Mag. JOHANNE GADOLIN, Chem. Prof, Reg. f Ord. Regg. Acadd.Zf Societt. Scient,

Transkript

1 DISSERTATIO CHEMICA Dl3 SULP HATE ARGILLAE. QUAM Cons. Ampl. Fac. Phil. Recj. Ac. Ab. PR^SIDE Mag. JOHANNE GADOLIN, Chem. Prof, Reg. f Ord. Regg. Acadd.Zf Societt. Scient, FJo/menJis, Dublincnfis, Upfa/ienfis & Gottingen/is, nec non Societ. antebac Med. Chir.Sf Pharmac. Bruxei- JenfiSy Acad, Iwper. Nat. Curios.? Reg. Societ. Oscon, Fenn, Sodali. PRO GRADU PHILOSOPHICO Publica Cenfuva modefte fubjicit ANDREAS HENRICUS WINTER, Wirbuvgenfis. In Auditorio Majori die V Jun. MDCCCV. Hoiis 9» va. confuetis. ABOiE, Typis Frenckellianis.

2

3 KONGL. MAJESTETS TRO MAN HOF-RATTS RADET VID DESS OCH RIKETS, HoGLOFL. ABO HOF-rAtT HOGADLE och WIDTBEROMDE Herr JOHAN BARCK Tillagnas desjk Blad af BESS fidmjukajle tjenare AND.. HENR, WINTER».

4 KAPELLANEN I JOCKAS VALAREVORDIGE och HOGVALLARDE Herr ANDERS WINTER O-CH DYGDADLA FRUN Anna Elisabeth Winter Dotter af framledneprobflen Winter i Kides MINE HULDASTE FORALDRAR! lamoitagen cletta offer af foniig vordnad ocb tackfamhet:-, V fjfom heaning for EDRA va/gerwngar, utan fafom bevis pa den evkansla och tillgijvenhet Jjvarmed jag framhardav till mitt ytterfta ED.ER odmjullydigtle Sou AND, HENR. WINTER

5 DISSERTATIO CHEMICA DE SULPHATE ARGILAE,! " -i. "1 enuit olim Chemicos opinio, quod in -argillis daterefc -*- pingvis fubftantia,.propter quam ductilis & unguinofa appareret terra, fua natura arida. Cum vero, ex inveftigato rterrarum cum acidis habitu, accuratior earundem diverfitatis ; notio acquireretur, & inprimis cum per induftriam HellOti, Pottii, Gellerti, Macque-ri, 'Margguafii, Bergmanni aliorumque innotefceret, quod ex omnibus argillis per acidum fulphuricum extrahi posftt terra fibi femper fimilis, quae alumini formando inferviat, qussque pnecipuis gaudeat characleribtra argillacei generis, hanc quoque inter fimplices terras numeraverunt plurimi, eidemque nomen argiuce purce dederunt. Alii eam aluminam nominare amant, ne duplici fenfu vocem argillae fumere oporteat. Salem ex hacce terra &a- -cido fulphurico compofitum fulphatem aluminx vel fulphatem argijics, fecundum regulas nov_e nomenclatur-e xhemicae, ap- "pellant. Hunc falem initio non.potuerunt ab alumine vulgari difcernere, quamvis perfpicerent veras plerumque non obtineri A cry«

