REVELATIONI PHILO SOPHIA QUID DEBEAT. D:no Mac. ] A C O B 0 HAARTMAN, Fl) 51^7.5. v. A. 6. 'Co/./??//// SPECIMEN ACADEMICUM, PAUCIS EXPONENS*

Transkript

1 v. A. 6. SPECIMEN ACADEMICUM, REVELATIONI QUID DEBEAT PHILO SOPHIA Fl) 51^7.5 PAUCIS EXPONENS* 'Co/./??//// Oi.MB PARTEM PRIOREM, Ampliff. /^5/H. Philof. Abomfis^ PR/ESIDE, Viro GELEBERRIMO, D:no Mac. ] A C O B 0 ' HAARTMAN, Philo!. _. Nil.. Liter.. PROEESS. I_eZ. Extraord. Publice examintmäam flßit HENRICÜS GABRIEL PORTHAN, (_.s?..oi_:oi'_.l_.i._.lb, Die V. Aprilis, A1.>.l MDCCLVIII. Loco Horisq; ante me-rid. cc_nlvec. ABQ_, Impreffit Direct. _. Typojxr. Reg. Magn. D-fe. Finland. JACOB M1_.11.<7^1.1..

2 S.a. R:^ MAJ.ris MAXIME FIDEI VIRO, UEVERENDISSIMO PATRI sr DOMINO, Dm CAROLO FRID. MENNANDER, S, 8. Theologias DOCTORI CONSUMMA- TISSIMO, Dicecefeos Aboenfis EPISCOPO E^l^E^ TISSIMO, Resslar ibid. Academiß PRO-CANCELLARIO MÄGNIFICENTISSIMO, Senatus Eccleflaftici PR/NWI GRAViSSIMÖ, Scholarum per Dicecelin EPHORO ADCURA- TISSIMO, Reg. Acad. Scient. Holm. IvlElvlLßO MAXIiME I^CLVfO, IVLECENATI MAXIMQ. I 1/7 obfatros /ie/"/s>, «e«? mfmutuato /'///////5 Fa//^//» Cy tes planetat 7 nafrea luce fua fulgentes f/elu, una tiempe qudlbet infuo* quemadmodum^ol hfp'rtfttiü hoc >/o/?^o (yßer/iate, ffrte s///a! fflendork proprii dimimn'ione, fuls rad'ih illumniant <H" coujpicitos reddunt > /7.i t>.v /7/M» worum virorum nomlnibiis, qua: vel /o/h i/lußrare orbem habitabilem poterimt* auäores ignoü (uis lucubrafioni» /'/tt, in lucem emiltendis. fed proprio; prafiant'ne r<?«/- nunda*

3 mendatlone cleßitutk, /Ä _!^7^ & dignitatu allquem locttm janerari /It?m/ immer fludere /v/e//i. 7^//H///o^e/», cm/. exercitii non /7//7//</, <///am tirocinii pouendfgratia, juveniles meäitationes in publicum 5///////'/if, frafidium & vruatum circumffncerem, TUA REVEREN- DIBBP^E PR/ESUL, «ov /ö////» fec'tt folita & omnibiis iiobls, <//// /7/ TE Regia hujiis Academia PRO-CAN- CELLARIUM EMINENTISSIMUM M» /i///7/>/7//^, /si Ü.7/ cognha < r effcaciffmic probata erga hterarum cultores bevevolentia, /7v/ fpecialiora illa quoque infri» IM7, qiiii-, dum hoc triennio. partim ut nationis noßrs Inßoeclorcm adairati/fimum, partim ut /0//7^ Univerßtatis bttjtu celeberrima: EEHORUM MAGNIFICEN- TISSIMUM; TEMET venerandi felicitcvs w/ö/ conti* git, in nie co///^/^ äignatiu es /s^o/-/f e^" gratis H«cumenta, fermonerunt, ut incomtum licet hinic juvenilis ingeniijatum REVERENDISSIMO MOM.INI I^o in* /r/'/öi'/'e, K/7///t' in /-77/////// <etermim duratura T'^/i'/'S/ZO nis t7/sh?'e tl///tt/ Jim. ö>^//a! /^/'///^ &i qua foles gratiofa fronte hanc devotifjhna pietaiis tefferam ad* fpkins, fubmiffe rovoquod humioimum _'<././/// ß infpe».'e/'o, /701.7//// /7/ Jane /'o/'///^ iis <?<./cki, quie 777/ fum* mum aniverfi Arbnrum /7?a c>//////>e///l Tl7\, M/ECE«--/l^/7e, Liter is, ut proficua maxime-, jic exoptatiffma, intermittet fundere i»/////^//_-/// REVERENDISSIMI NO^IINI3 TU! Clieas MAB MAXIME, (^ / 5/7 i7//<? felicitate* Ectleßa, /'/l- 4-TOtifümU- HENRICUS GABRIEL PORTHAN.

4 PMO Plm-imum Reverendo ätque Pr^clariffmiOy DnoM*o. GUSTAVö JUSLENIO, PASTORI Ecclefiarum, quze in Cronoby DEo col' liguntur meritiflimmo Avunculo L_ Benefa-tori fumma animi vene colendo, ration3 c_tat.em Cjl ul!a unq_i3m oiii.la 17.nc... sunt _. inv'iolabilia, graf_e l) certe mentis officium ittter pra_cipua-, lo.um fuo meri'cö tu3!sz c^ciod cr^ippe externa: licet leziz coa-vione ls.u.um, eo m..'c)r.m tam^n in omtlmm, q_.2_ ullus fahre honelti fert- -IUB,.7.1!_i73, vim i^ efrkaciam habere folet. Sj veru ullus un^'_.7.m esz, I)7N7l_!,i_>r. m fovere <_. t0i.27'1 _r,i-m^m defeet gra.um, mihi i! cer.e incumdit, in quem tarr.a proit3nf lsi tarn _m.p.a A "_7.:, ävuivcule Prope^sissimk, curaulata Bene- Ä.'-tf-, ut n-e cp.i.j--7.. enu.nerari a ms, multo mi.u_ pr'a_dic_.- -ll digne, om^ium autem minima cujuz nee l^.oi^.^c.i.- q_r_* dem m. audacia in_elt_. unquam,.ompenlari ot-bica ratione quean'ö To-'us tmim lum in- eerl Tuo : c:un6ig fert. Tisi debeo. Päfernam-, per in.egros duodeeim annnf _. pluz, fenfi curam; fi-lii expertu_ fum jura. N-on tantum primus fuifti, qui fortar!«noftrs frflcro 6e gilberrfafofe dnmi fere amilfo, naufragii p'er'iculum ineurrentibus fuecurrere, 6. in Timm ms domum tutelamque reeipere properül.!; fed iicerarum

5 X0N65,.. MÄJ.fö JRO-TJENARE och Id^R7.l_)B^oPOl^6_37 Öfwer Pikie och< Halicko itlzracker, Kdel ocb Högabltad Eu* j>lttlk JU SLEEN* Min Högtäradc K. IVlordroäcr,. ÜTan at nämna alla de ofkattbara v/älg^ernin"- : --gar> som ak M?? llogtärade /i. Mcrbroders god-" het, heia mitt Fad'ers-Hus i gemen, ocb hwar och' en a5 Ts i fynnerhet, tid efter annan, tüflutit"; har allen alt jag, under mitt korta wilfande hat' wid Kongl. Academien, med fä mänga och ofwertygande wedermäien af gunft och cmbet blilwit fwerhopad, a-t- bade c't storre i.tryrome 5n mina gräntfor tülata, och en fi.kkel.gare jrenna an min cöfwade hand föra gitter, fkulle tarfwas, at dem i stn widd, och fom mitt tac.fa._-_a bnne gjerna astundar, utföra. Jag har e^ alienaft v^/id mine studiers idkande njtrtit frukten af Min /7_^7<?>t?<7e K. M'-i>s.7'^--.s otröttade omlerg och megna an alter, utan oci. i 7;ndra ma^> lern pä en ifrän hembygden

6 rarum quoque primum m'll.i infullafti guftum <!. ipfe nd ü- teras manuduxifti, ailiduisque gravillimi muneris diära6iu_: officils, aliis me informandum tradidifti. Tu monitis fem» per 65 confiüis faiuberrimis me inf.ruxi._i. Tu ad inclytam hana mufarum federn toto, Fc quod excurrit, triennio me _ul.en.aui, nulüsque pepercifti fumtibus, quo fcientiis utilibas K neceffarüs animus imbueretur. Tu,, bane etiam cpellam, fpecim.injs Academici loco futuram, muniricencis debeo. Cui igitur majori jure, quam Tibi, Tua reddere pagellasque, indo<f.a licet minerva ejaboracas confecraref tiebui? Cagnolce«hinc, Tuis qua ratione bsnessciis ufus (im; fed folitam precor, benevolentiam juvenilium fimul conatuum llnas esse Interpretern. Eaetus autem ego bane occafionem arripio, gratae 6c venerabunda. mentis patefaciendi receffus. Teftabuntur l.» iitera. pia. yoluntatis mo» tu., etfi grato fatisfaciendi deilderio vires defint, DEum autem TPer O. Ivl. qui b.nela<la fine remuneratione 6_ in» dotata reiinquere haud lolet, calidiflimis nunquam non fafigabo vocis, ut lple, quod meas lupsrat vires, plena ö. abundanti menfura impleat, omnia Tibi optata sc profpera adferat, vkam diutinam A felicem, in Ecclefia. «^molumentum Tüokumque folatium <5c gauc.ium, lar.giatur, eadem» que jam per legem mortalitatis peratfa felyrer, _eterna töndem beet in ccelefti patria vita! ' _^/W'//»M? Reverend! S/<?/.t? Praclarißlmi NOMINIS TUI Cul.or biimili'.mui HENRICUS GABRIEL PORTHAN.

