DOCTA IGNORANT I. BROWALLfI, Conf. Ampl. Fac. Philof. m Reg. Aud. Aboeuft9. DFOTtUCE! SPECIMEN ACADEMICUM

Transkript

1 DFOTtUCE! SPECIMEN ACADEMICUM v-t DOCTA IGNORANT I Quod, Conf. Ampl. Fac. Philof. m Reg. Aud. Aboeuft9 Sub PR&SIDIO /^l>i Aiaxime Kei. ere«^i <i^j_ Dn e^^imi johannis BROWALLfI, 5.5. Theol. Do&. «c scient. Nar. Prof. Reg. Ord» * Pftbliea Bonorttm difqvijikom modcfle jubmiuit ANDREAS HILL, OStHOBOTNJENSIS Die XXV.Maji, Hnni MDCGXLV. Loco Horisqve Solitis ABOiE, JQH.KI&MPE, l^ez. Acad. T^pogr»

2 A MONSIEUR. LAURENT EHRENMALM, JEAN GOUVERNEUR de l.» Province <i' Abo. C Ömme t<»^ ciux, qui ont en fxrtage /_, ptgeffe V' />» de^tn, /ont beurtux, (er Grands -.o_»»»e. ont point»' xufji de pus öe «^ o^ne^en/, H»c cc/ öehe/ qualttés. I lies /ont /e />/,«précieux t^e/s»', a«' ils ptufjent pojféder (f e^e/ ne />e//t>e»t étrt cbet^eux /^n/csn»n.«n.«/.esöe«se/./e».ent/e».»'/ rahns ö.^«/ä^n/^. cs«^, qui»nt /' btnntur d" _«/»'-c"e»' leurs. e»e>/,_./e_- /'es/onne/, V' qui /ont ravts </ c/«a» ombre i/e /e«^ t7//en/. Cont>aincu H/«_/e /^i pror>ient l* "raeicujc btenveillancedtnt it Yous flit m' -i««n««s, il 7

3 < déja /l> Fn/, f' _»_.s«e, que /e n.e/en/ trop foihle pour 11 réconnottre, comme. //e fdndroit. Je «e puts, Monfieur» a«e Vous pricrapec /<. e/.«pro'«n^e vénéracion / accepter s un <r///«l.<,^ck t' «^e. queje Vousfaii,e^ iz' i/e^e?n.ett?e» que /' ew «n/e^^e au fond nlz>n ceett,» le cher Souvenir; <«.«/? que </e to«i Vos /l«tez ö.e^.t/. Je f-eco«??^.. a«e c" e/? /'««^ n.o. une tre rem-rquxbie partie </e i' /^no^nce, iiont ilf' Agit < «_- cc /»et/t o«^^e Acalémique, favoir, quel <l été /e n^t//^, en l»«e dttquel Le öon Dieu ni F pstt/«/<l/^r^ jouir de la /^l^ett^ d' un (i F^»^ patron. Que tet Etre fupreme en foit loué. Je /a«/._,,'te, Monfieur, gu s/ daignc Joutenir encore e/e n/e»?? plufteurt _i««/e, <i /<» F. <?/>e </e /s» Nom, pour s utilité _/«Pubtic, </s?. ti «reffenti /on^-ten./ /e/ effets Ö* pour t' apui </e Votre illuflre m. H.» J xitrtii >».n/s occxfion, / il plkit» /_/<?«, de /<.«,> _/e cet/e t>ie >_ /' abri ' un (i ös» Proteéteur. Je fuis avec les lentimens de la plas vive reconnoiflance, MONSIEUR Te s/<«ö«mö/. i/ /e plus rcfyeßncux dt Vos /e^<^,te«s. ANDRE H/fcLL.

4 Vin Admodtm R&erendo xc trxcuriffinf Mag. HENRICO JOHANNI CARLBORG, LccleliX, quae in Närpls DEO colligitur, Pra_po» fito öl Paftori ionge mrrnmmo, Patrono Ll Pro» motori quovis oblervantue cultu a.tatem colendo. Scholae, Fira Plnrimitnt Reverendo atquc PncUriffm» Mag. ISAACO PELDAN, qug. Bicrneburgi ell, Trivial.s Reöori lonxe mericillimo, ZmeKZc Pra^ceptori dexternmo, i»m l.lurarl, quovis honore semper profequendo. Viro Per quatn Retterendo xtque Doßiffmo Dn. HENRICO HEDEN. Sacellano,n Cauhajokl meritiflimo, Avunculi jugi pxetate honorando & colendo. loco CUm alim nt>n fappetat mocius, qtio dtdard* re fopim > qttam älta reeonéta babeam mm* te plttrima a Vobis Patroni & Fautores optimi in me cohata beneficia. in gratitndinu quäkcvmqut fignm^ hocce Vobis ojfero /ev/^e/?/e mttnm e/.<«rt_z, ces_)??i pro Vtflxa Vefirerucnque perenni tätt ff flors vota {anden non intermifttrt^. Vcftri, Patroni & khurorcz incolumi' t)ty>ottu (f obfer^antiffimm eulttr ANDREAS HALL.

