TOLLENDIS SCRUPULIS MAG. LAURENTIO DAHLMAN,, ACTIONES MEDIAS, Quam, JOHANNES GRAU, VP$ALl/E7 Excud, L. M. HÖJER, Reg. Acad. Typogr, QUJ BUSDAM

Transkript

1 > n, Uå DISSERTATIO PHILOSOPHICO-MORALIS, DE TOLLENDIS QUJ BUSDAM λ k y SCRUPULIS CIRCA ACTIONES MEDIAS, Quam, GUBERNANTE CONSENT. Ac SÜFFRAG. AMPL. FÄC. PHIL, AD REGIUM LYCEUM UPS AL., et MODERANTE VIR 0 AMPL ISSIMO, MAG. LAURENTIO DAHLMAN,, Moeal.et Pout.PR OF. Reg.et Ord. Celeberrimo, PUBLICE JOHANNES GRAU, SUDERMANNUS. IN AUDIT.CAROL. MAJ. DIV MAJI, A.MDCCLVII. h. A» m. s. VP$ALl/E7 Excud, L. M. HÖJER, Reg. Acad. Typogr, /» caiai w

2 VIRO. CÖNSULflSSIMO. AMPLlSSIMOqut. >:NO. LAU REN T I O. Μ O Ζ Ε L 1 O. REGIS. REGNIquE. COLLEGII. CAMERA. REVISIONIS. ADSESSORI. GRAVISSIMO. AVUNCUtO. EXOP TA TISSIMO. UT. ET. Ρ A T R O Ν O. OMNI. QUA. PAR. EST. VENERATlONE. EERPETIM. GOLENDO. Vt R O. GENEROSO. NORILISSlMOque. >:ivo. J A C OB O. Μ 0 Η L Μ A N. RLURIUM. RERUM. METALLICARUM. POSSESSO&L ET. PATRON O. SOLERT1SSIMO. EVERGEm AC. PATRONO. NULLO. NON. TEMPORE. COLENDO.

3 VIR O. S. S. HiEOL. DOCIORI. MAXIME. REVERENDO, d:no. j a c o b s ve d el i ö AROS. ARCHlPRiEPOSITO. DIOECESEOS. DIGNISS1M0. TEMPLI. CATHEDR IBIDEM. ANTISTITI. ADCÜRATISSIMO. synedrii. aros. primario. ADSESSORI. LONGE, MERITISSIMO. PATRONO. AC. EVERGET.E. ΜΑΧΙΜΟ. vir ο. ADMODUΜREVERENDO. d:no. mm? johan νi. μ ο ζ ε l i ο. ecclesiarum. qua. dunker. et. m3éma, sunt. PASTORI, vigilantissimo, ET. PR POSITO. adcüratissimo. meritissimo. ut. AVUNCULO. oi'timo. ita. et. PATRONO. ob. maxima. favoris. beneficia. in. perpetuum. venerando.

4 ΥΤ 1 "OBIS. UT. 'MUSARUM. EARUMque, CULTORUM. PATRONI& A C. EVERGETIS. MAXIMIS. HiEC. QUALIACUNque. IN. PERPETUUM. TESTIMONIUM. SUMMiE. PIETATIS. AUCTOR. INDEFESSO: CONSTANTIS. FELICITATIS. VOTO. VENERABUNiX). SIMULque. gratissimo. ANIMO. HUMILLIME. OMNIque. OBSERVANTTÄ. OFFERT.

5 RÅDMANNEN ut! WESTERÅS, ÅDEL och HuGACHTAD Herr NILS "DANIEL GRAU, Min Bögtarade kjaraße FADER. ar det tilfållet o ρ nas y ii vars förväntande nar dadigt uppehållit min åtrå, at få ånteligen en gång Ijusiigen ådagalägga den ärkånria vördnadsfulla, iom hitindis fatt mitt finne i då fattas bedörtning; mig omfider ord, de där nog uttrycka en iå djup vördnad, hvars början hårledes från och om vaggan, hvar? upriktige varaktighet ijeifva lif», vet fkal vitna. Ett foder af Eder huldhet^ enr frugt af Eder Faderliga omvårdnad, ett tillräcks* ligit bevis af Eder dadiga godhet, hvilken det Högda jag, nåd Goda, har att tilikrifva alt detta r är fuller 5 O! at det ock kunde anfec Mr u» ««. "i r i

6 trär. Emottages mi detta, ßtfom ett, faft iå ganika otilråckeligit, prof af den famma, då vinner jag min onikan, och då blifver jag åter lyckeligen ett måi for Eder beftåndiga godhet. Tillåt mig min Fader at följa Edra gråa hår och Eder långliga lefnad efter, med beftåndigt det Hogfta våfendets anropande, om Eder lefnads långvaraktige, men tillika roliga tilsbringande, til defs eri for mig bedroflig och forgeful!, men for Eder lyckelig dod åndar Eder befvårliga lefrjad, /lutar Edra åre fulla dagar, förhjelper Edra trötta ben til en an genäm ro och hvilo, och tillika fprfåkrar Eder om en betlåndig fållhet, famt ofvertygar Eder om min ftadiga vördnad. Jag år få långe jag lefver, t A4in Hdgtaradc kiaraße FADERS Lydiqfte Son, Johan Grau.

