GEORGIUS. SUB PRiESIDIO, CELEBERRIMI. G. FRODLIN/ HEL'SINGUS, IN AUDIT. CAROL.MAJ, D. Vit JÜNIi A-NNI cbhcclxiv. H. A. M. S. l/3,

Transkript

1 l/3, S. F. F. D1SSERTATI0 GRADUAL1S DE QVAM, CONSENTIENTE AMPL. FAGÜLT. PHIL0S. IN ILLUST1U ACAD. UPSALIENSI, SUB PRiESIDIO, CELEBERRIMI, Eloqv. PROFESS. Reg. et Ort. PVBLICO BONORUM EXAMINI MODESTE SUBM1TTIT GEORGIUS G. FRODLIN/ HEL'SINGUS, IN AUDIT. CAROL.MAJ, D. Vit JÜNIi A-NNI cbhcclxiv. H. A. M. S.

2 BRUKS - PATRONEN! och HANDELSMÄNNEN I Stockholm, " Ådle och flogagtade, Herr MAGNUS ZELLING ADAMSSON, OCH WygdddTa FRUN, Fru BRIGITTA ZELLING, Fodd MALM. Gunfiige Gynnare och Gynnarinna, ^ Jptag. Eji O gunfiige. Herr. BRUKS-PATRON, Och. Dygdadia, FRU. Åt» Jag. Pryder.«ThejTa. Bladen-, Med. Edra. Namn. Hvilka-. Handla. Om. The. Latinifka. Biblar». Edar. Godhet. Emot. Mig» År. Stor. v Mitt. Hierta. Arkanner, Men. Förmågan» Hinner, Icke. Til. Vårkelig» Tackfamhefc- Mer. Ran. Jag. Icke. Men. Jag. Kan. Och. Skal. ÖnfkaC Herr. BRUKS - PATRON. Och. FRUN. Dygdadia. Jämte. Edar. Kira. Omvårdnad». Vålfignelfe; 1. VaHignelfen. Lycka, I. Lyckan, TrefnacL I» Trefnaden» Nöje. I. NAjet, Beftandighet, Framhärdar Herr BRUKS - PATRONS Och Dygdadia FRUNS odmiukafte tjenared Göran» G, Frodlin»

3 I N. J. C. NiC verbum verbo curabit reddere ßdus ^ Interpres Horatius, ' L l6d i ivinas, literas nobis cognitionem *ufnrbo Nu m i ne noftro Crea» tore, etiam de tenerrimo ejus eri ga nos amore, fuggerere, &, quod fétjukur,nös,quid faeiendum,quid~ ve omittendum fit, inftruere, ne minem -fugio Cum v^ro Sacras v literas, qu«e nos hacc omnia erudient, in textu originali, ob linguarufn varietatem, non omnium fit legere, atque lenfum earum eruére; illas qucevis gens ac natio, qua? eundem non percipit textum, fuo habeat indudlas fermone, necefle efb. In quamitaque facer ille Codex exie* rit terram, cujußque ab incolis receptus fuerit, in eorum quoque tranfiit linguam vernaculam. Hinc variae, uti notum eft, in lucem emifia? funt S. Bibliorum Vcrfionesj quas inter haud immerito reccnfentur Chaldaica> A 2 Arab.

4 $ > 4 ( # Arab. Syn yethtop. vari«gra^car, &, ut alias taceam, Latinx bene multar. Singula: eo ftuaio (unt concinnata?, ut verum ac genuin um, qua maxima, minima, fui exemplaris exprimant fenkim, quem etram earum aiudores propiusfant adfecuti. Hx itaque,funt aqu^, ab uno eodemque fonte limpido emanantes, & per quas, ufpote- vias, ad textum authenticum, tram fåluti nofte arterna:^ quam ufui civili profupirum, felices pervenire polfumus. Interim baud diffitéamur, non om nes translationes eadem gaudere pra: dan tia, unanimoque con- Jfenfu prohari, fiquidem non ämnes rem qua (i acu tefeigerint. Nec. mirurrt. ed: nam fieri fepe nequit, ut unius llnguae voces, fcilicet, verbüm de verbo, ita posfint transferri, utfermonis hpjus, in quem vertun tur, genius, cum i Ii ins genio ex alle, nifi qua fenfurrr, conveniat. Ut hujus itaque rei compotes fierent auctores, pro captu viribusque, laborarunt. Quo factum ed, ut in uno fermone tam multte, tam variantes tamque difcordes interdum exhibitx fint Verfianes.. At eas o- innes, uti decctr defcribere-, nec nodrarum virium ed,, ncque inftituti. Sed qusrnam przecipuae fint verfi- nes S.Bibliorum Latinae, fcilicet,, qu<e vel in utriusque Foederis libros,, vel in altcrutram ejus partem integram exdent adornatse,. earum audores, arta tes & res circum- Itantes, omifils,, qux in unum & alterum Sacri Codicis librurn h aben tur, quaru mq u e i n n u mera b i 1 e m fere depre< jheodimus numerum, venia Tua> B.. L. tradere mihi a- ßimus efl 5- IL Qucenam ex: Verfiooibus Bibi. Latinis omniti ar flie^rit prima,.difficfiequidem ed didu. Firmo interim dat alo Verfiones Latinas; proxime ab Apoftolorum digresfu depromtas fuifle;.quod affirmat Job. Francifcus Buddeus Ifäg. Flid. Theol. L, II. c VIII... VI. p Nul- *

5 sjc ) 5 ( Ä/?;/,. inqui'ens,. eß iulium., quin ftatim (port adfcenfum Chridum j etiam nonnulli Seriftmarn- S.. iir Imgwim conyert'erc Latinam adgrejfi fiint. Confr. D. Carpz, Grit. S. P. III.- c. VI. p Étqua veteris quidem Inflrumenti libros, ex verfione Tä? 0] quemadmodum Buddens ulterius; Ve* voßfizile admodumeßantiqitas verfiodes' Lat. qiiavetus: Tcfi. jex vcrf. LXX, Iuterpr. expreßas Jmjjf.. Quoniam Grarca lingua in Italia erat: fiequentiffimaplurimi, utriusque- (ermonis capaces, novas ex textu Grarco verfiones ederecoeperunt^nt de ils Iequitur B. Augufti'n. Ut enrm cmque primis fidei tcmporihis in manus venit codex Greecus, & aliquantuhim faciiitatis ßhi utriusque lingua: habere videbu tår, aufm eß'interpretari. De do dir. ChrifL L. IL. c. XL. Ex bac cauflaf Verlionum non tan tum vaiietas, verum etiam maximus earum excrevit numerus. De quo i> dem Äuguftin: Qui fcrrpturas ex Ehr, lingua im Gracajfc verteruni:y numevari pojjunt y Lafini mitem Interpreter nuüo modo. Inter Las autem omnfs emmebat Italay qux. Communis & vidgata ^ irarao vetus, nuncuparl (olebat, fl au Dem ecclefiam artate cöüfequi exidlraaretur,, cujus e- tiarn audlor ignorarur; Sunt, qui eam a viro quodam Å poftel ica ndo rn ata m e conteod ant,, ut Serar. ProL BibL c XIX p 8-- yblpns* eam qntilquwremfmjfe. temporilus- y/pfßll pofi tilat, de Orac;. Sibyi'L c. XIII.. Sed ve rkat; magis ccnle? ta neuro yicetur eam iiipra didtis adr laumerari, qurd ejus vari'um ivdicat;dicendi genus*quod: varios vicjflm exoi lüe auttore^ certe-comprobat; jam* in ea licet ii'demv ac in exempiaritüo Grascoy glifcerent nxv'i, nihilo tarnen minus magna valuit au&oritate, 11t indicat Hieron. & Äugudinns, qui' dielt::' Eß vevhrum tenacior- cum. perjpuuitate féfiteijtiai L. c. Eam autem- deperditam Flarninius Nobbins-feriptorumex Patribus Lat., eolle&ione retfaurare conatus^ c(iy. & call modo refarötamcdldit Roma?» K 15:88.- Haneuna curo.textu.gr;?- - m>