5 Handelsman l Chriftina Stad/ Hreborne och Högwc,lacktad Herr HANS BERG, Min Gunstlge gynnare TSi'2 pund Gud EVr gin/ I gmvcn ci ner. I delen sä nt/ Som det Ehr dr gifwit. I giörcn rent flnt. 3y när man dortfar/ Sä blir dock i lifwet hwad godt man giotdt har- et wore stort fel/ Om jag för min dc! Ebr godhet mot mig Skull glömma el! dölja. Klent prof wisar stg Af önftanoe fia'r Guds nöd %x ma följa/ Bäd' pdrran och nar! HSgwiUak. ad Herr Handelsmans Hörf.unste Tienare AInUREAS U/i_.l L.

6 Radmannen t (^Kristins Stflfr högwälaktad Hreborne och rrr johan h/t l l., Min dögtäradc Fader. WAg än el ägtt nog ftfrmsp/ 6^ At wif«wärkligt prof därpä/ Min Fahr/ at hos mig är shaga/ Ehr ömhet ratt erkiänna fä. Ty sänder jag blott dessa rader/ Och önskar at hwar lcfnads dag Gud här/ fett ewlgt/ giör Ehr gladett Mm in til grafwen finnes jag/ Min högtärade Faders ödmiutlydige Son ANDREAS H LL.

7 . i. HOmo, czv^mdlu fui l^korat ignorantia res- MM qve fibi obvias fine julia lpeaac adtentione, gratis earum ms^na <e gaudere co^nitionc i&ciie ad credendum inducitur. liuno eos, qvorum in veri.-.t.8 mczviliiiane Nn^ulariz a«liqva conlpioirur aftiduitas, liupldo3 eile putat* cum cancum la,)orißj opus tiabeanc impendere rebus, qvas absqve moleftia s,di videtur perlpexlsse pemtus. Qvam noxia anrem perversa illa Nr opi» fiio, rem adterttius conssderanti tacile paret, l)vi en.m vana e)u3rt.oc.l scientia. pr^umeione imbutus est, non tantum ob lolid_r co^ni.ioni? dcscälum in proefens miler eft,& ipla qvop vanicate lua milerior, led e,.an, in co milerrimuß, qvod veritatis öc (cientias penirus s«bi prsecludat vi^m. (^.i autem, veritaris ceroamore dutftus, debitum acumen, lcilliclrudinem, circumfpe&ionem, indunr.hm <3c dili^ein.an, adhshef, dumm eruditioneioiida proficit, firnul diicit ignorantiam lu2l»,^voch majores in veritatis negotio A fecerit

8 H tecerit prt-mellu-., 3v fib. plus clileenllum reftare detegit; adeo vt cum iplz cofnitjone crelcat qvoc^vs faeultas perlpici^n-ii qvantum deficiat, taudem- lcire qve cognofcatur exizuum efle yvo6 homini Q2tum iir, Cognirit) Nucem tixc ipfa deieåus IN co^wtione, cujuz ica participes evadunt eruöi-i, gnor.intia. ckk<«clici conlvcvir. cum 6o6^orum oma«*" mentum fit virorum, De hac paucis B. C, D.nobis erir agendum, L_ft, fateor, negotium, quo6 in om.ni lcientisrum genere verfat.ilimum requireret virum ac in^enium lubaftiflimuin; tarnen Lc F.QS, tenuitatis noftra_ iicet dene <2Qnlcij, aliquicj pro virium, temporis s_ f.cul^tlim ratione tencare an- <_lewus. «gm quicl voluerint renuiorez, non t^v:6 potuerint magnae penfitant mentes; B. ergo I^, benevolam potius qvam rigidarn nobis pollicemur ccnftiram. ' " ' 11 - A?l' quid per doftam hane mtetléäam velimul %J ignorantiam premuz. paulo deinde indicarc ponm, obiervari in antecedum meretur., iho no» Imine non venire, quicquid hic ve> ille doåus ae eruditionis laude clarus le ignorars faffus fuerit vei detegi posse négäverir. Pr^judicium illud esset qvam maxime noxium, magna nihilo seciuz p-ars hominom mifere laborat öc eapropter ve. delperatione du&a non qva.rit veritatem, vel»li qvando ei je ob-tuierit, ftoite rejicit, Id olim impediviile ser» tur pxfhagorjcos, qvo minus intouitis v*rump«ripice-