7 den afiagfe ort, och wid egen f6ga f6rfai.enl.et, ej äro af mindre wigt, haft all möijelig bjelp och handräckning. Sä mycket mera är jag derfore, a min fida, til tackfamhet och ärkänila fürbunden, fom detta är det endafte, jag emot fa flora wälgjerningar, kan äftadkomma. Jag betjenar mig fäledes med nöije af detta tilfallet, da jag fkal framgifwa i dagsljufet mitt förfta Academilka lärofpän, at tillika afbörda en af mine ömmafte fkyldigheterj och har den üran at upoftra defsa ringa pap- -blad, fäfom tackfamhets wedermälen, för all af Min /'_/<s^7>i.l</5 /<. /I^o^^-oH^ ätnjuten )nneft och godhet. 7l^/7/ Uogt'drade K. /l^'i'^/e?^ medfödda ädeimod förfäkrar mig, at de med wanlig gunft lära uptagas. ttv/ad i min förmäga brifter, at min innerliga ärkänila i fjelfwa warket, a da«ga lägga, takte» Förfynen af fit rika ocb outöfeliga förrad upfylla, och förläna M«Hbgtarade K. M/^oi/e^, til Samhäilets nytta, och famtelige Anhöriges f.üd och fagnad, en waraktig och fjelf«begärlig wälgäng och fällhet; med hwiiken wördnadsfulla önikan, jag in til mitt yttertta har äran at frambarda Mn Hogtärade I<. Morbroders 6-.mjuk.i_k tjenarc FIE^RIC GABRIEL PORTHAN.

8 CONSPECTUS DICENDORUM?. I. l'nftituti rationem ex^li.z.. <, 11. Bs_>ur'l!lB, v.i ad pr..f_nb it.stie_ltum non pertinente«6«i_ev,lacioni_. in.p...!as_>^..i_. ufu fentenrias, remavec. «IU. /_d ipfam traccationem Lntroducit, priusque tractatio nis mqmentum prnponi... IV. Oo^.»a>» <^e DEo antec^uam Revelatione ratio cullu- Üraretur, mulcis n^viz mendizciu. fcatuifle oftendk, $. V..d.ec Pfycbologiam mitiori fato fuiffe ufam, evincit.. VI. Viria <5e errores in </sc?^_:'»<..tl.n_l.r_lm Mor.dli, exhibe... VII- (7ur ad majorem florera Phyfica 2 gentilibus perduci haud potuerk, rationem indicat... Vlll. Nmendationem Philofoph._e a vitiis Hu.!.u3 apu_l gentile_s lcatuerac., Revelationi vindicat-. IX- I>l_!m line P_eve!.acia!.i_ ops ad prifenä luum fast.«gium Philofophia evel.i potuerit? disquirk.. X. Dubia nonnulla contra l._.<si_nu,b difp.utata, refolv.it. fi. Xf. Pofterius..«Nation.«/momentum explicat, _. qua. adhuc lit vel expeflari hueac Reveiationis in PhÜcfophia _r.if_._t- expendit.. Xll. Adferta contra fecuz fentien.es ulteriu«tuetur.. XIII. k'ul.damei.tum alfertx Levelationi. in Philofophia utilkaüs. exponie.. XIV..x hactenus difputatis argumentum pro Divina 8. Scripturse Origins deduci., differtationisque finen, faci.t.. I.

9 s- I. Ultum sc acriter conftat aliquo tempore intcr emditcs controverfum esse de Revela.ionis in Philoibphia ui'u. quem pr_eprimis, qui Phikßophi Mofaici sc Cbrifitani appellari geftierunt, vel in Phyiicis etiam demonitiandum iibi fumfere, a«bis non minori studio iis renitentibus. Fa_tuni eil inde, quöd plerumque accidere so'et, ut modus utrinque aegre teneretur, quamque iü. justo longius extendifi'ent Revelationis in Philofopbia utilitatem, ea parcius ab his-, quam deeet, incnlcaretur. l_.t illorum quidem error, c^ui limites, czuos finis F. indoles Divinarum literarum infinuant, tarn manifeste tranfiliebant, czuo apert.or ei., eo faciüus explocü potuit, ita ut nullos, vel paucos laltem, hodie inveniat d.senso- A res.

10 re?. Afl qai j.mo minoz Reve.ationi _ri-.u_ri.n_j. tantum ab... ut alsentlentibi.!^ vel bodie -car.ant» Ut dies poti.us eor.nn Hc numerus s. audacia crefcat. Corrupta scilicet hcminum _n.gei.ia, ut funt ipiritu autocratorico cjuodam occacata, eoque ipfo adverfus Summum Nun.n re_que Divinas longe majorem, czuam vei ipli icntiunt, vel prae le ferunt,.n._..i...am animo fo\ent, ita Reveiationem inprimis ut intcleiandum c^uoddam lieentia. f'u.r impofitum jugum confiderantj cmod ideo ut exeutere Revelationisque meri.a de}limere posfmt,, nuliam non arcipiunt occallonem. O^uum entern operae omnino i. retium videatur, Revelationis in Philofophiam merita p!en'ni3 evo!ve?e, atczue contra ten.e_.ar.os hoftium conatns vindicare ita, ut S. S_r._pt_.r_e dignitatem plus ex hoc argumenta refcoris c^uam detrimenti capere pateat.t fpecimen aiiquod Acadenncum edhurc.b, hunc potiflimum campum eligendum esse putavi, in c>uo> tenellas ingenii vires, periclitarer j hancque tibi jam igitur L. 1.. diflerta-iunculam fllio, quid Reflation, de prrti-ntt fno flore Philofophia deb.at» paucis expon_n_rm. Quam licet argumenti Hgnitati hauet refp_.ndere fciam, ut mitiori tarnen ten^ fura l..l..zaz> ea qua par e(t obfervantia rogo. QUamvi'. M)* (. U. M autem id inprimis in prüfen.! agere H^ conl-i-aeruaus.,, ut inf.gn.mz. ciuam rationis ' difcip.--'

11 U ) -3 ( N "._ip-.na_ Revelatio pr flat,.ltilitaten. ofler.3anrms, eorum tarnen conatas, qui ex 8. Scriptura "fyftema aliquod Philofophicum omni numero perfel_tum <_^c abfolutum exfculpere aggrei'li funt, eo minus efte pr<_.bandos cenfemus, quo certia. coaftat, non eum in finem Reve.ationem nobis a Bummo Numine eile conceffam, ut arcana quaedam naturae nobis ex professo pandat, vel mytteria Philofophica nos erudiat, quippe quod nee DEum voluiste, nee hominibus {He neceflaiium patet: fed ut veram ad.cternam feli.ita.em viam mon..ret, mediatorem DEum hominibus reconciliantem proponat, atque ad meriti ejus communionem quosvis falutis fuae ftudiofuz invitet; qui certe iinis nihil, quod fyftema Philofophicum p'roprie & comuniter sie diftum fapiat, promittit Expcrientia pra.terea loquitur, fruftra Mofaicos illos atque Chriftianos Philofophos, (ita enim contra quos difputamus vocari cupiebant,) in ifto faxe» volvendo defudasse, imo illatis plerumque in 3..Scripturam fuis hypothefibus, fenfum G «?rp.v. mftre depravaffe. Neque magis illorum ratio placet, qui dum a parte rationis placita fua haud fatis firmo niti fundamento cernerent, inteit.pef.ivo zelo 8. Scripturae iis pra_tendere au or;tatem adlajborarunt, arreptisque hinc inde 8. Cod. phrafibus,.partim nihil tale innuentibus, partim apparentiam tantum rei nudam fine uiteriori determinatione in transcurfu quafi exprimentibus, fuas hypothefes incertas, dub.as, fallas, pro veritate Divina & im-. " mota A 5-