6 # ) 6 ( $ co Job, Morinus in lucem emittendam curavif Parifiis, A. 1628, Flaminlufn vero fruftra laborallc, indubitato ftatuimus: nam, ex inceito pendet fundamento, an Patres veteres Icalam iltam in feriptis fuis femper & ex akte fint confecuti. Tamquam Grxce do/ti TZv 0 verfionem füo Marte Latine reddere potuerunt. Itaque Flaminiurn cam ex Patram feriptis abfolutam ac integram revocare potuifié, dubitare convenit. Hoc affirmat Petr. Dan. Huetius de clar. In ter p.p Cum', inquit, pan nas ilhs e Pairibus usquequaqne corrajerit Nobilius, c/ neu Jialam unam, jed complnres alias, pqffim iunc temporis erner* gentes, omnium ujui permijfias, promifeue Patres itfmparent\ - - certijjimum efl, non facilins in Nobiliana Italam, quam aliam quamlibet repevire pojfie. cfr. Rieh. Simon, difquif. de var. Bibi. edit. p. t 58. $. III. Ejusmodi Verfionum Lat. tam varietas, quam multitudo, non potuit liaud magnam non parere veritatis divinac certitudinem. Alter enim alterius laborem luo arbitrio emendavit» nunc qusedam addendo, nunc detrahendo, feu, ut de iis ioquitur Hieron. Prxf in Jof maxi«me cum apud Latinos tot fint exemplarin, quot Codices, ut unusquisque pro arbitriojuo vel addiderit, vel jubtraxerit, quod ei vifum efl. Hunc miferiarum fundum pii multl animo perpendentes do&illimo viro Hieronymo, ut Verfiones Lat. emacularet, ac ad textum Grxc. partim emendaret, partim ex Hebr. novam conderet, non folum fuaferunt, verum etiam rogarunt. Iis morem gerens Hiero nymus, totum Vetus Infix. adfenlum textus T v b adhuc juvenis reftituit, quin etiam libros quosdam ex Grxco transtulit. Non multo poft infigni tarn linguarum, quam Icientiarum cognitione imbutus Vetetis Teft. libros Ca non. & quosdam ex Apocr. ut librum Tobix, Judith, additam, Üb. Hefter, Danieüs & Jercm. ex Hebrxo in idio:

7 $ ) 7 ( # Idiom a Lat. fel icifilmus convertit. Et hoc opere collaudando renitentibus fatisfecit Juxiacis, qui Chciftianorum falfäs efle. Sacrsts Pande las contendebant; fiqqidem adornatte eran t ad Verfionem T<w o, quam plurium accufabant nxvorum. Hane itaque Hieronymi exa-filfttmaiti & ob puritatem commeniatiflimam die verfionem. Infi Judsei affirmarunt, atque etiam Augufti'n. fatetur Lib. XIX. de civit. Dei,c. XLIIL Nihilo tamen minus muiti in eam translationem infultabant, immo caluroniaban-- tur,quoaccidebat, ut pauci eana ante obifcumviri excepe» rint.mortuo vero illo& cum eo invidia comite, plurimte ecclefiae labori ejus, cujus cum convementiam cum textu Hebn animadverterentj. appkuferunt, eumque rece» perunt; ka tamen, ut Omd,. feu tam Veteri, quam No va hac promifcue, uterentur,. Verfione; etiarofi Grego rius M. no vana tantummodo omnino ufurpandam c (Te contenderet, bis verbis: Quod nov.a hcec tvansldlio cunefii verius transfudijfe perbibeatur, cf credendumfit, qaicquid im eadicitur. Epiff ad Leandr. L. XX. moral. c. III. Sed ejus«modiufus promifcuus non potuit con fufionem non pro«creare. Stepe enim e venit, ut inipfis codicibus novam ex veterq emendarent, & contra, quoad unam ex duabus confufis confarcinarent, fcilicet eam, qu«hodie Vidgata appellatur. Qua: itaque non unurn agnofåit fontem, nec au&orem unum, fed plures & variantes: adeo ut quacdam Italicte, qutedam Hieronymiana?, qucedarn alii debeat Vcrfioni. Quod tam verum ed, ut ex ipfis Pontificiis, quibus illa Verfio textus authentici locoreputatur,cardin. BellarminusL. II. de verb. D c IL hand negare poffrt, vulgatam Verfionem non c(fe unius ausloris, fed qu&dam, habere ex Hieron. qjuadam ex Luciano, qucedam ex Theodotione, quxdnm ex alio interprete anonyma. CfrÄ D. Carpz. Grit. S. i. c. p, 678» a, " ' - v t m Sdfi' 1...

8 3ge ) % ( & $, IV. De Verfionc Vidgata Bibliorum ejusque Latiakate, licet diflertatio, fub celeberrimi Profeiloris ac P.ra?fidis mei moderamine, A. 1761, exierit in lucem, at de ea tarnen ver(lone difpicienda funt, qua? ab inflituto noitro recedere nequeant. Vulgata? hujus non unus, ut au- divibnus, eft auélor, omiiium quamvis Pontificiorum in eo vertantur argumenta, ut, cum de auctore genera li quacflio eft, -eundem faciant Hieronymum Conce- dunt quidem, in Vulgata lfic Vcrfione legi haud pauca ad Hieronymum non referenda, verum, ejusmodi varietatem librariorunl culpa? efte adfcrlbendam, pcrhibent. C r Ludv. Eil. du Pin. Et, quod Vulgata illa contineat, qua? textui Hebr.*non conveniant, ea potius Hieronymo ipfi tribuenda efie, contendunt; liquidem i- pfe teilet ur, fe non omnia correxijje, qncz corrigmda putaverit^ ne nimis midta immiita(]e videretur, unde factum esfe judicat Rieh. Simon, ut in commentariis qucedam corrige-.fet i, qii tamen- non correxerit in verßone, Hüft. crit. vers. no 11 Teft. c. VI1L p. 71. Sed minime perpendunt, vel (altem noliint, quod, cum dicit, fe non correxilte, quae cocrigenda videbantur, fimul dicat, fe correxiße ea, qnce fenjum videbantur mutare. Enimvero fi Vulgata eilet Hieronymi, unde efl, quod in ca plurima deprehendantur, qua? fen fil m mutant? riihi'o tamen minus Hieronymum proiiunciant auctorem, Hinc audimus Pvich. Sim01%Hill. crit. vet. Teft. L. II. c. XI. p omnino ejfé Hieronymi bodiernam vidgatam, ex.cept.is libris nonnulhs, quos ecclefia fecundum veterem vidgatam adhnc legit, abfolute contenderej hac nimirum ratione, quod bodierna Vulga ta non potuerit ad textum Hebr. non efte eompofitam, quoniam id ipfum nemo ecclefia? Patrum, prakter Hieron. adgredi aufus eft. Ojub\pri(pcv habet Béllarminum,1.. cujus aftertio quatuor bifce abfolyitur momentis.-! Te-

