M-ag. DAN. ΒΟΈΊΉΙΟ. MORALITATIS NOR MA RATIONE DE RIV AND A PETRUS ASMUNDI LED IN, DISSERT ATIO PR^ESIDE SUBJICIT EXAMINI

Transkript

1 D. D. DISSERT ATIO DE MORALITATIS NOR MA RATIONE DE RIV AND A A amnsmmm***' QUAM VENIA AMPL1SS. FACULT. PHJLOS. UPS\ PR^ESIDE M-ag. DAN. ΒΟΈΊΉΙΟ. ΕΤΗ, ET POLIT. PROF. REG. ET ORD, PRO GRADU Ρ ΗI LO S O Ρ Η! C O PUBLICO SUBJICIT EXAMINI PETRUS ASMUNDI LED IN, MSDELPADUS. IN AUDIT. GUST. MAJ. D, XVI. JUN. MDCCXC. Η. A. M. S. UPS A LI JE j litteris dirfct. Joh. Edman. /

2 IN SACRAM REGIAM MAJ ESTATEM ΜAGNΜ FIDEI FIRO, DIOECESEOS Η Ε R Ν EPISCO PO, REGII ORDINLS DE STELLA POLARI CO EMEND ATORI, REVERENDISSIMO DOMINO S. S. DO C TORI, THEOL. DOMINO MJECENATI SACRUM.

3 IN SACRAM REGIAM MAJESTATEM SPEC TATM FI MAXIME REVERENDIS et CELEBERRIMIS SYNEDRII SACRI HERNOSANDENSIS JISSESSOMUS, GYMNASIIque, QUOD IBIDEM FLORET, Χ Μ C TO Μ. US, FAUTORIBUS PRO SACRUM.

4 XJLΈ2Ω KYRKOHERDEN i ytter - selö församling, HÖGÄREVÖRDIGE och HÖGLÄRDE HERR MAGISTER CMM.ZS TOJPJEOEM, samt HÅLBORNA FRUN XJL M. JB född LBJOLRSVXCJÅOVy T^der tillägnas desfa blad af upriktig ärkänfla for Edra välgärningar, då jagy under tillsnjkan af beftändig välgång och fällhet, har äran framhärda EDER Ödmjakafie tjeiinra Pehr Ledin Asmundsson.

5 g v DE MORALITATiS NORMA A RATIONE DERIVANDA, \J \J \jr^s2s y\s\s\s\j. L dejbita eona- Qii, deraverint quantumattendone, bcni vircns efrciar, maximi hurriano generi iiu er esfe facile fatebuntur, uc fundamenra, quibiis in natura humana inniticur. illius a vitio differenda, imrnoca maneant. Non quidem verendum um quam es- L exiivnnamus, ne h mines unam omnino cum al tern confundant; verum in re tanti momenti, in confufe quodammodo percepta differentia, quam ab erroribus immunem raro confervare posfunt homi«nes, numquam adquiefcendum esfe pucamus; mmj quod fcientes 8z volentes omni Audio ampltcb* debemus, id quoque diain&e cognoicere," illiusque rationem nobis jplis reddere posfe, noara plurimi inter«efh Qui Philofophia? (uam dicarunt operam, ab antiquisiimis retro temporibus, ad moralem hominis na» turam enodandam 8z explicandam, hanc propter cauiam, curam & fodicitudinem convertendam esfe vidertint. In hac vero re occupaci in diverfa fernen» tiarum divortia abierunt, nec omnes laboris fui fru» öus virtiui amicos mlerunt. Nodsfimi funt tam vere in CUII*

