TESSERA MILITARI, Mag. P E T R 0 EK E RM A N, HvERENIUS, JONAS. Eloqucntias PROFES S. Reg. & Ordin.

Transkript

1 . B. V. y. D. O. M dissertatio De TESSERA MILITARI, QUAM, Cum Suffragio Ampi. Senat. Philofoph. In Wujtri Regia Upjahenß Academta, P R M S I D E CELEBBRR1MOPIRO, Mag. P E T R 0 EK E RM A N, Eloqucntias PROFES S. Reg. & Ordin. PRO GRADU, dl examen 'publicum modsfie defert Regius Alumnus JONAS HvERENIUS, Sil BER MAXK US. In Audit. GudMajori ad dicm il Decemb. Anni MDCGXLIL Horis ante meridient c enfvetit. UPS ALLE imprefla«

2 LECTORT BENEVOLO. Annibalem rififfe ferunt, cum Phormionem jtfc venem, de acte inftruendx multis differentem, audiret, cujus tarnen vix piflam viderxt fat eietn } tne eidem cenjura fore obnoxium, EfUditus fortaßis juclicabit Leflor, qul, Martis licet figna & phalanges nunquim fint fecutns, de rebus in belle maximi quldem momenti, agere haud verear. Verum enim vero, 0- ptimi quique rcrum aftimatores non indigne ferent, tne argumentum elegiße a temporibus noftris non alienum > quibus orbis non folum Chriftianus mutuis gentium odiis eß pert turbatuty fed omnes prope terrarum partes funefto ardent bellt incendio, ejusque tumultibus undique concutiuntur. Accedit, qued caßrorum inftituta > quibus rempublicam fuam florefeentem auflamque praftitere Romani, examin are, non inutilemplane operam fperarem, quam multa, qua militia rofimulac praßdium, concilient longe maximum, inde hau- Wrf pofftnt, aliorum non negligunt exempla, r*- r#/» prafens, quidprateritus, quidve futurus, flatus y fedulo inquirunt: Illud 9 monetlipfius y pro certo habeo> Gcum noftris iftis novitiis armis vetera jungantur, & fimul Ordo & Acies, rbisvetus & novus eat br^vifub unius leges. Sed divina illa difpofitio, fupra noftram eft, & aut non dici haec vult, autnoncredi, cum in- ^empeftivum. «SV*/»0# efty quod exaflum artis hujns a. me requiras fpeeimeh; eft namque argumentum hoc diffufum,»<? dieam confufum, multisque difficultatibus involutumy ut neminem facile ad interiöra admittat, nifi qui diutius grape illud faxum volverit. Ideoque non tam ingenio meo > taltum rerum inexperto^ quam[eripforum, quospropofito meo idoneos reperi, tefiimoniis, hoc, quidquideft opera, m'- buendum putavi veniam huic qualicunfa labori abs Te B.. 0 nomine paeifei neeeßum habeo, quod deprehendatur hac Teffera, quidem fermonis elegantia exhibita & perpolita, fed rudi duntaxat penieiüo adumbram; proinde, /»<?» perplacere queat, [altem ne Tibi prorfus diftliceat, *>,/? contendo.

3 t», a CAPUT PRIUS.. ca militarem eorum difciplinam plurima 9 cum adtentione, tum admiratione digna, erit reperturus. Fuit ha*c inter alia praefi-, quibus fe non folum abinvafionibus & incurfibus aliorum n dia Onumenta veterum, qui artimo oculisque perluftraverit, is cir tutos prarftitere, fed nominis famam lorge latequc propagavere. Etenim» quo acriori gens & natio quaedam gioriae ftimulo agitabatur, eo plus in armorum exercitio ßudii temporisve fibi collocandum effe judicabat, quemadmodum non potuere non fortia, afque prarclariffima facinora laude & celebritate, ubique lecorum, exornari. Omnes vero fi fpe&averis populos, militia Romanorum vix erit illuftrior ulla; quippe qua nihil cultius moribus, nil difciplina fandius, unde nec i

4 ) *.4M. O ( m* nec mirari convenit, quod terras longifiime disjundas fibi fubjecerit, fubjedas per multa cenuerit fecu- ]a gens illa Mavortia. Audiamus hac de retullium: A ) rti militäris, inquit > virtus praßat ceterii omnibus. Hac ncmen populo Rom», hac huic urbi aternam glori am peverit: hac orbem terrarum parere huic imperio coegit l cmnes urbana res, omnla hac noßra praclara ßudia, & hac forenßs laus, & indußria, latent in tutela, ac praß- Mo bellica virtutis. Simul atque increpuit fußteio tumulths\ artes illicq noßra conticefcunt. Åft cum ars ipfat militaris non cum homioe mfcatur, fed ab adfidua exercitatione & exquifita proficifcatur difciptin3, pro conditione, quae mortales plerurrque circumftat» perneceflarium erit» ad mentem Charidemi b) exercitatos & mulfo ufu fubadtos inftru&osq; habere milttes, qui» ad nuthtn Auch tntenti, arma tratfare, fcqui figna, or» dines fervare, obßßere, circuire, difcurrere in cornu,rnutare tugnam, optime calleant. Nec adfvefcat folum miles armis tra&andis bellique laboribös perferendis i fedteneat ecj m j qua? acl figna,?el tetferas obfervandi erunt. Ad ultimum illud rei militaris inftitutum, legem nempe Tetferarum, rneum erit paullifper cominorari, quo, ritu Romanorum in iis tradendis atqj cuftodiendis expofito, eorum, qua: recentior actaspro» tulif> perbrevem injiciam mentionem. II. In ipfa vocis etymologia magnopere non laboramus, derivatur enim teffera a Grasco jttrtrcigis, vel Jonice rtrsrt^se, quatuor, & quodlibet fignificat quadrarum,,ad variasque cum res indicandas, tum nego tia obeunda adfiiberi fölet. Romanis erat tefera fignum quadratum ex lignea, a?nea, interdum etjam plumbea, materia confeftnm, certis infignitum chara&e-. a) Qrat% pro L, Murena c, 10% b) Curt, Lib, ///. c, 2.