12 m)4 ( M möta venditarunt. Nee illorum deniqoe fententiam ut jam defendendam fufeipiamus, in.t'.tuti fert ratio, qui in 8. Scriptum veivigia fe depre- "hendere putant veritatum quarundam phyficarum,j recentiori demum <_._.. invefiigatarum deteetarumque, quarum ideo Divinam originem prodidiile i'emet febciter autumant. (7/) Licet horum alias iabores haud improbemus, quin in multis collaudemus potius, fententiam eorum, quoties firmas aitertionis fux allegare vakierint rationes, (plus enim interdum viroe hos cetera acuthiunos in Sacro textu vidifte, quam vident alii prajudieiis nor_ prapediti, negari haud poteft,) ultra ampiexuri.. HI- REmotis ita qua? fcopum praefenteix. non tan» HH. gunt, propius jam ad.inliiturum noftrun. accedentes, Revelationisque in Philofbphian. merita qua quideiu fiert potett brevitate enarraturi, inter prima utique F. n.aximi pond.ris momenta ponimus, i/5'07/ tot iifivk menäkque fcatens, Philofophia^ </?/s/??h// c? genfilibns 57.'55/ei'a/'///') Revelatiouk injrh vns ope non tanihm rcpurgata ßt atque e/z.t'^^.-/,? l'/ö i'^w /e//5.>67', fed pra'fen's epioque futm fafi?gitsm <"/tt_f (<l) Quorum facil, princip^z sunt viri Oel.dcrnmi Jo. J^robus Schluchzer in PJvyfi.» Sacra, K Bernardus Nieu:- Hventyt in opei«eleg_eä._: N.cht. Cj.lU'.U.cb. _«.CUbaV.V_}* lu!!k 1.4 qui vidcri pollunt-

13 fjucä tt'rß Revelatlo auxiliatrices porrexiffet mcmtu* vel tlf?^ 7.7'/ mmquam.n?/?.'^?'.? valuiffet t /'<7../a//M /75 e.'s^7. furrexerit. o.uam quidem Thefin fecundum fingula membra rite probaturi, neceffe omnino erit, ut in anteceffum, qua? Philofophia. ante ejus cum Revelatione faäium connubium facies fuerit, ftrikim perquiramus, potioresque sc maxime fundamentales errores, quibus in veritatis ulteriori indagine morabantur sc impediebantur gentilium Philüfophi, annotemus, faciüus deinde tutiusque, hac confideratione prasmiffa, quid Revelationi in Philofophia' emendatione tribuendum fit vel minus, Judicium laturi. Monebimus autem bic B. P. ne h_ec Revelationis merita ad omnes difciplinas Pbüofophicas que nosmet extendere velle cogitet, etiam eas, qua? cum veritatibus Revelatis nullum direkum babent nexum, ut Mathematicas <B.c. quarum quidem florem parum, nee nifi indirecte, a Revelatione dependere, aliisque adferibendum efte cai.fl.s lubenter largimur. IXon enim D)5 ( M aliam Revelationis in Philofophia utilitatem aflerere nos in praefenti s. propugnare, quam qua. ex mutua utriusque cognatione deduc. sc inteliigi poffit, clarius infra evadet.. IV, UNdo.em igitur sc conditionem Philofophte gen» I tilis Briftim examinaturis, primum _^oc?^/>s i/<» I>^z quam fummum efle omnis fapientiae az^icem A 3 ib

14 IM(I lps. gentiles faniores confessl funt, confiderand» fefe nobis offert. Egregie quidem e>us cum pr??. ftantiam, tum neceititatem, fe intellexiftc ol.enlit Cicero, de Nat. Deor. L. I. c. 2. qui, qu_rsti_». nem proferens, num DEus provideat rebus huraanis, nee ne? Ea, inquit, niß dyttdicetur > in fum* lno errore neceffe e/? homines atafte in j.>v/h/w^^/..» verum /F«o^a//'o«s verjari; sc paulo post. s.>/m /V5» isc?/5 firniß iö" fanclitatem & religiotiem i o/7/ 7/555^5 eß: qutbus ftmatist perturbatio v'tt fequitur & magna confußo. Atque band feto, an pietate adverfm DEos jnblata, fideretiam* & fuietu humani generis ~& tt^h excellentifßma t'/>/si_s jußitia tollatur. Ha_c Vero tanti ponderis doctrina inepte fatis sc mife-.re a plerisque gentilium Philofophorum tra&ata est.,atheos, vetustiori _rque ac recentiori aevo prob dolor! in dedecus bumani generis repertos, non «voror. (ö) Reliqui, licet fubinde multa de OFo lana sc egregia difputaverint, cum tarnen de ortu dujus univerfi, aut de origine maü sc anim^r hui_ian_e dicendum eifet, quxe antea ftruxerant dl«rue- (/,) Bi, latiori fenfu, Atheifmi vocabulum omnez, qui talem de DEo opinionem fo.ent, c^ua. vera-m ejus notionem evertit, fub le comprehendet, fane omnes ferc genriles hac labe fuifte infe&os dicendum er... Minus vero jufta ha..a.b..fml fignificatione nnz abltinemusr, illoe folum hoc ho- i>ine intelligentes, qui d»ta opera tale excogitarunt fvlte» «na, quod l_)l_.i exiftentiam onmemque ejus metum to-lieref. -Quales ex veteribus fuifte perhibentur Diagoras, Den.««'«...uz &c.

15 W)? ( M ru.b_.nt. sc vel materiam aternam DEo adjimge- Lant, (5) vel fpiritualitatem ejus i.mrlicilb_..am evertebant, (<-/) vel fato in mutabili sc cceco Fundem fub-jiciebant, (e) vc! 011,ni rerum cieatarum cura s. gufcerna.ioi.e fpoliahant, (f) sc lic po_> ro. (c) ivlirum prorfus ü mud.,m hlrc de a materi«e opinio an'.mis eorum incle.it, uc ne unum quidem ex iis, qui or.um mundi exz ücare tentaverir, hoc errore vacuum reperire liceat. Vid. P.iucktri Hiß C>/.. Pbit. [)affim fuis in locis «z< quam p T. I. inprimis laudat Diss.rr. Ce. Moshemii </_> creat. mundi e^ nibito, Cudworthi fyft. Intell. adnexam. (a.) Quo omnes.il! pertinent, qui vel certam DEo ssgu» ram ö. formam rolundis verbis tribuerunt, ur Eleatici, E» picurei; vel mundum a DEo emanaffe ftatuebant, ut po» puli Orientales plurimi <3r«_cia_ Philofophi fabulares an«tiquiflimi; vel anima«faitem homir.um ab effentia D^.i efle decerptas vel emanalte putarunt, ut caeteri Gr ci_e fapien» le«vel Philofophi fere orrnes. I^'am quod *tsohtv ila... liac ex parte erat, tarn craffas de fpiritibus notione» aninio fovebant, ut nee dubitaverint, vel ipfum DEum ignem, luoem <?i.c. utut fubti.i_fimi_mdicere. Conf. de his Omnil»uz fupra laudatum Bruckerun», p &c» (e) i_^<7_ Stoicorum es«^«: Sic enim _..l.eca, de provi" «lentia c. f. ex Stoicorum mente, t-/.^-., inquit, netffftd* & OEos obligat; <._ irrtvocabuis Divina <_l _i.<<»/». /'..»'«e»' $urfiu»5_./>. (/) Praeter Epicureos s. Den.ocrit._n., _ <.;*_" /o,»^«, Jpiturtu bcrtulos fuos irrigavit, tefte Cicerone de >.. l). P. l. c. 4z. in eodem quoque luto haefit Aristoteles; notiflimon» ««.in» ejus eü dogtna, )_._«jnblnnari* «e» curare. Oi>-

16 W ) 8 ( ie ro, quibus omnibus dinumerandis jam fuperfedemu3. H«c, quamvis Bummo Numini maxime esfe indigna, prima fronte quilibet fana mente inftru _us vicfere poffit, in omnium fere gentilium Philo'bphorum fyftemata nihilominus, faitem quoad partem, irrepferunt. Qualis autem futurus ht Theologie habitus, independentia, fpirituaiitate, iibertate, Providentia, omnipotentia, aut fimilibus f'ummi Numinis attrifbutis, ceu fulcris hujus ductrinv praecipuis, fublatis vel infraäis, cuilibet judicandum relinquo.. V. X^Plae de anima humana gentilium tradebant Philofophi, neque majoris erant pretii. Sive emm originem five naturam ejus rimari vellent, ceu imperfcrutabili quodam sc ftupendo mylterio perturbati, in varios errorum gyros incid.runt. Qui nihil, nifi quod oculis videre manibusque palpare poterant, exiliere admittebant, cum Eleaticis sc Epicureis animam materialem eile & una cum corpore nafci interireque, docebant. Alii cum Arittotele i/5 Amin. P. 11. c. i. animam per i^r./.«.- A««.»" ]w 7r^oirr,v crduatt&> «P.a.«.. cf^.w.,., c^s»_-^ _.»»a</i. (quod nihil aliud innuere, quam a<_tum permanentem vel vim primitivam aaivam corporis, omni um fervandum quoque, quod, qui ptoy.den.-anr. Divinam negl.» bant, etiam a forreacione mundi penicus DEum l.mper ex- _.ui.r.n..