9 z fpicere potuertnt; ltmm cnim "it»<)>«. folidum fatis efle exiftimaffe dicunturargumentiim,qvy ecs, qvi aliqvid veri Pythagone incognitum. vel plackis eiuß contlarwm docerent, hlotaus convincere ab»aj ulte«riori «xamine poffenf. Oe ARlSlOlBL? t2nt2m ei- Uä.e< lac res loverunc opiflfipnem. ut eum rotundo ort. protnerenmr libi datum»«^ <><... t qtticqaidfårent \nl fciri ps/et, 1^.2 autetn, qu«vel a kv. >/<-i6i?h^, vel at_r jßlstoieieignorata _unc vel fciri non posse credjea, ejus ramen proprer^a non efie generis, recenuorum temporum hberior tn..lustria detexit, I^cc pauci nunicro al. lunt, qvorurn tamua-. dt:in aukoritas valuil; adeo uc ard^^.m omnirlo pa> adgrederer, ii eos omnes, quos Nulta credulitgte ductog hominfts lu.i Kocf etiam in punko fe- Sat. dos propcinjffe b.horia docet liter_.ria, enumerarc conarer; uc taceam qyorum nomina hi«ftona nescic, a quorum tarnen c.re pependerunt Le adhuedum Kodle mu!ri pendent credul». Quanta au» tern cunqve kuerit hominum qvorundam eruditionis gloria, tanta tarnen non til, ut nuda eorum yerba, qvibus qvid (ciri poile negant, ignorantia/b 6oKam definire queant; quem tnulum neque me» retur, quandoilludde quo koc vel illotempore filent omnes, quibus veritatiz inveftisjatio cur_e cordiq; f-ir» ignorare volumus. Qyod N commune ejusmodi filentlum. opinc.ndi conlvetudini potius guam fan_e rarioni yrtum debens, fufficeret, faceri tum utich debercrnus»m_q»wr2 lec»-.. recentioribus. f.ac controverfia. in A» omni'

10 4 -cmnibus longe k_nlle dc<?liorz; quippe quac nihil de multis dicere poruermit. ql>_e recentior detexit induftria A vanis illuftravit cnodis, vires eadem jngen:i humani non excedere luculenter laris o- fiendens. Neque ignoranti-e dofta; nomine venire porelt, quando quis exiftimac ignorari debere ca, quae in libro aliquo quanta.vis auftoritatis occurrunt ac contraria evidentiffimis iana. rationis principiis videntur, culpam in humani intellekus hebetudinem re/iciendo, cum peirfpicer» nequiuerit quomodo urriusque au&oritas ram.criprons, nimirumt guam rarionis manere pullk illafa; ip(a eni.-r. ex* perientia docuit, spmeraria ejusmodi pronunciara fuiffe, quippe qua.fi aukoritalem libri iupponamus omni ex^epfione majorem, utpore s.a?va?> innixa foiffe vel interpretation! locorum ejusdein erroneae, vel gratis credirae rationis principiorum evidtnci-e dcprehenfa liim do^a?, IlEmoti. ira non nuilts, qu«r ignorantiae D % quatenus i!la in Uude ponnur. Nomen non merenrur, cam ver^m ejusdern notion^m, ull_ Joi> fraganre, odopcamus, qttod nimirum, /7. facultas di* flincje perfpiciendi, cjuid ftt, quod in r: a'iqua adbuc _»> p-oramus, (^ eltfltnzle rationes reddtndi quare <?//c«/«. res cogriitw vel in pn/enti tn;pcfjil;i'is f/t, vel in (-9fler nm tjtto» ftte t.au «z>.«/^'v_/^. (*) Docla dieitur hac ignorantia, qu.a doilnna haudvulgari, ftudio lummo & acurnine ad (*)/"/? bse definitlo HOLMdNNf' cttiprxterea quantuvtdcbea* mus, patebtt co,?/tt/5«/^«/ LQgica _>/«.^.. < 241,2^2, t 524^'.

