Uil i-j i i /i i n. BENEDICTiUS, ELORENTISS. Mi7s^/v^/l. ABOENS. LYCEO PR/ESIDE, D. D. SPECIMEN ACADEMICUM, SCIENT. NAT. PROFESS. REG. & ORD.

Transkript

1 D. D. SPECIMEN ACADEMICUM, Oi: Uil i-j i i /i i n PR/ESERTIM IN QUOD, CELEBERRW/E EACULT. PIIILOS. DECRETO 7,v ELORENTISS. Mi7s^/v^/l. ABOENS. LYCEO PR/ESIDE, SCIENT. NAT. PROFESS. REG. & ORD.- L(^^l^Blss!' FENNIC/E ABQBNS. '^^77H^/7^ & REG. ACAD. SCIENT. SVEC. MEMBRO, VVBLICJE ERUDITORUM ChNSURÄi. MODESTS SUBMVniT JACOBUS BENEDICTiUS, OSTK.OBOTNIENSIS. Oili. XX-Vll NoV6tVilsKlB AN. MDCCLIV. IN AUDITORIO i^x. l!()iv!8 ANTEMERIQ. ABO^E/lmpreffit Direä. & Typog. Reg. Ivl. Duc, Eift* land. JACOB MERCKELL,

2 ADSESSOREN OCH LORdlvlAZ^AliE^ I STAPPEL B^ADEN LOVISA HÖGADEL ock ttäoaci-l^al) HERR i-*»aä.\ Ij» JL_ I\ %. v^ C# M_W ti HOGGUNSTIGE GYNNARE SEdan i ssäuee Kr wapne-brak, flögde-flammer, fjö-iart och bok-wctr begynt lägga grunden til v/srr Kära Fådernes-lands u^> ji^mtt och flor: Q hafvva mänz<i I^öZcan- K_'nUZ3 Nän ocd Wittre Snillen pa KtWllizc satt giort Pl^ förtjente If (icra3 uphjelpande och befrämjande. At

3 At åfwcnherradsessoren ej warit lc>ttls3 derutinnan, utwifar 6ct c?nlccn6c^ hwaruti 6ct Allmciina llut EOEl>,ti! en wåi- Krcjctit belöning. Tillåt 6'criore HögguirfH»- z;c ttei^ke at jag n^mr mi^ til cictca mitt fkumma och ringa ardctc låna ljus af E- OAK.r Wittra Namn. ALLMACHTEN giare Herr AD.8E330- RENS År män^l, och af all an6clig- och timmeiig wålfigneife fålla, FÄDERNES-LAN- DET til nytta, och 6cn til outiaijelig fågnad, fom räknar för sin llurtta hccicr och lvclca^ at uti Herr ADSESSORENS Ynncft innellnlcn mcä ferdeles Aöränaä och huzachnrin^ tram^ Icivva Herr ADSESSORENS Ödmiukafte tjenare, JACOB BENEDICTIUS,

4 jfdmodtttti Rcvzrettdc #tt Pr clärisftme 9 FASTOR <3c PRMPOSITE in NERPES meritiffime, Patrone PropenlliTime. Tlmimum He^k^s^i/s I)..M.,^^VRL^B Comminifter Templi Catbedraiis Aboénfis FObis & honor Ofthm ferieuues teftor, ha fe g pägel/tts in Coftfervet Vos DEUS ut erudiiionc Vcijra pro* rest vera Räigio, ecu HD^l, s^ PLUR. MVL^ tulter hu- JACOBUS BE-

5 As^Zl''e»H <e/^ Practarisfiffle, Z?ccicsiarum qu^ DEO w urdl LOVISA:, Pyttis & ElimSi coillguntur AnriKeL Digniffime Patron Fautor certilnme* >'< Msg Prddarisftmt, % ETTERBLAD, vigilantillimii, Fautor CitU ferpcttu devotionis & dfeyvahtia hcnmenttrfii, mgnis. ut aäffjicialis, cmxc & himillime oro & obtrjoveatur hominum fahisi vige.it ac in petfetuum fio* vovet ér freeatur KCMINUM VESfRORUM n.il/imitii NEDIOTIUA