9 r # ) 9 C # flamentum Nov. Lat. iditioms Vidgata, ex antiqua verfione bab emus, quam tarnen b. Hieronymus emendavit. 2 Pfalferiiim VidgatX editionis Lat\ tim ed illud\ quod D. Hieranymus transtidit ex Hebrceo, neque illud, quod transtulit ex verßom Grceca LXX. Int. fed Hud, quod ipfe emendavit, tränslatum ab akti quo interprete, ex edit. S. Luciäni Martyris. q. probabde nobis efl, librum Sapientice Ef Eccle * fiaßici Ef Machab. nos non habere ex verfione Hieronymi, [ed ex antiquu translatione, cujus auelor ignorotur. 4. r<?- liqua omnia ex Hieronymi verfione ex Hebrceo habemus in Verfione Fulgata. Sic Bellarminus una cum Rieh- Sinionio Hieronymum e(te auåorem Vulgata? Verfionisoranium Veteris Teft. librorum Canon, excepto Pialterio, iramo etiam fecundum ejus momenturri 4. certo modo Vulgata? univerfinovi Ted. fiquidem iilud emendaverif, & pari ratione etiam Pfalterii, quoniam illuel etiam emen davit, & per confequentiam totius Vulgäta? Verflonis, exceptis nonnuliis Apocryphis, qua: Pontiftcii inter Canonicos etiam nurtierant, e(le auetorem, pofitionibus bifce conténdit. Quomodo vero ifta Beliarmini aflertio conciliandabt cum iis,qute, alioloco, de eadem re affirmat, haud facile quidem cuique eftvifu. Diett L. II. c. 2. Edi th enitn Vulgata, quamvis maxima ex parte Hieronymi fity t amen tion efl illa pura, quam ipfe ex Hebrceo convertit, fed efi aliquo modo mixta, additis non paucis ex Verfione LXX> quee in Hebrceo tion inveniuntur, atque id q oti finrum perfpicitur in Lib. I. Reg. Ef Proverb): Et quod confequitur, (quod probe ohfervand.) perfpicitur in iis, nempe' reliquis omnibus, q'iiae aflertionis ejus fupra allatae momento 4. comprehenduntur. Quamam vero barum aflertionum Vera judicetur, vix percipi poteft.* Aut Verfione itaque ea, in vuigata, qua? uno ioco refert ad Hieronymum & textum Hebr. ad eum omnino funt referenda, aut ad alium au&orem, quod alio vicittim ioco conténdit, aut B ad

10 ) 10 ( ad repugnantiam Tunt referenda Horum exfremum nobis perplicef, quoniam pluribus quidem locis perfpicuis glidet. Narn, in niomen to licet i. Pfalterium cxtbov c Verfione efle neget, in alio famen loco, ubi nimiana vulgata? ab Hebraso exculat differentiam, id ipfum con» tendit, quod intet alia bene obfervavit Chriftian. Korthoitus: verum, inquit, fi ita fe habeant, quid igitur Cur» dinalis capite mox feq. XIIf tum quoque in commentariisfuis in Pfalmos {vide inter alia} qua notat ad Pf. IL 6.) toties ponit tan quam omnino certum, baberi Pfalterium Vnigata Lat. ex Verfione Tab LXX. quando videlicet loca in PJalmis, a Vulgaio mak reddita} co :xcufat9 quod interpres ifle fecutus fit LXX, f. v. Cum itaque refpexerimus, quomodo Pontificii de Verfionis Vulgata? fluftuent au&ore, quem quidem Hicronymum conftituere laborant, adeamus tam ad Hieronymianam, quam Vulgatam Verfionem & perfpiciamusj an ita omnino fit, ut illi autumant atque contendunt. fin Verfionis Vulgata? editione Sixtino-Clemen tina, qua? hodie in ecclelia Rom. authentica eft, loca deprehendimus verfioni Hieronymi, qua? ad textum Hebr. cfl: compofita, direfle repugnantia: v. gr. Gen. I. 2. Hieronymus emendavit illa: Et Spiritus Dei ferebatur Juper aquas, Pro eo, inquit, quod in noßris, codtcibus fcrijptum eß, ferebatur, in Hebrceo habet, quod ms ap pellare pojfumus^ incubabat, five confovebat, in fimilitudinem volucyis, ova calore animantis. At Vulgafa Lat. adhuc ha bet iilud ferebatur. Gen. III. 15. habet Hieronymus: ipfe conteret caput tuum, Ef tu conteres caput ejus, Vulgata autem con(fanter legit: Ipfa conteret caput tuum, ff tu infididberis calcaneo ejus. Tarn magnam inter Hieron. & Vulgatam Verfionem reperimus differentiam in Hieronymi commentar. &, quod ad NovumTeft. attinet, adga-

11 # ) II ( # latas, EpheH Tit. &c. Quod Hieronymus S. Literasexa- &e, certe qua (enfum, converterit, non ipfe iolum contendit his, praeter alia, verbis: Certe confidenter dieam, Ef maltos bujus operis teßes citabo, me nihil duntaxat fententice de Hehraica veritate mutajfe - interroga quemlibet He hrceor um, Ef Iiguido pervidebis, me ab cemulis frußra lacerari, - Non iolum fateor, fed libera voce profiteor, me in interpretatione Greecorum, absque Scripturis Sandis, ubi Ef verborum ordo Ef myfteriilmeft, non verbum e verbo, fedjenfum exprimere de [en/u. c. XXXIII. ad Sophron Sed piurimi etiam iilud teftantur, & Pontificii ipfi affirmant, quod referunt Chrifl. Kortholtus, Budd. Is. & Carpz. Crit. S. I. c. Id eo certius eft, quod Vulgata ab ipfo textu Hebr. quam maxime difcrepat, eique direåe repugnat, ut VIII. Gen KlV1 KY'1 Ef exiit exeundo Ef reaeundo. Vul gata autem negat: egrediebatur Ef non revertebatur. In Vulgata plurima abfunt, immo integra interdum commata, qux in Hebrseo leguntur. v. gr. in Gen. XXXV. 13. Vulgata omifit: Et afcendit (Deus) inloco,ubi locutus erat ipfi.z. XLT. 28. Pro eo, quod in Hebr. ita legitur: Hoc eß quod locutus fum ad Pharao: quod Dens fadurtis eft, videre fecit Pharaonem. Vulgata hare habet: Qui hoc ordine complebuntur. Vulgatus itaque (ut dicit T>. Carpz) non Interpretern, fed epitomatorem egit. Contra, Vulgatus aliis locis addit, quac in Hebraro non leguntur, ut Num, XX» 6. Clamaruntque ad Dominum, Ef dixenmt: Domine Deus, audi clamorem hujus populi, Ef aperi eis thejdurum, fontem aquee vivet, ut fitiati, ceftit murmuratio éorum: 2. Reg IV. 2. Nifiparum olei, quo ungar, ubi lubjungic quo utigar, quamquam unptionem textus Hebr. prorfus ignorat. Habet etiam vulgatus varii generis errata, ut Pf. II p2?3 ofeulamini fijium Vulgatus hendite autem: appre dijciplinam. PI. I. 5 22Ö27D3 CPyiSH löp* ks fo propterea non confifte?it impii in judicio. Vulgatus autem, B 2 fa-

12 # ) 1# f 5{C favens Judarorum errori de negata impiorum refurreclio ne, dicit* ideo non re]urgent impii in jtidicio* Et in» numera fere alia, quac textui Hebr vei reptsgtiant 9 vjel ab eo rnultis niodis recedunt, J>. Carpzovius in iiiam retulit Criticam S. Ejusmodi narvis non obftantibus, magnam tarnen hxc verfio. aueloritatem confecuta efh Kon obftantibus variorum correcfionibus r,c\ax fe inter farpe repugnant, attamen ab ecclefia Rom. authentica habetur, lnter yeteres hujus verfionis emendatores fuit Flaccus Alcuinus, f. Albinus, qui circa A, C, 802, Caroli M. Imp. juflu univerfa Biblia emendavit. Lunfrancus fec. XI. Stephanus fec. XII. Magdalius Jac. Gaudenfis A. 1508» Fratres Ordin. Prsedicatorum, quorum Mfcr. in pergamento in Biblioth. Acad. Lipf confervatur. Iftdorus Clarius Brixianus Venetiis A. 1542, in cujus editionis infcriptione legitur: emendatum eß ditigentiffime, ut/ nova editio non facile defideretar, EF vetns iamen bie agnet* fcatur EFc. Quem laborem ita in bonis habuit Paulus III. P. R. ut Ifidorum, hucnsqne Abbatem Cafinatem, infula Fulginéhft, A. 1J47. donaret. Verum, labor ifte non multo poflea in Indice prohilit, Trident% Pii IV. au- r cloritate A editi, rejiciebatur, his v er bis; Ex Bi* bliis Ißdori Clarii Brix. prologits EF prolcgomena pvetcidan* tur; ejus v ero textum, exißimet.. VI. De ejusmodi Vulgstce Verfionis editlonum tam inconftantia, quam varietate, Concilium Trident, Pii IV. P. R. aucloritate A convocatum, multum confuluit, decrevitque, exvulgata illa, vanis lechonibus in pla tes nemo textum vu/gata edrtioms ejje qiiodanmiodo difira&a, ^verba Sixti V. in Bulla,; unam producere correctam atque conftantem, ena:, vi concilii & Pontificisaucloritatis, utrum divino forfan concjnnaretur aitiatu, nec ne, lola authentica celcbraietur. Hoc yero

