D. D. DISSERTATIO GRADUALI5» de, ARCE ORB YENSI, Quam, CONSENT. AMPLISS. FACULT. PHILQS. IN REG. ACAD. UPS AL. PR/ESIDE, Mag. C A R O L O FRED. GEORGII, HIST. PRÜFESS. REG. ET ORD. PUBLICö EXAMINI MODESTE SUBJICIT STIPENDIARIUS ZEDRlTZlANUS, johannes hjerpe, UTLAND ÜS. IN AUDIT. CAROL. MAJ. D. XX. DECEMBR. ANNI MDCCLV1I. ' /. H. A. M. VfSALUE, Excud. L. M. HÖJERi Reg.Acad, Typogr.
eulos im r Q. B. V. ^ f. I ermultis patria nofira ornata ert aretbps, quse ve! fua veturtace, vel rtruöurte artificio, vel alia denique de caiilla inrtgnes, curio'orum in fe o- Facile convertere queant. In his, memoria haod indigna mihi videtw Örbyé$fif + utpote qose non patrca ii bi imprefia etjamnum fervat rerum memorabilium vertigia, paffimque in patriae annalibus nominamr, Icaque fa&urum me operae pretium exirtimavi, rt ejus memoriae, pro virili parte, etjam ego confuluerim. At vero baud diffiteor, fiu- ÖLiatum me diu eße animo, utriim id in'me laboris fdfciperem, ah confilium hoc abjic'erem penitus. Videlicet fnere, quie in utramque partem occurrerint: dum mecum perpendi, quantee fit diffieuftatis, ex antiquitatis morcumentis id eruere, quod publica lu* ce dignum videri po'ffit, declinavi paulum a propofito, & fententiam ante probatam deflexi; contra * ea,
«*2> > 3 C 3X9 ca, dum fuccurrk, circa hoe folum natum me effe &: educatum, viius fum mihi non aiii melius, quam huicrei, oleum & operam impendere poffe. Hxq ergo alternanti animo potior feilten tia vifa eft, quod in me efle pocerit vir'ium, id in arcern hanc illuftran* damconferre, quam deefle pem'tus officio, quod natali folo debetur. Te vero, ß. L. qua par eft animi obfervantia oro, velis innoxios hofce conatus in meliorem accipere partem. «$ «Arx itaque Örbyenfis«), quatuor milliar'bus ab Upfafia diflans, feptentrionem verlus, in Uplandia, -A 9 Terriaj Atta publica, nunc örby haberit, nunc Öreby, adpellatione promifcua: prius tarnen frequentius. Dicitur vero etjam arx noftra Örbybus, 8c Örebyhus. Cognomi«. na ipfi funt p ras dia Qrby in Uplandia Sc Sudern annia fi~ ta, ut & parcecia Örby, in TerritorioMark Veftrogothise 8cc. Quod ad vocis denvatioriem adtinet, veri omnium limiüima nobis videtur illa, qute a natura yac fitu locideduc'itur. Sufpicamur autem loca, qute circa funt fylveüria 8c falebrofa, arci nomen dedifle. Eyri, iingva vet. fabulum fignificat: Öre, Kfappur, Sand j vid. VEREL. Ind. Scytfro-Scand. Frequentiflima funt in patria noftra no rr'i na locorum, ex (Jv cornpoftta; aliis voculam hanc prac«fgentibus, ut : Örberga, Örbohoim, Örefta, Öreften, Örebro, Öregrund See. poftponentibus a Iiis, ut: Kungsor> Skanör &C. Hujus nominis loca in falebris 8c cotibus, intelliguntur efte condlta, inquit O, RUDBECK. Atlant. Tom. III. p. 742. Affine hoc eft Latinorum ories ora namqu'e maritima faxofa fere efl arenaque 8c falebris obfita. Hinc, apud Verel. i. c. Eyri quoque elt Ör och Strand. A eyro-