17 omnium circi._-.ftanf.arum V)9 ( M diligens docet comparatio,) definientes, atque inter mentem sc animam, i._t. <V/ $\j%*\i diferimen facientes, illam, quidem immortalem sc fimplicem flatuebant, hanc vero cor» poream sc interitui obnoxiam. Dissicile quidem determinatu eit, quid per mentem illam feu intelle» clum agentem, quem extrinfecus advenire homini eidemque immitti putabat, intcllexerit Ariftoteles; id tarnen nihilominus verofimile admodum elt, ceu asternum sc in tota fpecie humana unicum, Omnibus orbis terrarum hominibus communem, illum obfeure licet fibi eundem coneepiffe. (^) Reliqui vero, qui his faniores videri volebant, quibusque haec deliramenta placere non poterant, debere qui- B dem s^) Videtur hie ad <_«.'»./._» mundi, quam a Piatone aeeeperat, aliudere: licet enim cuique homini Plato, contra quam fecit Aristoteles, fuam animam peculiarem _. propriam afügnarit, omnes tarnen fingulas ex anima mundi fua, quam ex natura tum,'^<«divin_e exemplaris, tum <?.<<» teru fttern<_ condatam denuo, adeoque tertio jam p.adu inferiori a fönte omnium entium fpiritualium limpidiftimo, O_?o, derivatam fomniaverat, difeerptas ftatuebat. Similiter ergo >«l'«/ f. inteüeuut Agens Ariftotelis non quidem erat ipfe DEus, quem «d ultimam usque coeli fphxram rtlegavit, led _*_> inferior qusedam intelligentla, per rofam terram diffufa. Vid. Brucker. T. I. p i'eq. A Walchii pa> rerg. Acad. p. _.62. _. ' » Pa lufus ingenii mire variant, übi frenum femel eidem laxaveris; neque error, ut dicitur, admiffus in prima coneoflione, tolütur faeiie in feeunda 6c tertia.

18 M ) l<- ( W dem animam a corpore diverfam esse fubftantiam, ex diverl-flimis ejus sc vires corporis longe fuperantibus operationibus perfpiciebant, (/^) utut ne- <zue fugere illos potuit, in corpore tarnen debere illam verfarij cum autem, negata creatione ex ni- Kilo, nulla alia ratione ortum animorum explicare possent, (_ ') eo abfurditatis d.lapii funt, ut hinc ad (_>) Conf. Cicero de Amici.ia cap. XIX. H de Sene&u- -.e c. XXI. <!. XXIII. cujus verba maximam affeitioni no- Kr«lucem conciliantia, legi omnino mereneur. (,') Creatione ex nihilo fublata, omnes Bm-ul veri no* minis fubüantias immateria.es, praeter DEum, tolli, nifi animorum ex effentia Div'ma orcus fatis abfurde admittatur, i'nfra fuo ior7o demonftrabifur. Licet autem hi, de quibus Joquirour, Philofophi plerique tarn alte quidem cogitatiotie furgere band valuerint, ut veram A genuinam entis limpll».iz ideam, llne admiftione alicujus corpore.quod imagi. natio facile fubdit, formare potuerint, fed ut aerem, luxem, ignem, vaporem fubtilem, illud ftbi reprae.en.aver'mr entis tarnen fimplicis p.urima atcril._lca proprietafes adtnittebant, sl a corpore vifibili.li.ite idem diitingvebarvt, _ontradi_.ionem hie latentem non animadvertentes. Hanc igitur cogitationis capacem materiam ve! quali materiam, quam reliqua. craffiori materiae opponebant, ex hac ncqua- <]uam oriri potuilte, fed diverfae prorfus effe or'igir.is pu> Cabant, (Zuum autem creationem ex nihilo rejicerent, nee praeter DEum <5_ -.ternam materiam aliud quiequam _eter> num effet podibile, unde subtiles hos fpiritus deducerent, materia vero.ita a_terna, ceu crafta nimis _S_ rudis, istis ploducendis ex le idonea minus inepta cenferetur, rtli- «pium erat, ut eöentia. Divinse particulas quasdam illos es-

19 fl ) ll ( W ad Divinam eorum originem conclulerint, eosdem* que asque ac genios varii generis, feu angelos, quorum confufam pariter notitiam quandam, pep traditionem maxime, analogia adltipulante, acce» perant, ipfius eilentiae Divinae particulas quasdam ignobiliores efle ftatuerint, qua. quidem, ob nescio quh deliäa, in corpora humana tanquam in ergaftula quaedam pcenae sc purgationis ergo detrufae eflent. Egregie autem prorfus de bis Cicero de Nat. D. P. 1. c. il. non. viderum, inquit, i///?^h» 15/iO/75 <l«/w0^ttm humanorum difeerpi _?" 6.'/<?55? B 2 D^ttm: fe ftatuerent, idque eo potius, quod d.vil.b..tat.m Divina_ effenti_e haud repugnare, depravata primum vel fublata entis fimplicis genuina notione, concludebant, t>le autem quis putet, injufte stc nozmet gentilium Philofophis mateüalifmi crimen obvertere, cum frequenter tarnen apud eos VOCabula»>_». i'<?^i7_/<is, BmplicU, fpiritus, ( (r<_y»._-..@-, cv* ttas., ms^ ^sa.) occurrant, notandum, diverfo plane lenfu ac apud nos, ea fuifle a plerisque faitem eorum adhi» bita, nee nifi materiam quandam fubtiliftimam, invifibilem, homogeneam, cralbori materiae oppofitam, vi cogitandi prae» ditam, natura lua immortalem, ipfis denotafle. Difta confirmant, ut alia praetereamus, ea inprimis apud feriptores gentiles loca, in quibus, quod modo fimpleximmateriale, fpiritum dixerant, mox aer, ignis, lux 6.c. vocatur. Si qui alii, cerre Sroici multa de animae fimplicitate, immortalitate 6. praeftantia diderebant, c^c hi tarnen Philofophi ipfum quoque Divinum Numen, multo -magis animam, ejus, ut putabant, ignobiüorem particulam, ignem quendam fubtilisfimum dixerunt. Reliquorum par eft ratio. Vid. inprimis Moshem. ad Cudworthum Syfl. intell. c. I p. 36.

20 G DEum: _5" cum miferi Stt/m/ effent, </«<?l/ plerlsque L_»////'»F5^5/, itt_«dk partem 5//5 miferam: i/tts^ Beri ) '2 ( M non poteft. De immortalitate animx quid tenuerint gentilium fapientes, ex his qu_e jam attulimus, Judicium facile fteri poteft. Qui videlicet admittere eandem videntur, ficulneis plerumque sc male eoha_rentibus, ut in confufa cognitione tieri folet, rationibus eam fuperftruunt; reliqui pro figmento habent. I>.ec ex toto ethnicorum Philofophorum choro, unus quidem produci poteft, qui hujus veritatis *»&_lf#» ve!.e taiem sc per omnia fibi conftantem dederit; quin potius in confufa quadam rei arduar sc obfcura etiam notitia fubfiftentes majorum ut plurimum aukoritate sc traditione perpetua inügniter in bac fua opinione probabili coufirmati funt. D't fl ha_c quoque Re» velationk filia abfindet, dubius fere quis haereret» annon penitus Cognitionen, eorum veritas h-aec max.mi momenti fubterfugiffet: faitem ü cognita etiam quibus fühlet, paucorum certe reportasfet firmum & immotum confenfum. Prout autem quisque de ortu Sx natura ar_im diverse fentiebat, ita porro de reliquis quoque ejusdem äffe-» Kionibus judicare neceipum babuitr unde facile intel.igitur, falib fuperf.rut.a fundamento, aut fak sa fuifte omnia,. aut fibi mutuo repu.gr.aite, atque in unum conflata, chaos quod.lam do_trinarum. confufum sc male eohaerens effecilfe.. VI.

21 O ) '3 (. VI. Bd. Morttm äoürina excolenda, non exigaara H quidem multi ex gentilium Philofophis induftriam collocarunt; labori vero fucceftum band refpondifte, vel ex iis, quae breviter de Theologia sc Pfychologia eorundem adduximus, Judicium fieri poterit. Tarn arfto enim h_e fcientiae vinculo copulantur, ut una everfa depravatave, non pos- Pmt non reliquae fimul gravi vulnere affic.. (_u» jus quidem rei teftimonia, gentilium Philofophia... perluftranti, plurima fefe Offerent. Intra noftram autem manebimus fcientiam: quam ex perverfls gentilium opinionibus Theologicis atque Pfycholo» gicis; non parum damni contraxifte patebit, Nam» que illos quidem, qui providentiam Summi Numiinis fuftulerunt, limul omne obligationis, legis sc virtutis fundamentum immane quantum la-befactasfe, fole elarius eft. Quae enim virtus. quae lex? qua. obligatio? übi nullus agnofcitur fuperior, nup la fentitur vis obbgatoria,, nullum boni vel mali praepondium exquifitum? Similiter qui /äis cui- «lam cceco sc abfolutae necefti.ati aetiones horni» num fubjecerunt, quid unquam do_trinae morali fanae adverfum aut inimieum magis, excogitare potuiffent? Punditus enim hoc >pi_> omnem hu» manam libertatem atque inde pendentem a_tionum. Imputationen, fuftulerunr. Pt hoc tarnen abhardum sc impium dogma, non barbaris tantum plerisque gentibus placu-fte conftat, fed a draecis B j quo»

