APHORIsMI. PHILOsOPHICI, MKsTKK TON. JOMANNHs BL! PRAEsIPIO UKMAN, sub. AMPLIss. IN REG. ACAD. ABOENsI, Impressit. CONsENT. A. D.

Transkript

1 A. D. APHORIsMI PHILOsOPHICI, Quos, CONsENT. AMPLIss. IN REG. ACAD. ABOENsI, sub PRAEsIPIO VUU, MAXIMEREFERENDIaig, CELEBERRIMI', j)s Doct, carol s MKsTKK TON. Loa. & MErAsH, PROFh ss.-reg. & Okd. Fac, Philos. Publico NEC NON h. t. p a,caiy.. Max, spect. examini snhwiitit JOMANNHs BL! Oi IliaKOU.tMIs, Die XII». Jun. Anni UKMAN, MDCCLXIss. LHT Impressit A B 0 AL y JOH. CHR1sTOPH. FREKCKELL,

2 1 APHOR1sMUs 1. 1*9-, nter p.usiendorsium & Valentinum Alberti sine ullo fructu, ni sallor, agitata est comroversia: Utrum lex naturalis ex corrupta,an vero ex integra natura hominis deducenda sit. Valcosinus Alberti integrgra hominis nataram fundamentum juris naturae esse adsiruere adnitebatur & simul Pussendorsio vitio vertebat, quod jus naturae ex natura hominis.corrupta elidendum contendebat. sed si/dicendum, quod res,est, utrum# que a ventate errasio existimaverimusr nam quemadmodum communicer fieri solet, ut Charybdin evitantes incidant in scyllam; i- decidenda res' sse- 'ta~s: in' Kad Tontroversia se habuit.! Quod ne gratis dictum videatur.

3 5 paisdflhnis deirronstratum ibimus* Katio humana sibi relicta naturam hominis integram m (])ecie ignorat. Hoc quidem rationem humanam, attributis Divinis accurata, lance evolutis, facillime deprehendere posle non negamus, quod homo in prima creatione a DtO sit conditus perfectus & integer? sed quibus in rebus inprimis illa pertertio & integritas consiiterit, (olam rationis tphaeram multis adseehdere paratangis quivis, nili u- trisque lippire voluerit oculis, haud dissiculter videt. Praeterea -licet slatus integritatis rationi innotdeeret, exinde tamen omnia-praecepta legis naturae, quae jam obtinent & ad conserva donem nostram necdlario requirilntur, deduci non potient. Nam varia: jam sunt leges naturae hypotheticae, quae ex certis insiitutis, quae, slatu corrupto introdurto, inter mortales necdlttate exigente Vigere -inceperunt? quippe quae malitiam htortalium praesupponunt. Quod vicistim attinet slatum corruptum, nec hunc die sundamentum juris naturalis putaverimus? nam praeterquam quod rationem fugiat ipse rao-

4 4 dus, quo corntptio hominibus sit contracta jus naturae, tanto minus ex corruptione natura: humante Tua deducere potesi praecepta, quanto certius consiat hominem in quodemumque siam vel in integro vel corrupto vivat, seraper legi, naturali elte obnotium, ejusque obstringi propositionibus; quod non sieret si siala corrupta natura esset, fundamentum legis nosirae. Hinc Joh. Jac. Lehmannus in notis ad Pussend. de Osi* ficio Hominis & Civis, dixit: si ex corrupta natura velimus leges derivare, quasnam dabit voluptuosus, ambiriosus & avarus? His praefinitus propius ad ipsam rem expediendam animum advertamus nosirum. hiatura nosira sola non esi adaequatum principium cpgnoscendi omnia officia, quae lex naturae nobis injungit? nam fundamentum oificiorum DEO pracsiandorum in perfestifilma DEI deprehenditur natura, quam non lolum naturae etjara totam nosirae omnium rerum naturam carundemque sines perlustrando evolvere posn lunius. Lex praeterea naturalis, in,, suo