) 4 ( Territorio Örby-Hus b} y parceciaque Vende len- A eyronm vif) Ni b, h. e. ad Litus fluv ii Nid. v. STUR- LONID. Hift. Ol. Tryggv. c. LXXVIII. Nefcio, an & huc referendum fit to Har Roslagorum, quo fcopuli ipfis denotantur, non alienum ab arar, de qua voce VIRGI- L LIUS: Saxa vocant Itali, mediis quae tnflucfibus t aras. yid.ieneid. L. I. v. io3. Fretum Övejund, veteribus Fyrar- Sand, diétum ab Öre, pecunia, quae a transvehentibus inftar ve&igalis» penditur, exiflimat WACHTERUS, in GlofT. p. 1647. In eandem quoque fententiam loquitur CAMDENUS in Remaines concerning. Britain. p. 1R2» Sed haec examinare noftri non eft inflituti * quibus fufficiat noftram fententiam deoriglne vocis jöreby prodidiffe ; compofitam viaelket illam eile ex Öre 9 rupes, & by9 vei byr, prsedium, pagus> civitas> vid. Verel. I. c.omnem locum babitatum* all bebyggd rum, olim by vef be ad- y j)ellatum fuifife, monetär. tvilde^m Leg. part II. p.41. Örbyenfi traélui uti originem fertur debere clara apud nos Aurivilliorum familia, ita & nomen; fed vocis étymologia ab hac noftra defleélente. Ceterum, Arcis Örebyenfis faciem differtationi inferere eo lubentlus fuperfedemus, quo accuratiorem ejus delineationem tradidit Exc. Com. DAHLBERG, in op. Svet. ant. & bod. b) Arcem noftram ipfi territorio dedifle nomen, vero non eft abfimilis conjeétura. A n vero Örbyhus-lahn ^ idem omnino ab initio valuerit, ac Orbyhus»hårad, quam- Vis nuilo obfervato difcrimine hodie hsec nomina in publicis aétis ufurpentur, nefcio, an aufim adfeverare. Territoria narnque Tierp & Vendel primum accepifle id nominis, Orbyhuslåhn, anno MDCX. cum Rex Carolus IX. eadem praedio fuo hereditario Örby fubjiceret, & id mox ipfum cum ampliflimis ditionibus, Geftahus ocb Stad^ med f
> f ( lenfi c), efl: fita. Tanta certe efl: locorum, illarri usquequaque cingentium, amcenitas, ut inäe fpedtantiura ined hela Geftrikeland, Elfkarleby, och Wåjslatids foknar i norra Koden, med Elfkarleby Laxfifke, Reginae fuce GhrifRnas offerret, Albertum Duvalt In aree Örby, his omnibtis pnefieiens, docet Max, Rev. D. JAG. SERENIUS in DlfTert.Grad.de Uplandia f p. 51. Ipfas R. Caroli literas infra nos exhibebimus. A fl: vero id, quod proprie *dicitur örbybus - härad i parcecias comprehenclit : Elfkarleby y Vefsland, Tolfta, Tierp, & Vendel. Unde liquefi latius antea patuiffe priorem adpellationem, C) Pareécise Vendelenfis inje&a menfione * heic adponam, quce de ejus denöminatione, in Colle&ione Mfc. Palmfchold. reperiuntur : Ryktet går väl, att thet fkal varit cn fru, Vendela benämd, föm bekoßat pä kyrkan, bvaraf Jöknen fkal fatt namn: om Ja vore, har denne qvinnan, haft fitt namn till ämimielfe af någon annan qvinna,fom hos the Catholßse varit dyrkad fhr ett helgon, och undergått Martyr Kronan ; på fådant fått fkulls focknenavmet intet varajvänfkt, utan antagit efter Chriftendomens inkomft; dock, jom en by uti Väjsmanland, och Dingtufia fockn finnes, jom heter Vendde, har man ordfak at tänka, thet Vandal, eller Vandil, varit någon mans namn, hälft efterfom af hi(torierne är kunnigt, thet ntuf Sverige äro utgångne folk, Vender, rätteligen Vandar näwde, på Latin Vandali, fbrthenfkul Sveriges Ko nungar fkrifva ftg till de tänder, Vänder, eller det land7 der Vender ßg nedjätt. Adhsec varia quidem moneri deberent, prsefertim circa derivationem vocis Vandalorum, fi haec ad propofiturn noftrum pertinerent, quibus de ipfa parcecia Vendelenfi agere jam non vacat.