6 De Moralitatis norma rum Sophiftarum in vero virtutis pretio ftatuendo rrores, quam quae poft Socratem, magnum hunc vir tutis propugnatorem, contra Ariftippum primum Sc Epicureos deinde de fummo hominis bono agitabantur quaeftiones, quae mutatis nominibus in recentiori Philofophia, quando de morali hominum natura agitur, adhuc occurrunt, nec parum difficultatis in ie continent. Virtutis enim caufam adeo diverfe a tam esfe animadvertimus, ut, cpuaenam vera illius fint fundamenta, adhuc non iatis Philoiophis perfpicuum jfuisie videatur. Ideoque non omnino athim agere nobis ipfis videremur, ii hanc rem noftra qualicunque opera illuftratam fiftere valeremus. -Nec de tua B. L., mitiori ceniura dubitandum esfe arbitramur, (i arnico in virtutem ferri te patiaris animo, voluntatem enim noftram non improbandam esfe facile con» asdes,, vires quamvis nos defecisfe animadvertas.. Qui virtutem, ut hominis bonum, commendarunt, illamque per fe adpetendam esfe monftrare conati funt, non eandem ingresii funt viam, naturam boni hominis explicaturi, facultatesque, quibus ad idem percipiendüm idonei fumus, defcripturi; nec quid! per fe adpetendum, vocari posfit, accurate fatis! & eadem ratione defrnierunt.. Antiqua a Gracia riunda Philofophia, pro virtute: laudabili conatu propugnans, in honeftate illius; fontem ponens, hanc human» natura propriam vim in ratione quaefivit; fed in accurata rerum Sc idearum analyfi plerumque defi- il

7 a ratione derivanda. 3 deijciens, hane, quam ad evidentiam usque veram esfe monftrare debuic, fententiam, obfeuritate involucam reliquit, quam tollere non potuit Graecorum Phiiofophiae fuccedens, eanique fenfu vacuis terminis & diftin&ionibus a vero omni fcientiae obje to avertens, Scholaftica doqxina^. Qui deinde, renafcente fenfim litterarum luce, operam ftudiumque in Philo» Ehia, quac de virtutis fundamento agit, & a morius nomen habet, collocare primum coeperunt, o«mnes in eo cum antiquis confentire videntur, ut a ratione, vel, ut ipfi plerumque loquuntur, a natu ra hominis rationaii eandem derivandam esfe contendant; fed in hac nacura enodanda & explicanda eo* dem defe&u laborare videntur, quem Philofophiae Grsecorum adhaerere indicavimus. Antiquar vero Philofophias obfeuritati medelam adferre recentiori aevo conati funt haud pauci, lucemque huic materiae de iideratam adfundere, diveriis tarnen remediis diverfaque via, adeo ut Philoiophos recentiores, hac in re occupatos, in duas praecipue clasfes difpeicere posfimus. Alii antiquorum dogmati de moralitatis funda mento in ratione poiito mhaerentes, principiurn dam quod- generale & necesfarium menti human# innatum esfe concenderunt, ex quo derivatam habet virtutis per fe fubfiftentem naturam; alii vero a fenfibus ortam omnis cognitionis human# materiam videntes, rationisque vim in ideis a pofteriori datis inter fe comparandis & univerfales a particularibus formandis fitam esfe rite concludentes, ab antiquorum dogmate de ratione, moralitatem efficiente omnino de- A 2 ceden-

8 4 De Mordit atis nonna cedenduin esie putarunt; ne vero iic virtuti omnis per ie coniiftens vis denegaretur, bonum per ienium quendam internum immediate percipiendum eandem conilituere contenderunt, & hunc fenfuni, ita di&um moralem, per analogiam cum fenfibus, quorum op bonum & maium phyiicum diftinguimus explicantes, folida fatis fundamenta virtutis per ie adpetendas po» iita esie crediderunt. Neutri vero harum, quas breviter indieavimus, difcrepantium Philoiophorum ien» tentiarum, quamvis utraque debitam virtuti reverentiam fpiret, album addere calculum gravisiimse nos jubent caufse, quas iigillatim jam recenfere prohibec praeicripta opellse noftrae brevitas, intelligent vero facile sequi & fcientiarum Phiioibphicarum non penitus \~ gnari rerum seftimatores, qui explicationem, ad quam proponendam pergimus, examinare grave iibi non duxerint; nec veremur, ne in eadem debitam virtuti ve» nerationem minoris habitam fuisfe nobis objici posfk* IIL Moralitaiem hominis ad pra&tcas mentis faculta» tes, quse omnes circa bonum verfantur, pertinere peripicuum unicuique esie arbitramur. Hinc in indolem hujus boni inquirendum eft, quando moralitatis fundamenta cognofcere volumus, quapropter etjam antiqui Philofophi Theoriam moralis hominum indolis quseftionibus de iummo bonocomprehendendam esie putarunt. Senius, ut in reliquis omnibus idea rum materiam, circa quam ratio verfatur, praebent, iic quoque ideas boni & mali a fenfatioiiibus gratis & ingra«

