, ad omnes iilos proventuum fundos illam fe extendere tuis oculis vifurus es, qui, velut nervi, publicum civitatis corpus firmant &movent. 5. vnr. De urbanis dum loquor, non quidem folum Eloq. multum confert ad ingenia & mores civium excolendos y ad amicitiam inter illos & humanitatem fovendam, fed & ad civitatis gubernationem & incrementum longe maximum. In curia, ficut in fenatu & foro, jurisprudentiae confultatorise pcrmagnam vim & majeftatem conciliat. Etenim circumftantiöe id faepe fvadent, ut, in publicum commodum, nova onera, tributa & exa&ionts, civibus imponantur, leges civitatis cujuslibetparticulares, quse tifu invaluere, abrogentur novsque eorum loco fubftituantur, qu tarnen muta- plurium incommodo ut tiones fingulae, fine unius aut plurimum fieri nequeunt, unde fufpiciones, odia & multus tu- oriuntur, quos ad eomponendos curatores &: praefe&i urbium, vi muneris, funt obligati. Quid, cum hominum animi ita fint comparati, ut ad obfequium & obedientiam cogi nolint,nec obligari, nifi quatenus cum ea iüorum conjundla fit felicitas, res profe&o eft non tantilli momcnti civitatera adminiitra.turo, cives fuse & fuperiorum in eos benevolentiae plene convincere, tum maxime, cum nullam, vel reinotiorem fairem > falutis & commodita«tis illorum rationem haberi exifiimaverint: fed hoc totum quantum Eloq. efi: adfcrihendum, quce rationes confiliorum &legum oboculos omnium, quoad licet, C ponit,
12 ) O ( * ponit, cujus adflatu. arcano quodamimpetu ad fponte parendum, peitora civium, νεί ΙρΓο mari ftirbidiora, incenduntur. Negotiorum & operum ordo rnultum pr^ftat in perftcienda civitate j &ςι gfe» έτως ϋτ1 evfåyjtov, ärs κχλον ανΰξώποις ώς ή τάξις n); fed qualis ordo futurus eft, negotiorum induftria & ardor qualis, nio animos civium adminiilrantis &- farpientia &facundia tcmperaverit? Hunc Kioquentiae in adrriiniitranda civitate influxum, ii qua al/a, certe Romäna gensoptime perfpexit, quae, Ciceronem, inirmcorum machinationibus expulfum, ceü concuftce ci vitatis unicuin tutorem, anxie & deiideravit & revocavit. Neque enim miror, quem, tot experimentis, Pa triae amantiiiirnum cognoverat, ut res fuas per Clodium, Antonium & impröbiilimos quosque aiios, turbatas effe videt, revoeaffe, Sive enim Romoe Confulatum, five Ciliciae Procoftfulafum, (ive Qusefturam Siciiienfem, cui praeerat, refpiciamus, confitemur fingularem re rum in urbibus & provinciis florem & fucceffum uniusviri facundia adeo exfptenduifte & in dies crevifie. Et tarn et ii concuffioiies, quse itlius tempore exortse (unt, contenticnumq,-turbse non exiftant in hac vel illa civitate, ineptiis tarnen noilris plaudere non exiftimabimur, ü urbium curam animo meditanti Eloquenfias ftudium commendaverimus. Praterquam enim quod, ubi qusedam perturbationes & motus orirentur, quemadmodtim in civitatibus majoribus, civium multitudine & advenarum conduxu abundantibus, facile fieri fölet, lapfis opem fert Eloquentia, in media etiam animorum omnlum tranquillitate prudentiam politicam acuit, quae, oris majeiiate fuffulta, cultiflimse civitatis veram imaginemvel iola reprcefentat. n) Xenoph, de adm% Domefl. p. 841*. IX
( % ) ( o { η. ix. Ad ju/litiam autcm, & Politiam urbleam nom folum ex Eloq. plurimum cum fvavitate adfluit prsefidü, Ted ad commercia artesque mannarias, & quidquid civitatis ilatu i periiciendo conducit. Commerciorum nsturam quisquis coniiderat, fatebitur illorum tantam eile amplitudinem, ut terra marique fe fimdant &: plures gentes vicinas& remotiores, mutuos (altem ufus colentes, conjungant«sed niorum & ingeniorum in unaquaque gente diverfitas, ii qua alia., id efficit, ut, ii vel moratiores cum moratioribus, vei moratiores cum barbaris.