«S» ) <> C tfum oculi, non potfintnon fvaviter adfici. Ad plå garn enim auftralem, hortum invenies amceniffimum, qui, prasterquam quod multiplicibus frugiieris dives fit acboribus, muro etjam lapideo, cura impeiifisque Generofiffimi Dorn in i, Caroli de Geer, Gubicularii Kegii, A:o MDCCXLVOi, cingebatur. Sepcentnonem verfus, Jacus eft Vendelenbs, arch's quidem definktis marginibus, adeo tarnen pifcoias, lu lecolis om ni bus ejus opes abunde fufficianc, Ad plagas denique orientalern 8z occidentale-m nemora videbis lutosque demidimos, variis arborum gene* ribus, utpote betuiis, pinis, quercubus, fraxinjsque^ quaquaverlum eonfitos, qaf tantam omnino meflern pariunt delieiarom, ut vix alius locus überiorem ferre queat ä). 5-ät d) Ex I OH. LOCCEX1I Do fori pri one totius Regoi Sveciae Geographxo-Hiftö-rica, lach jufiu Reg. Caroli Xf. libro Mfcr. rariffimo, quae nnbiscum benigne cor>rr<im.icavit Generob (T. D» A, A. v. ST i ERNM-A N, Reg. Cancell. Confil.& de fte'la Poiari Equ. integra heo infeyere lubet: Örby arx antiqüa, prijea Jedes iüuftris familicz Vaforum juit. Pofieaquam Gaflams I. hello.cum Chrifkterné lyranno, X) inteflinis motibus Dalekarlorum diflrittus fuit% fluiflj fluorum fecivitatis c auf]a, hancjuam gentilem domum magni r fumtihus muniri eurav:t, minibus XXi V. ulnarum altitudine civcumdufbis ; Ad quod hauddubie et jam loci fitus anfam dedit7 dum non jolum ad valde pifco- Juni lacum jacet, fed etiam paludofo jolo circumquaque ferme cinchrn efl. Pr t er quam quod motnia profundis Ö
) 7 ( 5- HL. Hifce leviter delibatis, ad ipla arcis Örbyenfis primorvalidis fovnicibus ac fipatiis infiruba fiunt, in quibus non jolum juftum pvcefidtum commods collocari y fed ctjam annon copia ad mult&s annos adjervart potefi. Superius ha bit ationis cßdifk-ium it a ador na tum efi < ut inferiorem partern pr6tegtre pojjit, qiiippe murus fex Sveticas idnas craßus eß. Rex Ericus Gußavi l filtus hic a fratre Jo hanne, Rege Svetbia, per novem annos, in cufioäia det en tus e(ly nr ex cubiculo, in quo exfiinclus efty hquet. In parvo conclavi, verjus außrum y Regum Svetbiec mminay a Giißavo /. uscjue ad quinque ejus jaccefjores, par t et i propriis manibus mcifa ex(laut. Domus (jrbyerfis in val de frugifero, cj verationejcrarum, pryefertim lyticium, ap t o jolo, fira eß. Har11 ctjam pulcvi prope arcem hflru ftj funt, qui ab hc dier no pcfjejjore cj Domino Gußazo Ba ner, Caroli filio, Barone cß Regni Senatore, illufirijji- MO (*) pretwfis aqußdißibus Q alns raris deiiciis ad conjumatiouem perducuntur. Hand procul didla domo Collis Odini ofienditur, in quo ei annna jacrificia ohm pagani celebrarunt, quod vicinusjons, ab eo nomen balens, confirma t. (*) Herr Gufiiav Baner hafver thet gamlaßottet A:o MDCLXVlil, uti ett koflbart och efteretfkibnt och ve ritabelt architeftonifkt fatt hårhgtt palatium låtit foranår ay lamt enfidbn trägård med aqucedufter ochfontainer anlagt hafver, men at contentera tben curibfa åfkådaren både- thet g mlajdm thet -A:o MDCLXU, var^ och nya ve lat i koppar reprcejentera