22 H ) -4 ( M «juoque Philofophis eorumque fedatoribus Romanis, inprimis Stoicae fedae addictis, qui praecipue tarnen exculta. moralis Philofophiae gloriam fibi tribuebant, effe propagatum fcimus. (k) Nee minorem Pfychologiae corrupta conditio in morum do6lrinam influxum habuit. Anim<e immortalitatem negatam a multis, a reliquis non nifi dubitanter Sc perverfo fenfu fuifte affertam, fupra notavimus. _2ffe autem hanc inter praeeipua moralis fcientiae fulcra numerandam, ii omnes largiantur oportet, qui cogitaverint, nonnifi hac pofita poni pofle prsemia sc peenas poft mortem, graviffima ad virtutem fe andam fugiendaque vitia incitamenta, quibus fublatis, non metus folum Divinae vindiäae tollitur, emeaeiffimum ad malos coercendos frenum, fed fpes etiam omnis melioris vitae sc confblatio eorum, qui virtuti litant, evanefcit. Ploc itaque virtutis Palladium qui interverterunt, non potue- (<i) Adponere heic lubet hujus rei nonnulla teftimonia: praeter fati defirtitionem a Chryfippo datam, qu_>m nobis confervavit Gellius No. Att. P. VI. c. _ sc inllgnem locum Benec«Tragcedi Oed. v versus quosdam Graecos Cleanthis, huo pertinentes, fic -vertic Seneca Philofophus, ipfe quoque Btoicus, Epift. 108: Duc me parens cellique dominator poli Quocunque placuit: nulla parendi mora eil, Adfum impiger: fac nolle, comitabor gemens j Malusque patiar, quod pati licuit bono. Ducunt volentem fata, nolentem trabunt, Conf.. praeced. IV, not. (e)

23 W ) '5 ( M potuerunt non lubrico admodum fundamento totarn morum do_.rinam fuperftruere, (i) nee aliter, quam ex ambitionis aliquo ftimulo, virtutis umbram quandam, non ipfam virtutem, fecdari illos sc colere oppido patet. Reliqui vero, qui a» nimae immortalitatem ut probabilem defendere vi» dentur, licet ex hac ratione foiidiora utique virtu» tis motiva adferre debere videantur, (???) parum tarnen» (t) Non ignoramus quidem, prtecer po_na«6c praemia alterius vifas, alia quoque motiva circumferri, qua_ hominem ad legis natura: obfervantiam incitare ö. fle_.ere va«_eant, vel perfe_.ionem «5. utilitatem propriam, vel internam virtutis praftan.iam, vitiorumque fceditatem &c. Tefpicientia. Sed li ad indolem hominum corruptam paulo curatius attendenmus, facile patebit, ad fuperandam pervicacem ad mala prociivitatem parum heec fufficere. Propriae utilitatis ö. perfe_.ionis prcmovendae principium cujuscunque corrupto fubjacet judicio, pcenarum & praemiorum alterius vitx conlideratione fublata; de virtutis vero excellentia vitiorum foeditate pul.hre fic quidem per theoriam _. generalem difputari poteft, at applicate in rem noftram nihil vei parum haec fpeculatio fola ad cupiditates refrenandas valebit. Praemia «5. pcenae naturales, cum immediate atfiionem fequantur, praemiorum 6c poenarum vim omnem atque conlide.at.on.m apud homines malefanos fere amittuntj nifi igi.ur legem naturae fanftione poenali fufbciente carere, boc eft, vi legis deftitui, exiftimare velimus, pcenae _< pr mia ulteriora, alter. maxime vitae, ei conjungenda sunt. (m) 77.7<,»-<. namque hoc prudenti debet, quod fdltem magnum pondus Argumenta pro in.mortalitate anim* babeant, (5 ffcm i_>»» melierü v/i«exmidm dent* jußum v.^o improbk

24 G ) l6 ( U tarnen, f. placita eorum paulo enratius expendantur, buic exfpeetationi fatisfaciunt. Uti enim fupra jam innuimus, ardiflime dpud gentiles h c propofitio, anima oft immortalis, cum illa, qua effentia. Divin_L particula ftatuitur, coh_crebat. Priorem igitur cum affirmant, conjungenda ei etiam erit posterior, quo fit, ut non minus abfurda, impia, do6.rina.que morali fan^e adverfa, haec ipfa evadat hypothefis, quam illorum, qui animae immortalitatem plane non admittunt, audacia. (n) Acceflit tnetum futur<e graviffmx peen* ineutiant, Jngentis enim malt ei/7_««e» «^ls»<_ f/>»e»</. r*eio, ne <z7'<.<..?,»y.^»<. v<?»'/77m////«<_'o <-»«.>?» c<_vi»^./ excitare <7t>^> Uci egregie monet aueftor anonymus (qui illuftr, Peibnizius putatur) Epi_toi_e cenforiae in'pibr. Pufendorffii de Otf- hom. <^!_ civ. qu< hujus Pi< bri edit. a Cei. Barbeyracio curatae adnexa eft,. VI. («) Hinc enim, quafi ex largo quodam fönte, non fuperbia tantum, quam übiqu^,produnt gentilium Philofophi, maxima, limul licet fubcilis &*'hone_ta.is quandam fpeciem mentiens, prono fluebat alveo, fed alia qiloque plurima vitia <!_ errores fcaturiebant. Non veriros eos fui'fte Divinitatis quoque cogitationes alere, videre ex Gicercnis Libro dt _i^»i-k/7/_' cap. XXH. licet, ul_i Gvrus moriens ex Xenophonte ita filios adloquens introducitur : quare ß k«c ie funt (feil. e(te animam immortalem ö. coniequenter esfentiae Divinae particulam) ßc V._> io/7/e ut )_?7.5., (in ffr, Ita. irl _s«.»»»/e» quoque Scipionis, Africanus major minorem docet cjuad Oi.«, <//e/, cap. Vlll. inicio. G^ui autem ipli dii elfent, quid opus fuit, ut primum fuum fontem precibus fatigarent, nid de rebus ad hujus vitae utilitatem pertinentibus, quae ipforum quidem non fubjacebant arbicrio?

25 V ) 17 ( M Äcceffit pr?_terea sc h^c mala infigniter auxit, ignoratio non lapfus folum humani generis gravillimi, fed eifeaus quoque ejus, intimae sc profundissima? hominum corruptionis, cujus nulla fere diftim_.a cognitione gaudebant. Pervicacem, quam apud fe animadvertebant ad mala proclivitatem, ut moleftam quidem deplorabant; (o) quod vero vitiofa eilet, atque legis Divinae violationem ilmul involveret, penitus eos fugiebat. Die Heid^ I.ifchc Philofophen, egregie inquit Gel. Wakhius Pex. Phil. tit. Erbsünde/ köuten nicht tt.ffeil/ wie die beg.crd.n in der sünde und abweichung vom Göttließen Gesatze bestunden/ 7: v. 7.»on sich seidst bekennet. >it bösen und unordentlichen begicrdcn knn zwar ein jcö.r bei) sich wulcbtt* auch pauiu«. Rom. Et cum fummo DEo, qui in sternum pa...us G nuö eigener fuis essen. libus carere haud porerat, effent neceltarii, de poenis a_cernis ne foinniabanc quidem)» Bonorum poft hanc vitarn re» muneratio in eor..m effentiali cum l_)l7o reunione confiftebac, quam igitur fibi properare, praeeipua fapientis erat cura. Improbos vero, I. a Poetaium fabulis difeedas, nuila alia manebat poena, quam hujus f.l.ci.at.s aliquantum femporis retardatio, quem in ssnem alii Metempfychofin, alii alia commenta in parte«vocabanf. Quam parum vero utilitatis ha., omnia morali do-hina. attulerint, vel me nun monente quilibet intelligere facile poteft. (0) Hinc triti üb ve..uli: Mtimur ia vetitutn femper, cupimiuque negam. Ovidius. Item: Video melier* /^^«i», /e/e^e!» fequor, Jdem

26 eigener crfahrung empfinden. Seneca fngt de ira L. 11. c. 9. inter caetera mortaütatis incommoda sc hl_c caligo raentium, nee tantum neceistas errandi; fed sc errorum amorj und d.ß Sopatris <.u_fpni_f) beyln Qrotio comm. ad Lucae 2: v. 22. soll gewesen 1_ feyn: 0.1.ch1.T.!' d.rt*utmc. äua-tatm, aber auf die ob* weichung von Göttlichen efd&e fönte man mit fc-er blossen Vernunft nicht fornmen/ da man sich buld ü- ber die bösen Verrichtungen über die g.wo..h.it/ bald über die nac&amung besthwcrte/ wie mun aus dem Cicerone und öeneca hin und wieder sehen tan. esse Sie wüsten nichts von hex straffe der fänden/ und wegen des natürlichen Todes/ klagten dte meisten Phüofophen tue natur und die gcb...ch.lgß.it desi fei» des an; von dem Geistlichen aber wüsten sie gar nichts/ und ihre gedanckcn von ewigen leben/ waren entweder irrig oder doch gar ungewiß. l uam vero hujus corruptionis fuae exaclior notitia, virtutis iter ferio sc feliciter emenfuro ht neceli7.ria, facile intelligitur» Q_ui enim fieri poteli, ut feliciter fe curet, qui ita penitus morbi fui naturam nefeit, ut cum maxime a.grotet, fanum fe ehe putet. vel mim is vitia fuperaffe feliciter cenfendus elt, czui prominentias eorum aliquousque fi.f_u.erit quidem, atque quo minus in a..us externos turpes palam erumpant impediverit, fed truneum tarnen radicesque inta<las reliquerit, novos femper ramos fürculo_o,ue progerminaturas. Hinc igitur gentilium ittorum virtutem veram sc folidam ehe haud potuille, fequitur; W ) '8 ( M quibus quippe pro ifto, quod eidem