7 PROOEMIUM., facultati ifli hörni* mim ratiocinandi de bonitate pravitate, de juflitia injufli. ia abionum, fcrupulos cum IIluftri Wolfio a) tribuimus, quando rationes in contrüriam contradiνionts partem occurrunt, ob quas fcilicet veremur, ne abio a nobis patrata, Jeu pätranda fit mala. Quemadmodum cnim fcrupulus, fenfu proprio denotans-lapillum in calceum viatoris incidenten! />), pedi dolorem creat, ita animi dolorem, moleftiam, immo metum eiusmodi in contradi&ionis contrariam partem occurrentes rationes excitant; unde quoque merito confcientj<e dicuntur fcrupuli. Ut vero hifce malis, quibtis animi turhatur tranquiliftas, medela afferatur, α) Ρk Pr, Part, 1. C V. jf < b) Servius ad VIRG. VEN* VI. fy 236. Scrupus proprie eft Iapillus brevis, qui preitus follipitudmem cre*t, unde etjam fcrupulus didus. A cor-

8 ) 2 C β» cordi fuit Moraliftis, modum ftftere, quo e medio quam feliciiüme tollantur. Cetera vero inter reme* dia, viam demonilrationis optimam judicarunt, qua ferupuli de bonitace vel malitia a&ionis in fe bonx ve) make, dem onftrata ejusdem bonitatevel pravitate, ftatim remo ventur. Interdunr etjarn ferupuli circa a&iones inter fe minime differentes oboriri folent, in quibus tollendis, fuam quoque praeftantiam odendit via demondrativa, qua certa evadit conicientia de ejusmodi a&ionum xqualitate. Qvum enim ejusmodi ucrinque fe ofterentes rationes dubium reddant animurn, num patrata, iive patranda a Ho re vera fitmelior, an pejor åkeri, eidem Jjcet xquali, requiritur, ut confcientia convinpatur de a&ionum inter fe indifferentia. Has vpro, inter fe haud differentes, medias nuncupamus, per quas non tantum eas, quae quibusdam Moralidis medi^negationis, nobis neutre dicuntur, intelligimus, fedeas, quae eommuni ufu loquendi, indifferentes vocamus; fcilieet, quae tum comple&untur aftiones medias negationis, quac nec bonx, nec tnalae fünt, tum -partiet* pationis y qux inter ie aeque, iive de bono, iive de malo, participant c). Sola itaque via, qua ejusmo di ferupuli circa a&iones medias tollantur, ed, ut exidentia a&ionum indifferentium, & quousque illa aßirmari debeat, odendatur; quamobrem etjarn trå ftationem quxdionis, An ^ quousque dentur attiones indifferentes, feu medt, Tuo folito L. B. fuffuki favore äggredimur. g. I. c) Cfr. Walchii ffhil Lex, fub Iit. Indifferente handlan gen pt ifi$..

9 && ) 3 r Confentiente ufu communi loquendi, per differentiam in genere fumtam, intelligimus dijconvenientiam res inter duns vcl plures. K es vero differentes vocari folent, fi disconv&nicntiam eas intet certo refpectu adflruere necefje fit. Η se c enim menfa ab alia quacunque differt, fi disconvenientia, five refpe&u qualitatis, five quantitativ eas inter locuni habeat a). Indifferentia vero generaiiter n.?. fumta, eft oppofitum differeut ite-, feadifcon- Jwitin&iv* vcnienti«c res inter duns, vcl plures. Hinc Idifierentia* indifferentes vocantur res, fi certo refpeäu Λ nihil eft in una, cjuod non repcritur in altera, (eu fiter* to refpeftu nuüa eas inter adfit differentia h). Studio dixi certo re/peffu; totalis enim differentia t five indifferentia, non datur, nec dari poteft. (prine.onto foph.) Non itaque requiritur ad indifferentiam res inter plu res, ut in omnibus a c finguüs prsedicatis conveniant. Suflicit, quod certo quodam refpe<ffu non differant, ideoque indifferentes, feu convenientes fint, licet in omnibus ceteris differentia adftruenda fit. Res hinc plures differen tes, & indifferentes fimul effe poffunt, pro diverfo, quem fübeunt, refpe&u. Hsec enim menfa, & alia qusedam, refpedtu cploris indifferentes> quantitatis vero refpedu, differentes effe poffunt. $. it, Aftiones noffras in neceffarias 8c liberas difpcicere Moraliffis fat tritum efle, novimus. Nonnulla A 2 enim a) Sic eloquentia Romana parens vocem differre ad* bibet* Offic. L IL c. ι7. Et de Invent. f. 44, b) Hoc obfervarunt Qellius & Senecα Ερ. $2, 1.

10 ' ; 4 c enim exipfa hominis natura, & conftitutione pbyficafluunt, quae ideo naturales, feu hominis dicunturf ut a parte animχ taedia & voluptates fenfuum ; intuitu vcro corporis, Fangvinis circulatio, tranfpiratio, aliaque* Ali# ex ipfa hominis naturaji conflkutione non oriuntur, fed praelucente intelle&u, & decernente voluntate fufcipiuntur, ideoque ex voluntarifc libera determinatione fluunt ; hinc liiere, f. burna-. lue vocantur. Priores, {naturales intelligo,) qv um Legi conformari haud poffint,quatenus om η is Iiberae voluntatis direclio abeft, ad Forum morale non fpeöant, ideoque nec noitrae funt confiderationis. Li ier# vero, qvum obligationi fiibfint, & Jure Naturae dirigantur, huc pertinent, ubi de indifferentia aöionum morali agendum duximus, Morales vera abiones, qvum illae dicantur, qua ad Legem dirigibilcs funt, feu de qitibus affirmari potefl, quadam, vel com venientia, vel åisconvenientia cum Lege Divifta, diffe- Åtfiones Mo rentes vocantur, β inter iiias detur ulla raltter Diffe- legalts% feu moralis differentia ; illa verentes & In- ro, β non det ur, afliones inäißerentes nunafferentes capantur. AFlio vero /fi non confide«quanam. retur in relatione ad Legem, fed tant um jfimpliciter, ut mutatro flatus a volitionibtis r feu aftibus internrs phy/ice fpe&atis, dependens c), ro ter efusmodi a&iones orta indifferentia phyßca vocacur, c) Dißmgvit Hlußris Wolßus mm cum Slevogtio, pturmisque aliis inter ackurn fecündum fuum efte pryficum fcrtecundum (uum eite morale eonfiderawm. Wolf. JkeoL Not» Parte I. $,