11 5 ad cam adquirendam opus est,- quia deinde in lolos doftos eadrre poteft, qui dum verum invefti* gant, etiam dilcernere dlicunt, quid,n re öl. quare illud (ciri nequeat,- L< tandem dofta cluic cum neceftaria* vericatis cognitionem dlstmftam comple» ftatur, eamque ob cauflam jure eodem nrulo,quo rsliqua? veriraris cognitio infigniri debeat,- adeo uc reipfa baud infima eruditioms humana, pars l'u hac. ignorantia. FUndamentum dofta? lgnoranfiae qva_rendum ess:»^ in limitationibus eftenuae humana, in (pecie, facnlratum inrellrftualium, conditione hominis stöv»? itacu / qva. omnia!ub generaii non.me homims jn mundo.5...«comprehendere licear* Homo enitri, p^rinde se creatura? n.liqvae sngu!a-, ctrtum in (yftemate barmomc hujus univers, Iccum, afsignanlt. öc dererminante Creatore, obtinet.qvrly juxta luas in s^nemare parres dum exieqvi.ur, u- naqv-eqve, utpote Kn.dus (_.reatori6 convenienter V^ens, perfefta öc felix cluit. Cum vero limires hoo pafto pratcriptos bomo transgredi conarus fu erit, qvantumvis fub perfeftionis qvarend* (ptcie, vanus evadit 6«. infelix; ad qvod etiam reipexille videtur Ecckfiaftes Cap. 7. zo. Qyi ergo a.iqvid qvod in fttu luo ron eft tundarum, cognofcere eu p»<r, co ipfo extra natur» fua limstes luamqve in boe mundo l^bhranf-, (e e_.lel.dlt, infaruatur.cientia lua öc cum cane umbram earlar e g*. Qvando qvis lcienciam nacurir eondere eonatur ex prrn-

12 6 priucipi.s ontologicis, vet matbewaticis, posthabita experientia» acqve ita praetereundö naturam cognolcere studet naturam; vel qvando earum rerum affeäamus lcientiam, ad qvas per ftsum no» ftrum experientia nostra per.ingere prorfus neqvii? His enim in cafvbus fabuia de natura rerum enalcilur» non lcientia. 'lvlil enim est naturalis no> ster /_i,'«, limites conitituit, exua qvos in co gnolcendo Komo progredi neqvit> ut per experientiam, qv» fenfibus hauriftur, cogaofcere debeamus namram ien.us autem llmit^tl.unt <3c determinati pr» Cphasra nolira & vita; ratione, ao har. monice ca.tens facultatibus nobis conceffis respon dent. Et lcientia qvidem, r.te Ldbiblt.s his facut> tatibus ö( cognokendi iftftrumentis, qv_3 adqviri potest, uc lola genuina est, ita utid._<. <5c vitn humans refte instituend_e apnflima. (^vo autem qvis hominis meliuz cognoverlt öc perpende. hunc Jltum rit, co etiam diftm&ius percipere ac deno strare potest, qvsenam ili_e fint res, circa qvas ignorantia dofta verletur; qvse, nimirum, icire n<m»uvar, nec per naturam hcet, adeoqve cognitionem ca«rum qv^rere temerariom fit. Si vero ad /_>««aditmithtm refpicere volueri- M!._s, qvi statum bominis in (ocietate cum ajiis, pe* euliare vit_e genus, raunus & osticium in republioa compteiiitur, per eum unicuiqve certum l^sto^ ma lev determinata cognuionis (phsra»ltlignatur, übi pro utilitatis gradu.ieu ad fcnem iniiuenc.a, ordin«

13 dine difpofk_e partes coneipiuntunqvem ordmem qvi feqvirur, rite procedit» peecac vero» qvi alienam a fat* boc iuo captat scienciam/ dofta qvoqve proinde «^ hoc in cafu dici poteft ac laudabilis ignorantia, qvando qvis rire perlpicit qv<enam ea fint, qv*e fcopo fuo non injerviunt, illisqve fepofttis, luam remagie; tarn amplum enim cognitionis fyoema finguiis vit_e gene.ibus incumbit, vt vix Jth virahominis viresqve fufficiant rite exbauriendo ; li. enim aiiqvis ultra per naturse dotes Zc fortunae circumftantias progredi pofle vilus fuerit, idem ftcus idemqve fcopus ampliorem, qvam primo qvis exiftimavit afpeftu, reeipere po^ terinc.pbz.r2m ; modo omnia dilcantur ordine e_s- -dem maxime conveniemi. Cum vero eorum, qv_e in utroqve hoc fitu cognitu neceflaria vel fakem cognofabilia lunt, plurima jgnoremus, maximi qvoqve eft momenti ri> te peripicere poile «lqve täteri nos ca ignorare qvx re ipsa.gnoramusi ne falla leientia ncbis aliisqve imponamusi qv» qvoqve, in relatione ad faftum inanem, qvo aliqva nefcire erubefcunt ho> minesj.gnorantis fi non dofta, ramen laude digna dicij meretur,. V. ltilirasigrioranti_e huius dofta? per omnem cru- A^/ ditionis campum extenditur, & arqve iere late paret ac iplum cognifionis noftra» obieftum. l> mo loiid-k ifia eruditionis limites ponir ar:.de^ermi 7