27 dem adh rebat, malo vel morbo originario sc: maxime fundamental',, medela nulla ex ifta qui' dem philofophandi ratione fuppetebat. Ex eodem hoc fönte, coiruptione fcilicet profundiffima hu^ mani generis ignorata, fuperba illa quoque gentilium de propriis in converlionis negotio viribus perfvalio fluebat, qua. tanta erat, ut nulla fe ad virtutem colendam d.uminis ope egere, crederent, fed in propria cujusque boc elfe poteftate sc arbitrio poiitum Mltareot. Sic enim Senfica,.flultum. effe, ah, _?o?/hm meutern <? diis o/i/h^t', c./»? 5///^^?/^- --que eam a- /e ipfo /^e/^a?^ /^o//./,' sc Horatius I. Lpift. 18. camt: s^^/ fatis eß o^a^ Jovem i////' donat & 7?,//^'^, Det vitarn, det opes; aquum mihi a-nrnium ipfe parabo. Qua? pluribus inculcat atque perfequitur Cotta apud Ciceronem de N. D. IT, c. 36. _3x bis igitur cum fatis patere arbitrer, quam multis vitiis fcatuerit morum quoque doftrina apud gentiles, inftituti memor, reliqua, quae hac de re dici poilent, pr_etereo. DEvolvimur W ) *p ( W. VII. jam ad Philofophiam gentilium Na- H^F itt^/em confiderandam ; cujus quidem pr_efentem florem Revelationi aüquomodo adfcribere, licet ineptum forte primo intuitu videatur, re _arnen altius perpenfa, non iine omni id ratione (ü 2 fieri,

28 W ) 20 ( M sseri. elu.ef.ere arbitramur. Refpiciendu n vero, uti diximus, in antecelfum paulifper ad conditionem hujus fcientix ante ejus cum Revelatione initum connubium, unde non exiguam altertioni noftrae lucem affundi fperamus. Obfervatu autem dignum eft, palmarium in Philofophia h.aturali gentilium Vitium fühle, quod non tarn experien» tiam ducem in fcrutanda natura fecuti fint, quam alfumtis potius pro lubitu hvpothelibus,- omnia phaenomena ex iis explicare tentaverint; unde fa- _tum, ut metaphyficis magis fpeculationibus argu^ tiisque d.ale_ricis, Phylica oneraretur, quam utilibus locupietaretur experimentis inventisque. Perverh autem hujus inftituti rationem ipi'a Philofophi_e eorum indoles facile fuppeditabit. Qui enim primum de rebus naturalibus philofopbari inftituebant, antequam de natura sc affe< ionibus rerum fingularum disquirere atque exponere aliquid posfent, non potuerunt non de ortu hujus univerli rerumque omnium conjunclun fumtarum, certam aliquam fcientiam deüderare. Eft enim hoc humanse menti inlitum, ut quam primum rationes rerum inveftigare fufceperit, ad quod fuamet quidem ipfa natura fertur, fui ipfius originem totiusque hujus, in quo degit, univerli primum nofcere cupiat; quarum rerum ignoratio eo illam magis angit, quo difficiüus ab iis cogitationes abducere poteft. Corruptio autem humani non minus in _tus, quam voluntatis, in cauffa eft, cur inquieto huic certiora de rebus maximi. fciendi defiderio,

29 V ) 21 ( M fiderrö, ut ad fummi fui sc univerfi f_.ond_tor_3 notitiam hoc ftimulo perveniant, hominibus indito, leviitimis faepe sc ineptiflimis commentis fatisfiat. Quod quidem bis quoque, de quibus loquh mur, Philofophi-s accid-itj qui in diverfa licet multum abrennt, cunc'ti tarnen, de _<_._> aberrantes tramite, pro junone nubem funt amplexi. Id autem quamvis ad Phyficam parum pertinere videri poftet, pertinuiffe tarnen, magis ecquidem quam optandum foret, quae mox fequuntur demonftrabunt. Namque qui in explicanda hujus univerfi origine null quidem Bummi Numinis rationem habebant, alias certe, potenti-v DEi creatrici confefvatrieique f_.q_.ipelle. es, rationes phyficas adinvenire utique debebant, ex iphüs materiae fmu sc eftentia evolutas cfeductasqtie quod cum falva veritate fici manifefto repugnet, ad fingendum delapfi, varias varii exeogitabant hypothefes, quo majori fe fubtiütate cemir.endabant, eo quidem pr_rftantiores, quas, dum coramuni heminum vitio nemo erraffe videri- vellet, ut veritatis prae fe fpeciem ferrent, quibus pohet coloribus quisque pingebat, sc pro viriii contra fecus fentientes defendere annitebatur. Generali igitur l.uic principio tota P..)d_ca erat convenienter traftanda, ad quod omnia quoque phaenomena, quantum unquam licuit, explicari, exigi, adaptari debebant, nihil vero contrarium eidem aut dccei;i aut admitti potuit; plurima. igitur veritates opprimend_e, plurimac fallacia. exftruenda. erant, quarum G Z id.o

30 ) 22 ( M j_3eo nderrima quoque fegete veterum fcripta ab- «n'clant. Ex eodem etiam hoc fönte, non potuerunt non feftae, odia, rixae, cavillationes captiolis sc inanibus circumveftita. fpeculationibus, catervatim promanare, quibus per tot deinde fecuia non referta modo, fed oppreffa etiam, pulcherri* ma jaeebat fcientia. QuX omnia non antiquio,- tum tantum temporura hiftoria literaria confirmat, (p) fed recentior quoque fatis fuperque illuftrat experientia. Qui (/.) /_d unum provo_3mus l_.pic.uri 1'1.v1.c.«l>üem2, <luc,d e!e?3nt.r inprimis exp7>su.. "E. I.ucrefius <7ZruB ü- briz fuis VI. de Rtrum Natura, quod <^ui acctntius paulo conuderaverij, facile depreliendet quam ibi omnia atomis perlon.nc; _jlii sua mofu < deciinatione rc>ciub tnundi ornatum praduxerint, czui ZenerZie czuoczue Phyfices fundamentum H chvem c^uall univers n2iur_r liilce Philofophis lud» minillraverint, in quorum favorem mu!l3 perverse 6c fernere docuerinr, pro quibus tanquam pro aris H focis pu^narint, qui rixas c^. _llterc2.!uneb acerrimas ex.int, _>. ver» bc>, _jui lu.b conle^_lenri>s toram Epicuri Pbilolophiam inprimis def.rmaverinc. Ariftoteles, cui in Phyficis racionum loco verba v<_...z_rue vendere familiäre erat, diffecando _» ptime fe nadum folviffe ratus, omn^m prorfus mundi originem nmnemczue cc.nfe<_zuen..r praeexillentern materiam ne?2» bat. Verum omnia tzmen praeceptorum principia exuere Ilm'Ne czuaddam ille <^uoa,ue, <iuo sinoendi pruri- impotenb, tum p2lc.eret, commentum invenir, materiam ejus primam puw, ad HUÄM cum nunnill abftraäionis ups pertin?er_. poffet, abliraftionum in kl.vll._lm. intruducendarum auäor.uic, ezre^i. ipfe lioc artificio.ad.nfcicia«. tegendam ulux,.