9 a Yütione deribanda. 5 ingratis omnino repetimus. Bonom autem, quale per fenfus datum eft, vel quale ex conjun&ione qualicunque cum bono fenfuali percipitur phyficum eft; heic autem de morali bono quaeritur. Quamvis vero fic rationi nullam bonum creandi facultatem tribuendam esie libenter fateamur, ied vacuam & otiofam eandem omnino manere, nifi a ieniibus acceptam haberet boni malique materiam, a vero tarnen aberrasfe eos ceniemus, qui quaeftionem de bono maloque morali, illiusque in humana natura fundamento dijudicaturi, ad particularem quandam & immediatam fentiendi viam confugiendum esie putarunt, eamque ad ana logiam feniuum externorum compofkam esfe finxerunt» Nec mir um nobis obvenit, quod in explicätione moralitacis ex bis repetita iniciis, ea deiideretur evidentia, quam in re rite explanata jure poftulamus; generales enim ideas cum particularibus, ordinem cum rebus ordinandis eo feniu conferre conantur, quo comparationem refpuere videtur diveria earum indoles.. IV. Particulare quodlibet bonum in fenfatione imme dia ta vel quacunque aliarum rerum cum eadem copulatione refidet, quousque itaque fentiendi vis fe extendat, resque propter ienfationes utiles haberi posfint, bonum a malo diftinguimus, atque ea fimul praediti fentiendi indole, tit fenfus noftros aliis tribuere posfimus, quod illis bonum vel malum fuerit 3 mente percipere quoque valemus. A difcretis A 3 vero

10 6 De Moralitatis norma vero his & per fenfum unice oblatis bonis neutrum alteri leges praefcribere potefl, in illis enim fi adquiefcere posfec homo, quibus fortisfime in praefenct moveretur, iis quoque caecus pareret. Jarn autem diicreta & particularia bona, quorum fe capacem expertus fueric, fibi uni & indi vife perfonae necesfario cribuens, in idea generali boni fingula, quas noverit bona, eadem necesfitate colligit; nec bonum quoddarn parciculare, quacunque demum via perceptum fueric, ab ha c nna generali idea exciudere potefl. U- nitatem perfonalem iic extendimus non tancum ad fingulas, quarum uiurarn facere posfumus, fentiendi vias, fed quousque exhilenciam vel exiiftenciae fpes in pofterum quoque, nobis in longitudinem profpe«cturi, dilatare valemus, adeoque nec pracfens folum led futurum quoque, nec nobis individuale tanturn«modo, fed per fympathicum fenfum percipiendum a- lienum quoque bonum ad univerfalem, unitati noflrae perfonali refpondentem, boni ideam pertinere anim«advertimus. Facultatem hanc in conicientia unitatis noftrse refidentem, qua parciculares in univerfalibus conjungimus ideas, & ad univerfalitatem, extra quam nihil concipere valemus, adfcendere impellimur, rationem appellamus. Ideam itaque boni generalis o- mnia comple&entem rationi debemus, & moralitatem hominis in eo con'fiflere putamus, quod eandem ne cesfario formet, & vitx moribusque eidem accommodandis (ludere posfit. Poiita fic idea univerfalis bo ni, quae cum diitin ta perfonalitatis conicientia non poteft non poni, quamvis pro bonorum, quae quisque