6 2 De fulphate argiuce. cryftallos aluminis, ex argiila per acidum fulphuricum foluta; Obfervaverunt vero rem, egregie fuccedere, cum folutioni ad. deretur potaffa aut ammoniaca, quibus nihil aliud effici exiftimaverunt, quam ut ab inquinamsntis corporum peregrinorum purgaretur falis folutio. Sed: detexit jam Scheele, quod fuis experimentis abunde confirmaverunt recentiores, evidentisftmeque demonftraverunt Chaptal & Vauquelin,, ad a- lumen vcrum conftituendum. illa alcalia effe abfolute ncceffariaj proptereaque alumen efle falem triplicem vel quadruplicem, cum fulphate argillae iimplici neutiquam. confundendum. Accuratius itaque recentiore a vo.examina.a. funt proprietates fulphatis argillye, quas cum. breviter percenfere animus jam iit, rogamus B. Lectorem de fav.ente conatus: noftri. interpretatione_. s. n:. Priftinorumu Chemicorum, pervolventes fcripta, inveni-r mus quosdam, hunc falem. verfaviffe,, atque nonnullas ejus. affe&iones, defcripfiffe, antequam. notionem. ejusdem fatis claram. haberent.. Jam.enim,. plurimos ut taceamus,, qui fubftantiam. gelatinofam, &. ad cryftallinam. formarn fufcipiendum : minims apiam,, nifl. ipfi adderetur alcali, e variis aluminis mineris produci viderint,. Anno 1739 retulit Hellot, fefe ex argilla: pura cum acido. iulphurico-. traftata, obtinuiffe liquorem, qui fapore. diftinfte prodere videbatur alumen. ab a- qua folutum, ex. quo tamen,. p;r evaporationeni: humoris, cryftalios aluminis feparare non potuitj cum. potius fic in maffam mollem butyro. fimilem. & e) Mcm. de L'Acact. R. des Sc. de Paris 1.252) informem. redigeretur -a\ Pau.-.

7 .De fulphate argiuce.. 3 Paullo poft experimentum commemoravit GeOffroy junior^ quo folutionem aluminis cum fcrro coetam turbari & copiara fubftantice terreae demittere viderat. Abluta hac -terra per a- quam, invenit fuperficiem.liquoris miculis feleniticis obtegi, quod ipfi documentum effe videbafur gypii fub operatione produtti, iive terra; aluminis in calcem mutatae: ied ex eodem argumento probabiie effe duxit, quod talcum, amianthus, ceterique lapides in cryftallos,parvas micantes coafti fimili modo nafcantur b). Ex cognita, per recentiorirm indagationes, natura ful- -phatis argillse, patet diverfas hujus fpecies fefe Au&oribus laudatis exhibuiffej & quidem falem Helloti fulphatem fuisfe acidum, cum e contrario fulphatem.fua bafi faturatum, forma quidcm gypfo fimilem natura vero idiverfum, xontemplaretur Geoffroy. Si enim.acidum 'fulphuricum fuper argillam puram, aut terram e folutione a.lumiriis 'per.alcalipraexipitatam deindeque optime eiotam, xoquatur, folvi videtur terra, & prodire fulphas ejus acidus, qui evaporatione in maffam vifcofam f. gelatinse fimilem convertitur, & nonnumquam, fed parce admodum, parvas 4nicantesque profert cryftallos. Difticillime quidem hac via, qua naturam aut formam aliusobtinebitur fal, cum acidum in folutione adhuc a. bundans, vix majorem, vi fimplicis attra&ionis, fufcipere valeat argillse portionem. Quod :fi vero ad ficcitatem evaporet liquor falem folutum tenens, deindeque vi ignis fugetur quod nimium adeft acidi, remanebit fulphas fua terra faturatus, qui formam cryftallorum micanfium facile induit. A 2 Ut- -f) Mem. de I'Acad. de Paris 1744.

8 4 De- fulpfiate argiuce.- Utraque fulphatis argillae fpecies cognofcitur fapore atiftero, fimillimo illi, quem in lingyam excitat alumen vulgare; Qui abuudans fovet acidiifli' humiditatem aeris attrahitj, & tenuitatem, ex affumta fibi aqua, confequitur oleofam. Sulphatis faturati immutata raanet forma Sc ficcitas in viilgarii aeris temperie. Neque tamen hic aquas connubium prorfus refpuit. In humido namque aere collocatus pondere nonnihil augetur, nec difficulter ab aqua fe folvi patitur. Facilius quoque a calida quam a frigida aqua fufcipi deprehenfus eft; folutione enim, vi calorici ad fatietatem aquas perfe&a, fe-* gregari fub refrigeratione vifas funt cryftalli huic fali proprise, fub forma laminarum micantium confpiciiee. Hce" in loco calido conftitutoe aquam cryftallifationis perdunt, fimulque amiffa figura fua &" cohasrentia partiunij in pulverem amorphum convertuntur. Deinde autem adeo fuftinent vehemen=tioris ignis-virn, ut vix in fummo ejus gradu depelli qiieat acidum.. Ab alumine in eo quoque differt uterque horum fiilpha=- um, quod ad pyrophorum cum carbonibus producendum inepti hi fint,. niii materia, quoe carbonium tradit, fufficienteni habeat potaffae copiam, quam- ipfis c.ommunicare posfit. Facrle vero convertuntur iu alumen per admixtam potaflam vel ad~ ditum falcm. quemcuuqne,, qui. potaffam in fe fovet, Ad formam aluminis fufcipiendam, proni quoque nunt, fi cum ammoniaca vel falibus ammoniacalibus jungantur. In omnibus TCBrO hifce caiibus adhibeatur oportet cui'a, ut pneterea m mix"