11 i*f? )f( <» tur. Si vero a&iones refpiciamus reläte ad Legem Divinam, inde orta differentia, vel indifferentia mo y^/f/audit. Hinc facillime vides, quanta intercedat differentia, inter aäionem moraliter & pbyftce cptift deratam, & indifferentiam pbyfieam, & moralem. De neceifariis enim a&ionibus phyfica, non vero mora lis valet indifferentia; de liberis vero, ut moralibus, valere poteft utraque, differentia ae indifferentia. Phyiice iraque differre poffunt, qux moraliter iunt indifferentes* SCHÖUOK Vides hinc nos minime illis favere, eorumque approbare fententiam, qui afficnes indifferentes, contra omnem ufum loquendi, moralibus opponunt, per affiones indifferentes innuentes medias negationis, feu neutras, qu«nec bonse, necmalse funt. v. πι. O vum vero aäiones liberal, feu mora- Ratio itu les vario modo differre, immo 8z convenire, fiituti. adeoque indifferentes effe poffint, ($. praeced.) pro diverio refpe&u, quem a fiones morales fubeuntj ffngula, ut diffinefe pertra&entur, ordo requirfc. Phiribus enim drveriiffimis quiefffonibus baud unica fufficit refponira Proponam itaque quaeffiones, a<l quas fingulas deinde, pro modulo ingenii refpondere conabor. % m Ä Ko moralis eft, qq«ad Legem eff dirf Orb gibilis, (. Η ) ideoque non fem per requirifur, traffa«lit reipiciatur *. tanqqam ad Legem dire fa;tionis*- fufs»

12 _ '. «0 ) <5 ( ibfficitf quod éirigi poffit. Salva itaque definitione, a&io moralis, fecundnm iuum effe phyficum, iine relationcad Legem concipi a nobis poteih Hoc vero refpe&u, a&io concipitur vcl antecedenter ad Le gem, vel ut motus mere phyficus, qui per corporis mechanifmum & conttitutionem phyficam perficitur. Diverfifllmie itaque hinc oriuntur quseftiones, quac fingulse confiderandae- $. V. QutfttOi Quaeftio hine oritur: An omnes aetiones trio- Prima. rales antecedenter ad Legem DE/ naturalemfint indifferentes? feu» An in fe, ö obje&tve, nec bon fint% tiec mala, qusque adeo a Legisiatore DEO, indifferenter totuevint pracipi, ac probiberi? et) $. VI d) Antecedenter a&ioncs morales ad Legem Divinam Naturalem concipiuntur, quando in Je,& fua natura, tonfiderantur, ideoquefine relatione ad Legis flatuta. Qtacflio /- taquet An omnés adiones morales antecedenter ad Legem Naturalem (int indifferentes cum illa convenit, An asiones morales, in fe fuaque natura, necmalse, nec bonse fint, ita ut moralitas earum dependeret ex Legislatoris arbitrto, ideoque an, remota Legis difpofitione, evadant in- fl'll, j. ' different.es? Obferves> velimus, woralttatein αλ (latui, vel obje&lvam, vel fubje&ivam pro diver(α Moralißarum de origine Moralitatis juüjecttva. qententja? & pvout diverfum fuerit > ex quo deäiicitur moralitas actionis, principium.. Hsec enim worali- tatem aüionis inarbitrio Legislatoris ponit, ideoque ante tedenier ad Legem indifferentes omnes a&iones effe afiirmat. U!a fundatam efje aclionum bumanarummoralitatem in in" terna auionum boneßate, vel turpitudine, pro earum cm

13 ) Ί ( ξ. V[. Porro quxritur : An motus phyßcus in Quceftio oeione humana, feu morali e), moralem ho- Secunda* nitat em, feu -pra-citatem refpuat, nec ne? VIL Qvum in hucusque propofitis quxfticnibns, a nobis confideratx fint a&iones morajes, finc Quotupt ullo ad Legem reipe&u, jam ad a&iones differre* morales, reipe&u habko ad Legem Divi- poffunr a- nam Naturalem, pcrvenimus. Hoc fenfu Biones differunt a&iones morales, vel qualitate, vel morales quanticate. Oriuntur hic varii generis dif- RffP Leferentix a lionum morafium, refpe&u Le- ^en* gis. K<?/enim differuntqualitate, ita ut alix Legi conveniant, aliae vero repugnent, alix prxceptx, alix prohibitx fint. Vel quantitate, ita ur ma gis alix., alix minus Legi repugnent, alix gradu bonitatis differant. Quando vero hxc abefl difterentia, > < adeil venientith vet dijconvenientia tum perfeftionibus Entis Su premi, aut cum Gloria Divina, affirmat, adeoque a&ionum miteceåenter ad Legem Divinum Naturalem indifferent!am removet. e) Motus phyfici in a&tone humana rnvolvunt a&us^ qui per corporis confthutionem perficiuntur. Sie exemph gratia, extenßo brachii & motus pedum in furto Sunt motksquidam phyficicum hifce motibus phyficis fere convenit Theologorum Materiale remo- POjlm " tum, ad quod DEum concurrere docent in aslione mala hominis producenda, quod ab abionis moralis mate. riali proximo & formali difcernendum effe, inculcant. Cfr» VÖELDIKE Comp. Lheoh Tb* 6η* ad fin.pag* fr* med*