6 Handelsmannen i StappeU&taben i^ieorictts^a^in, Högachtad Herr MAGNUS GIÖSSLING. Min GunstiZe Herr Morbroder. i^^^uru otacksam wore icke jag om jag te mig af XHD» min Herr Morbroder mängfalt ertedde zräl- -4qR"/I gcrningar förgäta siulle. At de samma til- <32_>^ fullo tvedcrgäna/ dertil kan wäl aldrig min förmåga stiga, men at dem i et tacksamt och wördfamt minne behålla/ kan och bör af mig tildrig förgatas. Hwnd upmunttingar har jag icke haft af e- der goda Lärdont och sunda insicht i allehanda wettenstapcr/ fom ifrån ungdomen warit cdra radgifwarc.^ Hwad cftcrdömen of edor ofärgade dygd som beständigt warit EVor ledsagare? Emot alt detta ar wal min ettäntsta större fin at hon nu kunde tydas. Emottag derföre desia få blad til et litet wedermölc dcraf. Den Högste late Eöor lefnad wara säll/ och den dagen långt borta pa hwilken Eder kära omwärdnad sakna Eder wärd. Med hwilken hjertcliga önssan jag uti all uptenckclig wördnad framl. XYlin GunstiZe Herr Morbroderp Kdmiula ljcnare, JACOB BÉNEDICTIUS.

7 r>lter. I. difciplinas, c^ux noitri feculi gnftum z dlanäe afficere foknt Chemia in cci lebratiffimis haberi sc»!et; neque vero, vel novus <_$, vel immeritus, nui exellentwlnx duic icientiae fic contigit honos: Sive enim originis antiquitatem, live eulforum quos nunc vel olim habuit dignitatcm, iive lerum quas tradat jucunditatem vel denique se u- tilitatem fpeäes, äepredenäes Chemiam vix cui quam palmam före praebituram. Etenim nulla est alia s<ienria, quse natales luc)8 majori certitudine inde 2 feculis ante diluvianis deducere queat (&). Vix alia quaepiam, tzuze tot Regum Principumque proprias manus ad laborandum allexit, co» luml^ue ltu6ia se conatus ita iollicitavit, ut animaj parker ac fortunac i\\ nervös omnes in perluftrandis ejus recefiibus intenderint. Ntilla> quze pluribus oble&amentis se gaudio majori 2nlmum permulcet, dum effectus inopina- «os, admirandos prajftat fere innumerus. A Colo,

8 2 Colorum, faporum, odorum mutationes fubitcneas jucundis nos decet experimentis. Terrse motas violentiflimos sc montes ignivomos solins iimaturae martis 8e fulphuris prudenti mifcela ftupendis imuatur Pha?nomenis. Tonitrua plus guam horrenda folius auri fulmin antis se pulver is pyrii ope praeftat. ou?s. mirabilia H^ portentofa phofphoro effici poffunc, ebartaj non fufficiunt vt enumeremus. Quomodo ex iimplici miicela duorum liquorum uigidorum non modo aterrimi faepe sl copioilffiiiii prodeunt fumi sed flamma etiam eru6tet vi.olenra) ne quidem cogitari potcft absque sammo aniräi cuiioli obleftamento. f^lxc 8e aiia id generis experimcnta qui rite perpenderit, non mirabitur, cbemicob fua arte multa praeftitiffe jucunda sc mirabiiia, populo obftupefcente sc inufkatas rei caufam Dsémonum artibus tribuente (c). _ (i) Vox chemiae utrum _ Chamo Noaohi ssli^ clenuminacionem repetat, 3n vero «cz antediluviana referenda (it tempnra, cercc> dici ntquir, isjczue tanto minus, cum nec omni probabilhate iilorum cl«sticuantur cnnjt><sul«. qui vel a radice Arab. chama exa^lic, calors examinavit vel» vrzeca vtii> fundere eandem 6e6ucere lizc3lunc Haec len» tentiarum 6ivolli2 nihil pofius, guam rei cl^ qua difputasur incertirudinem evincunt, fimulque luwm^rn vocis i^liuz Änciczuicll-em cerco Is^uunl. Infer varias vocis hujus fignificationes illa mavime sa^ talis fuit, qua ad fignifican-.iam /^ic^ömlgm, v^! artem e% quibusvis metallis ignobilioribus aururn conftandi, tränsterri