14 8 minat, «fimul eandem egregie promovet. vennonftratur enim eius ope lo qvid öcqvantum fic qvod le ipla inunaqvaqve re ignoremus; U:o qvid pro fltu noftro cognoscibile non fit,- lll;o qvid ratione fcopi 6c Knis propofiti ignorari aut poffit auc debeat. Unde dilcimus: I:o modice de eruditione humana öc modefte de nobis ipfis fentire; 11.0 detegere quid illud tit, cvi laborern ö^ indu<ftriam impendere debeamus^ HI:o qvaftiones inutiles öi. otiolas, qvaleh f_epius doftorum cerebra gracis vexasfe videmus, vt se. aliena 6c ad nos non pertiaentia relinqvere. lnflgnem proinde hancce ignorantiam erudittoms noftr_e partem conftituere vel me tacente tacile qvivis perlpicit, cvi modo verveceum caput non uerir. Lubet hic apponere fiomparationem, qvam in cer folide se, falfo doftos inftituit Saurtnus hunc fere in fenlum differens: Notabile prorfus eft, qvod qvo qvis folidiore gaudeat lapientia rerumqve cognirione,eo etiam de le ipfo fentit modeftius, vel etiam abjeftius; qvi enim folida lapientia imbuti lunt circumlpefte loqvuntur, caute diflerunt öc ad judicium de te aliqva ferendum tardi funt; rimidius luas proponunt fententias ö: lapius.gnoranriam fatentur; abyflum enim narur_e abftruliifimum experti (unt, atqve qvam facilis fit in errores, in qvos natura proni fumus, lapfus, deprehenderunt, Qvo vero magis in eruditione folida proöciunt, co plura fldi dcefle diicunt. lalfa aurem eruditione tumidus

15 9 midus fumma cum audacia, fine ha;ficafione de omnibus difleric de omnibusque judicat, omnes refolvit qu_efiiones; videtur f>bi omnes veritares clariltime p«r.picere, cum intelleftus ejus arftis nimium iisdemque fnperfieiatiis liminbus fcienriam includat; nee amplttudinera eius metiri poftu; cumque nihil ahcujus momenti didicerit, nuham fibi cognitionem deefle putat. - Vl. uc ad SEd fpecialiores ufus accedamus, verbo tanz) rum iudigirabimus fingulas ex quatuor, qua. in Academiis vigenr, Facultatibus, utilitatem haud contemnendam ex dofta; ignoranti* ftudio capere pofle, In fbeelogia enim difcimus non curiofius ea rimari, quae DEU-i revelare noluit; alioqui temeritatis pcenas daruri. Similiter quando circa conliderationem miraculorum öl. myfteriorum in verbo DEI propofuorum verfamur, fi diftinfte perfpexerimus limitalum intelleftum noftrum ca, laltem in prarfenti vita, diftinfte cognofcere nequire, DEI gratia juvante, captivare difcimus rationem lub obfequio fidei,- certi tantum fublimarum harum rerum revelatum nobis efle, quantum fufficere judicavit divfna lapientia ad obtinendam falutem asternam. Ut ea taceam, qua? in ipfa praxi ChcHtianifmi hinc manant commoda, e, g. quod ad ceconomiam divinam adtinet, übi quis diftinfte cognoveric, nos confilia optima divina ignorarc, usque dum fapiens ventus eadenz revela beneplacito divino fe 3 lub.

16 10 lubjicere esusdemh iapientl bon.tati penitus confidere, quibus cunque in cafibus, åifcit. ViciiHtudr tfes rerum humanarum manu gubernantur divina; vani sune, qui ex pra_fenti earum sorma öc externa fpecie judicant; cum in l^stemate providentiae plurima nos tateant, nifi quaj exitus manifeftaverir. (^uod fi vel ad Theologiam naturalem oculum intenderimus öc ibidem ignorantja. doftas locum eflö oblervabimus. t>,ovimtn. Ex. Gr. OEUIVI, ut lumme fapientem se iumme bonum nil po.ui.te creare aur fieri permittere, mfi in stnem certum & optimum; cum ergo nos homines nunquam penitus peripicere pofie deprehenderimus, quam o- mnia iecum adferant utilitatenn, sc quomodo ea etiam, qux quam maxime contraria este videntur, ad finem ramen tendant optimum, (*) dilci» mus adquiefcere in voluntate DEi öc eo ardentius ad reddendum ca nobis cognita, qua_ ex revelatione haurire vet ratione iana aflequi valemus, exfiimulamur. d^ec in Jurå prudentia ufus hufus ignorantiar exiguus est, five legis lationera five exiecutionem relpexeris; ita ex. Gr. bmites perfpicientia? humanae iegislator adcuratiflime perlpicere opus habet, vt actiomim qnanfiratem moralem determinare postis ac pro«llum juridiciatem talern praeloribere, vt certa «b incerr.s rite difcernantur, nee fuipicionibus locus {* ) vid. Reinb> xliiz Betracht. aber die Augfp. cg-. ' feff, AT.