) 8 { <i m? pr im ordia propios confiderandaaccingimur. Annum, quo prima ejus ia fca fint fundamenta, taccnribus annalibus, definire quidem non valemus? id vero pro certohabemus, medio fere feculo decimo quin to, a Johanne Cbrißierni filta (Va/e) Regn, Svec. Sen. & Equaur. e) avo gl. mem. Regis Guftavi I. exftrui iilain e-ceptam fuifie /). Atque adeo licet de remota anti- quita- Quae de colle Odini? ejusque fonte mernorat Locce eorum vel apud incolas omnis penitus hodie eva- vel erjam torte Loccenius nius, nuifie dicenda erit memoria, collem Ottari indicare voluit, & ipfum in parcecia Vendelenfi, ad regiam viam, haud procul a villa Hufeby fitum, de quo efr«peringfchold.ättartal p. 19. Ceteruininfra nobis erit obfervandi locus, non quidem per integros tres annos, cum novem ponat Loccenius, in cuftodia Örbyenli, detentum fuifife Ericum Regem. e) Obiit Johannes Chriftierni, a Ridboholm & Örby dlétus, an.mcdlxxvii. Uxorem habuit ßrigittam Sture fil. Guftavi ÅnundI & fororem Stenonis Sturii Fenior. Regn. Svec. Gub. f) Teftantur id ipfse Reg. JOHANNIS HL llferoc ad Johannem Bafdidem, Czar. Mofcov. datse d. XVIII, Apr. an. MDLXXIII. quarum hcec funt verba : Och fkal tu ve ta, at var Herr fadersfader het Eric fjohansfon^ Jom var af den ypperßa flägt hår i riket, och var Konung Carls fyflers dotterlon &c. & p nu c is interje&is : Var Herr fa ders farfader het Hein' flohan Chriflicrnsfon, han låt upp«bygga fine egna flått, ett benåmt örby, och det andra Lind holmen^ Hinc ReverendifiT. Epifcop, D. A. O RHYZELIUS, ita : Örbyhus hafver Konung Guflav den f:s farfader f}ohan Chrifliernsfon Vafe, i Kong Carl Knutsjöns tid, byggt
quitafe (ibi nom mujtum gratulari queat, fic tamen fundjtoris fui gloria percelebris merit o cenfebitur. Ad externa-m faciem arcis qood adtinet, fplendida illa fatis eil atqiie adfpectu bodieqtie pulcerrinra.quadratam ejusfiguram primumfuifleconftat:!nd e ver o D.GU STA V ÜS B A N ER R an JV1 DCLXXil b fundamentaalarurn,qua2 etjamnum confpiciuntur,po«nenda curavit- Alas hafce arci qnad råts jun gir veflibulum, cujus frontifpiciurn lapide incifa fervat inbgniabaneriana & Kruiiana, cum licerisg.c B.&S.C. K. auae prima funt eiementa nominum GUSTAVl B CA K. jned fafla murar, Vid. Svio-Goth. mump. 14?. Et rede quoque Palmfchöldius In Coileci. örby ^ hccredium familia Vajs filum ejl in Uplandia j Johannes Chriftierni nlius a- vus Reg, Guflavi /. ex (olido id <edifiea-vit lapide &c. Qua sufem rafione prasdium Örbyenfepamilioe cefferit Vafeae,, didu baud ept proclive. Si conje&uroe locus concederetur, dicerem, antiquitus idud prcedium, proprium fuifte Jlkillr. Bielklbrum genti & ex illa ad Vafeam transmigrafie. N am c ne Steno Ihuronis (Bjelke), R S. Se a. qui circa finem See. XIV. vix.it, praeter R afvelfhden fe & Vikenfe, etjam poffedit Örbyenje prcedium. Qucmcck) autem id deinde ad Vafeos pervenire pötuerit, ex fequente Schemate Cenealogico clarlus pstefcef: Steno Thuronis(Bielke)aRåfve![lad)örby & Vik,R,S.S^ Birgitta a Örby, Sten. fil? 3, nupfa Guflavo Arumdi Sturio i a Ridbohoim, JR S S. & Eq. A ur. Birgitta Guftavi fhia,rupfu Johann! ChrirHerni filio,fundator! arcis Örbyenfis.. C fr. G. Peringfchiolc], Ättartal, p. 61. feq.