9 ferri fvevit; Evenit enim binc tefte Svida quod Diocietianus omnes H^Z^ptiorum de Chtmia libros crtmark, ne ex ca arte divitias amplius coliigerenf, iisque conssd in posterum Romanis adverfarentur. Memoratu certe di?num videtur quod idem Svidas refttrt; Aui-eum fciiicet vellus, qucd Jafon cum argunausis cepiffe fertur, nihil a!iu6 fuiffe quam librum Cbemkum de auro conficiendo, in membranis fcriptum. (ö) Tubal Cam enim, qui verus antiquiffimorum Vulcanus habetür, o«savus ab Ad?mo fuit, 6c <rs ferrumque ita parare lcivit, vt utenfiäia i^de confecerit; quod quidem metallurgia: rninime vulgarem arguk notitiam fvlox post Diluvium a Cbami Familia 6c pofleris in aegypto fummo cum studio exculta est Cbtmia: deinde proce<lente tcmpore ad (3tXCOS, Romanos, Arabes, tandem alios I^urup«ros dennjgravit; Quamquam nee verofimile littamen, Europae 6e reliquarum orbis partium incoias eousque penitus hujus fcientiae ignaros efte po?ui(fe. Quod Sinenfts ab antiquistimis retro temporibus Chemicke fcientiae operarn dederint, de transmutatione quoque metallorum ignobiliorum in aurum 6c argentum, 6c medicin» univerfali detegenda maxime fuerint fohkiti dubiura non est, 6c vix a citerioribus populis ad eos transiatum effe nobis perfvadebit quisquam ; cum conftet pulverern p^rium, artern typographicam 6c alia id generis inventa ii» lis priusquam nobis innotuilfe. (*) blinc de origine Chemias iudkra adeo adoptarunt figmenta, vt a Dsmonibus, si!'abus bominum in pretium amorls, banc artern primo traditsm effe velint 6c crediderint filios Dej, quorum Gen. Vl : v. 2. sst mentio hujusmod» fuiffe Dsmonas. Etenim in libro, qui infcribitur. X^<??l 2«>«??/t^, i-ii" 57»,««,/^, <piåccro<f>n, 6cc. haec habentur verba» lin at ityamv vi åtalen rg, Silat y^acpa), A 2 «7» 3

10 4 <m ayyt^oi t7nsvi_ymv iuv'ywet.k&>, n&f KtfltK^vvrts $«" Jctfc&r étwm? Ta, i? 5 <p»jota.s mina ras egya, evw ci>r kvtut ii _7gu]ri jrngpjecrtf XHMA" ws./ r«r&j' T&T^ vtfyäv. i_-å. mv t% ixvryv tiv $i/3a«e XHf-fA". ev^ei/ >fw»5 Tf ;»> XHMIA Ktttårou. 8l<: animus hominum rerum incertus vereit in ffgmenta placetqus fibi in ludicris gu«deinceps adoret ssgmentis, Boerh. El. ci». 1". l. 11. UTilitas Chemi» adeo late patet,ut ex fcientiis R^/ <5c artibus utiliflimis, vix ulia excvgitari quc-»t, in qua eximius plane ejus non fit ufus. Abfit ut in do&rina illa fanétiori ve! Theoio gia ufum (^bemiae vel nullum ve! faltim exiguum plane exiftimes, cum tarnen fit maximus se abundantiftimus; Etenim non modo fuperftitiones va» rias cognitis genuinis eventuum caufis propeuit^ verum etiam pulcherrimas Theologo cordato (ug«gerit meditationes. In abditiflimis naturse latebris nova quotidie Sapientiae si Bonitatis Divinae dcte* git veftigia, corruptionis Lc generationis pulcra admodum pr?kbet exempla, ex viliflimis magni- Kca sl gloriofa producit, produka deftruit ite> rumque regenerat <8c perficit. Contra calumniatores S. 8. inter alia oftendit falem posse Keri infulfum se fatuum, quomodo aurum potabik reddi queat, idemque licet vulga- -3lbus ignibus inviötum nihilo tamen minus ab A- poftolo refte <_ps*pnr <8c corruptioni obnoxium dici. Oftenditd3nique corpus noftrum ex mero muoo auk