9 De fulphate argiucs. 5 nffxto adfit fufficiens acidi quantitas, ft defidbretur fal alumini in omnibus fimilis, five fulphas acidus argillae cum akali. Per majorem alcali copiam- fulphati argjlke additam dejicitur fubftantia quas terrse fpeciem fert, ex qua vero. nonnifi poft- diutinam digeftionem cuin abundante alcali ultima acidi veftigia abfumuntur, quo fa&o,- &- eluto per aquam largiter affufam omni inquinamento- falino, refidua habetur ai*gilla pura; Per ammoniacam quidem, quantumvis abundanter admixtam non omnis fejungitur argilla,- cum- feraper in folutiofle adhuc reperiatur aliquid aluminis per ammoniacam produ&i 0«Potaffa pura argillam facile fufcipit &in aqua folubilem reddit, quamobrem,. ne deficiat haec terra, nonnifi parvam., ukra. faturationem acidi, addere oportet potaffasquantitatem, eam^ue aqua dilutanr, Per fodam. facillime fuc» eedit feparatio terrse, quia illa in falem triplicem cum fulpha^ te non coit, abundantius vero admixta eadem quoque argillam valet folvere. A baryta, ftronthiana Vel calce abforbetur acidum fulphuricum, cum Vero fic progignantur fulphates vel plane non Vel difficulter ab aqua folvendi, pura non erit qua. fic* obtinetur argilla. Praeterea, monente Scheele^), hasc peculiarem cum calce fubit unionem, adeo ut, adjefta fufficiente calcis quantitate, obtineatur prdecipitatum ex argilla calci alligata & gypfo eompofttum. Per carbonatem calcis vel magnefiae. itidem. efficitur prascipitatio argiuse, jmmo promptius 0 Chaptai, in Annal. de CKimie T. XXII, p, 2g5» d) KgL Sy, V. A. H. j 77s.

10 6 De fulphate argiuce. Ihanc per xarbonates akalium quam per alcalia pura tjejicl "dacuit KIRWAN 0- Beebmats.asftimavit argillara -pp.ram efilccre "dimidiatn "ponderis par.tem in fulphate argillae faturato/); & -Uchter.afieruit proportionem acidi ad argiil.im in fale faturato effe ut 1000 ad iosi, & iu fulphate acido ut I'ooo ad 525 _ :*). Wenzel vero invenit 2#9 partes acidi fulphurici diluti (ex 2 partibus acidi xoncentrati & 3 partibus aquie compofiti) fufcipere poffe 280 partes terrie aluminis^ quae rtatnen.ab.a- -"cido immunis non fuiffe videtur//)- ;. in. Dudtim compertum fuit, fubftantiam terrae fimilem, quans ex alumine in aqua foluto dejiciunt alcalia, partem acidi fe- cum plcrumque conjunctam habere. Itaque, quemadmodum in ipio aluraine.nihil prreter fulphatem argillae abundante a- xido onuftfum latere exiftimarent, fic prascipitatum illud, in a- qua vix folubile pro fulphate argillae puro, fua terra faturato, habuerunt. *Cum vero deinde innotefceret, falem duplicem faturatum longe facilius,ab aqua folvi poffe, probabile fuit, partem akalinam prasterea,'in pulvere praecipitato occul, tari. Et hanc quidem fenteiitiam xonfirmavit "Vausuelin qui non modo oftendit infolubilem fere evadere fulphatem argillae faturatum, quam primum xura exigua potaffae vel ammo- e) Zerlegnng der MineraLWaffer, p. 99. fqq. J) Opufc. Vol. IV. p g) N. Gegenft. d. Chymie, IV. St. p. ioi. h) Von der Verwandfch. d. Kfirper, p. Bi, 82.