& minus excultis remhabeant, inter eos non ita facile femper convenire poifit. Controverfiee enim fsepe moventur de fcederum reéla intelligentia, quas in mercibus vei importandisvel exportandis veriantur, de pretio legitimo mercibus ex natura cujuslibet civitatis flatuendo,, in quibus cafibus conful, aut alius quilibet miniiler publicus, ad quem., tanquam oraculum, resdeferri folent, Eioquentia non magis, quam juris gentium & civilis cognitione carere poteft. Non certe ubique demonilrando, ad leges & padla provocando, fupercilio ad rigorem compofito muneri fuo fatisfadlurus e/l, nifi demonflrationum cruditatem moiiioribus condiverit verbis. X. vel Nec ipfi mercatur*, ut enti cuidam compofito, ex mercibus & rudibus materiis aliunde transvedlis, vel dorm natis, fuum ab Eioquentia commodum deeil; eil enim illa velut quidam per regiones & provincias Mercurius, qui, foris ubi vagatur, ncgotiatores & mercatores, mercantili, ut clicitur, ililo apte formato conjungitp immo, ne quis domi cum otiofum eile exiilimet, negotiationem a- Ut, emtores allicit undeeunque faciles, comitate & C 2 ver-
14 ) o ( verbis, ad perfvadendum adcommodatis, fingulos excipit. Etil enim fua cujuslibet prudentia cautiones ei di<ftitet, qui ncgotiatur, obfervandum tamen eft, eum, nifi polito & eleganti iuerit ingenio, ut pofiit fermonem adtemperare hominum, quibuscum a- git, dignitati & conditioni, foriitan caro nimis pretio fua divendere videri, quam ob caufam eum relinquentes, alias quaicunque tabernas circumcurfabunt, unde non poteftnondeillius commodo muitum decedere. Neque enim lucrum fernper tam promtam reddit Eloquentiam, ut ipfi perfvadendi regulas fufficientes in quolibet cafu pracfcribat; aliquatenus i- taque illa eil addifcenda, ita tamen, ne verborum praeftigiis, quafi infidiis, alios faliat & monopoliis indulgere videatur. Extat elegans ilie & vere oratorius apud Ciceronem locus, hoc qui prohibeat, ita enim, nonnullis préemlftis ; fi unumquodque ineinbrunn fenjum bunc kaberet, ut pojfe pntaret fe valer?, fi proximi membri valetudinem ad fe traxijjet> debiltiart interire totum corpus neeeffe eft o), o) Oj}. Lib. III. Cap.j.. XL Manuariarum artium omnis generis fedes legiti me urbes conftituifolent,ergo necalienum judicabitur earum mentioriem fecifie. Cum ^autem Ene earurn cura Respublica bene valere nequeat, nemo non vi det, quanti iit moment!, eas, rite inilitutas & ordi näras novis fujbinde iiimulis accendere. Sed quidquid efl incifamenti, perfvadendo obtinetur, adeo. que Eloquentia. Hasc enim ad indullriani & navitatem artifices & operarios incendit & invicem velut contendentes facit, vigoremque cuilibet in fuo opere defudanti infundit. Si qua hoc hat ratione quseratur, vim pe-
) o ( QZ3) *5 pecuniarum fcenore publico acceptam & extortam vélut fudore magoificentiam & fplendorem, gratiiliaia quadam imagine repr^efentat. Et quemadmodum potentia civitatis, non domefticis modo, fed externis prseiidiis nititur, viros, ad operas quasvis civilis v*- tse peritiilimos) aliunde fvaviter evocat, rerum neceffariarum viétusque parabilis facultatem eis monftrar, quo acuantur & plures fecum trahant, pri vilegiis & imrnunitatibus ornat. Sic au tern cum ex e- jusmodi demigratione municipum nen artes modo, fed facultates latius emanare foleant, iatis intelligi poteft, quanti facienda fit Eloq., utpote quae, emiffarios ac promiffores iis inftruit perfvadendi modis, qui non poitunt non ad mutationem flatus, lege nifi prohibitam, membra civitatis folidifiima futuraperpellere.. XIT. Ad varielatem & di/tinélionem civilium rerum liquidem has noftras cogitationes adcommodare incepimus, inilituti jubet ratio, urbe nobiscum in provincias & rura ubi exceifit alma Eloq., in ea nego tia iliarn influentem paueis exhibere, quibus maxima pars felieitatis inni ti tur. Εorum prineipem Jocurn fibi vindicat res ^eor^ica, quae, vi & fignificatione vocis, agriculturam & proxime cum ea -conjun&as ceconomioe partes compleélitur. Illa, cum alimen.rorum & divitiarum fons quafi & corriu copioe fit, tot laudibus ρ) a veteribus etiam celebrata fuit. Irnmo quis nefcit Priapos, Fanaque, Silvanumque fenem, 'Nymphasque (ororci q )5 tanquam cuilodes agrorum & filv.ar.um ab iis fidios efte, & eos, ingenioio hoc facundise invento, o* mnium animos religione quadam flrinxiffe? Qpid, quaeio, fi, prifca adhuc tegnante iimplicitate, opus fue-