tö ) io ( CAR.BANEER &: SQPH.CHRIST. KRUSE quam, ille primam habuit tori conlortem. Super ipfam arcem erefta er turris, te fo cupro & in faftigio inauratum gerens globum fat magnae molis. Neque heic ficco pede praetereundus e(t murus ille, qui alis contiguiis, a tribus partibus, i'ola oriental i excepta, ar cem cingit, & olim haud lecus ac munimentum & propugnaculum ejus fuit. Hunc Rex gl. m.gusta- VUS 1. exftrui juflit ). Nunc temporis, murus hic non quidemasque effaltus,acerartempore Regis GU- STAVi I* pars enim ejus an. MDCLXXIIf, infundamentum iubjiciebatur alis iftis, iupra cornmemoratis. g) PALMSCHÖLDIUS loc. cit. ex Loccenio, fic loquitur : Pofteaquum Gußavus I bello eum Cbrifticrno lyranno, & intefiinis motions Dale karlorum diftriffius fuit, t'ii Juorum [ecuritatis caufa hane juam gentilem domum, magnis fumtibus muniri curavit, manibus XXIV, ulnarum altitudine, circumåatis. Neque mihi perfv.idere poffum Ampi. SALVIUM ac TUNELD1UM nobis hac in re adverfari. Ille in defc. Svec. Tom. I. p. 316. & i ty. ita, Örbybus ett Säteri, om 5 f- mantal, vid Vendels Ijbn y pä en frugtbar och behagetig ort, har i fotna tider varit en Kongsgärd, ellerflarckt Jlätt > -med murar ombygt af Gußav hs Farfader Herr ffohan Chrifliernsfon. Hic in Geogr. Svec. p. fö- Örbyhits ett ßarkt Jlott år med murar ombygt af Kong Gußav kßes Farfader Herr ffoban Chrißiernsfon, Hare enim ita eite intelltgenrla exiftimaverim, quod Johannes Chriftierni aliquam fantummodo partem conftituerit muri, non autem inte grum & talem, qualem oculis nunc cernimus: Guftavus I. autem eum & altiorem & craftiorem sedificaveric > te ile LOCCENIO l c.
^ b) ) *" ( 1 ratis; fatis tamen adhuc habet altitudinis, & arboribus ordine pofitis veftitus eft, adeo ut arx noftra, ab omnibus partibus, praeter orientalem, umbrofa quafi nemoris amcenitate cingatur. Adhuc etjam loca fervata habet, ubi difpofita forlan fuere tormenta bellica, ad profligandum impetum hoftiiem.. v- Arcem noftram fi incraveris, tres invenies contignationes, fuis quamque inftru&as conclavibus, quse fingula» numero XXXIX. percurrere, & quod de quoque dicendum foret, planius exponere, id vero nos non finit propofita brevitas. SufFeceric in pradentja, per fingulas eundo concignationes, notabiiiora indicaffe loca. In infimo tabulato oflenditur erjamnum cuftodia, in qua, poft varia, Princi pe haudquaquam digna, facinora, Rex ER1CUS XIV. aflervatus, die XXVI. Febr. an. MDLXXVil. veneno interiifle perhibetur b). Iii memoriam ca- B 2 ptivica* Noturn eit R. ERICUM XIV, poftquam ex decreto Ordinum Regni ab imperio remotus & ad perpetua vineula damnatus effet, variis in iocis, per novem lere annos, fulfle affervatum. Nimirum ab anno MDLXIX. AboCnfis arx ei loco fuit cuftodiae, usque ad annum MDLXX1. tum vero menfe Juliö Caftelholmiam Alandia?, & pöft praecipitl anno Gripsholmiam abdu&us eft. Hos carceres cum Arohenlibus commutavit m, Junio ann! MDLXXI1I j donec tandem anno infequenti, autumno aduito, inörbyenfem cuftodiam includeretur. In carcere hoc novennaii male omnino hahitum fuiffe ERICUM obfervat AaGID. GIRS in Chron. R. Joh. III. p. <5;. Ce- terum