5 m ) c t SraåéribuSj iisque ab Imperatore aut Tribubo datum> quibus jus eilet olei, seris, frumentique publici impetrandi; hinc olearia, ceenaria velararia &c. te(jera a)» Quid, quod edidere Imperatores Romani mandata etjam tefferis infcripta, quaproptcr de tefjera expeditionisy evocatienis atque profeftionis, multa apud Au<ftores paffim inculcantur b). Sic mos fuit in hofpitium & a- imicitiam receptis certam dare fententiam, certumq; Cg num, quo prolato facilius agnofcerentur amici, Sc teßera dicebatur illud hoßitalis c); Sic tejferam hoßitalevtj velfidei confrivgere, eft jus hofpitii amicitiatque, antea contraftae, violare. Nobis autem, quemadmodum rei militaris fcriptoribus reliquis» eft tejfera fignum vel [ym~ bolum bellicum, quod militibus, au t in cafiris vigilias a- Huris, aut in pralium itaris, däri fölet, quo (ocii rr.ilites dignofeantur-i atque pro qutbusycf contra quos7 armafumantj tonfiare pojfit d).. I ti. In natales tefterae inquirentl, uti rem caligine prope obdutftam* ad liquidum perducere non eritpronum 5 ita quin ad tempora antiquiftima fint referendi, nullum eft dubium? pracfertim, fi ufum ejus in bello intueamur plane infignem* Miftis iis, qui Deos,prascipue Martern 3 primum arma fabricafte, militem inftruxifte, & acie pradium commififfe pcrhibent:redius forte alii cum Diodoro Siculo *), inventionem fignorum militarium Aigyptiis adfcribendam efte putaruntr quos, prifcis temporibus, rei militäres fuifte rudes,& hane ob caufitam, a finitimis faepe fuperatos, infigne tandem aliquod, quo contineri comrnodeque regi pofi> fént milites) excogitafle. Vetuliiflimusautem Tarficae A 2 ille d) ConfVegetius de re milit.lib. llc,y. &Stetvechii Com» tnent.ad cit loc* b conf.j.lipfii de tntlit. Rom, Lib.V.Dial c) Eraf Cbil. I. cent. 10. d) conf. Alex, ab Alex» Li b. IV% c. z*, m. Sgj» & Vegeti loc» cit. a) Lib% IL

6 % 4SH! ) o ( «NU» Slle fcrlptor /Eneas ) memoriae prodit, obfeflbs owmam pritnum ßgna infiitniße, per qua eos di^nofcere, ^«z accedent, potuerunt. ßhii enim bellum gerunt, ö" quidetn propinque hofie, omnia eos oportet, y? ^z/<?j Jétmarive dd facinus aliquod perpetrandum urbe emittant, ßc mittere, ut ßgna compoßta babeant ^ qua diurna, <^zz^ noburna, per qua, ficunde hoßis apparuerit, dignofcere Vdleant > amtci ne ßnt, tnimici. Ex quo poteß intelligi^ ßve cogendus fit miles, /fotf rfz/ gerenddf mitten dus, fi* gnis compoßtis, invicem ignorare nequeant, td ejfie ^ faciendum. Sed ftatuit Plinius <r) Palamedem, beüo Tro-, primum itiveniffe ordinem exsrcitns * figni dationemy teßeras, vigilias«verumenimvero fufpicari cum J. Lipfio z/) licet» Iuforias illas Fulde, cum fcriptores Gracci Sophocles, Gorgias«ceterique has w&rcxg xai xvßxs fcrupos & tubos vocarint & otio fallendo inftitutas contenderint. Quidquideft, Judaicum fi refpicias populum, muitarem tejßeram perantiquam eile conftat 5 quippe quam ad Patriarcharum aetatem exten* dendarn volunt nonnulli quibus fuo abundare fenfu finimus: fatss nos habemus, fi memorabile illud antiquitatis zeipiqkiw, ad Mofis» vel ad Judicum retulerimus tempora, feris faiflte quos, ad praefcriptum Divinum tef- u(os probat ipfe facer codex/). IV. Kei militaris, nec non hiftoriarum, fcriptores evolventibus, Frequentius fere nihil, quam ßgnorum beüicorum occurrit mentio. Exercitus narnque haui raro ingenti hominurn conftit multitudiné, ingenio non folum & moribus, fed & lingua plane difpari; immo cft armorum genere & adparatu gravis, hinc ne magnitudine laboret fua, neve onere opprimatur, juftus b) in 3ro?U5 3 c. 4. c) Hiß, Nat. Lib. VII, c. d) De Milit. Rom. Lib. V. Dialog, p. e) Conf, Ku/ebii dt Präparats E vangelt cmb, IX, f) Deuterons.io.Judics.j. & ii*

7 ^ )of ^ I juftus aderit ordo } ille autem fine regülis & figniscommode obtineri nequit. Studiofe ergo huic malo obviarn antiquorum i vit folertia $ in milina non foluna rnulta, quae ad ordinerat hunc fervandum facerent» adcuratirtime inftituendo, fed varia etiam inveaiendo figna; quibus expedite fatis vaftum illud corpus mili täre regi, atque ia officio contineri poflfet» Hmc ad fignorum nutum vel ambulat miles, vel ftat^ hinc in hoftem vel irruit, vel pedem refert & aufugit: illa, inqu m, figna, rci inftar fandiorisatque pretiofiffimce, confervat, ad ea jurejurando fefe obftringit; illa au tem violare, vel deferere, crimen Oapitali poena Föret Iuendum. Verbo: non redhusfine fignis confiftet cor pus multitudinis militaris, quam corpus humanum fi ne cibo & potione, fine ipfa vita fartnm tedumque finxeris, Haec figna non unius ejusdemque fuere ge neris: quadibet enim gensea, t^uac naturac & ftatui fuo arrifere max i me, adoptavit. Ad trio, tamen,praeeunte Flavio Vegetio a ), rede referri pofifunt genera\ 1 ta quidem, ut alia fint Vocalia, quae voce humana&quidem articulata, veliri vigiliis, vel pralio ef» feruntur. Zatine 7ejjera 5 Graece 5 Gallice Parole j Germ, ein Feldzeichen, die Lofuvg, das Wort j Svet. Lofn, et Ord, vocantur. Semivocalia, quae per inftrumenta fonantia, tubam videlicet, buccinam, cornu, vel tympanum immo tormenta bellica *) dantur. o) Lib. III, c. j. *) Avero non aberrabimus fi ad fi gna (emivocalia torwentorum explofionem ate$s pyroboliam referamus. Quaniprimuin enim feralis hujus pulveris, quem pyrium vocamut, tonitru & fulgur invotuit, rebusqs militaribus adplicari ccepit, novos belli cafur, nova arnsorum parandorum confilia, novasfa campi meditatlones^nova quofc bellica figna experientta, rerum iüa magtfira, excogi* tavit. Hoc vel ex nofiratium militia navalt pateti in qua multa ad tormentorum exonerationem geraguntur* vg. Um*