14 TO ) 8 ( S» adeft indiftercntia, a&ionesque morales inter iefunc indifferentes. ($.11.) Itaque ad hxc quoque (ingula refpondeamus. Quaeritur itaque. VII?. Quaflio An detitur abiones hierde, qu Legi, nee lertia* conveniunt, repugnant? ieu An detitur actio* nes neutr# J), qux tionnuüis Moralißis Medt& dicuntur g)?s $. IX. Qineßio An detitur abiones, (morales fcilicet,) Quarta, Lege Νaturalt, ceptnc b)? Jim probibit<e, nec pre* $. X. : Propofkis ka qu^ftionibus de mdifferentia aöbiö^ num rrioralium, refpe&u qüalitatis earum, ratio in- Quteflio ffituti (. IV.) nos ad illam perducit quadlio- Quinta nem : An detitur abiones bonte, Legi te* quali* f) Sunt htic abiones neutrs e&dem, quas res b σια Képhes abus Gregorius Nazianzenus vocat. q) Hac in queßione adillum adtendimus rejpeburq, quem aélio moralis, refpe&u qüalitatis ad Legem, habet, iflintme vero ad illum, quem Lex ad a&ionem, qüalitatis habet refpe&ü. Convenire etiirn, f/repugnare funt abionis, prsecipere vero» tjf prohibere funt Legis & Leqislatoris. - h) En dißerentiam kujus quteßionis a praeeedenti in Eota prtcced. g). Illam vero priori loco ponere placuie, qvum abio prohibeatur, quia Legi repugnat, pr<ecipiatur vero, quia Legi convenit. Et binc fmdatur hxc qu&ßio in prtcced., uti quoque exfqq. apparebit.

15 . B ) 9 ( t3 qnaliter convcniunt, iäeoque äsqualiter i) hon#) & a Lt* ge fine di(erimine ßnt pr<efcript<e k}?. XI.. Sic ex contraria parte quseilio eft: An Qtueßio åentur adtiones mähe, qu Legi contraria, per Sexta conjequens aque prava, ac probibita funt} eo~ que refpeffu indifferentes ly f. XII; Experientia quotidiana tedis eft, nos ob finituni noilrum intelle him, non femper pofle iingularum astip. i) Qvum äquales ßnt actiones, qua quantitate conveniutit, (princ. Metaph.) aqualiter quoque Legi eonveniunt actiones mitrales, β quantitate morali non differunt, vel fi identitas rationum moralium adeß. Cfr,Max*?. Rev. Dim Dött, Wallerii Syft. Metaph. Ρ. IL C, fia» as X.$'8i8'lqq Velclarius. Si nec plura, nec * pauciora dtåamina Legis, (qua ut menfura ^ quatititatis moralis adtionum moralium redte adfumenda fuut,) in una actione morali adfint, quam in alte ra, tunc has adtiones humanas in Je Legi cequalitev eonvenire, ideoque indifferentes efje, aßirmamus. A) Vides beic Leetor amicijjime, ordinem, quejn [ummus oblervavit Legislator in fandtione fanctiffim<ie Legis [nos, & inprteceptiöne,ac probibitione adtionum moralium. Primo enim objervat, quod glori fixe, five perjedtionibus fuis convenit, vel repugnat. Deinde, quatenus adtio cum gloria divina conjpirans, ut bona, Uli vero repugnans, ut mala repr<e(entatur, ftatutt, bonam effe pr&cipiendam., wä«lam prohibendam. ly Qute de auionibus Legi aquäliter convenientibus in prceccdenti nota i) didta funt, huc quoque) oppofita ratio*»?, applicare poteß Ledtor

16 QX3> ) io( Q? a&ionimi* rnoralium naturam & lequelas plene per^ fpicerc. Qu;eftio»taque eft i An dentur affio- Qii/zftio nes ^ qua 0jj minorem adfinetn DEl ultimum revjeptima. iatjotlem^ ^ ob majus ab illo intervallum> finitum noflrum ob inteuetfumy a nobist ut moraliter indif ferentes fpeffari pojunt? XHI An dentur a&ionesrquse, praecifis cir- cumftantiis, & abftra&o, ad quem ten- A&. abfiraffive in- differentes. ^unt, indifferentes evadunt? Quseftio hsec vana, nulliusque utilitatis nobis videtur prsefertim, qvum a&iones morates, iirre cireumftandis, & absque fine, nunquam däri, & fufcipi posfint. Saltatio enim, fepofftis circurriffantiis, non datur, nec dari poteft, ut aöio mot alis, ideoque de moraii ejus differenda Sc indifferentia, in ejusmodi sbftra fc> ieniu, fruffra quamtur m\ ξ. XIV. Dum vero in vita quotidiana quaeftio eft de indifferenda a&ionum moraiium, ienius ejus plerumque Ouécflio buc redit, An dentur affionss morales, qua Offava faka confcientia, ab komine, fine difcrimine moraii, tam Jufcip\ quam omitti, (S negligi pro arbitrio pcfjint? Hifce propofifi* quaeftionibus, inquibus, nosomnes detexifte confiderationej, confidimus, quas a&iones mora les, reipe&u Indißerentias earum inter fe, fubire poffunt, jam, honnullis praemiifis? ad fingglas nobis eft refpondendum. ni) Per affiones in je indifferentes has vitelligit Woifius, quarum exiftentiam prolixe oftendit in VhiL Praff. P. L C /. jb éojqq-, ejusque infiftere vefltgiis alits plurimis plaeuit.