) «c ptfvitatis, Tabula, rec^ntiori, ut vide für, tempore erecba, adhuc in carcere confpicicur lapidea, in qua fequenterurn jam inde a prima eaptivitatis anno de maturanda fratris nece eonfilia inire ceepit JOHANNES R. confentientibus Senaporibus Regni, & Archi-Ep. Laurentio Petri cum Epifcopis Nie. Helfmgio, Stregnefenfi, & E«rafmo Nicolai, Arofienfi : eo quod rumores haud vani pervaderenf, novas res moiiri amicos ERICI, atqu-e id agere, fubvenientibus non jam teéle Mofchis Danisque, ut vineulis I iber a tus, imperium denuo capefferet» In» junélum itaque eft Guflavo Btornon. (Båt)? literis ad id datis d. Vi il Dec. MDLXXV, ut s fi qui oborirentur motus 3flatim ve! veneno, vel fangvin's detrairiorie, vel denique fuffocatione, fat-fericl abrumperet. Heinde cum ccnior farna increbrefceret, fore, qui, re vel armis tentata, caprivi Regis libertatem afferere vellent, miftused: Seeretarius Regt^ohamies Henrrci menfefebr.mdlxxvif. ad arcem Örbyenfem, cum rnortifera potione, quam mifcuerat Chirurgus Regius Philippus Kern. ERICHS, qyatriduo ante Sacrre Syna xi adm otus, venenum haufif, quod in pulmento e pifis cocto, ei prsebebatur r & fic morte fatis placida occubuit. Cfr. de his ömnibus GenerofifT. D. A. A. v. STIERNMAN in notis ad Erici G. TégelzrHift. Erici XIV. p, 302. feq.!t. Ejus.fem Tab. Genealog. prs> miflse GID. GIRS Hift. Joh. III. Tab. IL T)lem e» mortualem Erici ponit& Tegelius & tabula luperiusnomlnata XXVyn Febr. Nos vero hac in re confultius duximus auétoritatem fequi Generöjifl. Editötii.' qui efjam mprasl libri rit dccet, ERICHM in carcere Örbyenfi adornalte v.erfionem Svecanam Hiftori# Svi o-got bios jöh-amis Magni? cujus verfionis exemplar in Reg. Antiquit. Ar chivo adfervatur. In bac ipfa queque eufiodia ab FRICO R* corn-
&&> ) r? ( feqruentia fcripta Jeguntur. Ericas XIV, qucncam Sveciie Rex infelix per annos IX, jub his etjam laqueac aktivas, vitam fuam Regibus, moretmfubditist pariter deteflandam reltquit, 7:<zw prefter f c. timra Vrincipe indrgna, indigne jublatuséfi, confultu c fände(ti- 110 Seflatus, 5" Epifc. Svec. die XXV Febr. A:o 1577. Memoria? quoque prodkum ed, Principem hunc rnfelrciffimum, aftidue in cnftodia obambufnn. do, eandemqne femper cerendo femitam, altiöraé pauiatim grefius fni veftigia pavimento impreffifie /'}* Qu^fquid vero hnjus fit, ne ullum quidern, hoc tempore, rei hujusce deprehenditurargumentum. Fieri tarnen potui <<fuod ego facile crediderim» cum alaa a D:noGUSTAVO RANEER,uti fupra fndfcayfmus,aedificaxentur, arxque tota quanca reftceretur, arque alfam prorfus faciern indueret, ut hsec eadem vefligia Regis, imprudentia operariortim, cum novum forfan pavrmentum facerent, deflru&a fint. fd vero ut credam, eo adducor facihus y quo certius cor,dar, aliud etjam in contignatione media, monumenturn,abillis prorfus efie deletum. Ibi in in cellula, Regum Svecorum nominaf a GUSTAVO f:o, usque»ii Ii 1 i... II I. I Hl. II 11 i'i R. compofilum efie hymnum, qt)i in liymnariis nofiris fub N:o 24p. cornparet, obfervat LAÜR. HÖGMARIC in Pfalmopceogr«p. 167. /') Salvius b e. ila habet: det fäges, at han nott lånva gropar ißengolfvetpå den tid ban fatt här ijängel» fe, efter Iom han dageligen gått längs efter rummet, och Ja i fram jom återgången, altid trampat på ett och fam~ ma (lalle* Cfr. etjam Sched» Pälmfch.