8 6 ) o i $# tur. Muta autem funt aquila?, draconés, vexilla j flammulae rufltae & albae. **J Quorum vocalia & femi» vocalia militum auribus percipiuntur, muta vifui fo- Jum exponuntur..v* v$ tor me uti exploßo, z'/z»<#pe pratorta, vel pigiliarum commutationerna vsl confultationem cum commilitonibus infittuen» dam, pz7 pugna tcmpus &c, äefignaty quemadmodum bauå raro eß indicium fuppetias & auxtlium impetrandi. Cö»» fuctttdo jam diu fräter ed increbuit 3 qua cuilibet fere na» tioni peculiare efjet fignum Svet Löfn diilum9 navi» gantes inter fe dtjcernuntur: Duorum tarmentornm ex» ploßone noßrates utuntur9 Swenfk Löfn, P^ tormentorum numero, dubbel Swenfk L6fn adpel» länt. Contra autem numerum plerumque adbibent impay<?»2 Dani, Belga atque Angli ^ quem vocitamus Danfk? Hollenfk, Engelfk LÖ(n, Pyrobolos in pugna fignum ddhibuiffe gl. mem. Regem, Carolum XI/, zsw<?,f Maxim. Äeverend. Dn. Deffor Nordberg, p/7* # rebus ejus geflis Tom» /. pag. /32. **) Prater muta figna, cuilibet turma aut manifulo propria ^ funt vexiua magnitudine? pielura 9 colore, fingulare quid indicatura. Magnitudine & pretio ceterisprafiat Imperatorium, Labarum Romanis, Svet, Hufwudbaneret dtffiumi quod innperatoris in caftris locum oftendit> ézz» bello prafertur. Purpureum autem vexiüum, punicea tunic^ Svet. Blods pz7 Slagsfana aut flagga5 /#» jpr/j tentorium fummi Ducis longa farififa 9 vel in näve prata*?id vexillum ruf}um fußenfum, pugnam inßare fignificat, conf. Alex. ab Alex. Lib. IV. c. 7. Adbibiium quoque iüud fuiße ab inviflißimo Regey Carolo XII. z» pugna navali cum Danis commißa, legimus apud cit. au&. Tom. I.e. } Si gnalen gafs til attaque, i det röda flaggor hiffades op på ftorftången af Ammirals Skeppet. Vexillum vero alte» Freds Dagtingnings Fana Flagga,/*-

9 4K )o( w? 7. v* Romani Sago induti, caftrisque pofitis» ut noti folurn contra hoftiles irruptiones frfe munirent, led ut robur, confilia atquc molimina fua exploratores & transfugas eelarent, legem Tejferarum, rem haud få ne parvi momenti, ftudicfe, tum fervabant, tum mi» ra fiientii cura tegebant. Modus autem tefiferas per caftra R. fingulosque eorum ordines, ut conftans non modo, verum etiam omnis expers eflfet confufionis, talis erat: Imperator, cui Tumma belli demandata fuit, primum ante vetperam, quodcunque figni loco dåre vellet, vocabulum Tribuno edixit, qui illud in tabellam inlcriberet, atque TelTerario, ex ulti mo cujusque ordinis figno evocato, traderet: iile ve» ro, acceptateflera, ad fuum ftatim recederet fignum, quo centurioni eam traderet i iile, militibus ordinis Tai de teffera probe informatis* proximi figni principi eandern porrigeret, idem abomntbus* ordineler-, vato retrogrado, fieret, utfinc mora, atque tenebris nondum obortis, ad Tribunum rediret. Unde Statms y longo fug it ordine reiox. Te([era, Vocatur hxc a Polybio a) 7rh<Liim guåvcpisv iyriyeygotp* jjlivov. i. e, Tabelld lignea paulo latio* dupiici characterzinjcripta. Altererat, refpe&u totius multitudinis* mtlurni figni teffera & Graece plerumque et di» citur: alter vero Tet^eto-vr^ptec feu teffera muta, refpe&u ordinis in militia R. uiitatt, Hafiatorum, Frincipnm, c em aut deditlonem impetraturi exponunt. Fräter b* c, a- lia etiam. veteribus fuere deditionis figna, v, g. bracbia ö" manus tenderc? capita (cutis fubdere, cum infulis & vela» mentis pro dire, addit a nonnunquctm voce\ herbam do. sid» Alex ab Alex, Li b. IF, c. 7. a) Hiß, Lib, Vl% de cafiram. Km*