17 11 cus concedatur in juris administratione; fimiliter in applicatione legis, Ci judex distinkte perfpexerit, quid fit quod in aliquo faäo lateat sc ob has vel illas rariones non detegi pofiit, eum inde hebet ulum, vt vero fimile a vero rire dlstinguere poffit, vero fimilitudinis gradus de.erminare, id, quocl a-quurn est, invenire, Le tranquilta judiciußn terre postit conkientia, allosque de «quitate iua tanto felicius valeat convincere. Medicus przeterea mvi.um ex hac ignorantia re» portat utilitati?; qu^ntum enim ftbi in diffafiffima & disticillima lua.cientia defit rite perfpiciens, eo o,rcumlpe«stiu«in praxi verfatur. Novit ex. Gr. non iuncere, luo vt iatisfaciat officio, fi unum atterumve folum fibi cognitum habuerit exemplum, übi hoc vel iilud medicamenti genus in aliquo morbo bonum habuerit effe&um, nifi fimul lciverit, quare eundem habuerir, qualis a?grotantis stt constirutio, morbi origo, natura se quae alias tunt circumftantiae cognitu necefiariar. Si autem ha_c defuerit cognitio se tarnen ob hanc ve! illam rationem,(e eo non pertingere pofle peripexerit, incertum non faciet experimentum, cum damno «grotantis acque fanitatis pocius ulterrori deteimento quam reftitutione. pbiujopbus tandem cum determinare potuerit, qvid illud fit in re, ad cujus cognitionem ipla e- jus indoles & alinoircumstantizequemquam non (i- -tiunt peryenire, ejus inquifitioni iuum stinstra non impendlt laborem, lumtus vel rempu</, Bed bis omni».3 i bus-

18 12 bos ad illas res utitur inveniendas, quas nondutn constut non detegl post^, fic ex., gr. quando, qua» tis fit corporum estentia se lubfiantia, distin«3e per» fpicit ab homine in boc statu non polle sciri, vet modum pofiibilitaris, quo multi eflfeclus naturales producuntur, propter cor-putculorum minimorum & atomorum' incomprehenfibilem fubtilitatem, qvae cauia est cur in (enius noftros agere nequeant, vanis fpeculationibus omiffis, in id, quod lenfibus A: ratione cognofci potest, operam luam impendit: (* ) Quod st perlpexistent philolophi, guam fit impoflibile ex prior» «3c prater experientiam res natur«les cognofcere, non tantum laboris hypothefibus öc fabulis de natura rerum condendis impend-stent, led regiae öc in fitu nostro tundatx viae ac methodo infistentes, multum lcientiam promoviltent lurct-nda multorum magnornm virorum ingenia,. Vll. F"^IIo vero in cognitione rerum. folidaque eruditione infigniores fecimus progrefius; co majora eriam ignorantia hsecce capit incrementa. Plures autem lunt gradus, per quos ad culinen do<st^e ignorantia: alcendirur» Huc ao> applicari poflunt ea, qu_e OMe-nxndtr apud Piutar» chum eleganter de Gr&cis obfervat, quod primo fuer/«i /^/»/>«/^l, </c.» fapientix amxntes, /».»t- Rhetores (f deniqtte.^/.0/^. Rerum enim iere omnium quidam le cfie exiftimant peritos, antequam verita. turn campum vel afpexerunt, phantaiiis & iornniis pro ( * ) Confer, H*llm. 1. _-. pag,?^, Jg.