11 «ut gelatina facile fatifcente se k foetente conlta^e, pulverern effé, sr divaporantibus aqueis se aquze eonfortibus particulis in pulverem redire. In fvledicina quantus se quotuplex Chemia? fit ufus nemo est qui ignorat. In Phyfiologicis, Patbologicis Se Tberapeutieis, nunquam ex votis profkiet Medicinae ftudio< fus; niii Chemias lumine coadjutus. ttaec corporis ftatum rite cognofcere, (<?) caulas morborum detegere(b) se remedia ialutaria parare (c) docet. Oeconomias tam publicae guam privatae quantum profit Obemia, diet vix poteft. Kes Metaliica tota Ghemicis nititur fundamentis (^). Agricultura, Praticultura se Sylvi cultura, Chemicotum curas se induftriam anxie efflagitant» (e). Artes Manuariae qusevis, aut multum debent Chemiae, aut Ghemico aätu potiffimum abfolvuntur (f). Commercia denique ipfa, quodjam commode fatis «^ cum lucro inftitui queant Chemia? acceptum referunt sf). De arte vero coquinaria & Zythopcda, quid dicarrt? quarum immediatus adeo in cujusiibet vita quotidiana eft influxus, qu^eque artes in totum Chemiae. funt propria?, ex quibus fanitas A vita noftra tota fere depen^et, quarum nihilominus artifices ipfa artis principia genuina penitus adeo negligunt? Gerte dubium non eft myriades hominum jufto magis acceleratam fubire mortem ex fola hac parte Chemiae adeo negleda. Docuit nos Chemicorum induftiia, docet fortuita non /^3 raro

12 6 raro expericntia, poffe ex malto parari cerevifiam adeo prscftantem, vt a vino vix diiterat generofiffimo, Aifeverat Boerhavius fe ex farina sc malto obtinuiffe fpiritum vini tarn pulerum, quam ullo de vino eumque fragrantiflimum, nullo o- mnino nidore ingrato praeditum. Experiuntur i- dem fsepius curioii; haec tarnen artiflcia rai^a admodum funt, neque unquam niii H Chemicis zite addifcenda. Sed mittamus ba:c omnia, Hc guam in variis difciplinic Phyficis Chemia praeftat utilitatem paucis videamus. (4) Licet corpora viva 6c texta, quatenus talia, neutiquaro,pro fubjeftis Chemi2Elint babenda, tamen mixdo aniraalis tam in partibus lolidis guam fiuidis, fumma quoque corporis ad putredinem proclivitas per ihanc artem re<ste investigantur. vid.junck. confp. Chemiae IVmum l. p. 9. NarreC fdeliter ccrporis partes H fabricam Anatome, ssrm'ib adplkret partibus fua Mechauicus, communt*;humoribus Leges adferac Hydroftaticus, ftretque liquo» lum per notoz canälcz 2^ion«.z iua ex difciplina pulcelrima Hydraulice, tandem fupptditec ad bsc cmnia quicquid ulla vslet induftria; Chemicorum tarnen cafta ao6tlina condetur, nili me fallic Znimuz, perfeda Phyfiologia medica. Boerhav. Ei. Chem. T. I. (_b) Caufas, modos & effefla humorum degt neranriura in coipolibuz noits'lb vix quisquam dabit nifi Chemicus. Quid acre, quotuplex Mu6, quidque in nooi«i^em pariat, unde örtum trahat, uncle coeant partes fangvinis, un- «ie coaäa refolvantur, lvle<llcu«cnewi» perirus ék non»- lius liquido perfpiciet. (OVa-

13 7 (t) Varia enim & fubinde effikaciffima medicamenta extrshere 6: componere docet. O) Insinit» adduci poffent emolumenta, quae diviti manant vena ex 'Chemia in totam rl.m Metallkam, d noftri propofiti id permitteref ratio» Certe in Finlandia nostta prcficuas minerarum»enas vix faciliori quisquam deteget artificio, guam juventus nostra Acadtirka in mineralogicis H docimafticis diligen' fer prcdciens, gu«ideo ut guam primum in lucxm prodeat opus Mineralogkum excellentistimum, quod ad Scienliamperssciendammolitur Reverendiffimus Dn. Do&orEpifcopus 6c Procancellarius JOHANNES L^OWAl.l.l^3, iummo cum deliderio expetit extpetfaf. (*) Sie modum agros hortos 6e prata rite faginandi, 6e parandi vegetabilia earumque partes quasvis fuis ulibus confetvandij nemo bene perfpickt, niii qui terrs bujus vel illius conditionem, principiorum vegetationis 6^ vegetabilium eorutnque flngularum partium naturarn indolem6c diverfitatem ex Chemia bene perpendtre didicerit. (/ ) In fabricando panno de låna, lino, ferico & gosfypio, tam praeparatio varia ipfius rudimateriat, guam opisicis u!terior continuatio multa lupponunt Cbemica. lm> primis vero ars Tin&oria tota Chemiac est ftlia. ldxll non modo varia fuppedkat media fuperficiem tingendoruro bibulam faciendi, ut bene admictat retineatque colores, quos baud fine lircissc-o, pro r^ nata vel teneros, vel laturos floridosque reddit, ut iliibatum fplendorcm confiantiflime letvent. Arz piftoria, qua? res vilui parulas vivis exprimit co» loribus, qu«inter no?ti!ijtimas _k pulcerrimas omni Xvo habica,-st 'nb?»cjul? Regibus lemper in c.eliciiz in bonore luit, pijmenta cciijis «-«nmma rvec edscil» i cenipuri» ob-»oxia a Chtmicis poituial' Quan-