13 # ) i3 ( V*ero inftiiutnm non prins potuit abfolvi, quam tem pore Sixti V, P R. qui piurium Doctorum iubiidip, fuam infallibilern tandem edidit Verfionem, A. 1590, 3 tom- in foi. Et hane, in Vaticana typogr. exprelläm editionem, pronunciat ilie jpontifex eile eam, qua; vi Coneiiii Trid. jara indubitata & authentica erat. Quod indicat atque jubet in Bulla, ita: eam vulgatam faeree, tam vet. quam N. Tefl. pagince Lat. editionem, quce pro authcntica a Concilio Trid. recepta efly fine iilia dubitatione^aut controverfia cenfendam ejje hane ipfam, quam nunc, prout optime fieri potuit emendatam- - evulgdmus, decernentes, eam - - generalis Coneiiii Trid, decreto, mmc demum etiam Apoflolica nobis a Domino tradita auchritate comprobatam, pro vera, legitima, authentica Ef indubitata - - recipienda?n Ef tenendam effe. Hinc de cetero addit indi* citque indignationem omnipotentis Dei Ed interdicfnm ingreffus ecclefiee, tum excommuniedtionem cuique, qui z/z/- nimam pdrticulam mntave, adderc, vel detrahere prcefumferit editioni lua; jamjam edita;, &, ab hac prseterea editione quce dtärep&venu nullamfidem millamque aueioritateni habitura, decrevit. Sic ecclefia Di vinas literas in idiomate Lat. conflantes ac in iubitatas,decreto ConcLiiTrid. & au^oritate Pontit. authenticas, quin etiam excomrnu* nicatione inftruftas & munitas, habebat. Sed tota aucloritas Papalis impedire non potuit, quin ea etiam etiltio, quam legitima & authentica a Sixto eilet reliaa, poft biennium folum, fe u A. ^92. a C emente VIii» improbaretur St permultis in locis conigeretur, ut fententias perfpiciamus &c verba, qnae in C-ementina editione leguntur, in Sixtina autem abfunt, & contra. Alter alteri contradicit, in numens non conveniunt, verbo: fupra bis millia locorum differunt. Conf. Tbom TameC Bellum Papale, concord. difcors Sixti V. &C em. yiu. circa Hieron, edit. Et Prolp. Marchand, in Hi h B 3 Biol. /

14 # ) *4 '( Bibi. SIxti V. Hane vero fuam editionem Clemens etiam ad Concilii Trid. pratcriptum authent. effe contendebat, Sc evulgabat. Sed, ne Papali noceret infallibilitati, cauffam Sixtina* editionis emendandx, ejus efle errata typogr. interpofuit. Eamque ob cauflatii Sixti nomen in edkionis fuae infcriptione retinere decrevit. De cetero obfervamus, & Sixtinam Sc Clementinam edi tionem ad concilii Trid. decretum efle adornatamj unde nobis non poflunt admirationi non efle Patres Con cilii Trid. qui tam acri videndi fenfu polluerint, tarnque fumma poteftatc prsediti fuerint, ut duas f. Codicis Verfiones, quam pugnantes, deelarare potuerint authenticas & indubitatas, 6c, quod pluris efl, ante, plus quadraginta annis, quam exftiterunt; nifi cum D. Carpz. dicamus: Geminam fan&a fedis, forte piam, hic deprehendis fraudem. Prarcipuat hujus Verfionis editiones ordine enumerantur in Pratel. Mag.Do:entis, Sam* Joh. Alnandri Biblioth. Theologie., VII. Vulgatam excipit Verfio Lat. SanSiis Pagnini, Lucenfis,qui ordinis Pratdicatorii Concionator Apoflolicus 6c pratflantiffima eruditipne linguarumque Orient, cognitione prxditus erat. Ille quidem veterem Verfionem Lat. videns variis laborare natvis, Hieronymianam quoque multnm labefaåari, primus, pofl: Hieronymum, S. Literas in idioma Lat. antequam Verfio Vulgata authentix nomine dccoraretur,hortatu Sc fumtu Leonis X,redegit, ac in forma 4 edidita Hane Verfionem, cujus vetus folum Inflrum. XXV annis lucubravit, ad textum, quoad fieri potuit, Heb rat 11m tam preffe concinnavit, ad verbaque ita adh^refeit, ut barbarifmorum ßepe obfeuritatisque vitium vitare vix potuerit, quod o- mnino quibusdam haud benignioris judhi anfam fcrendi pratbuit. Quorum multa in hane Verfionem in-

15 v / I < ) jy f # ve&us c fl Richard. Sim. inique feredicens: quare ineptum plane contentiofum, ut olim Aquila, Interpretern fe oftenaäeo barbare loquitur. Difquis. crit. c. XXII. p. 18 3* Et Gilbert. Genebrardus pr«f. in opp. orig. de eadem verf nimis amlitiofßy nimis curiofa, uimis Grammat, niminm Rabbinicarum minut* cemula, quceque reccntium prceception. fub* tilitate, noxavi finceritati o fententiarum, éf rerum fcepiuscule afferat. Concedimus quidem, attamen laborem ejus nequaquam fuggillamus, eum non femper vocum proprietatem ac fenlum ad unguem obfervafle, quam diligens in hoc unum ft uduerit, ut Gen. II. 24. Jdcirco derelinquet unusquisque patrem fuum &c. pro dérelinqitet vir patrem fuum. c. IX. 6. effundens finguinem hominis QltO, in hominefangids ejus effundetur^ pro per hominem. PC XVI, 4- onnsy nv multiplicentur dolores eorum, qua? Montahus ita cmendavit: multiplicentur idola eorum - Multi tarnen hane Verfionem magna laude extollunt, ut Franzius, Huetius, Buxtorffius&, pr«ceteris,polus (Matth.) inpraef. fynoj). crit«r^erfionem^ inquit, hane maxime lite~ ralem cum cwimode fieri potuerit, fidam, fingnlarijudicio atque peritid concinnatam, docli fere omnes conjentiunt. Varix hujus Verfionis in lucem emiffae funt editiones, ut ea, qua? cum argumentis capitum & locorum concordantiis inftru&a Colonia? edebatur, A & Lugduni A, 1542 ambse in fol. Morte vero Pagnino ex(tin lo A eam iterum Robert. Stephanus una cum Verfione Vulgata & annotationibus Vatabli 2. voluminibus in fol. typis imprimendam curavit Parifiis, A Deinde in columnas ita collocata ert-, ut Verfio Vulgata, Pagnini, Latina T< v o & Latin«Paraph. Chaldaic«, fe invicbm excipiant: Et hxcce Biblia adornata funt atque edita Antwerpia?, A. idi6. 3. vol. in fol. Ha?c vero Pagnini Verfio, qua? has iriter ita difponebatur, ejus fuit, tefte D. Carpzovio, prima, quam & Joh. Leusdenius re-