ιδ W3* ) ο C Fuerif, ad agros, filvas & prata colenda, homines pertrahere, num poftea fequentium temporum labes* luxus profufique iumtus noa poftulaverin^, ut aureum illud feculum, qeanto quidem fieri poffit Eloquentise adparatu, in fcenam reducatur? p) Har. Lib Epod- Ii. q) Virg. Georg. ILv. 4^4, f XIII. Inter illa vitia, qu convulfionem, an ruinam 5 inducere folent ceconomise publicse, eft profe&o tontemtus rei agrari & ruftic, & eorum Jocordia,om eidem prasfuntj ipfo autem opere omnia ad licentiam referunt, Contemtus, vel ex ignorantia, vel prceconceptis opinionibus proficifci folet, unde nutritiorum membrarum numerus in dies non poieft non extenuari. Tarn autem calamitofum rei publica da tum Eloq«viro quis melius ed defcripturus? certe 5 ås in fordibus & inquinamentis, quse agriculturse, rei pecuari, per naturam adhserent & delicatulos absterrent, aurum, & Γι quid ifto pretiofius, latere demonftrabit., is praejudicia, quse animos in faftidium abripiunt, rationibus expugnabit, meliora Fuggeret&: ubique tempus, quod in agrorum eultu confumitur, jucundiffimum eft redditurus. idem etiam valet, ίΐ de intempeftivo amore otii, & cum ea conjuncla ignavia 5 loquamur, conceintu enim animis eje<fto, qui plerumque torporis & defidiac rationem iufficientem in Fe habet-, ipla fimul ignavia ceftabit. Interim tarnen fie ri folet, ut exiftat in pe&ore plebejo torpor,& mollities, cujus quidem in contemtione nulla eft ratio 5 a quicquid eft, omne ex labore fubortum tsedium in voluptatem vertit os facundum, ruricolas laborantes permulcet, ut ftudiofe veiint, ut cupide ftudeant* «ftu & labore, pulcerrimos &fibi, & Patrice, frudlus redimere. f. XIV.
) o (. XIV. Circa agricultarurn variaque ejus inftrutrienfa& offieiä,, ir quolibetfingulari cafu, ulteriuseloquentige vim&virtutern nonrepeto, cum illa, modo adfir ubique prudentb,. d extre etiam ubiqj adplicari poiht. Metaüitrgi<e denique quid illa inferviat, exantecedentibus facile ceilimabitur & negotiorum intima conjundtione, quorum in genere fpedtara eadem eib natura, quod fciffcet indu-ftria $ζ prudentia abiolvantur. Hsc autem comrnunia requifita, fuis, ut in reliquis ceconornise partibus, egent fiimulis, ita etiarn in re metallurgica, cui, ut ju itu ra accedat robur, iumrna non modö circurnipedtibne * peritia & arte, fed Efoq. opus eit. Ejus itaque pnefedti, patroni» curatores, utraque oportet inftrudti fint. Obfervatum enim eit, eoruni ingenia, qui, inde a prima cetate, in fiivis vitam egerunt,. ex locorum genio & negotiorum natura rnultum afperitatis traxiite; hinc etiam obligationi, qua tenentur monticolse, agreftes omnisque civilis eultus ignari, aut prorfus obmurmurare, aut faltem remiftius interdum; parere folent. Et fi vel maxime aliqua difciplina fuέ πη t excoiti, fnboriri tarnen poiturtt iater eos contentiones & jurgia ex variis circa laborem circumitantiis &fexcentaalia, quae omnia, niii ore facundo fopita fuerint, vel operum metailicorum funt multos defertores redditura, vel remoras & impedimenta alia progreffionibus ållorum objedtura.. XV. De opificiis, quae ruri exerceniur, ab ils, qui a- linnde vidtum fibi comparare nequeunt, de opera in o- mnigenere inercenaria & condudtitia, eadem didta funto» fcilicet in iis multum occupari Eloquentem Pa trice ftudiofum. Ut erym ex lege naturs fumus obli gat!