10 % >o( H** f&ttiy Trtdrioruw & Eqtiltum, titeris folum inifiafibus H. P. T. aut E, notatus, vet etiam nomen TeJJerarii éontinens, ut, reddita Tribtmo tabella, ftatirc zk ifnypucptjs conftaret» fi qui inobeundo officio peccas* fen t. linde' patet tefferas has graridiufculas fuiite, quibus étiam mandata diei infequentis, fi ita cccafio luihtet 9 snfcribi poltent. Hinc Livius b): Scipioteferam vejperi per caftra dedit, ut Ante lucem vtri equtque curati pranft effenti armatus eques frenatos inftratosque teneret equos. Necnon tabellas has ita fuüte cornparatas oportebat, ut charaéleres facile deleri, aliique in locum eorum aptari, pofient. Praeter has tefieras, vigilibus qucque exhibitze &nt xdgqij teffernu five talcou, magnitudine atque imygacpij a prioribus diftantes» manipuli & ei adfignata: vigiliae literis notatase. g. H. I. M. V. I. fignificabat Haftat orum, Primi 7 Idavipuli, Vigiliam, Primam. Has circuitoribus, qui ad recognoicendas -8c invifendas vigilias erant ordinati, ftatuto tempore, ab iis accipere* atque prima luce referre incumbebat; iis enim relatis, ffatim perfpicere potuittribunus, & circuitorum, &vigilum induftriam atque excubias Riturn, circa hasobfervandum, pluribus perfecutusefipo- Jybius c). Quam foiiciti fuerint Romani, ne tefftera hoftibus innotefceret, vet inde conftat, quod eas i* dentidem mutarint. Monet id perquam egregie Vegetius d)7 qui poftquam vocalia figna, qualia fuere: Vitto» tia t Palma, Virtus, Heus nobiscum, Triumphus Imperatoris tfc. recenfuit, adjungit ; ifta votabula quotidie debere vartari, ne ex u/u koftes ftgnum agnofcant, 2* exploratcres inter noftroi verfentur impune. Sic tefteris a* tias nocnunquam voces, aut figna muta, apileo, vel hafta defumta, addidere. De quibtis prius convenifie oporb) Hift. Lib. XXVlILc. 14, c) Loc% dt, <f?. Lipf, Ltb. V, Dialog. 9. d) Lib k III. c, /.

11 *n ; o c 9 oportet e). Veletiam^ quod capitali adficiendos xerint du- fupplicio, (i qui vigilum aut circuitorum eas neglexhfrnr» aut holti revelafifent. Illud Polybio f) di«citur suaozon-i* furigatio, quat fic pera&a legitur: ac«cepto fuße Tribunus vix attingit damnatum ; quod ubi fa» ftum eß, omnes, qui in cafiris funt, cadentes fuflibus f lapidibusque plerosque in ipßs caßris eonficiunt \ ac fi qui evaferint, nec ßc quidem fervari poffint. Dömt ta lem re«cipere nefas habetur. (ßuapvopter cum eo ufque ve* hemens atque inexorabilis pocna fit, haudquaquam apud eos vtgilia aberrant. Quid } quod capitis pcena dignum cenfusrunt militem, hoc in negotio % munus nonexplentem, Reges noftri Sereniffimi, unde jubent Articuli Militäres: Softver någon på Skildtoackten, thet tväre fig i lager, faldt eller fafining, eller går ifrån fin Pofi eller Skildtvackt for kn han aflöfes (Sc. harquebw feras, g). Irem: Uppenbarar någon Lofn åt fienden, thet tvärefig Officerare, gemen eller någon annan, tntfie liftvet h), $. VI. Praeter tefteram, tempore pugnae, alia adhibebant quoque incitamenta duces, quibus militem alacrem intrepidumque redderent, quae non incommode vocalibus adnumerari pofifunt lignis. Etenim pugnaturos gravi confirmarunt atque inflammarunt orationen- Alexander ille Magnus militum fuprum animos, fermone ad palatum geniumque cujuslibet adcommoda* to, mirum quantum erexit : quosdam enim gloriae ftimulo, nonnullos fpe praedae, alios aliter ad pugnam ftrenuecapeffendam, accenderat a). Quid Tyrtaeus carixiinibus fuis, in quibus hortamina virtutis, dam no«b rum e) conf. AEn. cemment. rohtog. c. 2j, f) Loc. nuper tit.p.397. g)jufi. tv ark. Tit. VII, art.f6.jj* b ) Krigs Ar* tic, A'.o i6lz. Tit XIII. 4) Conf* Curt» Lib% III, ( J.

12 -IM )0( rum folatia^ ätque belli cpnfilia confcripferat, efltecerit, loquitur Juftinus b). In militia Rom. aderant Monitorer c), qui non folum milites fui muneris & officii identidem commonefacerent, quique iilos ad praeclare de patria merendum exftimularenc, fed in feg nes, ofcitantes & cun&abundos graviter animadverterent. Acie jam inftrudta, facra rite peradlurit deos eonfultabant Romani, iisque rite litabant, ne incertis aufpiciis, & irato numine praclium committe-* rent. Si c ardentiffimo clamore arma intulere, quem Scriptores pra^ipue Graeci belli filtar» adpellant, atque i- pfam pitgnam nonnunquam ßorjv. Unde#AdAa si>,more nempe militum, vocem inartieularam alala emitfere,cui Latinorum ad arma,noftrum igerv'drt Gallorara a /' armey & Germ. Larmen fcbreijen j fere congruit. Imrao, tanti putabaturhicclamorapud Romanos, ut exeodivinando veluti praefagire, quo res inclinaret, fibi viderentur. Clamor ^ alt LiviuS d)i indicium primum fuit, quo res inclinatura effiet t excitatior crebriorque ab hofte fubutus, Mb Romanis dijfonus, impar, fegnis, fape iteratut, incerto clamore prodidit pavorem animi. Grscorum nonnull ii pacana diis fuis, hymnosque Jovi in primis canendo > alii vero, ad tibiarum modulationem faltando, hoftibus obviam ivere*)- Gallos & Germanos cla more ufos fuiflte docet Alex, ab Alex. /). Si quando, inquiens, cum bofie congredi parant, diffono & truci c antu, quem Barritum vocant, cum ululatu, & tripudiis,fcu* ta quatientes, pralia inibant, ex quo futura pugna fortu*»am augurabantur. Vocem Alleluja in ipfo pugnar procinclu, artificio quodam, exclamafle gentium facerdo* tes, refert Beda g). De Norvegis antiquiflimis, ita in b) Lib, III. c. y. c) Rofin, Antiq^ Rom. Lib. V. Ra, val* c. 2/. d) Ltb. IV, c, 17. e) Alex, ab Alex. Lib. IV. c. 7. f) loc. cit. g) Confi Gråtit Autiq, Rom, com* snen*. ad Ferrar. Rom. VLL