16 ) 16 ( * reliqnis fequentibiis longe prxferencfam efle contendit. PbiloL Ktbr. Diitert, XXXV Interjecto deinde tempore, P^gnini Verfionem, nunc laudacam, culpatam nunc fub limara revöcavit e- mendavitque Arias Montanus, & recognitam edidit primum Antvverpix, A. 1572, poflea una cum textu Hebr. in Burgo Aracenenfi in Hifpania A. Eam Arias fic emendavit, ut inta&am., quoad fieri potuit, retinuerit. I ta quidem, ut fua in contextu, Pag ni ni autem verba in margine collocaret. Verfionem de cetero textui Hebr. interlineavit, ut cuique3etiam tironibus facilius eslet textum Hebr. de verbo ad verbum exponere. Höc vero perquam Jaudandum ejus inftitutum, multis difplicuit. Étenim textui cum adeo inharierit, ut verbum de verbo efferret, non potuit magnam parere perfpicuitatem, quod ejus obtredatores reprehendere neque omiferunt. Ut Bonfrer. prarioqu. in tot. Script. S. c. XVIII, de Montano'. qui cum de verbo ad verbum reddens > mmium fubinde verbis infiftit, A ipjas etia?n verborum etymologias fe&atur, fuam Herjionem corrupit - - ut verba inufitata, maudita, quce Lat.Aures non ferant, nobis obtruder et, vocum fignificationes loeis minus convenientesfubflitueret, miras obfeuritates pareret. Sed infojentius de eo Richärdus Sim. Hi t. crit. V. T. L. II. c. XX. dicit: vere Ar acute de ipfius-corre&ionibus dislnm : quot coirebiones j tet corruptiones. Nedum enim vitia cafligavit, qua hinuntera era?it, prcrfum anxit. Habet itaque Mon tanas obrredtatores, fed habet etiam defenfores, quorum prtecipuum de eo benignius loquentem Pet. Dan. Huetium de dar. interp. L. II. c. III. p nominemus licet. I.oca vero plurima, quibus fe inter hx differant Verfiönes, perfpicere poüümus in D. Carpz. crit. S. c, VII. p. 727.

17 # ) i? ( f. VIII. Jam ordiiie in defcriptionem venit Lat. S, Codicls > Verbo Schaß. Müpßeri Ingeihemio Palatini, Reform, qui ob multam diligentiam in linguashebr.inflauratione inter Germanos, eorum Efdras' Straboque a Melch. Adamo appellatur. Erat ille Germanorum primus, qui Biblia Hebr. in iaioma Lat. convertiu Primus, qui Verfionem Vulgatam rejecit. Primus, qui textum obfervationibüs illuflräre adortus efi, vide Mag. Docentis Alnand. Biblioth. Theo! P. II. Verfionem füam örirmi induftria & perfpicuitatead primurn Exemplar ar&iftime,quoad licuit, concinnatam, feu, ut iple dielt, talem editionem, quee per omniq Helraifmo ejjet conformte, edidit Bafile^, A Ita quidem Hebraifmos non (ecb.tuseff, ut ejus Verfio Chriftianis auribus proifusdit horrori, ut garriunfobtreflatores. Etenim fac ita éfle, quod ea ab omni parte non purte fit Latinitatis, Hebraifmo tarnen ut plurimumrefpondet. Ubi vero idiotifinof verbum de verbo nonpotuit convertere, aut perfpieuitatis plus deüderari vidit, di&ionem quandam obfeurioris fententix, explicationis ergo, per parenthefin quafi adjecit. E. gr. F.fai. I.III. 3. DeJpeBus eß a derivat,us ah hominihns: homo eß doloribus {plenus L"3 qui expertus eß inßvmitatem: ßj" quisque erat quaß ahfcondens fadem ab eo: L"5c. adeo ut ejus Ver'ionem evident i ltimam habendam eile, multi haud negent boni. Nam, acute coliegit Munfterus, (enfurn pereipi non pofle, nifi pxer verba, in Sacris autem lit. nullum verbum, nec Jota unnm fruflra efle impofitum, quod feire necefle non habemus, ideoq'ue ejusmodi verba, qu^ fenfum, ut perfpieuus fiat, propius exprimere poffunt, adbibenda eile, exiftimavit. ' Verbo: ienfjs proprietatem magis, quam Latinitatis puritätem adamavit Quando v. gr. per compofitionem vocum, puro quidem dicendl generihaud congruentem, dicit C ßeri

18 # ) 18 ( # berbificare, pro herbam producere, reptificare, pro reptile multipiicare. Plura videri poffunt in D. Carpz. crit. S. 1. c. Enimvero, quantum cura:, laboris a<rdiligentia?in hocoperecollocaverit Münfterus, id tamen non omnes, pro morefolitoj sequi bonique coniuluerurtt. Sic de eo inique loquitar Sixtus Sene nf. Hvretici cujusdam non habens meminifle, probatas Latinitätis negleftum coarguit: Miinfter^ inquit, uhique horridus, fenticofué of ajper., ufqiie adeo Hebraici fermoms borrorem fscutus efl, &c. Biblioth. Sa nå. L. VIII, de tranfl Ser. S. haeref XIII. Hsc vero refcilit D. Carpzov. addens Mimjleri Vcrfionem nitidiorem purioremque midtis in locis ejje Vidgata, E?5, tibi pu.- ritatem lingitee»eg/igit fonticas enm caufjas habw(]i\ C: it. S 1. c. Quod Rich. Simon, etiam affirmat: Miror in quit, Sixtnm, qui Cajetanum, Pagninum, Oleaflr. Er a- iios landet, qui in fuis S. contextns Verfiombus longe ma-' jorem barbariem in Lat. fermone, quam Münfterus} affe- Baverint. Difqu. Crit. c. XXIII. Et in HifL Grit L. II, c. XXI. Nec proprium quarumque vocum in fe fignificationem jolum attendit, fed Ef verum f locorum circumftantias expendit. Vtut pariter ftylus ejus baud exaele purus effjnil habet tamen, quod barbarum adeo videri queat. Imma o* tnnium interpret. Proteft. exaclijjimus ac fidiffimus, meri-' to babendus. Hane fuam Verlioném, multis in locis e- mendatam rurfus edidit, A & 1*46; fed extre* mum vita? fpiritum efflavit A. 1552, anno tctatis 63.. IX. Hane fubfequitiirxat Biblior. Interpretatio, qua; a Leone Juda, V. D. Minift. feu, quemadmodum in prxfat. appeilatur, Epifcopo Tigur. qua rnaxirnam partem Veteris Tefl. eft inftituta, & Tigurina aloco,ubieiucubraretur, vnlgo nuncupatur. Hie, in fua trarislatione, non tam verbis adhaerere, quam fenfum purum petfpicuumque potius adhibere, quin etiam fermonis Lat, puritatem