% & ) o ( *s>m gati vitam tranquillam & jucundam agere, fic etiarn quaeunque mercede conduélos per blande alloqui decet & humaniter, quo uno Induftriam majorem certo funt adhibituri. Quocirca iludiofe obfervandum eil, ne propofitiones exhortatoriae, blandiendo nimis, vim fuam & efficaciam perdant, fed ut impellant & deducant animos, qua & unde na tura cujuslibet adionis civilis requirit,. XVI. Ex hifce autem fupra difputatis conilat, quot & quam varia fint Eloquentiae ad praxis omnem vitse hu mans ad plicatse genera. Alirer enim in celebri & illuftri loco, ubi integrce habentur orationes, aliter in colloquiis & quotidiana converfatione loquenduin eil. In illo cafu, copia, ornatus, elegantia verborum fententiarumque fplendor & majeftas adbibebitur j in hoc, pro ingeniorum diverfitate, nunc humile, nunc fubjime frequentandum eil orationis genus» in utroque autem fermo rebus conformandus. Egregie Barbeyracius: r), cv// unemaxime commune, que les termes doivent étre entendu conformement a la nature de fujet r dom ilfogit. Obvertis autem mihi illam, quam nos II! ) ex vario genere mixtarn Eloquentiam adpellavimus, eo nomine fe vix tuefi? prasfertim cum ornatu fuo aliqiiando, re fic pofcente, fpoliata adpareat, in quo tarnen vulgaris oratio ab Eloquentia maxime diftingvitur: fed obfervamus Eloq. quatenus fapientis 8i prudentfce innititur, pari ubique habitu gaudere non poite, fed jam fimplici, jam compofi«to & eleganfi modo fuum, qui in perfvadendo confiflit, fmem ohtinere debere. Hincorator, publicam promoturus felicitatem, non eadem ratione diverfos & a fe diffidentes animos tradabitj fed pro fua dexteri-
) Ο ( terifate, tanquam pifca.tor, qui eam hamis imponit efcam, quam fcierit adpeiituros efie pifciculos, (ut cum Petronio loquar ) inclinationihus & characfleribus animorum fagaciffime excuiiist optime fuas partes implebit. Quid, cum plebejo ingen io fuus etiam fit guitus, eum veluti promulfide quadam dele- &a η dum eile dubitas, qui rud.ori eft animopad illum, inquam, forrnandumfe Eloq, extendit, quemadmodum ad omnes alios. Ac, velut officiis trepidantibus, ora puell Spe propiore tori mäter Jolertior ornat, Adventente proco, veflesqne cingula comit, Stfpe manu wridique angu/lat jafpide pe&its, Subftringitque comam gemmisy colla monili Circuit, & baccis onerat catidentibus aures, Sic oculis placitura tuis s) Eloquentia, debitum, pro rerum omnium natura, Oir,mtum amat, immo amare debet. r) Les dcvoirs de V hoipme tf du xitoien de Pufendorff. s) Claude ρ. m. 21$. i XVII. Divitiae autem 8c opes ficuti maximam civitatis perfe&ionis partem abfolvunt ; ita nec eas promovendas exaggerandas tantummodo in republica cupit Eloq., fed etiam honeftam earum confervationem adminiftrationem voptime cxplicare poteft. Quid, cum facultates civium & aeraria ipfa interdum publica, iuxu & magnificentia, xenomania & externorum morum male fedula imitatione, exhauriri ioleant, illa parfimoniam & redituum, cum publicorum, tum privatorunf, juftam adminiftrationem inculcat, in rationibus conficiendis.& declarandis du,cem fe probet fideliffimum. D XVIII.