14 8 <2ugntzn< tabull«qulbusvis naagnificentiafn H fplendorem verni^o conciliare queat, netno non novit. Hujus vero podstima praeparata Cbemica funt, neque Tinåuras huic operi neceflarias alius dabk quarn Chemicus, Artificium illud metalla incruftandi pulcerrimis fimu! H jucundistimis pigmentis vitri Iplendore fulgentiffimis, Encauftice, Chemicorum tota eft. Haec pneparata omrys a- moeni varietate ludunt neque ullo facile corrumpuntur tern» pore. Formas porro vitro adpiftas fulgentistimis infignes coloribus, tales pra:stititerunt genuini in bac arte Magiftri, vt induäa vitri fuperficiet pigmenta vi ignis excoita zuilo priore fulgore 6c ad diaphaneitatem liquidkfimam diffuia in ipfum corpus vitri le penetrarent, neque tarnen extra lineamenta definita ulio modo divagari ve! proxima confundere poffent. Cujus rei ftupenda miracula Gvadani templi in Hollandia lumina oftentare refert ante laudatus Loerbavius. (_g_) Commercia quantum debeant Chemi», non modo ignobiliora docent metalla, quorum ingene copia ultro citroque eontinuo a mercatoribus cum lucro vebi fölet; led robiliora potiilimum, absque quorum minifterio commercia difficillime inftitui polfent. Neque Näves absque lerro conftrui, nec lino kice ex lignis deftiiiata a putredine confervari polfent. & llc in caiteris omnis noftra in Pbyflcis lcien» V/ tia originem debet lenftbus, utcunque enim lomcite men«humana le examinet, nullam fibi formare poteft ideam corporis alicum, nifi quatenus In organa id operatum fuerit z it» ad hane fcientiam

15 tiam acquirendam omnes invocandi lunt senfus, sr ad omnia, quae obfervari poffunt phaenomena fumma cura attendendum. Hsec vero obfervata senfuum ope comparata componendo inter fe, ratio longe plura colligit multoque profundius in corpora penetrat. l^lac potifiimum methodo innotuerunt, quar jam in Phyfica generaliori exponi folent corporum affeäiones; quod vero hk abfolvant omnes, q^zz corpora inter fe habent communes, proprietates, vel quod h^ corporum naturam efiiciant,profefto non nifi fumme temerarius aflirmabit. Si itaque plures corporum proprietates fint detegends, fi quaenam illarum magis minusve univerfalis fit habenda rite eruendum, vera ad hunc fcopum perveniendi methodus confiftit in fedula obfervationum colleftione notandisque corporum phaenomenis. (^uam vero multa sunt, qux fponte nunquam femet contuenda praebent phasnomena, guam multa eorum quse arte <A de induftria excitantur, a folis Ghemicis praeftanda? Adfit terra nitrofa, adfit fulphur, adfint carbones, adfit Philofophus acutiflimus, Chemiae ignoret arcana, caeteroquin quid valeat ex datis corporibus praeftare experiatur; nec nitrum unquam obtinebit verum ; nec pulveris pyrii ftupenda contuebitur phaenomena. Adfit corpusquodcunquealiud e - amini fub^iciendum, fummus adfit Z^athematicus, a Chemicorum in inftituendo examine abftineat artificiis, A parum certe proflciet. Vifu, raagnitudi- L ner n, 9