11 a ratione der ivanda. 7 que expertus fuerit, majori vel minori copia, plus vel mi nus comple H queat, ordinis moralis, perfe&ionis virturisque prototypon habet mens humana libi seque necesfario adnexum, ac perfonajis unitatis facultatisque, quam rationem appellamus, confcientiam. Ab hoc prototypo ideas morales re&itudinem habent, & a delideriorum a ftionumque cum eodem convenientia omne morale derivamus pretiuiiio Ut vero hane ordinis normam fibi fuaeque vkse praefcriptam agnofcant homines, jubet fenfus visium, quo fe cum csecis inftrumentis confundere neque unt, fed facultarem fibi tribuere. coguntur ad^ normam boni generalis, feniim progrediendo, magis magisque fuam -co.mponen.dl vitam», 5. v. Ex bis jam allatis patere arbitramur, bonum moralenon in particulari quodam bono quaerendnm, fed in ordine, in bonorum particularium adquifitione Sc fruitione a ratione praefcribenda ; fi vero= jam facultarem convenientiam rerum cum idea boni generali videndi, fenfum moralem vocare cuidam placuerit, non repugnabimus, Hunc tamen fenfum nihil cum fenfibus, quibus bonum particuiare petcipitur> commune habere oontendimus, ne que, fine gravi in virtutem injuria,, ex comparatione inter dufcecknem boni cujusdan* particularis, Sc jucundiratem ex moralis ordinis fenfu profluentem, hujus excellen tiam Sc per fe commendandum pretium elucefcere, concedere posfumusy nihilo tarnen minus hoc, fed non a jucun» dirate derivandum* pretium eidem competit, Sc seque necesfarium eft, ac diftin&a perfonalitatis rationisque confejentia. Ut ratio, lic quoque bonum hominis per fe fubfiilit, Sc a bono, quod cum reliquis fenfu prasditis entibus commune habemus, diftinguitur, nec aliquid homini verum bonum haberi poteft, quod ordini Sc nor man

12 8 De MoralkOtis vorma a ratione derwanäa. mae in idea boni univerfalis präefcriptse advercatur. Con«cedere fic posfumus, iine bono phylico nullam ideam o- iriri potuisfe bcni moralis, eodem modo ac ordo, iine re= i>u> ad ordinem apns, nullus esiet, cum vcro faciilrarem ordinandi nihil esfe contendere nequearnus, nobis huc facultate prteditis, moralis ordo per le competir Quam- Vis itaque virrutem eadem ratione per fe adpetendam dicere nequeamus, ac objefta ieni.ui cuidam immediate gra ta, necesfario tarnen & per ie adperenda eil, quoniam illius idea necesiano rarionis conicienriam confequitur 6c fola hominis bonum, hoc eii confcienthe Virium illi pro«priarum aon repugnans bonum, conftituir; prarerea quo«que ad bonum quodlibet particuwe, quatenus in humana poteilare poiitum esfe poteü, adquiiendum Si tueoduoi tutisiimarn monilrat viatn. vi. Ha?c de virturis per ie confmentis natura di Va illa» flrari quoque posfunt a differentia, quam flaruendam esie animadvertimus inter officiorum nolhorum obje&a a«iiasque ies, quarum hrc, uc cseca felieitatis inihumenra, illa vero, poltulandi facultate, & per fe agendi vi, in deflderia noitra agunt, adeo ut res pioprer nollra folum commoda amare fufficiat, perfoiiae vero, ut quod iplis jucundum fit habeant, aliorum amorem reouiianr, Rationis facultas hujus intcr perfonas & res diitin&ionis fundamentum eft, unde officium, quod erga perfonas folum nobis injungimus, per reverentiam erga rationem haud incommode expiiean poteü, illiusque üudiuin, quod virrutis nomine ve- it, ab aüis mediaws deiiderns diverfum haberi eodem modo debet, ac perionas a rebus, rationem a rationis abfentia diitinguimus, quarum illas res per ie, hoc elt per liberas & fpontaneas vires, bonas vel malas, ha vero proprer alias res boni fenfu & ratione prttxiicas bonas ioium habere posfumus»