19 pro ventatibus habitis Mentem vero <-vm rerum '«confiderationi applicare inceperint, mox aiiquid in rebus adeile perlpicuinc, quod antea igaoraverunt, dignum tarnen confiderarione faten. Quantum autem ö. quanti rnomenti illud fic adhuc non cernunt, nec priftinnm lyftema penitus rejiciunf, Lictt unum alterumv.e annuium in catena deficere videanr. F_mlo vero longius progrefb, le plunbus in cafibus cognitione rerum vana abundare ob^ lervant ; pluresque rerum naturam expiicandi vias, ranquam tenrando öc fine firma de veritatibus perlvi<flone ingrediuntur. Quo magis autem in experientia profecerint, quoque animumad.res prudentius adverrerint ac meditationem luper illas itiam, quas le cerro leire exiftimaverant, inftyfuérinr, co ma^isetiem cognirionis fua defeftnm in il)is intelligere mciplunc, randemque ralionem, cur ignorentur, detegunt öc fie fim.il in cognitione crekun-, Di^na.qoa? adducamur lunt vtrba, ginbus havd incelebris quidam H.iicfophus., ( * ). fe hoc txpertum teftatur, dicendo Nen /i_» comparatitm efi ett» PmJofopiia t ac e«/ >l^^ö/«, (gut», _?<«< fe e^e><.«erit a/iquii in artebus, ea magis «^^»^ e^<?<_.. pcrtitu; fed quo mag/4 a./«. imatus fuertt res natnra/es, eo me.gu fitjim in iku detegit ignorantiam. Arm i /««i /^^/«/<l $,{ ijuadraginta, qnibw phtiofopbor, ferfttafiffm.us </e certis sc^s/. is teet cfuod inchiam dubitare <le /F/_. _^/,.//.. pejus, dantur e< iifdem. qusdam de quibus»^v m/ig/s <.i.ö_/_, o/ privmtu (pc me poffe in _/?ii unqua-n _«//a.//</ «^^./.e?.^ri. ( * 1 Bernier in fu/s dub/t. p, l.

20 '4 re, Qui vero hoc experiuntur, in ampliffimo eru- 1 ditionis campo punftum lua? fcientia, guamvis magn_e, exiguum latis efle deprehendunr,- ttaud aliter ac Alciaiiades, Socr3tis rogatu, poflelliones luas hxredirarias in Mappa quarens Geographica, carum ibi non invenic locum, fed didicit rantas non efle ipfa re, ac fua conceperat o» pinione. Ut itaque patef, quod stiam antea inuimus, infignem eruditionis humana? partemefleignorannaai hancce doftam, ita nec eruditorum adeo multi ad cam perveniunt. Plerique enim in media fubfiftunt via vel ad devia defieftunr. Ut Arcefilauz Platonicus, qui Socratis difto: _V_ / fcio nifi hoc untc., quod nå /ri*.»*, abulus, cum, ur ad talern, qualeni intell Socrates, pervenire pofler ignorantiam, excolere debuiflet rationer n, illi, vt öc fenlibus, qui ramen lunt port_e lcientiarum, fidem denegavit, Qui hoc A, huic fimili modo rebus ftudenc cognofcendis, ne mirentur, fi carere fe deprehendant ut inctemento cognitionis ica etiam doftas hujus ignorantia?.. Vtlt. Llceat nonnulta adhuc addere de ulv ignorantia; z. doä-e in vita communi sl praxi Christian.» smi; e. g. Cum in fingulis rebus, quas confiderationi noftrae fubjicimus multa efie, quse iagacitatem öt. perlpicientiam noftram iuperant obiervaverimus, in toto autem mundi lystemate prorlus infinita occurrere, qua. nos ignorarnus, adeo vt idem cogitan* tibus penitus menz obftupeicatj eadera vero orania Grea-

21 I c Creatori plana Zc aperfiffima efle firrm.que infinito plures poltibilrtates obverlari, idque non.ucceftive, fed omnia fimul, aliqua.em inde dilcimusnobis torrnare magnitudinis intel!eftdivini ideam, cvi profun* diffima perfeftiflimi Entis veneratio fuperftrui poffif. Deinde, cum nemo ob externas pra_rogativas felix baberi poflir, nifi OEO piacuerir, ac nemo viciifim cb earum ableatiam infelix > nifi l)lo diiphcuerit, pdtcaadus ftt; iå autern, quinam, nimirum, in eo fmt fta_u, 1)E0 foli perfpexerimus effe cognitum, eo majori cum. circumfpeftione öi caurione ab inrempeftivis vt abftineamus judiciis de hujus vel illius fehcitate vel ii.felickate diici mus, Q«.i2ndo pr^rerea perpendimus, nos, qui virse jam munere fruimur, prorfus ignorare guam» div id nobis pcrmktatur; inde ir.teiifgirr.us nos femper paratos elle debere ad migrandum hinc, cum DEO ita vilum luerit öc ita proinde femper vivere ac fi morris prafto efle hora. Cum aurem ahos viderimus vitiis dedkos öc se co jplo, qvantum in illis fuerit, reddere mileros, led fimul animadverterimus illud adbuc latere, annon iidem ad lanlorem tandem rediruri fint mentem; Haud unquam intermittimus. quancum in ncbis fuerir, operam dåre, vt ad meliorem eos icducere poffimus mentemi patienti interea exfpeftantes animo, DEO omnifcio & benevolentiflimo rem totarn commkrimus. si temerana fugimus judicia: Pautis: ad DEI prov.dentiam vt venerandarn ita