13 4#f ) C m* I i in vetufto Chronic Norwag., Norske Hidfkraa, legiturj Gamle Nor banger hafve icke aüenifie trugt dejje ord jvid deres Kongers Kröning? men end ocfaa udi (iriid. Erling Skak befallde fit folk, udi friden med Graftve Sigurd, at de (kulle gaakaide Gud, fiunge Kyrie Eleifon > oc fiaa paa deres Jkiolde. Ne vero Svio - Gothorum veterum plane fim immemor ; Celeb. Zoccenii h) verba adferre heic Jubet, Prifici, acte fuo n.otiefirmata, fignuvt ad pugriam cum concinerent, gladiis ad fcuta loncrcpuerune> {in hiß. Gdtriet & Rolvonis : Bardi a fkiold fin i.e pulfabant clygcos fiuos, ) forfan animandi fie taufa Hujusmodi c an tas, vel clatnor prifcis Gothis herbp dirus efi f hodie. har* fkrij i. o. exereitus clamor.. VII. Variam tandem varias gentes, fub ipfo confli&ö, adhibuere tefferam, hunc videlicet in finem, ut vel mutuo fefe exhortarentur, vel ab heftibus fuos dignofcerent. Unde praecepit Mauricius a): a rijv iv%ijv yinc&eu tv ixtivy fy orohspca yfaegq, sv ru> QaarffCLTV, TTglV frulet, TYS 7T0^TCtq ifahbflvy ålclts TUV UggCOV, KCCI TS r^ctttjys, x*i TU* Aoi7ruv agxcvtuv, ro yxj^ls i-?ftf(rov% tttifxovus ttuvtcis hf'yeiv, EiTct åia, t c dinov xou TO, vcßlctxdfl Asas> T^ITOP txarov fasgos, t egxopifvov T* <purrcltx, Populus Üei, ut, prae rdiquis totiusor bis gentibus, praerogativis haud contemnendis gaudebat j ita in tefleris edendis ritum fibi vindicavit peculiarem b). Circa tarnen oppugnationem Jerichuntis c) clamore, in praelio adverfus Midianitas tes* fera: pjhjfcl nec noncontra Nicanorem ; «Boq&eUq e)y & contra Antiochum: &e nixpjs f) ufi funt. B x Gentiifi) Anti q. Svlog. Lib. 111, c, 4. Strategiea feu Ar. Mil. Lib. II. o» 16, b) Deu* ter. n. v.zo. c) Jofua 6. v. 20. d) Judic 7. vt 2,0* e) Uf MAceab, g* v. 23. f) Ibid, c, 13. p, //,

14 ii ; o c i. Gentiles autem nomina deoram, teflera? loco, dabant, quos autpatria» aut ipfi duces colebant; undc Romanos illud Feri, Feri ufurpaffe ex Fiutarcho refert Lipfius g)f qui fufpicatur, hac voce, interrupto fpiritu) repetita, nomen Jovis Feretrti figmfkari j li quidem, in ejusmodi fervore, arduum eflet plenum proferre fenfum. Proinde, quo facilius & memoria & pronunciationi eilet, plerumque unico folum vocabulo, interdum vero duobus, rarius tarnen integra fententia, vel verfu eam exhibendam duxerunt. Fuit vero Tejfera Severi Sept. Laboremus. Pertinacis: Militemus. C*faris: Felicitas vel Vittoria. In pugna Pharfalica, Pompeji : Hercules Invittus, Caefaris autem: Venus Genitrix vel Vittrix, Cafiii & Bruti; Libertas. Ne* ronis: Optima Mater. Ferdinandi IL Imp. Rom. Santta Maria. Cyri: Jupiter Belli Socius & Dux, Claudii VCrfus Horaeri erat: b). Avty airxfjbvvel&cii, cre TIG tpots^g \VV\. i, e. luert virum (audeo) quando quis prior laceßati Adeat Alex, ab Alex. i), nec non Vegetium k), qui plura ejusmodi tefferarum deliderat exempla. Non nulli gentis vel patriae fuae nomen > tefferac inftar) ufurpavere, quemadmodum Lipfius l) de Hifpanis atque Ambronibus obfervavit. Graeci autem, quos antea paeana diis fuis ceciniflfe indicavimus, poftquam Chrifto nomen dedere, ad imitationem Conftantini Magni, teflerae loco > Vicit Crux, clamaflfe, citatus teftaturau&or. Turcarumfi adieris gentem, illamin expugnatione Conftantinopolitana tellera non caruiflte, fed magna voce inter fe conclamafle; Mal/a, lüalla, Mabomet Rujfolalla, h«c. Deus eft & erit, Mahomet fervus g) conf. sina/ett, Lib, IV\ Dial. p. ad Mil. Rom. b) conf. Sveton. in vita Claudii. *.41. i) Gen* & Dier. Lib. IV* c. z. k) Lib, III, c. y. I) l»c% cit*

15 *m ( m* n r«/ */«/ w),* interdum etiam cum fremitu ingeminafie Srtf Brc9 i, e. defende te conftat. $. VIII. At quid opus eft teftimoniis immorari extero* rum,cum domefticanondefint: Svio-Gothcs enimnec non Saxones veteres, pugnam ineuntes, Jadut inclamafie rcfert Celeb. Loccenius^). De cujus vocabu* h fignificatione non parum diffentiunt eruditij alii idolum» alii adjutorii fignum, alii aliter illud explicant. Qui Seldenum fequuntur, originem ejus dedu* cunt ex Hebr., quod in particip, fignificat futurorum confcium, quod quidem vero Numini jnre opti» mo convenit, unde Translatores Bibi. Svethic. Jerem. XII. & XV. non idolo tribueruntj cum folum Deum verum invocandum efle fcirent. A t in origine Ja* dut inveftiganda longe aliam fovet fententiam Rever. Adm. Prxpor.Mag.Ol. Broman b)9 dicens: Jadut år et rent SXvenfkt ord fammanfatt af Ja, Jo tfc.och Du > Tu, brukas "tvijd fidane tilfållen, ßfom Sarcafmus hos an nat folk i andra länder. T. Th. Gfc, brukas i fynnerbet u» ti andan af et ord eller mening, nar någon \vigt, eller ßark ntillfning fkall fke. Quidquid demum fit, liquere arbitror, tum Saxones > tum Svio-Gothos voculä fiac ufos fuifie, partim ad incitandum fuos & fbciö«rum animos, partim ad terrorem hoftium copiis injiciendum, Quälern vero Reges noftri adhibuerint tesferam, Guftavus in primis Adolphus, & tres Caroli, difciplina militari, rebusque& in fägo, & in toga geftis maxime memorabiles, peculiaris effet opera & voluptatis exquirerej nobis vero dixifie fufficiat, tesferam eorum plerumque fuifie: Gud med off, aut Med Guds ns) tonf, Bernegg, Qudß, ad Corn. Taeit. a ) Antiq. Sviog. Ltb. Ill, et 4, b) Tankefbift em Jadut, pag% a. $0,