5 5 complexu considerata, nobis voluntatem Divinam de omnibus astionibus nosiris liberis, ad ejus nutum attemperandis, manisesiat & quid a nobis circa rerum usum exigat voluntas Divina, vivide proponit; led quis, nisi talpa caecior fuerit, contendere poterit, hanc scilicec voluntatem Divinam non ex a- liarum rerum natura & sinibus, sed ex sola humana, sive'integra sivc corrupta, nobis innoteseere natura. Haec qui ranae, mentis serutinio ponderaverit, facillimo deprehendet negotio omnium rerum naturam & sines, non vero nosiram tantum esle fundamentum legis naturae. Dato diximus consilio, naturam & sines rerum, nam licet sola natura humana per lapsum primorum parentum sit corrupta, sines tamen Divini nullam admittant corruptionem sed semper eandem habent perfestionem quippe qui ; nort ex corruptione sed ex intentionibus Divinis dependent; adeo ut res se adhuc uno eodemque habeat modo cum sinibus Divinitus per humanam naturam intentis, ac cum sinibus Divinis in aliarum rerum, quae mo-

6 6 sskm corruptionem subire non potuerunt, natura delitescentibus. 'U - APHORIsM. IU Quemadmodum in pletisque carttris, ita in determinandis sphciebus legis contrdycrsitc, vario animorum motu inter eruditos agitatae, in puram abiverunt logorhacbiam.!nam illa, quae bae in re exstiterunt, lentendarum divortia, facillime evanuissent, modo notionem legis genencam distinste e- yolvilicae; quia ut ex Logicis conslat, notio generis semper ad notionem speciei completam constituendam requiritur. Alii, ut ad ipsam rem animum adverramus noslrum \ tres legis species, stilicet praeceptivam, probibitivam & permistivam slatuebant 5 Alii ve> ro duas tantum nimirum praeceptivam st prohibitivam dari adserebant legem j legem ' autem permissivam nullam esle legem contendebant, de qua sententia quid sentiendum sit, pauciljimis perslringeraus. Lex esl Norma ab imperante lata riteque promulgata, mia s imperans omnes obligtit subdi-

7 7 tos ad committendum illud, quod norma huic lata convenit & omittendam illud, quod illi repugnat. Hinc vel nobis non monentibus hanc legis notionem in duos tantum abire ramos, hoc esl in praeceptas & pro* hibitas res, in quibus notio legis semper vini obligandi insert; leges vero, quas, permissivas vocant MoraMae 5 nullam llibditis injungunt obligationem, quia astionem suscipiendam nec, ceu committendum, praecipiunt, nec ceu omittendum prohibent, sej utrumque in libertate subditorum relinquunt? quippe lex perraissiva, vi definitionis, esu, quae dat jus agendi & non agendi, sine ulla ad agendum vel non agendum obligatione seti determinatione. Unde sine ulla dilbcultate patere existimaverimus legem permissivam non ede legem proprie sic distam. Ast illi, qui contrariae savent semenrise, singunt harre legem permissivam eo respestu esso quo 4- que obligatoriam, quod alium, ne impedimento sit illi, cui lex haec concessit jus a- gendi & non agendi, obligat. sed quum lex proprie cjista, astiones agentis-liberas

8 , -Jt 8 determinare debeat, a se ipso hoc evaneseit seu corruit propugnaculum; praeterquam quod omnis.lex conslet ex parte definitiva & vindicativa, quarum neutra in lege permissiva datur» nam ut actionis suseeptionem & o- missionem in libertate agentis relinquit, ita nec premiis nec poenis illum, qui hac lege frui potest, adsicit, ut caetera taceamus. I s.;,. Qui APHOR. III., ji) j, l,'., * j -, '? \.: i entis compositi naturam atque indolem penitius examinaverit, & insimul notionem cogitationis evolverit genuinam, quin facile deprehendat cogitationem ejusmodi esse praedicatum, quod edendae entis compositi e diametro repugnat. Nam omnes artior* nes entis compositi per motum absolvuntur, ut Metaphysici apodisticis demonffratum i- verunt rationibus. sed cogitationes, quae attentionem reslexionem & plurium idearum comparationem inserunt, per motum fieri nequeunt. Posito enim hoc, diversis molibus diverlae excitarentur ideae, quae omnes m A