) i4 ( usq;ad GUSTAVUM ADOLPH UM, quintum ejus fncceflorem, parieti, propriis eorum manibus incifa fuifte teftis eft P ALMSCHöLDIUS : qus fine dubio, cum parietes deaibarencur, perierunt k). Sed pergimus ad contignationerp arcis tertiana, ubi in primis memoratu dignum judicamus ccenaculum, qlio neque amplius neque fuperbius ullumfacile invenies. In teclo ejus tabula /j confpicitur, fculptoris ingenio, aftabre fa&a, qnne artificiofa fat pi&ura, colorunftque prteftantia, Deorum Dearumque numerum, tantum non omnium, Poecicis calamiftris decantatorum, pleniffime exhibet. In fuprema Antignatione ( Vinden) camini ipfius arcis quadrata:, raro exemplo, mirifice omnes in ununa coéunt, inque turrim, ubi fumus per magna foramina, evolvitur, poftea adfcendunr. Sub alis, ne eas inta&as relinquam, plurimse reperiuntur cell, quarum, tem pore hiemali, haud minimus eft ulus, in confervandis fru&ibus horti adjacentis. In primis notabilis eft quae féptentrionali alae fubjacet, vulgo Trulfes Kallarg di&a, in quam velut in carcerem, fcelere convi&i olim includebantur. Heic vivus iimpidusque k) Nomina vero, hoc modo delineata apud Palmfchöl- rnr w & dium exftant. G. R. S. EricusRex. Joh. Rex. Car. Dux. m? s.r.s. & Poi. G. A.R.S. Magnus Dux. 1) Tabulam hane 12000. tha!. Imper. conftitilte accepimus.
) *? C que excurrit fons, cujus aqua, arre olim furluta dufta, promta minideria culinae, quae lupra ed, praebuifle fertur. Hane deinde aquam, percanalem, asre fa tam, fnb terra, in lacum Vendelenlem, haud longe hinc remotum, exitum inveniffe ajunt.. VI. Neque ab indituto ed alienum de arcis nodras pofledoribus breviter diflerere, Exiis, quae lupra.111. de fundatore arcis diximus, liquet, Augudae Vajeorum genti illam, jam inde a prima origine, fuifle proprium» Ipfi autem fundatori Jobanni Cbriftiemi bini fnernnt filii, Chrifliernus & Ericus, quorum huic, Patri R. GUSTAV!, cedit praedium Liudbolm, illi alterum üw;y, * ab eo ad filiam Brigittam m) traosmidum. Hujus cum mariro, T/tawfomttMonetario, permutatronem prasdii örbyends pa&us ed R. GU- STAVUS L qua hoc dbi vindicavit, alio quodam praedio in ejus.locum lurrogata n). Hoc modo arx Örbym) Hsec -Brigitta Chriftierni fiiiajr.gus TA VI Iconfobrina, nupfit prirnum 'Iheodorico Monetario Regio, & podea Matbin Betr i Upfal. qui unionem hereditariam fublignavit, & cujus tedera gentilitia fuir imago fioris iiliorum riirr.idiati» dicente J. PERINGSCHÖLD. in monum, Upl. p. 2. n) Vid. GUSTAVI 1. Regidr. 152fr Iit. B» p.irp.cif. PALMSCHÖLD. Hinc in sndrumento i Ho pretiofo, Vafa Konungars ifordetrok åift.o, quod in Rationario Acad. Upfalienfis adfervatur, titulus cornparet : Bytegods af Iiufiru Brita, Matts Bersfons t UnIala, i Upland*, Vendele Harad, ocbsoiken, Öreby Satbegdrå &c.