16 f4 jo ( Guds hielp» De pugna ad Narvam incomparabili habet cit. Nordberg c): Nu»ar hela dijpoßtion fkrdig, oth g af fordenfkull Hans Maj;t Lofn med de orden ; Med Guds hielp. Signalen gafs sned i, Raqueter, Duces, pariter ac milites univerfos atque fingulos, hocfignum, boni inftar ominis, accepifie, nec hoftesipfi diietentur; Drabbningen Warade i centinutrligit [klutande ß timmars tid in til aftonen kl» 6*, fa haftigt» at jag E. K» M. omojeligen med pennan det befkriftya kan; pa Ivar fida aro genom de Siv enfka Ivarjers fcharpa Agg zoooo nedergiorde, ocb emedan mbrka natten inföll och de SYrenfka hade en fadan parole eller Lofn fig emellan: Med Guds hielp i ty hafl»a de lika fem i träd pa Yeara huggit d). Idem fignum quoque a gl. mem. Rege in pradio Cliflbvienfi da tum, atque trajedu ad Dun am &c. nec non a ducibui éjus feorfum, aufpicio Regis, certamen committentibus, laudatus Auåor paflim indicat* CAPUT POSTERIUS.. i. Hominem ad colendam pacem natum fadumq ue efle, vel natura ipfius, intentiori oculorum a-i cie confiderata» indicabitj ceterum, introdu&o rérura dominio, atque glifcente pariter regnandi habendiqj cupidine,quibus indulfere nimium gentes, barbara fsacvientesferitate, non potuit non flatus indeemergere violentiffimus. Et hxc feit caufla, cur contra hoftilem invaflonem arma arripere liceat, fi alias tranquillitati confuli nequeat; vel in fui defenfionem, vel injuriarum gravifiimarum vindidlam, vel deniquererum 0 De rebus geflis Caroli XII. Tom. t, pag fo d) Gen, gat Carla Seger/k. Scheferi Mem- gent. Svet. Maj. Lib Baronis Langii epifl, ad Reg, Telon. Avgußum*

17 HU ) ö ( ij rum ablatarum recuperationem, bella gérere, jurinaturali non fit contrarium. Videlicet eil bellum fla tus quafi fubfidiarius, cujus ope ad finem optatum i* e. felicitatem civilem devenire contingit. Hinc difpendio non folum libertatis > rei quantumvis cariflimse, certo fe capiti fubmifere mortales; Ted eriam militarem ordinem inftituendum curarunt, quo hoftes, undique irruentes, procul arceri* atquccivium com-» moda fecurius promoveri pofifcnt. $. II. Eft vero Principis, cum belligerandum fit, adminicula, quibus adverfario obliftere valeat, comparare ; in bello namque omnia confilio atq; ratione fient, Ii profperum habitura erunt exitmti ; heicenim,fi unquam alibi, locutn, invenit proverbium : bis pecctre von licet. Ante omnia diligentiam circa duo illa vel fundamenta, vel firmamenta omnis militiac, Deleßum videlicet & Difciplinam adhibeat Princeps. Alterum parandis, formandis militibus alterum infervit. Delei &ui rite ftudebit, fi ingenuos, ex civibus lecflos, ar-, misque idoneos, non folum pro mercede, verum etiam pro übertäte, patria atque gentis gloria, pugnaturos in aciem eduxerit miütes. Sed quid fine difciplina, quac ad robur, virtutemque militum mirum quantum confert, valet deleétus? Paucos natura for tes procreat, bona inftitutioneplures reddit induftria. Ut autem difciplinac fuus conftet rigor, femperque diélo (ibi audientes, & ad quodvis fufcipiendum promtos habeat milites, au&oritati, feveritatique operam dabit ; nimia enim lenitas, centemtum ducis & inobedientiam parit, quae omncm plane difciplinam diffolvit, quod Vitellii exemplo docet Svetonius, & Sardan^pali Juftinus. Contra autem, debita feveritate wfurpau j ^xqrcitum tum cgnfirriut & beljicufiorem

18 ii$ ) o ( M»* reddit fuum, tum hoftem térret. Erit quoque tenacidimus ordinis, qui rerum gerendsrum cft ratio, & in militia non modo utilis; quoniam tefle Xeroph. kclaåisov {jliv ijeiv to7$ < >;act$, ävrxe* gfcatov h t eis sroaepuic $ fed & pc rneccflarius, quia quo diftin&ior acies & ex pluribus partibus conftans, eo facilior vel partiendi, vel jungendi,ubicunque opus fit; immo fruftra ducum ellent imperia, vaga roilitum negotia, atque omre penitus robur exercitus conetderet, nifi ordine & arte temperarentur. Nempe, ut humanuni corpus regit anima; ita militäres resipfe ordo: ubi vero ille jacet, occiditque, imperium nul luni» nulla erit focietas. Gratcos haec omnia probe novifle adparet, apud quos tota res militaris nomen fuum ab ordine eftfortita. III. Quantum in diutino armorum ufu fit prafidii pofitum, nemo eft, qui ignorat > idcirco ne militäre iljud decus, per mollitiem frequenteique remifliones, languefcat atque corruat, abficnte licet, tanquam cervicibus jam jam imminente, hofte, armis tamen fefe exerceant milites. Bene Vegetius a): Exercitus ex re ipfa atque opere exercitit nomen accepit, ut et nunquam liceret oblivifct, quod vocabatur. Immo, caftris adfvefcant, in quibus teßerarum lex, & vigiliarum vices ri te peraguntur, quo, urgente demum neceffitate, ad quaelibet adeunda & averruncanda pericula, fortiores non modo, verum etiam prudentiores evadant. Quantum hoc interfit, ex refponfo Regis Germ, AriovifH patet b): inteüigeretttr, quid invitti Germani exercitat ißitni in armis, qui inträ anros XIV teflum non fubiißene) virtute pojjent, Huic practerea virtuti magis cxcitandae vim haud exiguam addunt pracmiorum va ri*. a) Likt IL Cj r, k) J% Ca/ar lik, i* keu, Gäll,