9 9 comparatione uni exhiberentur particulae in motu per diversas illas ideas collocatae. Haec itaque particula entis corapositi, quae plures easdem que diversas inter se compararet i- deas, diversos simul admitteret motus, quod per principium contradictionis nonestpossibile. APHOR. IV. Qui omnia genera possibilia omnesquc species possibilcs exidere putant, argumenta, quibus hanc luam chdln slabihrc volunt, e- Jus indolis else putaverimus, ut rite examinata in purum abeant sumum, qui, a quovis penetrari potdl. Exisiimant enim hunc mundum non dse perfectinimum aeque optimum reliquorum mundorum, qui plura gehera plures species admitterent, quam prtesens hic mundus, quem prae caeteris o- mnibus unice optimum putantj quia quodvis genus possibile & quamvis speciem possibilem, si existeret, mundo majorem addere persedionem, quam si non existeret hariolamur. sed plurima exempla sum, quae hunc

10 10 argumentandi modum, esie salsissimum offendunt. Nam quemadmodum in horologio quodam plures rotae forent posstbiles, sed quum plures ejusmodi rotae ad mechanismum & horologii ad indicandas horas non sine necessariae, posstbiles illae rotae perfectionem horologii non augerent; ita & res sese habet cum pluribus illis generibus & speciebus possibilibus, quorum non-exissentia nihil quidquam perfectioni mundi detrahunt, ncc eorum exissentia ad eandem augendam quidquam conserunt. Mundus enim ess medium quoddam ad sines Divinitus intentos consio* quendos sufficientissimum, hinc qui nulla alia genera & species praeter illa, quae jam in praesenti exissunt mundo, esse possibilia autumant, debent demonffrare, pauciora genera atque pauciores specics, quam quae possibilia siunt, non sufficere ad sines Divinos obtinendos; alioquin illae ipsac perfectiones, quibus haec possibilia mundum accumulare ponuntur, forent supervacaneae, hoc ess, nullae; quippe quae ad sines impetrandos non edent necessariae, sed sine ratione

11 11 sufficiente illas realitates medio competerent & adjestae forent, quod oppido absurdum elh APHOR. V. sententiam illorum, qui cxistimant ju* ramenta novam inserre obligationem quoad partem in logomachiam abire unusquisque vel parum ad rem attendens haud dissicile intelligere potest; quia haud raro motivum cum ipsa obligatione consundunt; illud juramenta inserunt, non vero hanc, alioquin juramenta ad res illicitas praestandas obstringerent homines. TANTUM.

12 sagne-betyg, Y ttradt Da Herr Austoren och Respondenten, Fsirstlingen as sit snillc-soster til allmanhetenes granssning bsverlattmade, Nar en sio Van i VIshets grader ser klisva up til Pindi h6gd, Dsi b6r vist Vsnnen vara glader, Och.dnska Honom ymnig srbgd. Han s6ker ju dermed sin lycka, Och endast t nker uppa dygd, Hvarmed Han ingen vsl ffrtrycka» som strasvar ester Arans bygd. skynder ders6r at snart sullsnda Alt det som isnder tilert val, sa Ikal det Eder asven bisida < som b6r ej vinnas utan sksl Det 6n(kar jag as ait mitt hjcrta At 16nen rrmtte Er til prijs. Utdelas ester vandring koita, As Eder GUD aliena Vijs. ELIAs ALGENIUs,