16 lo litiem, durifiem, calorem, frigus, elafticitatem > nern, figurarn, pelluciditatem, colorem, Ta&u mol^ gravitatcm, Naribus odorem, Lingva laporem, Auribus fonum obfervet, in minutiffima dlvidat, divisa optimis intueatur microfcopiis, se quaecunque demum alia excogitare poterit artificia adhibeat; plurima tarnen sc potiffima femper defiderabit, donec liceat corpus examinandum, continuatis ex legibus Chemicorum ignis gradibus,a leniflimo ad fortifllmum fubjicere, eundemque nunc apertum nunc claufum, nunc vulgarem, nunc artificialem, corpori examinando applicare, donec liceat fundendo, elixiviando, evaporando, cryftallifando, sermentando, deftillando, putrefaciendo, menftrua quaevis adplicando, ficque in partes fuas conftituentes, dividendo, sc divifa iterum ex legibus artis combinando, fecum invicem sc cum aliis corporibus mifcendo examinare, se quae in quolibet procelfii occurrant phaenomena, obfervare. Quis quaelo negaverit hanc methodum, utpote veram&genuinam ad corporum affeétiones detegendas re&e via ducere; Quo enim copiofiores fic inftituuntur obfervationes, eo plura data acquiruntur, pluresque fieri comparationes poffunt, atque eo überior materies fuppeditatur ratiocmio, cujus o- pe fic maxime occulta de corporibus detegentur, quae in aeternum cnteroquin latebunt mortales. In generaliori illa de attributis corporum do- Krina quid jam praeftiterit Chemicorum indefeffa fedulitas nemo eft quiignorat. Ut reliqua taceam, folius

17 11 solius atiiraftionis mentionem injeciffe fuffitiat, cujus nulla magis perfpicua se jucunda proftant exempia, quam quse ex folutionibus preecipitatis Ll eitérvefcentiis Chemicorum imprimis peti folent. Do&rina de Elementis corporum fic diftis, 1- -gné, Aere, Aqua sc Terra, nifi illa ad Chemiam tota fit referenda, certe Chemia: auxilio deftituta, vix quidquam praeter fpeculationes sola mente nätas continebit. I^eque tamen horum Elementorum notitia unquam carere potcft Phyficus, in eorum pbamomenorum, quae fu^ funt confiderationis, genuinis caufis detegendis; latiffime enim patet e- jus in omnes se fingulas difciplinas Phyficas inftuxus. Patebit id ipfum exemplo ignis, qui in univerfa rerum natura übique eft praefens, si, in corpore folidiffimo auri, se vacuo maximemani Toricelliano habitatomniaque corpora se fpatia obfidet. Inde fit, ut in univerfa Phyfica omnium deprehendetur difficillimum ipfiffimam ignis akionem perfefte diftingvere ab iis, qua: aliae concurrentes caufe conferunt ad quemlibet rerum eventum..dum interim ignis adeo fit diverfae ab hifce ' indolis ut absque ultima rerum confufione se fine funullo uhique perturbationis periculo cum iis mifeeri nequeat, uti id ipfum eleganter fatis obfervavit nunquam pro meritis fuis debite celcbrandus Bcerhavius. Et licet ignis naturam nemo adhuc ex votis perfpexerit, nec forte unquam perfpiciet; quidquid tamen hac in parte jam fraeftiwm eit, id potilnmum Ghemicis acceptum erit LH refe-

18 *% referendum, qui in perveftiganda se magis magisque dilucidanda ignis natura indeseffos femper coi-, locarunt labores, ideoque fe Philofophos per ignem olim profeffi lunt, neque fplendidiori titulo se omari poffe crediderunt. Cum totum Globum bunc noftrum circumfuftdat Aér, omniaque in illo reperiunda adeo impleat, ut vix ullus fit humor, cujus non immifceat fe partibus, vix folidum unde aliqua arte edu» ci nequeat. In illo femper degimus homines, fruimur illo afflduo ; in hoc omnia corporum ponuntur genera, fuos perficiunt motus, fuas peragunt aåiones. Hus itaque penitior cognitio, quin Phyflco apprime fit neceffaria, nullum eft dubiumj fed fimul certiffimum eft, nullum corpus dimcilius effe cognitu, etenim vix fenfus afficit noftros Lc perfeclisfimorum microfcopiorum artificium fubtilitate eludit fua; tot quoque alia corpufculorum in fe fovet genera, vt ex omnibus caeteris vix noverimus ullum, quin ejus aliquid in aere volitet. Horum»utem heterogeneorum in aere corpufculorum nifi in explicandis naturae phaenomenis follicita ba«beatur ratio, mifere dicipietur Phyficus Se aeri tribuet essecta, quae, fi abfuiffcnt alia corpora, minime prafftitiffet. Heterogeneorum in aere praefentiam fufpicari poteft Phyficus, quae A quales tlnt, qua copia exiftant, quos praeftare poterint effeetus, longe majori perfpicuitate A certitudine Chenucis ad)utuß artificiis cognofcet. Aquarum in Aere abun-