17 " Τ $53? ) " ( $5 $. XV. Datur Lex Naturalis, ai quam mortales atfiones fuas inßituere obltgantur. Exiflit Lex > Natura. DEMÖNS JE, Gioriam Divinam finem creationis ultimum eile, in Theol. Nat. demonftratur. Res itaque creatae, earumque mutationen funt media, per qua? obtfnere vult didurn finem Summum & Sapientiftimum men. Qui vero vult finem, vult etjam media, (princ, OntolO Quamobrem DEus, qvum fuam velit gioriam, vult quoque adiones liberas ad illam tendentes, & fundamentum, ac ratio univerfalis voluntatis Divinse circa res creatas, eft agnitio perfedionum Divinarum a DEO intenta > cum volitio rnedii ab intentlone finis unice pendeat, juxta canonein : Finis dat amabilitatem mediis. Cum vero DEus ultimo intendat glorificationem Γυί nominis, vult quoque ut adiones humana? fint media huic fi ni'rite infervientia, verum cum hoe, utpote liberce, contrario quoque modo determinari poffint, necefiitatein normae cujusdam, & Obligation«vides λ), cui conforr mandse funt, ne hunc finem, velnegligant plane, vel eidem adverfentur. Eft vero DEus vi iliimitati, ao plenarii fui Irnperli (acquifiti per noftram ab lllo dependentiam ö), nofter fuperior, nosque ejus fefvl, ideoque finguli obligati fqrous, ut noftras inftituamus adiones, non fecundum proprium noftrum arbitrium, fed voluntati isivinse convenienter. Et quoniam DEus per rerum naturam hanc fuam indicavit voluntatem, ut adiones Iiiberce creaturarum ad ejus dirigantur gioriam, atque creajurce raftomales, ope reda? rationls eam regulam cognotfcere & indagare poitunt, ac debent 5 Lex proeterea Na tur# eft regula, feu norma a DEOuniverus lata homi- B 2 nibus# n) Cfr. Epici. ap* Arrian C. II* C. XL 0) Grihn? Prolet*. N* C* IL jf,/. η, l

18 < 22? ) 11 ( ßibus, & natural! facultate cognofcibilis, ad quam aålones fuas liberas omnes homines componere obliganturj manifeftum eft, dari normam aefionum humanarum divinitus prsefcriptam, &per rerum naturam manifeftatarn, Legem fcilicet Naturalem, ad quam homines fuas dlrige re a&iones tenentur. Uniuscujusque confeientia nos etjam convincit de Legis Naturalis exiftentia. Si enim mala patrata eil adfio, confeientia nos mordet j Si bona contra ei) aélic, nos excuiat confeientia. Satis itaque inepte philofophati fünf, Cyrenaici p), Sceptici q), a quibus partim diitenfire videtur magnus eorum patronus, Ίbomas Hohbefins r)} nugantes dubiam eite Legis Naturalis exiftentiam.. XVI. Gum Lex Naturalis, fundata fit in fine creationis ultimo, glorificationefcilicet Supremi Numinis,- ($ Jndoles praeced.j patet omnes eas a&iones, quas *ad L. JV. DEurn glorificandum quiequam faciunt, Le gi huic convenire, ideoque effe bonas, & prseeeptas, qux autem ad gloriam Creatoris,nec immediate, nee mediate aliquid conferunt, aut cidem adverfantur, Legi repugnare, & propterea malas eile, & prohibitasé CÖROLLARIUM. " Qyum DEus velit ea, quee ad gloriam ejus aliquid & gloria Divina fit xomplexus perfectionum conferunt, Divinarum, quatenus a ersatura rationali agnofeuntur, DEus quoque vult ea, quse cum perfe&ionibus fuis maximis conveniunt, & inieitiilime, quae cum Ulis pugnant, deteftatur. 5. XVII. p) Laert. in viu Arid, q) ArifL Eth. L. V* C. 7. r) De Cive C.j. ff. ff. C. /7. ff. 3. (ff in Lev. Cap. 26, (ff /4..

19 j ΐ3 ( ξ. XVII. Hifce breviffirois obfervatis, primo contenclb rnns Actiones omnes hberas, Jen mordes, an- Ate? i>ü texedenter ad Legem Naturalem non fuiße indijferentes, Jedinfe, juaque natura, vel bonas, rcel malas. DEMONSJ1L L Perfeétiffima voluntas nihil vutt absque fufficiente ratione (Theo! Nat.). Vuit autem, ut a&iones bons fufciplantur, mals vero omittantur«hase itaque a&ionuro bonarum volitio fua non caret ratione. Voluηtas vero Diviaa nihil vult, ftifi bonum, & nihil a- verfatur, nifi malum, & rnenfura boni & mali in rebus efl: ratio votitionss- in DEO, (pr. Theol. Nat.) confequenter a&ignes bon habenr honitatern, & mals pravitatemaliquam, anfequarn DEus illas prseipere', has prohibere voluerit, cum in oppofito cafu, ratio nulla prscepti, & prohibitlonis eilet. Cum itaque necefte fit, ut a&iones ante prscepfum, ac prohibitionem DEI bonse, vel mals fuerint, fequitur quoque, ut antecedenter ad Legis Naturalis difpoimonem neutiquam fuerint indiffe rentes, «' 77. Omnls adfio antecedenter ad Legem Naturalem eonfiderata, vel convenit iini divino, vel non (pr. excl. Medli). Si aftio fini divino convenit, bona eil, adeoque prseipienda, fi eidem repugnat, mala eft, & prohibenda ( > prsced.> Quapropter aétiones morales ante cedenter ad Legem Divinam Naturalem non fuere indif ferentes, id eft, tales, ut utrarnqu«legis diipofitionem admittere potuerint. Lrsterea clariiffme reperies infelle&um divinum, non vero liberum DEI decretum, folamque DEI voluntatem eile fundamentum moraliratis a<ftionum humana rum, qvum inteiledtus divinus fit omnium veritatum fons