19 $ ) i* ( # tem feclari, Tibi propofueraf. Quse vero in contextu brevia forfan yicj^bantur, ac haud evidentia promde perfpici^bantur, apta quadam orationé illuftravit, quo factum ed, ut paraphraden potius,quam interpretem eurn appellen* multi. Hinc evenif, ut a nativo vocum fxpe fignificatu, tam orationis ornatus venditandi, quam fermonis puritatis ergo, recedat, quando v. gr per ßudia effert, quae, vi vocis, opera, abiones, fignificant. Ut Jer. XXIJI. liéicce ego vi/itabo juper vos 5p malitiam ftudiorum vefir. cap. XXV. 5. Revertifninipqudfo, pjuisque a via fan mala, Ef a malis ßitdiis veflris. Vocabulum unum circurtilocutione quadam fuperflus fxpe convertit, utc«xxiii. 27. OWnn quorwnconfilium buc tendit. Idem vpcabumm nunc ilio, nunc hoc, fignificatu prorfus, alio exponit v. gr. WJP concurfant reges terrae^ at Pf V. 6 idem vocabtitum redlius Vertit per non ro/zfiftent coram ocidis tnis infanid Quid? quod, eum non adeo latinis acribus verba umquam accommodafie, ut aeque hebraifmos, ac alii interpretes, non retinuerit, deprehendimus, ut Jerem, XXIII. 14. Apad Prophetas quo» que pjev\(aum vidi hovrenda quqpiie Ef teira: adulteria enim committuntp Ef wcedunt in inendacio. Mai. II. Q. faciesque rcapitis, qua? parum omni 110 habent perfpicuitatis. Vi de jcarpz. Crit. S. c. VII. p Hane Verfionem Geriebrad. in Chronogr. L, IV & pryf. plus judo quidem adgreditur variorumque accufat nxvorum. Benignius vero de ea Judicium fert Rich. Simon, quando enunciat: minus quidem proprie voees Hebr. reddidit Leo Judä, quam Sebafi Münßerus, (ed'editionem [uam Latinis auribus aeeomodavit, qued a Miinflero precftitum non efl Efc. conf. Matth.Polus in prarfat. Synop. Crit. Opere hoc ad finem nondum perdu3:o,diem obiit Leofupremum. Sed ante vitac finem quatriduo laborem fuum Theol.ProfiTheod. Bibli andro perficiendum copnmendavit.novumautemtefl. C 2 non

20 $ ) 20 ( # sion coftvertebatur, fed Defiderii Erafmi Verfio fufclpiebatur ac moderabatur a GraccacL. Prof. Pet. Cholin 5c Paftore Gualtero; quin etiam a Peilicano, qui univerfum opus indefefio ftudio recognovit ac moderavit. Bi bi ia hxcce in lucem prodiere Tiguri, A/1543, in fol. quae Robert, Stephanus, inter columnas una cum Verftone Vulgata difpofita, atque etiam nomine Watabli, cujus ea annotationibus iüu&ravit, Fnfignita edidit, A. 154?, Farifiis in g:vo. x. Etiamfi de Verfirone Sebadtani Caftetticmis Biblica ejusqiie Latinitate Difiertatio, fub meo Pra?fide, A.»759 fit ventiiata, tarnen de ea etianny pro % inftituti ratione, qusedam dicenda redan t Cadeliio, Chateilfon,. natione Gallus, leu, ut arroganter Cadalio quondam nominari am a vi e, dum juvenis adbuc eilet, ad Calvini a- micitiam accefltt, cujusque cura Scholas Genevenii praeficiebatur, fed, ob, Abfoluti Decreti negationem, & Cal vin! & Bezsc gratiam amifit. Genevaf vero (ponte reü- &a, Gvxcx L. Profefioris muneri poftea Bafsleas admotus, Biblia Lat. amultis, fumma quidem diligentia concinnata, at oratione ftepe afpera, inconcinna & barbara vidit,-s. literas Latine reddere, & quidem fufb profluentique fermonis generc decorare, inftituit. Hoc autemftudio eoprogreffus eft, ut a primi Exemplaris fenfu baud partim defleflerct; quod Critici cafligarunt inimicique. De ejus collaudando laborc minime perperam judicare conamur, interim negare non poflumus, a nafivo vqcabuli eum dechnare fenfu, quando v. gr.ef LXIIT. J.jnPIflV31 ^ffert per vittoriofum. Quid?-quod diflinctionem coramatum, immerito, negligere folet, cum ex duobus cqmponit unum: v. gr. 1. Sam. I ex cujus pofterioris rurfus poftremo hemiftichiö & primo capi tis II«commate unum contrahit, ita; tum ille ibi jfovam./ (pro

21 & ) 21 ( # (pro Jehovam dicit) adovavit. Et Anna bis verlis feppli-*, cavit. C. II. ad corama 7. priora cörnmat.is. verba adornat. Hincf eo different& proceßit, ut poiterius commatis' 14. in Hebr' hemiftichiirrn integrum comraa ig. &- pud Caflellion. conftituat. Ejusmodi & alra in hac Veriiöne obfervat D. Carpz L c. p {. Habe Verfio primum lucem vidit Baiiiea*, A. 1551, in fol deinde 1554, 1556, 1573, Qö<e editio, tamquara a Caßellione ipfo recognita, optima cenfetur. Denique Å. 1697, 1699, 173 g. Én imvero mukös fibi hoc opere Cafteliiq conciiiavit inimicos & cavillafores, qui Ciceronianairg Catullianam, Ttbüllianam proclamarunt ejus Verfionem, imrno Caftellionem Paraphraften potius, quam Interpre tern, qui etiam Iongius non foium a fundamento difeesferit, veram etiam omni verborum ienöcinio atque muliercularum voeibus & adcvißbus ufus fuerit. mis funt Calvinus, Theod. Beza, Sixtus Senenf. Qui inpri- prte cteteris, e noftris Chriftian. Korthokus I. c. c. XV p 269. qui eam fevere cadigan Quis, inquit, in Sacro- SanSli Cnntici interpretations diminuta illa, molliterque finnula vocabula, fiororculam, amiculam, columbutam, ccrcit- Inm i vuliieuhim, cerviculam, capituhim, ocelhtlos, manimulas, buiusqüe farince plnra, elegia Tibußiana, anam divina ode digniora, aequo jerat anwio? quis pro Eaptßa, (imilibusque Tbeo/og. rebus confiecratis voeibusr Johannem Lotorem, cj3 id genus alias profanas novitates - fine uljd necefßtate Rhpatiatur obtrudil Et Beza: Etß enini Cbrißiana religio fita non eß in literis jyuabis, tarnen' ne mo non videt, quantopere ad verum Cognitionen1 interßt quid qiiibus dicatur: adeo ut midtét gravi(jdnis de rebus contraverfue'fiepe unius vocabuli explicatione dirimantur Ad quod accommodate dicit Kortholt. Amion error eß in expri~ mendis rebus divinisi quas fiermo decet Majgflaticus, taii verbomni uti Unocinio\ Men columbula 5 ofienck mihi timm C3 vulti-

22 ) 2i ( # vulticuhimt fac tit vnculiwi. Nom babts venuftulam \ r vulticulum babes Jepidulum. Si noftrarn dicamus lententiam, Riveti de hac Verlione aflentimur eftatö: fi quis ea, inquir, cum judicio utatur, in mmnuüis adjumento ejje po(je largitur, nec plane in omnibus con*. temnendam. Hag. ad Script, S. c, XII XI. / Huic fuccedit Verfio lmmanuelis Tremcllii, fen, ut rectius auditj Tremellio - Jfimiana, Erat ilie Tremellius patre Judseonatus, Ferraris in Italia, ad fidem ve* ro Chriftianam per Petrum Martyr. Pontificiam Verrpillium adjutus, primum, inde Reformatam religionem asfumfit. Varias poft fedum Profeflbr yifillitudirtes lingul Hebr. Heidelberg creatur, ubi Vetus Inflrumentum. ex Hebrteo in Latinum ferrooncm transferre adgreditur, A Ad quam magni momenti rem bene perficiendam, Focium iibi Celeberrimum Refbrmatat Ecclefias Theolog. Francifcum Junium,BituricemGal. cui locererat, jullufriderici III. Ele&oris Palat. A. 1573, adjunxité In eo Celeberrimi Hoßores, ut translationem luam non textui Hebr. foium preflam, verum ctiarrr perfpicuam, puroque dicendi genere adornatam, omnes induflrias nervös una contenderunt. audiamtuavi Prima eorum annotation!- bus illuftrata editio, utriusque auctoris nomine diftin- &a, per partes in lucem prodiimn fol. Francofurti ad Moen. Nimirum Pars I. Pentateuchum, A P. II Libros Hiftor. A P. III. Poéticos, & P. IV. Propheticos exhibens, A Poflquam autem Tremellius, Heidelberga etiam relicbt, e vita exceflit in Gallia, A translationem hane denuo recudendam Iunlus recognovit, permultisque in locis partim addendo, par tim detrahendo, in fingulis fere impreffionihus correxit, ita ut] "tefte Bootio in indice auch qui citant. in animadv. S. tandem Magna mutatio fatta fit, ut po-