so ; o C. XVIII. Ulterius, liquidem fme virtutis ftuclio, vifce honeftate & pulcritudine, nulla felix eile poftit respublica, ceftimatione faltem morali, miferabili habi tu vitia civitatis producere folet Eloq. publicce ex illis emananti calarnitati adgemifcere, metum & horrorem poenarum civibus incütere, ad haneftatis & decori amorem quemlibet, pro fuo ingenio & dignitate, iniligare. Hoc autem quanturn, quantum eft5 nifi promoverit orätor publico bono natus, illius opera & auxilio, agricolae fuo proventu, cives fuis bonis, mercatores fuis opibus & incrementis, quisque fua tranquiilitate Istetur, ipfe tarnen interea fuo officio defuturus eil. Fateor quidem nunquam difficiliorem eite reipubliese adminiftrationem, quam In tanto felicitatis & potentite faftigio, ubi fecundiffimo velut vento ipfa ferri vide tur; ii vero dävum tenuerit fapientia cum Eloq. cohjuncla, curfum, quem fata dederint, falva & ilorentifliina inibit. Eft enim Eloq. quoe ardua - - pror<e lemperat & fluctus tempeftatesque futura* Edocet - - /) Claude ρ. 22f.-. XIX. Si quid cuilibet, vel patri familiae, in admintilratione fuorum bonorum occupato, vel aliis in o- irtni convicftu & focietate hominum, conferat Eloq utilitatis, quoeratur, illud certe conftans & perpetuum eil. Unaquseque domus, liberorum faltem & domefticorum multitudine illuftrior» theatrum exercendse Eloquentiar efte profecfto poteft quotidianum. In ^familia enim bene inftituta rei familiaris partim ratio habenda, partim eorum, quiin faniulatu funt; mnla in of-
v ) o ( $$$ Sf flcio erunt,ordo c/l ubique Iocorum confervandus, ad fideletn praeilandam operam animi Tunt impellendi, quod tarr.en iine verborum & vocis apta adplicatione fieri, nifi coade &fegniter, non poteft, Sic in omni vita quccrendum, qucad fieri licet, ut rei cuilibet fuaadjunda videatur jucunditas,unde adionibusplus roboris &alacritatisaceedit.4. XX, Infigniter itaque Patrik quilibet eil profufurus, qui laborem & induiiriam infe non modo adhibet, ied alios ad eandem cetcrasque virtutes incitare Scinflammare valuerit. Hic cnim optimum felicitatis publi ce Interpretern adurus eil, & in tam Iceto dicendi ar gumenta, omnium animos Tibi conciliaturus. Si et lam bis exercitationibus, quas jam leviter defcripfimus, fangvioem & vires fumferit Eloquentia, ii:re, quam olim habuit, dignitati brevi reilituetur & lcnge majosi, artes & fcientias arr.or viciilim alet, aemulatio vero & invidia nun diflrahet progreflbm&glo riatn cuilibet perpctuam. S. D. G.
XfiattxSll«ia itiaanmiifrek«. Q Va hu fant pul)tal)a tt/ & kaut) fdh fctvidiliv ^ijrd tpdfd ^uctamal?/ ÖÖerfciö^e» ttttevtffeie ^uomctt fuorißa fanoifla / Stitin dtiel diliftfflen. QBasfin rcinban>etcfofentv Suri n>ija$ rotjdett fielen/ < ufa pant patamcfyan/ äitatt>aßt iafrotna^att Cpufjcn pamn paujinafc/ Button J'aion rdicfindtd: $d:tidn tdfjd tattamafli anot fciroiild fanoilla φ aljon paba poiffattwt'/ ^>urun fitmui forfaroajct/ J^poborppen l)ettfdtt>dpi *Ö?ieroflemmc mcibdn rnaafla/ OMie ttuiobotfla mdmfla. n npt,cnd ennditele ^ul)umal)an pufyututioi af?emaf)an iafleimta Tlftotta awarotro/ ftotf on tdfd tarfemuiafu 3?Jmmåibd pfidrcdldd Ofotetut Oppmelba. Clt m;t jt$ onncilimn! dfte of«onnen ofcjut! ßapflenbele feroidfii elifontn Ijeltdlic Cullatufle fucfuiaüt! cpane pd ld t parafta! 4>tbd piniaft pénrdl idtd fdircdå taftaban pnaidftd @t)5dmefld 3Μ0φφ3 ) S913U6/ (powalainen