19 *5 abundantia, licet faepius nudis oculis fe contuendam exhibeat, sc fereniffima etiam tempeftate in vacuo Boileano vitri interiora nebula vere aquofa obnubilet; evidentiffime tarnen larga ejus praefentia in quocunque acre, omni tempote sc übique vifui prsefens exhibetur a Chemicis per fales fixos alcalinos igneos ficcos, qui aéri expofiti aquam avide attrahunt sc sponte liquelcunt. Innumera fere falia in Aere reperiunda sc acidi imprimis univerfalis in quaevis terreftria adionem quis nifi Chemicus explorabit} Quomodo Metalla quaevis, ne auro quidem excepto, volatilifantur, se sub specie iumi volatilis in auras diffipari queunt experimenta igne fa- Ka docebunt. Ulis, qui follicita cum cura ingenium dementi aquei intelligere fategerunt, vix alia quzepiam res in naturalibus cognitu difficilior habetür, licet imperitiorum unusquisque ejus naturarn fe penitus perfpexiffe exiftirnet. Dimcultas vero inde imprimis oritur, quod aegre feparari queat aqua 3 caeteris corporibus sc baec viciflim ab aqua. (^). Neque vero heic fuam operarn auxiliatricem de> fiderari pafli funt Chemici. Bic e. g. dum fluiditatem aquae ex particularum rotunditate lubricitate Ae. derivare infelici certe fucceffu conati funt Phyficorum non pauci, sc ad folidefeentiam conglaciatae aquae pro votis expiicandam nefcio quae

20 14 quas corpofcula, quae clavorum inftar particulas aquae figerent, mira certe fi&ione excogitarunt; Chemici contra ex fola ignis copiofiffmi prasfentia fluiditatem, ejusdemque imminutione conglaciationem ut a caufa proxima dependere multiplic! argumentorum apparatu demonftratum volunt, licet modus, quo hunc effeftum praeftet i- gnis, explicatu fit ipfis difficillis, neque in sola expanfione se condeniatione aquae temere ftatuendus. Aquarum vis folvens qualis fit, quousque fe extendat, quibus mediis impediatur vel promoveatur Chemiae gnarus optime norit, se fic in caeteris. Terrei denique Element! indoles, uti Phyfico plane fcitu eft neceffaria, ita tota ex Chemicis fere erit addifcenda. Meteorologia tota cum doclrinam de Elementis fupponat, hinc neque Ghemiae ope carere poterit unquam. (<*) Hinc cornu Oervi per leculum d^midium adeu exllccatum ns lapis quidem liccior effe pditit, nee lima: ferreae ipfurn ferrum magiz refiftac; camen in (^bemica fpixitus cornu cervi analyli copiofam praebenr aquam. Saxa ipfa lateresque m nouina conmolita se in vafis liccissimiz igni expofita femper aliquid aqus emittere Chemici llepiuz eefuntur. ttinc aqua roralis vel pluvializ punflima quse unquam

21 i/ unquam haberi potest eademque vel tnillefies deiullata, femper tarnen terreas «5: alias quasvis heterbgeneas prodit particulas». IV. UN Phyfica quoque Mathematica se omnibus Ma- Z thefis mixtae partibus Chemicorum operee se induftric-2 multum debetur. Quam quaefo mifera Optices univerfe föret facics, nifi ars vitraria Mathematicorum expleret defideria, unde exquifitifiimse pelluciditatis se politurae lentes se prismata &c. fimilia fibi comparaffet Newtonus? l.)nde exquifitae adeo politurae se duritiei metallum ad I'peculum caufticum conftruendum obtinuiffent Villetii nifi a Chemicis. Figuras se caetera quaedam hujusmodi inftru- Mentorum attributa mente fola concipiunt Mathematici. (^uomodo materia huic propofito idonea fit conflanda, quomodo ad fubtiiiter conceptam figuram eadem apta reddenda, Chemicorum induftriå efficiendum eft (<?). Neque atiquaiis se iv» perficiaria fufficit artium Chemicarum ad ha:c praeftanda notitia, led quemadmodum rite inftituenda experimenta inftrumenta requirunt accuratiflime elaborata & ad fummum perfe&ionis gradum dedu&a > (ö) ka penitior quoque in fcientiis ad