23 # ) 23 ( # poftrema Jiinii editio a prima <P? commimi innttmeris in locis plurimum variei. Id omni no haud parum dilplicuit Fabricio, Lud v. Ell. du Pin, Andr. Riveto, Petr. Dan. Huetio, Epifcopio, Simonio, Rambachio &c. Qui uno eonlentiunt ore, auftores ingenio plus jufto ufos fuiile, fuisque commentis quaedam, ad féhfunn exprmiendum addidi(le;textnique nimis audafter inferuifie, quxibi non leguntur. Quod etiam aftentitur Job. Lxtus, Comp. Hift. upiv. period- Germ. c. 35. Seft. IL art. IL dum inter a- lia de Junio in fpecie dicit:' Francifcus J-unius pofl Tremellii fere feptmgendrii obitum eandem editionem in opere aueno plus jufto ingeniofus, recenfuit,, additis multis, auttiorcm potms quam meliorem reddidit, Confr. Leon Ma rius proem, in fcript. S. feft. IV. q 6 p 67? & Chriftianum Korthoit. 1. c. de eodem vi ro dicentem: JSiam eßo, fit hcfc genuina hcorum iftorimi Jententiai aliud tarnen eft^translatovem agere, aliud commcnta torem. Hxcce vera efte fatis probat D. Carpzovius in Cric. S. 1 c.quando Verfionemillam, pras cxteris nxvis, textui omnino plufa inferere obfiervat. E» gr. Nehem. VIIL 9. ubi ita: exponendo fenfuni dabant intelligentiamper Scripturam ipfum, qux poft rema vocabuia omnino a fontibus åblunt. Jerem. L 12. ut cito amygdalus floret^ incubiturus fum in verbum meum; ubi priora verba fruftra quxrimus in Hebr. Gen. XLIX. 7. difpertio eos per jf-äbacobi, difpergo eos per Ifraclisppfieros, cum tarnen nulla pofteriorum mentio fit in textu authentico. C. L. 23. etiam filii maciris filii menafchis nati fnnt, educatifuper genua Jofephi, ubi educarionem textas Hebr. rurfus igaorat. Cum de cetero, hxc translatio nil nifivetus luftrum, compleftatur, huic itaque,. ut integra completaqué1 ré iderentur Bibda, addita illa Novi foederis, quam Theodoras ELza ex Grxco i- diomate in Latinum Gonvertit, translatio. Auftores ipfi quidem ex jdiomate Syriaco in Latinum converterunt eft

24 & ) u ( $ runt Novi Tnftrum, translationem, qua?, infra nominanda, una cum illa Beza? in editiönibüs in föl. aciornatis contineturj quarum omnium commendatillima reputatur, qua? impreoa eft Hannau, A Earum vero, quas in g:vo condnftata? funt pere'egantes putentur, qua? prodierunt Tiguri, A. 1708,Hannovers, A Vid. laudati Mae. Ainandri Bibiioth. Theol. 1. c. $. Xih Hane excipit Latina utriusque Foederis Verfio, quam Sebaßiamis Schmidiiis elucubratus eft. Natus ille erat a Pra?- ceptoré quodam Scholaftico Argentina, A. 1617, ubi poftea Theol. Profedor cohftituitur. Vir praeclara eruaitio ne, -& in ftudlis literarum oriental, liberåliter verfatus, /'in Theologia Exeget. non lolum, omnium confenfu, mafcule iaboravit, verum etiam S. Litetas utriusque InlErumenti in fermonem Latinum, omnibus fepolitis aliis translatiohibus, convertere - adgrellus eft. Videns enim Vir, Latinas in lucem dudum emiflas translätiones adeo non preile ad primum Exemplar efle inftitutas, ut potius ad cujtiscunque autoris religionem fepe fuerint aecommodata?, novara ad textnm authenticum,-qua fieri potuit fide & induftria, preßiorem ac evidentioreni concinnare iriftituit. Scilicet, ut fontes, qui idiotifmis conflant baud paucis, fimpliri, qüantum utriusque lermonis genius concederet, dicendi genere exprimere, maxime nitebatur. Interim ejusmödi tam finrio transferendi genere, v-erbum nempe de verbo redden do, <fieri non potuit, quin ubique locorum htina^ aures fuaves perraulcefe pétuérit, quando v. gr. cum verbo finito conflruit infihitivurrf, ut Gen. II, 17. moriendo morieris C. XXXI. 30j quod fi iitiquc qheundo abivifti, eo quod deßdernndo defideravevis domum patris tui. Vel quando univeiti populi numerum indicat per itfquz ad unumi ut Num. XIV- 15. occideris auumpopuhim hunc ns- ' ujqué - ' ' v d - /v '... <- ' ' / I

25 - dem ) 2J ( # que ad virum unum Gca. XXXI. 29. Cave tibi a loquendo cum jfacobo, a bono usque ad malum. &c. vel quanclo eavocabula fecundum Hebrxum iterare fölet, quar, pronomine relativo, aut alio orationis genere, magis Latine dici poterant, ut, v. gr. Num. XXIII. 1. cedifica. mihi bicfeptem altaria, para mihi hicfeptémjuvencos f feptem arietes, de quibus ita Vuigata: cedifica mihi hicfeptem ar as, & para totidem vitulos, ejusdedsque immeri arietes. Prteterea nofter, fontibus prelle inbasrere non tantum, verum ctiam, ut legentibus, quod fub intelligentian! cadit, traderet, puram pcrlpicuamque omnino exhibere translationem, ftuduit: eo faspe modo, ut cum in textu authentico vocabulum quoddam evidentioris lententia: grada, ex prjeqcdentibus repetead«.m, defideratur, aut res ipfa pianiorem poftulat interpretationern, tunc illud ipfum, aliis literis diffcinctum, per parenthefin a- liquando fupplecerit: ut, v. gr. Genf III. 22. Dixit Jehava Dens (ap.ud fe) ecce, bomo fnit ficut iinus ex nobis (perfonis divinis,)jciendo bonum ef malum, (Sc tarnen peccavit; nunc ergo, nc - * - & comedat, vivat in <ßternum, (emitiamus eum e horto). Harc 5c limdia tcflantur, quanta cura textui authentico transterendo inhaeferit^nofler A teamen, omnia ita ad unguern quafi peiiequendo, non potuit fibiquorundam, quicum babarieiobfeuritatisque accufarunt, cenfuram graviorem nonattrahere. Qua de re C S. Schurzfleifchius eum criminatur in Epift arcan. ad Wagen feil. Benignius vero de ejus Verfione dicit D. Joh. Hcnr. Michaelis in corol. VII. difp. de accent. Hebr. quarido eam omnium Verfionum adeuratifßmam declarat, addens quidem: ex accuratiore fontium cognitione <df doclrina preefertim accentuationis, perfeclicrem reddi paffe. Quod paritpr ac alia in hac Verfione obfervanda D. Garpz. 1 c.. III. modelte comprobat. Hinc non pofliimus ingen ue non fateri, Celeberrimum Virum