22 16 jt-l attenta femper mente abfervand.m tanto fortius & felicius excitatur homo, quanto distinftius le ignorare perlpicif. quas le experiri voluerit vices lummus ille rerum Moderatort, Pr«terea cum bene penfitaverimus varia ex pluribus polfibilibus oceurrere pofle, qua: lcire in noftra non fituru est poteltate, noverimus autem omnia ex fapier»» tistima DEI dilpofitione nobis contingentia nos ex» citare debsre ad promovendum ejus gloriam, nostram aliorumque quaerendum perfedtionem, in o» mnibus lapienter öc prudenter verlari ducimusea» demque in hunc convertere finem studemus. o.uo diftinflius iterum hocno perfpexerit le ignorare quales in omnibus in quas venerit, circumstantiis in anima itia le exserturn fint inclinatiq* nes, eo oertius sc tutius efie videt fibi non fidere verum DEO le (emper commendare. Idern laciet fimul. refpe&u aliorum hominum, vt illis non tribuat, gu«illis non'^ competunc,' verum DEUIVI lolum immutabilem este animojugiter teftetur öc vita. Hinc videmus ex hujus veritatis conf.deratione vit_e in melius mutandaj etjam lumi poste motiva. Nulla veritas in le sterilis «K, led lemper truäus producere potest überrimos; modo quis eos exinde elicere ratione, qua decet, non intermilerit, se illud fuum efle agnoverit, ut ad eum, a quo omnilest veritas, mentem lemper debeat elevare. l) DEUS, /Ätt^ /^i«, />_?aö_t revelx ve^/^/e»»., qut nos docet in omnibtu nof/fe Te luxmque glorittnt re* <?e qit rere fumntam ejfe fcientiant. -^ X o X

23 Ad Potitiflimum Dominum Anflorem, Moderatorem studiorum luorum fidelistimum. 2«quodcunque /'««/._»>',.>«genus -,tte«t««e»«noflram dir-gamta, übiqiie nobts frfe offert arnpliffimtu (f txflit /««i a«.^«c>.^«/ rerum, <^»^/ o»_»e/ nofctre. bumxnxs /e»^e /tt^e»-^ Vtres. CMjopes bete fumtts i^ c^». quäiant»/c tx»»e» ex penitus, i/ qtioad,'^e_»..».«^»_ co^«e/«./>»h«. Manet igitur ex propofitio ce^/o certior; tr.axi* «m illorum a_«/_v»_/6_, s/7 _^./»/».tt»«orunt a«>< /F««- -ramtts. Sed «o» fufficit /ttx»_ tantutn fateri ignoranttar n, verum i>./'>'.)«^ illa nobis,'»r«/sx»</>. venit ignorantia, qux nimirum fcimtu, qu * _» nobis ignorentur, (Z^ lo»t c»»' ca nefetantur, qutque jure vocatttr (Sa. /^»5 ignoranttam optime _^e/>/»^,/?, tz^ deiineajli, Velittffme Dn. Kefpondens, /'»^^/e?,/, opere, Virtutts (s Eruditionu Tux laudes tanere (f cxi liere tron <.s^, egreg/x enim anitni Tui d-ttes non pojjunt mn emnib/u éffe notx, Mibhntt trgo in /^»«gratulari pojjum, </e /_.»_ e^tt^,/», tantuquc vtr* i«/,^«i ornato lntormatore. Lubens fateor»_,,>ls<._» i..» rium non ejfe^pro benefieiis <» Xc in me celiatu, quitqu-m rtpendtrty /tet Ml.i.. l«^<e cordiqut tffuit (^ e/7 t_< e^,i tnodo quocänque /_/?_«>'. gratam meam mentetn. LuberJtifftme _>,'/> arripui banc occaftonem, /.//»o/e qux />«ö/,5, idem facere mibi licet. Facile xutem fetjpicicns quxm parum 1.e^..«prtflare valexw. x<_ ttoia /olttm i-o^/^/ä, "ve/it O^l/.? v A/ /e/...^m. largiri ftittefum honcfltffimts TlstS _> ttatibuty Teque prxmtii erudittt/ni* & uiriutii exornart åtnphffnn 't, lah tifflm/s. Sie prolixiori xnimo quatn caiatmo )itt>et OTTO REINHOLD NORDSTEDT.

24