31 V ) 23 ( M (^ui vero non quidem penitus a creationis confervationisque negotio DEum removebant, fec. creationem tarnen ex nihilo negantes, non nill archite_ti, aeternam materiam pro varia ejus apti» tudine feite difponentis vices Summo Numini fu' ftinendas affignabant, necessariae fere curiolitati cbaos hujus aeterni naturam faciemque indagandi fe exponebant cum sc ad intelligendam mundi ex eo formationem maximi esset momeftti, sc hinc quaii ex communi quodam fonte prineipia iegesque corporum generales, lingulis phaenomenis explicandis aptas, facillimo negotio eruere fe poffe, perfvali essent. (_?) Hase igitur de aeterno ilto rerum omnium materialium prineipio disqui«fitio, neceffario in Pbybcam introducenda fuitj intelligique, pro quam neceflaria sc nobili Phyfices l^inc igitur illa. lachrima.: formte, privationes, H cetera monüra, qua. fantopere Phyfic<e nocuerunt. IVlult2 quoque ex recepta femel hypofhefi Theologic2, Physiche immifcere debuit, u «rternam _p..a_r2r_im ccel-t.ium a diis immediatam circumvolutationem, K caetera. (^) Mirum non eft, gentilium Philofophos 2b his il» renis feduci fe paflbs fuiffe, cum ii etiam, qui Chriftianorum pr.-r le nomen ferunt, «^ ex S. Scripfura meliora edo_ti effe debuifsent, ex materia quadam pra.exh.enti, non terna licet, mundi ortum explicare, principiaque hinc 6. leges corporum universales, omnibus p.._cncmenis explicandis aptas, deducere conati fint. Quod autem plus femper damni sc impedimenti, quam utilitatis, hacc conamina Phyfica. attulerint, egregie, di_la illuilrau

32 W ) 24 ( M ces parte eam doftrinam babuerint, vel ex e.o poteft, quod tarn fingulari in ea excolenda induftria verfati fint, quodque inter tot quidem feltas diitimillimas, neminem tarnen reperire liceat Phylicum, qui hac quoque de re aliquid commentatus non fit. Quum autem certis cuncli principiis deftituerentur, nee nili proprium cuique fequendum esset Ingenium, fieri aliter non potuit, quam ut in indole sc natura primaeva? iffcius materia. definienda, mirifice inter fe dissentirent, plurima?que hac de re, alia. quidem aliis abfurdioreg, enafeerentur opiniones; quibus dum fuum quizqne in«- dificaret Phyfices fystema, aliorumque rejicicndo fententias, fuam contra alios defendendi neceffitatem indueret, iisdem fores aperiebantur incommodis, quorum mgx funestos efieclus in-dicayimus, quasque parum certe lntam feientias conditionem produnt. (7') Porro, cum. sc tota hac de mundi ortu (r) Amice cum bis Hiftoria confpirat. Quod per Gngulas feetas eundo, facile quidera probari poffet, fi tarn prolixam disquilitionem ar<sliores nofiri permitterent limites. Jam autem paucis tantum h?ec retig. fie fufficiat. Jonicam fec.am nemo ignorat fluid! alicujus aquei auc ae'rei instar chaos a-ternum fibi concepiffe, Huic hypothefi plurima eorum reliqua in Phyfieis placita, ex paucis illis qu<e ad nc>s pervenerunt, oppido innituntur, ut e. g. effe materiam flux2m femper <5_ mutabilem, &c. Piatonis Tim_eum qui perlegerk, eadem rarione, ex ortus mundi confideratione, eum quoque principia effec-uum natur2lium explicandorum defumere videbit. _>fe. difficilius iiem de reliquis cuique,

33 ortu disquififio ad Theologiam fere pertineret, 8z Philofophi, qui DEum ejusque providentiam omnino admittebant, alia ratione quam ex effedibus primam cauifam cognofcere nequirent, nee inepte vic-film a caufta quoque ad efte us concludi posfe putarent. fa._tum hinc, ut infignis inter Theologiam eorum sc Pbyficen nexus intercederet, muitumque ex illius corruptione h-a_c partieiparet. Quod non illi tantum fuo exemplo probant, qui vel ex omnipraefentia Divina ad vacui impofilbilitatem cum Thalete concludere, vel ex impia de Numine, forma mundi informante, do<strina, mundum efle animal, cui fenfus, refpiratio, scc. competerent, inferre voluerint. fed tota quoque Piatonis, Stoicorum scc. fatis fuperque loquitur Phyfica. BReviter fic W ) 25 ( M. VIII. potiorem gentilis Philofophiae par- H) tem peragravimus, s. nasvos übique vitiaque gravifilma offcndimus. Difpiciendum icaque jam pro inftituti ratione, quid Revelatio ad ejus contulerit emendationem. Qua, quidem in re maxima ei omnino deberi, qui aqua lance rem pon^ deraverit, facile deprehendet. I^on enim invete^ rata tantum plurima preejudicia sc errorum qui haßenus rempublicam literariam opprefferant, D monqui vel leviter scripta eorum aut do_.rina_ enarratiönes confulere voluerit-, conftare poterit.

34 W ) 26 ( M monftra profligavit, aliisque multis philofophantium incommodis, quae non male vitia quaedam flatus dixeris, fubveniebat, fed vacillantes quoque maximi ponderis veritates confirmavit, sc deficientia multa fupplevit, ficque non occafionem tantum facultatemque gentilium fapientiam repurgandi, fed ex parte materiem quoque fundamentaque novi prorfus emendatique aedificii philofophici exftruendi praebuit. Afferti probationem deiiderantes, fi ad prima retro poft reftitutam falutem fecula progrediamur, cujus conditionis illius temporis Philofophia fuerit ex fupra ad.lu<_tis re* cordantes, fimul autem quam magnam fubito per Chriftianos mutationem fubierit, perpendamus, fe ipfam facile res expediet. Etenim quam primum ad Ecclefiae l7.hr.ft.ana? doätoribus Philofophia excoli ccepit, licet ad illud quidem culmen, quod poftea afcenderat, evehi ab iis ftatim haud posfet, (^) alio tarnen prorfus ac apud gentiles habitu (_") PlurimfE enim, hoc quo minus sser. podet, obft?.» <>ant rationes. Namque primo quidem multi ex iis, quod vel 2d gentilium dctiria pallianda _>. ha_ret'.-orum incruftanda fomnia, ve! at!.eorum impietactm refocillandam, trahi apprimeque infervire, corruptam tum temporis P..jlo'opr.iam cernerent, ut omnium eam errorum fcaturiginem d.se.ia.i funt, mediumque tenere nefcii, cum corrupta gentilium sanam quoque omnem odio habere Philofophia n, lubl^'o 1.00 difcrimine co_-perunt; aut mediocri tantum ingenii vi pollerites, aliis gravioribus detenti muneribus, perfecutionibus vexati fere perpetuis, leditionibus, bellis, tumultibus con-

35 D ) 27 ( U trita confpiciebatur, a gravioribus plerisque tthnl* eorum erroribus purgata. Quod vero illorum haudquaquam follertiae adferibi polfe, qui gentilium plerumque erroribus innutriti, nequicquam his ex- D H cellen* tinuis rurbati, novo accuratiori fy_.e.ati forrrrando pa» res haud tränt; unde fa<_tum uc in iis licet egregie faperent, quorum 8. Scriptura aperte mentionem facit, in reliquis tc.m.n, iplis quos reprehendebant gentilium Philofophis cedere, nee meliora, quin ö_ infulfiora incerdum tradere videanrur. Deinrle, alii in admirationem gentilis alicujus Philofophi prxcipue rapti, aucloritatisque tarn cceco fafei» nati prirjudicio, ut verum, nifi quod ille dixerat, videre haud potteiu, cum ex religionis lu_e decretis ad 8. ScriptulX regulam omnia gentilium examinare placita deberent, perverlißimo confilio, illius ad haec confirmanda obtorcc. coilo trahebant oräcula, aut übi hoc quidem f.eri non poifet, in mi.io,_m eadem transformare fenfum, med'iaque quafi inter Chriftianismum <5_ gentilismum incedere via eeeperunt; quod perverfum inftitutum non enthufiasmum tantum Platonicum in 1>,_.1.1._.n. introduxir, fed errorum quoque Origenis plurimorumque aliorum malorum featurigo fuit. hi'is in» commodis t-mdem purioris docirin«corruptio acceflif, Romanique imperii clades. agmen claufit. (7ur autem prirtef Dolores Ecckfiafticos pauci ex Chriftianorum gente Philofophiam exeoluiffe deprehendantur, id praeeipue in cauffa eir, quod prioribus feculis fanetam übique fimplicita.em quandam profiterentur homines Chriftianis facris initiati, qui vero ex iis dokrma alieubi c^c eruditione valerent, maxime ad facra plerumque munera obeunda accederent, gentilium fic Philolophos, adverfantes libi, propriis eorum armis profligaturi. Pofterioribus aufem feculis, frequentes bellorum tumultus ita übique te.rarum ob_trepebant, ut per-

36 W ) 28 ( W cellentiori gaudebant ingenio, eo magis manifeftum fit, quo certius conftat, multos eorum rüdes plane sc in philofophicis hofpites, 8. Scriptura. folam luculentiffimam fapientiam edoäfos, nulla ex parte, quo minus cum gentilium Philofophis con«gredi, sc falfitatem vitiaque doclrinae eorum dete«gere auderent, reformidaffe. Quin ipfos quoque gentilium Philofophos de praeftantia Chriftianorum do-frinas fuilfe conviftös, non frequentes tantum Philofophorum ad facra eorum acceifiones docentj fed inde quoque confkitur, quod Stoici inprimis z, poftquam faneliffima religio inclaruhtet, in muitis fententiam mitigaverint atque Chriftianorum. placita in fua arva derivaverint, quod vel ex Beneca_, Antonini, Epifteti exemplo patet. (t) Ea quoque eft, ii curatius illam conlideraverimus, ö'apiential Revepauci mufarum _e<_.ari poftent de.icias; qui vero etiam, -urpem ilfarrj 6_ ineptam phiiofophandi rarionen. lekariam fecuü fui more seculi, parum omnino liferas acljuverun^ Tandem vero <5_ h?.!._ qualemcunq_.e ignorantia. ren.oram hoftiles principum in literas animi c barbarorum dom.na.us fuftulerunt penitus, quam deineeps rerum coni.itutior.em Roimani Poncifrcis indu-ftria corifervavit, utpol'e cujus impudens H injufta dominatio, in tenebris orta fundafaque, lucem minima fuftinere potuif«0) Con Bruckerus in Hiß. Crit. Phil. T. I. P. 11. L. 11. c. IX. Z. ;. p leq. 6. T. 11. p./31. feq. q^i diflet.atiortem quoque fuam dt Stoicit fubdotis t7_!>-//<7l,7<..'h«i irmtato- -siö<_s reperiundam Temp. Helvet. 1". Ul. p indicat, atque ad eam lec.orem remittit.