26 (& #)»6 diligentia, fiele & eruditione, immo laude in re maximi mdmentl eile veriatum. Quid/quodfuum omnino non prteeipitavit laborem, fed diutino S. Literarum ferutinio quotidie recognovit, quoad, quadraginta pofl annorum Ipatium, elueubratum ac perpolitum in lucem emitteret Argentina, A. 1696, eodemque anno ante confummatam operis impreffionem natural fatisfecit, anno astatis 79, Altera editio in eadem typographia reeudebatur, A. 1708, utraque in 4x0. Alias poflea prodierunt editiones, qua? ad alteram pagin. textum Hebr.ad alteram vero Latinum habent. f. XiH.. His ingenii, quo fieri potuit, modulo expofitis, translatiönes Lätinas ex variis fermonibus, vel in omnes ntriusque Foederis libros, vel in altem tram partern ex'hibitasj leviöri penicillo indicare ;uvabit. Leviori, inquam, ut earum omnium verbofam tradere expofitioliem, non permittunt chärtulac, quin etiam translatiönes fupraperftridje nobis fü'ffjc&re poffunt. Ex/Z/Acommemoramus Biblia Lat. mfer. ex Grasco idiomate converfa? opera Guilleimi Canteri edita circa med. lec. XVI. qui e vita dilceitit Leovardi,r, Å. 157p Deindej3ilÉia LaE ex Coptico (ermone, translata a Guilieimo Bonjour.- Bi blia denique Lat. ex Grarco ad verbum exprella per Do lores Compiutenles. vid. Biblia Polyglotta A T517. De his dicit Huetuis de dar. interp p. 1 n, Hr/c bibliorutn converßom profe 9o mbh diligentius, 'cj Groeco exemplari confonum metgis fingt poteß. Duo infuper exemplaria Mfer. quorum unum ex Arabico, alterutp ex Syriaco 1 ermone in Latinum convertit Sergius Rifiüs Arch, lepifcop. D;nnafeen. in Bibliothecä Vaticana Roma? confervantur. Hxo vero exempl'aria paueos tarnen continere libros" Leo AUatius teftatur in apib. urb. p Ex His vero in medium, proferimus 1:0, quas Veteris Inftru-

27 # ) 27 ( # ' Arumenti libros complefhmtut, & quidem VcrAonera Mfcr. quam ex Hebrseo in Latinum Sermonem exhibuit Adamus Efton. Eam in de, quam Thomas de Vio Car dinal is Cajetan ex Hebr. idiomate in Lat. non ulterius licet, quam ade. III. Efaise Proph. non lpfe quidem e!ueubravit, Ted, duorum Magiftrorum ope, quorum al ter erat ChriAianus, alter judreus. Cum vero ipfe, Hebr. linguas ignarus, perfedtam & omnibus modis äbfolutam adequi non potuerit Verfionena, dixit, omnes dißiones Hebr. effe cequivocas, Eam infuper, quam, maximam qua Vet. Foederis p^rtem, ex Syriaco in Latinum fermonem tranaulit Gabriel Sionita. Tandem eam, quam Thomas Malvenda ad Ezechielen! Proph. ex Hebr. in Lat. cpnvertit de verbo ad verbum, & cum commentariis edidit Lug&ni, A. 1650, V. -vol. in Fol. 2:0, qüse Novi Foecjeris libros exhibent, translationes Latinas comiiiemoramusy & quidem Verhonem Micr Novi Foed. ex Grsco idiomate in Lat. diügentififime adornatam a Simo ne Jatumeo, qui quidem plus verba, quam fententias s curavit. Ciaruit A Idem Foedns ex Graeco in La tinum fermonem a Job. Balliva translatum ehe perhibetur. Idem quoque transtulit-ex'graxo idiomat-e in Lat. Janotius Manetus, qui obiit, A, 1450* Idem etiam ex ZEthiopico in fermonem Lat. conveptit Dudleius Loftufius, J. V. D. Du-bli nienßj», A Leinde Novura Inftrum. ex Grarco idiomate in Lat. transtulitjfxe* fiderius Erafmus Rorerod Theolog. Summa licet Ade o6ncinnata efet ejus Verfio, mültis tarnen difplicuit; ut imprimis xmart. Lorpio. qui conteaderat non deferendain effc Vcrfioneni (Vulgatam,) tot concuiis adprobatam. EtRicfu Simoni, ita dicenti: ejje qu&dam vocabula (in Vulgatajw«lut confeerata, quorum minime Jpernendus ßt ufar* At Dorpio fic refpondit Erafmus: more Vitlgarhim Theolog. fach: qui, quicquid ullo modo in publicum ufum irrepßiy D 2, ecc/b*

28 # ) 2? C & tcclefiaflica fribéerc foknt auctc-ritati. vid. Budd. Ifag. 1. c. Hsec Verfio» quam Buddeus omnium'primam in Latinum fermonem effc adornatam contendjt, prodiit primutn, A emendatior vero notisque illuftratior A Borro ex eodem fennone Latinam Novi Foed. Verlionem, ajiorum quidem Grascae linguie peritomm ope, inftituit Thomas de Vio circa A. I 530. Adhaec ejusdem Foederis Lat. Verlionem ex Gennanico Fennone fidiffime adornavit B. D. Mart. Lutherus, ac edidit Wittel. A in 8:vo. Poftea idem luftrum. etiam ex Grarco fennone in Lat. convertit Galterus Deteepus Londini, A Notamns etiam Ver lionem Lat. quam Pet. Cholinus & Rudolph. Gualtherus ex Delider. Erafmi Verlione, per niiniam caftigationem, fuam fecerunt, Bibliisque Lat. Tigurinis adjunxerunt, A Prneterea Novum luftrum. Graecum latine reddidit ihilgnis Refonnatorum Theolog". Theodoras Beza, cujus laborem magni seftimamus. Prodiit. haec Verfio cum annotat. A in fol. Idem infuper exceptis epillola II. Petri, II. & III. Johannis, Judae <& Apocalypii., ni agna fane adcuratione Guido Fabricitis Boderian. adjuvantibus fratrenicolao Guido & Frawcifc. Rapheleng. ex Syriaeo ldiomate in Lat. convertit, A De hac Verlione dicit Huet. 1. c. p. 119 Inftgnis intar alias hac interpretatio idque tam diligenti isf exquifita convenientia, ut nihil Jupra* Idem etiam Syriacurn latins reddidit Xmanuel Tremellius tvpisque impreftiim, vide fu nia. XI, edidit A At Tremellium fuam Verlioni, quam Guido Fabricius Boder. e eharacteribus Syriacis in Hebraicas trausfcripferat, fubtraxifte, eiusque inde laborem libi per plagium vindicalfe, contendit Genebrardus in Cbro- Tiol. ad A , qua quidem de re in utramque partem difputstur. Interim easdem Epiftoks Canon, quae Fabricii eciitioni deificinnt, a Tremelliana etiam abefté o b fe rva mus. Tandem, idem ex G ra? c o in Lat. fer monem excuflit Chriftoph. Wellhamerus, A Poftremo, Novum Fcedusex eodem idiomate cum omni laude latine reddidit Erafmus Schmidius, lingulare Wittebergenlis Academke decus. Ejus labor commendatiltnnus, notis ac animadverfionibus illuftratus, una cum textn Graeco, poft auctoris obitum, lucem adfpexit Norknb. A Denique notamus Latinam Novi Ftederis Verlionem, quam David Wilkins, Anglus,' ex iegyptio, vulgo Coptico fennone & quidem ex Manufcriptis Eodleianis concinnavit & inducem emilit Oxonise, A. 1716, in 4:0. Pkrcce mapufcfipta iegyptiaca circa med. See. III. exftitifle, Athanalius pariter, ac Palladius.docent.Has Novi Fcederis Latinas translationes propius infpicere polfumus in Biblioth. S. Jacobi Le Long, <& apud 1 Chriftian. Kortholt.de variis Script. S. edit, c. XV. Tu mihi pax cordi, Tu t&ihi, CHRISTE, quies; pac precor, ut, recolens noctesque diesque, requirat Te Jttta mens unum, cogitet, optet, amet! Barberin. *»«&