11 De fulphate argillce.. 7 moniac.e quantitate focietur, v.erum- etiam,- frequentius examinato pulvere nuper laudato, in hoc femper detcxit aliquid. aut potafke aut ammouiacas aut utriusque fimul, pro diverfa natura aluminis adhibiti i).. Hinc patet, praecipitatum iliud revera. effe falenr triplicem. aut quadruplicem., fidphatem. nem~ pe- faturatum argiuce & potaffce y vel argiuce. &ammoniac<z, vel argiuce & utriusque alcali fmul,. five* alumen omni acidoabundante privatum. Emhryonem aluminis vocavit. Kirwan. pulverem. per alcalia vel magnefiam. ex. alumine praecipitatum k).. Ab aqua quidem difficillime fufcipitur; folvi tamen unam. ejns partem a 1430 partibus aqua; monuit Kirwan/). Liquor hujus folutionis fentitur fapore terreo, vel aquae f. d. durae. Ex eodem, per lentam evaporationem cryftallos feleniticas,, quas faleniten fliceam: f. vitrifcibilem. dixit,,fecerni. vidit. BAUMe.»O... Cbntra vulgarem experientiam Chemicorum, qui falem hunc inflpidum quoque ex alumine foluto & cum argilla cocfo obtinuerunt, ptignare videtur phasnomenon a. Meyer allatum, fcilicet,, alumen folutum, per coftionem cum terra a- luminis optime elota faporem. fuum plane non mutavifferav Sed praeterquam quod dubium fit, utrum, terra alx illo adhibita. omni acido. effet orbata,, anne potius cum. fulphate faturato. i) Annal.de Chimie T. XXII. p fqq.. h) Mineralogy p. jg^; 1) Macquer Ch. Worterb. v. Leonhardi, T. I. p m) Erl. Exp. Ch. Vol. ]. p. 4-9.?0. Crell n.. Entd, in d. Ch, X, Th. p. 82.-

12 8 De fulphate argißct, to experimentum faceret: obfervamus nonnifi lentisfime ab < > lumine fufcipi novam argillam, hujusque haud exiguam copiam requiri., antequam plenam efficere posfit faturationem a-.cidi. Sequenti experimento hanc rem illuftrare voluimus: partes aluminis vul-garis, quod & potaffam & ammoniacam eontinebat, fuper ig-nem ;in alumen uftum eonvertimus. Huic deinde pulverato admifcuknus 2 partes nitratis potaffte, & materiam mixtam in crucibulo -per integram horam igne candefaciarn tcmiimus., quo emne acidum nitricum atq.ue ainmoniaca expc.llere.ntur.. Sic obtinuimus.maffam fpongiofam, nonnihil induratam, quas pondere 3,75 partibus aequivalebato His affufas 15 partes aquse vi caloris netabilera "q.uantitatera folverunt,& faporem veri aluminis contraxerunt. Decantato iiquore a ftova addita aqua longe parcius folvi vidimus pulverem. Operatione quinquies repetitita, infoluta adhuc manfit fere dimidium pondus mixti falirii. Sapor vero folutionis.ultimo factoe a fapore gypfi foluti vix difcerni poterat. Per evaporationem liquorum producebantur partim cryftalli cubicae infigniores, partlm parvas fquamofae, maxima vero foluti' falis quantitas formam pulveris amorphi induit. Ex his intelleximus potaffam in duabus nitratis partibus contentam non fuffeciffe ad aciduin aluminfs faturandumj atque fub operatione noftra produftos fimul fuiffe tres diverfas fulphatis fpe» cies*, fulphatem nempe.argillae & pota_l_e acidulum, forms cubica confpicuum, fulphatem argiilas faturatum., & fulpha* tem iaturatum argillae & potaffc.