22 ls ad hunc finem praeftandum cognitio. necesfario requiritur. I^eges Hydroftaticorum qua prudentia se circumfpeftione fint adoptandae, quamque non fint exteridendse ultra limités in hypothefi' atque demonftratione Mathematica definitos, optime animadvertit Chemicus, dum videt aurum, quod in omni alio liquido, juxta praeicriptas leges, fundum femper petit, in lev! tamen aqua régia fuspensum difpergi. Aérometriae, guam dolenda föret cognitio nifi ex vitrariorum sc Metalli fabrorum officinis inftrumenta fuo propofito idonea ejus obtinere potuiffent cultores. Antlia: Pneumaticae nullae rometra sc Thermometra nulla confici potuiffent. Haec vero omnia ulterius perfequi noftri in», ftituti non permittit ratio, mitiorem itaque L. L/ cxpetentes cenfuram, filum hujus qualiscunque träöatiunculaeexercitii gratia unice confcriptae, hic abrumpimus. (^) Noti/fimum eir, eximiam illam guam Mathematici mente concipiunt excellentiam s: perfe&ionem fpeculi cauiiici, opere tamen ipfo nuliam arcisscem adhuc praftare potuiffe,neque in fola sszura ('avitatisfpeculo concilianda o- mnis pofita eli difficulcas. Invenienda ett quoque materies huis operi magis idonea, denfiftima, candidiltima A maxime elaftica, eademqus 6 unquam invenietur Cheraicis propria erit. (O

23 i? (ö) Illustre Txemplum do&rina colorum fuppeditat, in qua ope vitreorutn prismatum, in quibus nec vena» nec bul» lae, nec arenae nec incifura» confpiciebantur, admiranrium illud iucis phaenomenon invenit illustris Newtonus, radios lcilicet e lole emiffos, penicilli inftar componj ex radiolis exilioribus omni genere colorum K cliverla refrangibilitate donatis, qui colores innati immutati perftanr, qucmodocunque radii t^akeiitur, leparentur, refringantur reste &_._.- tur, ita vt rubri ruborem, virides virortm, flp.vi fiavedinem femper confervenf, ldlic vero do^trina qu?m non est in dubiura vocaca? lple Mariotfus, in capiendis licet ex» perimrntis baud vulgariter verfatus, vulgaria adhibens prilmzta, ex impuro fula vitro, venis gyrisque interrupto, nec fatis planis fuperficiebus prsdito immutabilitatem coloratorum radiorum obfervare nunquam potuit; led vitrario* rum imprudentia deceptus, fuos voiumine non exiguo de coloribus evulgavit errores. Plura, qui defideiat hujus* modi exempla adtat Cl. Mufc br, orationen- de metbodo inftituendi experimenta Phyfica. C

24 Dn. VIRO >UVENI Politissimo Atque Eruditissimo ACOBO BENEDICTIO, Soi.ERTISSIMO )ISI"JTATIOMS Fkjus Auctcri, Amico ac PojTULAfcl HoNORATISSIMO, QUttm /<?)^ H^S^/^, amicoritm onmia <?//? commu* U F 7/7g; fiibil mirari.convenit 777^/71 vduflatem cum <7^/e/'a^W)? Utitia cs77/^77a7'5, quibus nece/ff tudiney M-m/7/s:7'//a!^, aliove vinculo Tectm Amct/fl" wc Domine, 5S77M7^c>F effe 50777/77F7/. Tibi h&que Dijjertationem Tuain, udprobantibus Mttfis iffs, de l^iiitate Chemiae praeiertim in Phyficis /'tt^//ci /7i. ris /v?f//7's pojfum von puhliea, eaqv.e voce a-7'^i///h7^. 6?>7i//,70^, & e.v intimis cordis recefjibus grattdor Parenti Tuo ) /77/7 fuferffiti Honoratt/Jhno, filium /tt/e s^/»5c?h77t>777 <& /^,57 apprime refj)ondentem. <77v^/tt/o?- etiam Tibi honorati/jtme, felki/timas ivgcnii dotes & egregios /7/ /iudus frogre/fus. (^7'677/» lor honores, quos 7«57'7iH/7!?777> & virtuiis Tus pr , 777 poflerum confecuturus eris. (Jucd 75/7,7//7,777 eftt DEUM T. 0. M. ver japplkibus orabo, velit /577/7)57- ila Tibi adejfe. 77/ coitatus Tui honefj/jhm O/)/6t6R attingant 777^/7^77 //i? animo amice i?hi/i7tts//7. CHRISTOPHORUS HERKEPiEUS,