37 l.evela._v indoles, ut methodica h«?et noftri Zevi accuratione, aut demonftrationibus thehbus ftatim fubjuncyis, exarata non fit, quod neque Divinum ejus Au-ctorem decuit, nee tulit majeftas rerum, humana. intelligentiae vim sc notionem fugientium, qua? praecipuum W ) 29 ( M ejus conftituunt argumentum; fincere tarnen eam confulentibus sc ampleäentibus, sc ab allatis fupra gentilium aliisque tutum prüftet erroribus, sc in iis quas attingk rebus, vera quae fint falfave dijudicand-i facilifcatem praebeat. Fieri igitur non potuit, quin Divino hoc lumine prae«diti Chriflianorum dolores gentilium facile difpellerent tenebras, rationisq.ue difciplinas purioris ad llorem debitum perducendae fundamenta jacerent. De Tfbi'o/t.F/O ne dubitari quidem hoc poteft, quam in Sacris Pan,de<_tis purißimam sc integerrimam exhiberi, nee adverfariorum _f_jui res, quam diu in?» tra rationis fpha_ram confideratur, (q.uas enim intelle(_.u_. humani tranfeendunt limites, hie in confiderationem non venire per fe patet,) negare posfunt, decentem enim de fummo l>.umine ideam fiftit, folumque K-ternum, independentem, liberrimum, omnipotentem, fimplieiffimun. Eum ehe non minus, quam univerfi ex nihilo creatorem", confervato.rem sc moderatorem benign! sc fapientiflimum evidenter docet: qu_e qui edoeli probe t,rant. non gentilium tantum Theologiam emendare, fed ad fummum quoque florem naturalern de DEo do.irinam perducere potuiffe, patet. b.eque minorem in Pfychologia emendanda ufum D 3. Reve-

38 O ) 30 ( G Revelatio praeftitit, cum sc anim_r human... pri» mam originem luculenter oftendat, sc diverfitatem ejus a corpore, immortalita.emque, non minus egregie inculcet; quibus jacyis fundamentis facillime gentilium heic commenta profligari sc meliora folidioraque fubftitui poterant; 7^.o7^^ vero doctrinam tam cxcellentem Sacra. Literae tradunt, ut sc ipfis Divinitatis ejus hoftibus admirationem moveat. («) Providentiam fummi Numinis, juftitiam sc erga homines benevolentiam, libertatem a&ionum humanarum, obligationem ad cultum fummo Numini prael.andum, animae immortalitatem, sc pra.miorum pcenarumque poft mortem certitudinem, evidentiftime infinuat; atque legis Divina. rigorem sc profundiffimam calamitofamque humani generis labern vividiffimis depingit coloribus. Veram praeterea ad virtutem viam monftrat, sc efficaciftima ad illam confequendam adminicula fubmihiftrat. Difficile itaque eife non potuit bis fuffulti. principiis, gentilium errores depeilere, fallacem virtutis eor!.im indolem nudare, sc fuperbam de funicientia pro«priarum virium perfvaiionem comprimere. Phyßc<e («) Narrat auctor anonymus, qui edidit 5..f Otn Blattfcöö. Sit-tll.-./ quod cum homine naturalismo infe-to in Gallia collocutus fit de religione Chriftiana, qui, cum ille ex priftantia doclrinas Salvatoris s. Apoftolorum moralis veri» tatem ejus demonftrare vellet, ei dixerit:_ La morale eß f)ivit», malt /e dogme tfl faux. Vid. Lpift. VII. p. 84«

39 W ) 51 ( W Fc<e li nihil aliud utilitatis attulit, hoc tarnen extrs dubium eft, opinionum illa de ortu mundi portenta delendo, quorum tam late per totam hanc fcientiam effedus sc propagines manarunt, perverfam hanc philofophandi rationem Revelationem noftram fuftuliffe, rixasque eo ipfo sc contentiones Phyficorum, hinc maxime ortas, quibus quam naturae viribus fcrutandis magis fere intenti fuerant, diffipaffe, atque liberos in pofterum homines experimentis meditationibusque Phyficis inftituendis praeftfthte, quibus hujus fcientiae noftra lrtate ilo. rem d.bemus. Addi poteft, emendata Theologiae indole, nimis arc-um iilum hanc fcientiam sc Phylicam inter nexum iniigniter imminutum elfe, qui sc Stoicorum, sc Piatonis sc ex parte Ariftotelis aliorumque Ph)hicZe multum nocuit, sc ex illius fere corruptione unice dependebat. Neque exigui quidem in multis natural, phaenomenis explicandis u- fus diluvii hiftoria erit, cujus licet confufa quaedam notitia per traditionem ad omnes fere gentes permanaverit, tutiorem tarnen sc diftin_fam magis cognitionem Revelationi debemus. (x) (.v) Plurima adeffe in felfure nollra aqua, e«m aliquando totam ambientis, veftigia, <_. antea multis conftitit obfervationibus, noftra inprimis Zctate, poftquam celebrafiff-ina <_<> l^<?_.<'i./a <?^»<,,«m Controverfia agifari coepit,. xtra omne dubium collocatum eft, Plirc phsncmena, ft _._..:'.-. aceuratiorem notitiam Revelatio haud fuppeditavisftt,

40 fof, gut evplicari non potuisse, aut quod mdoli bunflanoruna iogeniorum magis convenir, obfervatoribus luis nefcio quae impoi.tura lu_-f- ddiria, peceffe eft, quibus tarnen jam & Cacile 6c übentes.carere poft.urt.us_ fentam quandam <_. perpetu2in hie aquarum diminutionem ilatu.-re, ad omnia phaenomena ejtplicanda xgre lufficit, cum inde neque deftruclionis H yiolentia. manifeftiffima, qux montes noftri exhibent, veftigia expücari, nee petrificatorum animalium, berbarum, &c. in montium H terrae penetralibus repertorum ratione«dari queant. F. Codicis igitur bic de diiuvio iiniverfali narratione ftandum, ne eam deferentes, temers i.pfos nosmet in abfurdas <A incertas prseeipite-mus conjeilura«, H agnofeenda grata potius mente sunt, quam exte» nuaoda, qu<x per Revelationem ingentia -fummus eju-s Auilor in ncs conferre dignafus eft benesscia. Confer. Orat. d.ob. Dmi Tilas.,...1.0).!..^ - t..m.i../ coram p.eg. Acacl. Scient.. Holm, habit. sc P.ev. Epifc- B..etwalM Söctdufant'c w)n ( M om 9_Bii..funimj!ni..3.U/ - 77' P fcq.

41 ä I.' A U T E U R. _^lo^3!_3dßl QlUiqut /5 l-<ti>«/'«/e /^ gkire ti^ H /' _?ö»»i'«7' foit far» M litt meme /^e/ difßeile <? e_>e^^^ eeltti </e trouver le veritable Ptß encore plm. ear le premier /e pre* fente fouvent d des ptrfonnes f qui ve ptrmettent pas ä une vertu fans fache d etrt le csi.ä'.'/.h.'/t' de leurs aclions; <i«heu que le Bcond fe teptmttt &fe trouve y lorsque /' appli* _ <./.l>».. ( etv.de, A? les /e/7?/ que /' 0» ) etnphqe fönt <.c«tomfagnh du mhite _^ de 1' efjxrit. fagnons <i Tour 'vom, xjmonßtur, qui iriconfagez. tss ehers com» acqtierir ks fus ditcs qttahtet, qui /e»^ est»w (f qui vouj j etes applique trez. wimt le vtritahle cbemin> _H-Vsi'- <.»/<.?./ et exa*hituit* que 7/^' /Z/..7/7?', je fuis tres per* finde, qu' il ve vom ftra pas difßeiie de parveuir aux hauis F7.^/_? _^s /' /7M1775«)- M 1..5/ wm i?h/>.^ La favantt differtatiofi, que _><.?«Hs??._z au public» tjmonfteur, fait (onnoitte fuffifamtiitnt, que vom poffedez, les qual'th ff %>erttu qui crnent im Studitnt, iy qui ms fönt prefger t avanlage que Vota en retirerez, pint an piaißr extreme que vom allcz, taufet 4 %-olrs sbere famille 6f d 'vos atnki <.'.?/?/?.<' /' <./ /o/./0.//'/ eu /' _7ß?.?.t'i/> / Itri _/» ssm^e </«. vos intimes amis. i/ i/..5 je ix?/.ve F.//,?«,H«. les er«caßons de pouvoir vom Beliciter für vos progrh d venir, E je