20 ) ΐ4 ( «r fonf & origo, unde & moraiitatis, quätenus illa quoque veritas eft. Cum itaque moralitas adionum ratronem haheat, in ipfis earum Ideis, eflentise, & fummis DEI perfedionibus? feu gloria divinae (. praeced. Coroll*), vel convenientibus, vel disconvenientibus * quibus pofitis ftätim ponitur adionum noiirarum difcrimen, quoad reditudinem» & qyum ideo voluntas Divina ab intelledu, qui fibi ipfam adionis naruram repraefentat, manududa, iit moraiitatis adionum humanarum principiuni manifeftativum, adio quoque in fe fuit bona, vel mala, & ita a DEO in ejus intelledu ante voluntatis determinationem repraefentata *). Taceo plurimos etrores, qui ex *) Eleganter tf conciwte hoc oßendit Cornelius a La» pide in Cap. L Hofea: Sicut res poßibiles funt poßibiles, non quia DEus eas eße voluit poßibiles, Jed quia ex fe non impikant contradiclionem, ut eßc poßint : eodem modo opera contra Lehern Natur#, (uapte natura mala funt, non quia DEus voluit ea% ut mala probtbere jed quid ex feipfis na tur# rationali, ut rationalis eß, contraria funt & repu* gnantia. Cum ergo DEus non poßit pro vohmtate [ua mu tare rertim tiaturas, non poterit etjam mutare legem natur#, ut,quod illa diclitat eße conveniens ratiotii & faeiendum, feu bonum, DEus decernat non eße conveniens,/eu malam. Quocircq mdliis, ne DEus quidem facere poteß, ut odium DEI, ßt bonum vel licitum, hoc enim repugmt, non tantum ratiotii natur#, fed & ipfi divinitati: item ut furari, mentiri, moechari, liceat. Furari enim eß rem altenam accipere, invito Domino, moccbari eß turpiter uti fe mma non fm, tttentiri eß contra meutern loqui & alios fal lere ) h#c enim intrinßce mala funt, ut nequeant eße bona & hotießa. Frout DEus igitur h#c non potefljvaderc, ita nec facere > neque pr#cipere, multo minus velle & effkere, ut fint boneßa & licita, > -

21 ) if ( «0 éx ftabilita a&ionum moralitate fubje&iva fequerehtur, illa enim adiniita, negaretur omnte DBI juftitia, DEurnque feipfüm, Chorret anlmus,) abnegare pofle fequeretur. SCHOLION Thefis oppofit* eft, ut taceam Atheorum cohortem, eorumque patronum Tolandum, ifcter veteres^épicuro r Piatoni, Pyrrhoni, Anaxarcho atque Calicli; ex recentioribus vero Gviihelmo Occamo, Poireto j), Vasquio t)9 Zydlovioa), Puffendorffio v) * Buddeo#), Kulpifio y) y immo Walchio, qui licet re ipfa nobis non adverfari videatur, verbis tarnen z) moralitati fgbjeétiv» favet, ceteros ut praeieream.. xvm. Motus pbyßcus, qua talis, in qitavis a» Neq.Quäß Sione humana > omnem refpuit moralitatem, Secunda. ideoque, nec differentia, nsc indißcrentia mo ralis de eo pr&duari potefl. BEM0NS7. Motus phyfici, quamdiu, ut mere ta let confiderantur, feqvuntur leges phyfi co-mechanicas neceßario, adeoque liberam voluntatis dire&ionem non adrnittunt, neque legibus ullis fubjici poflunt. Ubi Su tern Legi dari nequit locus, ibi nuila eft moralitasfp.defj, Motum itaque phyiieum omnem refpuere moralitatem t, a palam '' s) Conferat Humanißimus Leclor BiJJert, de indifferentifmo uorali hab, Lipfiß α Μ.!}oh Cypriane Α:θ isosi eleganter cerio cenfcriptam nnacum.diß.de Err. jlefuit fundam. in dobrina morali P. L & IL A:o 1764* habita, ubi qu<z leviter heic attigimus, dilucidius expla nata funt, t) Controv. ///. L* I, C. 27. ü) Danhav. HocjL v) de,7. N. G. L. L C 2,f. f. Iqq. x) ibeol Mar P. IL C', L y) ColL Grou Exem» L pag.ip.i6. z) Lex, EbiL ißt Mvmliu

22 , C, ' f)alam eft. )»β C Ubi vero nulla admittitur moralifas, Ibl nec ocum habet ulla moralis differentia, ergo refpuk motus phyficus in quavis aétione omnem indifferentem moralem ( j.ii.). Motus itaque pedum, & extenfio manus in fe, nec bonce, nec malae, qvum nullis Legibus moralitatis dirigi poflint, ideoque, nec moraliter differentes cenfentur. XIX. Ne(*,Qu<eft. ABiones neutr<z, feu qute, nec Legi con- 3-tia. veniunt, nec repugnant, non dantur? DEMONSJR. Quselibec a&io, aut tenditadgloriam Supremi Numinis, aut non; aut convenit cum perfe&lonibus Divinis, aut non (pr, excl.medj. Priori cafu, fl lcilicet ad gloriam DEI tendit, & convenit cum e- jus perfeétionibus, a&io moralis Legi convenit, & hinc bona eft. Pofteriori vero, Legi repugnaf, atque mala eft ( XVI»), Neutra ergo, quse nec bonse, nec mal funt, inter inatyia referuntur figmenta. SCHOLION. Quid per neutras inteliigamus a&iones antea indicavimus, fcilicet eas, qu aliis Moraliftis vocantur me dian, de quarum exiftentia maxima orta diilidia inter Scholafticos ex Thomiftarum SGctiftarumque fcriptis reperimus. Hi enim in individuo, feu c,encretive exiftentes a&iones indifferentes admiferunt, dum Thomas ejusque fedatores earum inabftraåo, non vero in concreto, adfirmarunt demonftrabilitatem #)>quorum & in caftris recentiores fere omnes pugnarunt, ut Bajerus b), Tithis c)y Barbeyracius d), Hochftetterus ej, Buddeus/),& recen- <7) Cfr, Horneium in Pb,M.L, 2. C. γ. ff.i3,p*2yg. b) IL Mor. p.?. C. 1. ff. //. p c) Obf. in Puff, Off Η\ \C. L 1, C. 2. Obf, 7o, d) In Puff. Jure Ν & G.Li. C.7, ff. f. 72. r. p e) Coli Puff. Exerc* 2. ff.37^ f) Ίοtam hiß. prohxe delineatam habet Euddeus in Jh, M, PtII, i. ff. 30. *{> * -