19 o c H» %f ria diftributio ^ laudesque, quibus ma&ari folent navi &induftrii, quac in generofos, gloriaequecupidosanimos non poffunt non influere ad paria facinora imi* tanda; nam accenditur, ait Plinius c), erigitque juventus étnimor ad amulandum, quod. laudari videt Romanos, dum diftribuerent haftas, phaleras, torqucs, armillas, Coronas See. hoc probe intejlexifle conftatj unde non mirum, fi, in tam illuftri virtutum laborumque.^muneratione, milites animum ad ardua quatvis intrepidum conftantemque habuerint. Quid, quod quamdiu apud eos armorum floruit ftudium > atque non numero, ceu Xerxes & Darius, fed virtute militum freti, dimicarunt, longe Iateque arma fua circumtulere vidlricia; at, nutante prifca illa difeiplina, aliorum parere imperio Tun t coa&i. $. IV. Pofitis caftris & adpropinquante holte, cauto femper & intento ducem e(te oportet animo in adverfariorum fa ta> etfi ea nonnunquam viderentur Viliffima j quippe nihil in bofte debet covtentni. Hinc non femper aperta vi, fed faepe occuita& fubaola ratione, in arcana hoftium inquirere adlaborabiti cum multum Iucretur, finoverit quibus in negotiisoccupentur, quales habeant milites,quid fentiant, quidve aveant, equitatu nei plus, an pedeftribus valeant copiis &ct Hinc exploratores calliditate & audacia emittet pollentes. Adverfus vero horum fraudem vel incurlum, quibus alias impares efltent milites, potiffimum gregarii, placuit vigilias, praeeipue noßurnas, legitima tefferarum firmare obfervatione. Pratterquam enim quod boni ordinis in fe habet, vigiies attentos & adcuratos redditi occafionem prodirionis praefeindit j in caftris vivendi rationem tutam praeftat j cum non fo- C tum e) Paneg, Trajan. di lt

20 18 < 0 lum ex habitu & geftibus, fed etiam lingua & certa quidem voce, hoftium eludere ftrategemata poflint. Unde nemini caftra, nifi prius accepto & dato figno, intrare licet. His contra negledis, multa caftra & oppida capta atque diruta legimus. Sic Epirotas Illyriis, ad urbem Phoenicem,ob earum incuriatn, pce* nas dediffe oftendit Polybius. Nec aliam mortis cauffam Thrafybuli fuifte teftatur Corn. Nepos: eum non fatis diligenter in caftris agerentur vigilia, a barbaris, ex oppido noftu irruptione faßa^ in tabernaculo interfe Uus eft%. v. Prudenti non minus» quam utili confilio, mi* litibus jamjam pugnaturis, varii generis incitamenta inculcant» animique alacritatem inftillant duces. Ffiy inquit Cxfar a), qu&dam animi incitatio atque alacritas naturaliter innata omnibus, qua fiudio pugna incenditur hane non reprimere, fed augere Imperator es debent. Neque frußra antiquitus infiitutum efi, ut undique figna concinerent clamoremque univerfi tollerent, quibus rebus Of bo» ßes terreri, ö" fuos incitare exißimaverune. Natura non tantum manus, quibus arma tradaremus, fed ratio» nem quoque dedit & confilium, ut in his pracfidium, quonobilius, eo certius inveniarnus; unde dicere Co» litus eft Cato M. ver ba plus, quam g/adium & voces, quam manum, koßem territare & in fugam vertere. Confirmari etiam hoc poteft exemplo legum militarium, populo Ifraélitico a Deo per Mofen latarum ; in qui bus praecepit, ut facerdos belli ante aciem ftaret, atque allocutione removeret, quidquid anxietatem» vel terrorem in praclium ituris injicere poftet: deinde, utdeo freti fortiter pugnam capeflerent &c. b). Praca) Lib. III. hel, Gatt, b) eonf. Deuteron, zo. m'0

21 «9* ; O ( Sr» i* Praeterea in Bellis, jufta de caufla fufceptis, Deo mi* litamus; hinc maxime juftitia cauflae & necefiitas bei. landi commemorandae, quorurnbeneficio militum pedus incalefcat, ignique, quod dicitur, infundatur oleum, ut, fi antea fegnes, in hoftes fponteprorumpant, fecundum illud Poétae c)', Frang it Of attollit vires in milite caufa Qu<e niji jußa fubcft, excutit arma pudor, Unde non potuit non relponfum illud Invidiff. Re* gis, Caroli XII, ducibus copiarum datum, admiratiojaem, animum atque fiduciam omnibus adderej Om de iin tyoro en gäng til fa mxnga, Ja fkail jag gx lö/l px dem: ty jag Wetjag har Gud med mig, och en rxttferdig fak d), Ita Guftavus Adolphus, qui ex bello Germanico, religionis caufla, fufcepto, non minus pietatis farna & facundo fermone, quam arte & confilio, admirabile quantum inclaruit, ad bonitatem cauflae, Numinisqj praefentiam ubique provocabat. e). ). VI. Ufus deinde teflerarum, fub ipfo praclio maxime fefe commendabilem fecit: immo neceffitatis ferefpeciem obtrriet, Ii quando hoftis nos, tempore nofturno, adoriretur, vel fi eum in tenebris comprehende* re velimus, non pofltunt milites alio figno melius dignofci, aut e caftris educij unde tacitum pugna fignum audit. Et fane fi hiftoriis fides habenda, hane inter* dum ad vidoriam, de hoftibus reportandam, omne tulifle pundum, conftat 4). Quamvis juxta non dif# fitendum, cautionem efie adhibendam, ne hane hoftilibus copiis riotam, intempeftivisinterrogationibus, faciant r) Propert, Lib. IV, E/eg. 6', d) Nordberg, in Tom, 1, pag, 130 e) conf. Sehef, Mem.Gent, Svet. c, l, c, 2p, ij a) conf aen, jtoak> c, 24. & Sex jul. Frontin, Stra teg. Lib. II.,