23 «W ) 17 C recentior quidarn Audor germanicus ex inftituto, Vqcke* rodtum intelligo g), aliique plurimi fcriptores,. XX. Afiwnes morales^ qu<z Lege, necfunt pr<e- Qu<tß. cept, nec probibttg non äantur. 4-'ta, demünslr. Nullse dantur adiones neutrse (. XIX.). Omnis itaque adio, aut Legi convenit, aut ei«dem repugnat. Si convenit, eftprsecepta, fi eft repugnat* prohibita ($. XVI.). Nullse ergo fuperfunt adiones* quae, neque praeceptse, neque prohibitae fünf* schol ιόν, Büddeus, aliique confundere videntur adiones lici«tas, atque neutral, unde, ex demonftrata exiftentia illarum, ad harum aperte quoque concluderetur demonftrabilftatem. Breviter itaque feanc rem adtingere e re eft, ne locus relinquatur objedioni ifti, Thefi noftras aperte repugnanti. Licira ailio eft, quae proprionoftro relida eft arbitrio, ideoque omiilio ejus Legi ejusque ftatutis non repugnat. Ejusrrodi itaque adio, Γι committatur, Vel omittatur a nohis perinde eft.legique aeque conveniens. Hinc tarnen minime fluit, quod nec bona, nec mala fit ejusmodi adio, fed in ie bona eft, &aeque Legi confentanea, utrum illam vel commiferimus, omiferimus; quare licita adio in neutrarum numerum haud quaquam eft referenda. Quamobrem nec illi aflentirl poitumus,qui inter cetera fua dubia inphüqfophicisdubium etjam reddere conatur, DEum ab bemhubus ea omnia röquu rerc, qux iiii homines debent, unde ad exiftentiam adionum neutrarum adferendam ampliffimam fibi aperire viam videtur. Sed ejusmodi fententiam, qvum DEum fibi ipfi con- C trarium g) lüu/lr. manif. fall. & Scand. in adiopboris I\ 2. C. 4 p* *16. fyq WM tf went. injicit Buddeus nuperrime citato loco.

24 «W ) Ig ( txt trarlum faclat, quatenus prlmo per omnes res creatas, fi* nemque fuum ultimum, fe indicaret haec officia ab homi nibus exigere, deinde vero fe ifto jure abdicaret$ feu declararet, fe minime velie, ar.tea per rerum naturam ffobilitam voluntatem, ab hominlbus obiervari r debili fatis nixam fundamento, exiftimamus. $. XXI. conveniunt,> ideoque aqualiter bona Junt, aqua- lemque habent obligationem. DEMONS JR. Eundem finem per diverfar a&io«nes jtanquam media confideratas, seque bene, ac comrqode obtineri pbfte, quqtidlana edoéfi experientia, novi- cifilrm. Quaß. f:ta* Dantur aüiones bona, qua Legi aqualiter mus. Sic enim, exempli loeo, per plura que falubria Cibi genera, ex admiranda illa eiculentorum varietate, quar nobis benigniffimum Numen indulfit, vit fuftentatlonem, & confervationem vrrturn, eeque feliciter conlequi poffumus, quodeunque cibi genus elegerimus. Pari modo aeris injuri, aliaque incommoda, veftimentis, non minus albis, quam coeruleis* removeri qiieunt, & corpus utroque modo optime regi poteil. Quatenus autem gloria Divina parirer promovetur, quocunque falu bri eiborum genere ad vitam fuftentandam, utämur, eaterms inter has qüoque aéliones, qua bonitatem earura moraiem easque fufeipiendi obligationem nulia eft dtfferentia 5 funt itaque moraliter indifferentes ($. Ii.), licet phyfice fint rlifferentes. Ubi p'raeterea quantttas moralis eadem, Ibi & nul-!a differentia moralis, fed sequalitas (, X. n.;./. Plurirnas verp dari ejusmodi a&iones, quantitate morali haud diferepantes ex allatls exemplis colligendum eff. In iliis enim obligatio moralis eadem j que enim convenlunt cum perfedionibus Divinis. Quod ad gradum itaque bo-

25 rikatis, nulla inter eas adeft differentia, qua rémota in«differentes funt aåiones morales ($. il.). SCHOLTON Sed objiceret farian aliquis: Diffimßima ex affumtis veftibus coeruleis fequi poffunt > qu<e ex albis dejumtis baud feqvutura fuiffent. Refp. Fieri etjam poted, ut Le gis» moralitatis, noftracque felicitatis refpeåu, plane iimilia inde fequantur. Saltem inter h«e confeåariat glo ria; DEI, & Legis Naturalis refpeåu, nunquarn non conftantem effe differentiam, nulla idonea ratione proba ri poteft.. XXII. Dantur abiones mau, qu<e teque pra- Aff>Qu. v/e funt, ideoque aqualiter probibit <e eoque 6:ta* refpebu indifferentes funt. DEMONS 7R. Plures aeque malas dari aåiones vix quisquam negavit» Sic enim verb} gratla, aeque malum eft, rem quamcunque familiärem, aut pecus alterius, vel numeratam pecuniam fürripere. Et quoniam h«a- åiones pravitate non differunt, Legis refpeåu dici pof funt indifferentes II). SC HÖLJON. Non negaverim has aliasque aåiones-, qu«primo intuitu Indifferenter mal«effe videntur, nonnunquam moralitate differre, fed contendo tantum, quod interdum nulluni inter illas ilt dilcrimen Morale, Aff.Qu/efl. Septima.. XXIIL ABiones qu/edam ob minorem ad finem DEI ultimum velationem, Ö ob majus ab ipfo intervallum Λ propter noffrum finitum inteueifum, tanquam indifferentes a nobis fpeftariipoffunt. C 2 DEMON-

26 W ) 20 C DEM0NS1R. Finis aftionum humanarum a DEQ ultimo Intentus eft gloria Ejus (f. XV.). At ob imbecillitatem noftram, cognitionisque homlnum finitam menfuram, non quolibet caiu difcerni poteft & detegi, qusenam actio magis, quaenam minus ad Divinam faciat glo«riam. Adeoque ob ignorantiam invincibilem adtiones plurimse, tanquam noftri refpedtu, indifferentes confiderari poffunt. Si intelledlus humanu» perfe&e femper cognofceret, quid magis, quid minus ad gloriam faciat Divinam eilet certe infmitus, multitudo enim circumftantiarum, quarum minima; in moralibus Variant rem h), maxima eft# & certe tanta, ut in creaturam cadete haud poilit cognltio earum perfecta \. Cur itaque ejusmodi adliones, ut indifferentes a nobis fpedtari non poftint, nullam video rationem» SCHOUON. Eleganter Canzius in Jurispr. Civ. Div. τ) ita ioquitur : Ob imbeciüiratem eognitioms avium, homirium fcl- Ucet non quolibet femper cafu difcerni poteft $ qua fit dl* terius actionis obviß preß altera obvia major cum generali fcopo glori<ß Divitne confenfio. Ab fit vero ut imbecillitatem intelledlus noftri turpibus obtendamus a&iortibus 9 quo fub hac larva impune peccemus. Caveamus quoque, fte eas a&iones indifferentium in numerum referamns, quarum bonitatem, vel pravitatem re&o ufu facultatum noftrarum perfpicere potuimus^ cum ignorantia vincibilis nuüa excufatione digna fit«$, XXIV. b\ Hug.Grot.l B.tfP.L IL C 27. Dif. Pr<ef lorner ad b.acad hat, de ind, & effc circ. moral. C. /. $«t i) SeB. IL C, /.. 4^7.

27 $503 ) si ( CK» $. XXIV Dantur affiones morals s, qu ialva con^ Afß.Qu(eft* fcientia, id ^ absque Legis transgreßione, Offava* pro arbitrio a no bis fufcipi ac orniiti poffunt. DEMONSLR.. Dantur aéliones, quse vel infe» qualiter bonse funt (. XXI.), vel qualiter malae^ (. XXII ) faltem a nobis, ut sequales conffderarl poiiunt XXIII.). Ergo ex illis pro fuo arbitrio unam, ceteris omiflis, agens, fine Legis violatione & transgrefrone, fufcipere poteft. Hinc falva confcientla poffumus quasdam adliones omittere & fufcipere pro arbitrio, qu inter fe baud differentes, fed indifferentes funt. Dantur ergo actiones indifferentes» feu rnedl (. II.). XXV. Refht, ut paucis quoque mentem no Äff. in L. ftram de aöionibus in Lege Pofftiva praece- EoRt. tnptis aperiamus, quas ut indifferentes in differcutis. foro Juris Naturalis conffderare neceffe eff. Difponit Lex pofftiva de a&ionibus, quas pro noftro concipiendi modo ex arbitrio Legislatoris pendent, i- deoque, Legis Naturalis refpeäu, indifferentes funt. A&iones vero in Lege pofftiva praceptae neutrae ta rnen non funt, ita ut refpe&u Legis Naturalis, nec bonae, nec mala? audiant; tales enim non däri paucis offendimus ( XIX.), Sed fnnt ex illorum numero, quae refpe&u quantitatis moralis omnem refpuere videntur diffcrentiam, idcoque quantitate indifferen tes. Sic Lex de celebrando die feptimo, in fe quidem bona, tarnen a nobis, ut indifferens fpe&ari ßiiritO poteff. Et certe, an gloriae Divinae convenicntior

28 - W3& ) 22 C nicntior erat diei feptimi celebratio, quam primi,ex folo rationis lumine haud decidi poteft.. XX VL Atqueffc, Le&or Humaniffime, fuccin&am Tibi r j ρ quseffionis folutionem, An, & quousque on U'1 dentur aftiones indifferentes, tradidi; unde facillime tolli, atque removeri poffe omnes fcrupulos circa a&iones medias & indifferentes, exiffima» verim. Si enim fecundüm ha>c pra*cepta examen inffituere velis, num a&io indifferendum in numero habenda ffc, vel non, cognita ejus indifferentia fäeile fublatos vide bis omnes circa eam coniciendas ferupulos. Ubi itaque opportunitas pras aliis negotiis datur, animum relaxandi feque jueunditati dandi, peccato caret, fi faitando, non vero deambulando, tempus teramus. Et profe&o, qui aftio num ejusmodi indifferendam negaret, laqueos conicientise hominum injiceret variosque inanes ilii excitaret ferupulos. S. G. S«