22 iö MZ ) o C H* faciant 5 hk namque, aeque atquéille, fignum, promifcue omnibus familiare, pronunciarfi poteft: prä nt fadum in pugna, Syracufanos intér & Athenienfes commifla, legimus b). In ipfo tandem difcrimine, innumera paene & oculorum, & aurium ufum intercipere poftunt impedimenta, morientium ut tormentorum fonus, gemitus, fugientium ftrepitus, infequentium clamores, pulveris vaporumqj nubes&c. hincvocalis & muti limul figni necefiitas conftat. A/fvefacienda funt copiat monet delianus c),tampedeßres}quam equeftres, partim v&ee * partim figni's, qua vifu percipi v diean t, ut rem apte ac opportune, quam quisque exigat #/«/, poffit ex* pedire. Nonnulla etiam tuba percipi canvenit,* ita enim plenius omrtia miniflrabuntur. Certiora funt ea, qua voce indican tur, ni/i quid ßt impedimento : {ed tranquilliora 9 qua fignis mandtntur, videlicet, cum ret nulla eftj qua åbfiet Atque ebfeuret, (fic, Non tarnen concidi it a poteft, ut prxceptum fimul & Veeis & figni incertum fit%. VIII. Porro» circa exhibitionem teflerarum, prudentis ducis eft meminiffe, ne vocabulum illud» loco tefferac datum, aiiqua laboret ambiguitate enim 5 praeterquam quod difficulter mcmoriae inhaeret, damnumquoque accelerabit maximum«, Binc prarcepit j neas a) 5 Banda pro te/feris funt voces facile recordabiles, & de/iinatts auienihus germane & maxime cenvenientes. Pru* dentiae tandem militari non male confuluere duces, qui tefieras, lingual hoftium pronunciatw difficiles, e- legerunt y prout illud; Schibboletb b)y atque noftratium; Htvijd bäfi i Komgulf c) teftatur. Nec non, qui iefferam, in Divini Nurninis auxilio fiduciam repofitatn b) conf. Thucyd, Lib. VII. c) in Traclat, de inßruenda acie. a) Traff.Trehiog c.24, b) Judic,c.u, c)pufendorjfs lnledn% til Syren/ka Hiß, pag. m.

23 5^1 ) f JÖ* 2i tamdeclarantém, ufurpavere. Id de gl. mém. Rege noftro, Carolo XII. refert ReverendifT. Norrmannas d)$ C/trelut, paterna pietatis morisque tenax5 propitiato ante omnia Jehovah Zebaotb, unico felicitatis & viftori* aujpiee i eam in fententtarn data fuis faußiffimi ominis teßera% qua olint Divinus beros Judas Maccabaus mantpuli fui anjmos ad rem profpere gerendam, felicißime accenåerat : g# Botj- Seictg, in hoßem movet. Patuit iüico cceleftis auxilii manifeßa fides. Contra autem temeritatis notam vix effugient, qui arrogantes atque fuperftitionis plenas tefferas in vulgus edidere 5 qualesfuere, nomina, val a diis gentilium, vel a fandlo quodam in Pontificiorum catalogo > defumta. Unde illud : Örat uterque ducum, fequitur vifforia Jevam, Et perit exclamans: Sanäa Maria veni e)l Nec aliter Mantuanus: Ut Lat ii Martern, fic nos, te Dive Gregoru Decetero, colophonem opellae huic itnpofituri, Deum O. M. ardentiflimis veneramur votis, dignetur militiae patriae, jam eheu! fetis adfli&ae > (uo auxilio atque gratia adeile; erigat animos civium militumque fua fortitudinis atque benedi&ionis tejfera, ut, avitae gloriae virtutis memores» hoftium machinationes e- ludére & fuperare valeant; reftituat denique auream illampacem, cujus defiderio, poft tot tantasque belli calamitates, nihil nobis carius, nihil optatius, contingere poteft, quo, fub Clementiflimi Regis noftri, ERIEDERICI, mitiffimo imperio, omnes 8c ßnguli>tranquillevivamus, floreamus l d) Programm. in viftoriam Narvenfem. e) Mifand\ Delte. Sabb. />. I. SOLI DEO GLORIA, «* ) «( ^

24 Qariffimo Pbilofopbu. CANDIDATO, i>. JON, HE.RENIO- Erttor jam faflus, alterum ingenit 7ut fcetum fub pr<elo fudare, propediem luci exbi bendum, optatam adfore occaßonem, immo & cauffaw» in laudes Tim, Uarifftme D:ne C and id ate, excurrendi exi/limavl Atvero doleo, vo» luntatu meöi atatem & vires non refpondere, neque Cttfficere vel praclaris animi Tui dotibus, vel alacrt* tati atque adfiduitati in literarum ßudiis, vel denique pietati atque animi candori, debitis pr^coniis extollen» dis, atque concelebrandis. Neque, // pojjem, Tua id permitteret modcflia. Noli tarnen mirart, w<? confct» entia tacita non contentum effe. Scilicet fingulare Tuum in me ftudium, atque informatio prorfus fidelis, qua perfrui mihi licet, tantum effecit, ut non pofjtm > Te declararem animi pietatem, immo & gaudium, ex ficttndts Tuis fucceßibus perceplum. Audivi Te cum iniquiorefortuna diu multum colluäatum fuiffe. Tantum vero abefl, antmum illa Tuum fregerit, acuerit erexerit potius. Hoc idcirco nomine Tibi vehementer gratulory mihique gau» de ; vovens, virtutis atque laborum Tuorum mef- /fr», pnwö quoque tempore» ERICUS HYDREN.