«ö ) Iß. C Örbyenfis fa h efi: po(te(tio Regis domui VASEiE propria, quaepoftgustavi Lobicum,hereditateobvenic JOHANNF,-filiornm ejus åkeri o); cradita de- inde GUNlLiS, c o nj ti g i R. JOHANNIS fü. i nitar dofalis prsedii (Lifgedinj?) />), & polimodum ejus filio JOHANN!, Olho-Gothix Duci q). CAROLÜS IX, R.S. autem ita de prxdiis tux farniliae hereditariis conftituit, ut inter alia concederetur arx örbyenfis, fij i o natu majori GU STAVO ADOLPH-O r), quam intero) Hertig Johan til Finland &c, fick år 1572. d.-27. Junii i arffkifte efter fin Sal. Herr Faders Kon. Guflaj den I:s och Dvottn. Margarethes fädernes och modernes g ods, nemh örby Sätesgård, i Vendels fockn or b Härad, i Uplandt med alla de arfvegods, fom i famma Härad, lamt Våla* Norunda, Rasbo och Rorflils härader liggandes äro* VerJba funt in Regiftr. Archiv. Reg. ad did.an. obvia fol,2$. p) Lifgedingit Dr. Gunila 1591.4d.12«Julii. ib. p. 1} 2. q) Hertig Johan af Ödergöfhland fick år i6of. d. 12. Martii, Örby Sätesgård. Vid. Regiftr. Arch.Rcg. elf. an. r)v.regifir. Arctiiv.Reg.a. löio.p.ios.konnngcarl ix.delning emellan Hertig GUSTAD. ADOLPH,och Her tig CARL PHILIP påarfvegodfen afgufi.fam.dat Nykö«pingd.^.Martii 16 to. Vi Carl IX. tfc.&c.gdre vitterligit, at uppa vare käre Joner, tbe hbgborne furjer och herrer, Hertig Gußav Adolph, och Hertig Carl Philiph, mage vete, huru vår vilja är s at tbe vare avfvegods ßg emellan, efter vår dod dele fkole, få at tberaf them emellan icke någon vidloftigbet eller dijputats» oppkomme eller följe måttei J.å bafve vi /ådern uti detta vårt öppne bref velat tillhän na gifva, och är vårvilje, at vår kära äldfla fonlierteg Gußav Adolph, /kal behålla Stromsholm, Örby, o.h Hammar(lada Sätesgårdar 2 lieslikes alle vare avfve gods uti UpJand,
«5& ) 17 ( interea idem R. CAROLUS conjugi, CHRISTINA Holfaticx, dofetn deftinaverat s). Éc fic tandem ad CHRISTJNAM R.S. devq luta elt hiijusarcis poflesfio. CHRISTINA, regn i commodis confultura, orbyenfe pr22diumcommotavicr)curn zwojlitfvudnäs C di k>? s) Vid. Regiftr. Archiv R. a. iöio. p. 107. Öpet bref for Drottningen uppå H.M:s Üfgeding efter K. Mts död & c. Vi Carl den Nionde cfc. Lfc. gore vitterligit at, efter vi, genom Guds forfyn, och Sveriges Rikes Stånders etihållige och fiitiqe begäran til den Konungslige regering komne are, och fbr:ne Ständer Ofs til deras Konung, och vår ålfheligekäre Husfru, den bbgborne Furfinna och Fru, Fru Chriflina til deras Drottning anammat och krhnt hafva. Sä pä det at hhgbemälte var a![helige k. Husfru mätte med lifgeding och annat Uifva fortedd, dermeå H:s K-11 (ammc (länd kunne uppehälle och fbre ; Sa bafve vi af kärlig benägenhet til H:s K: t lifgedings fbrbättring, unt och efteriätit H:s K:tt dejje efterfhrefne Landsorter, fäder, hus och härader, fäfom are Gelle - hus och (lad ined hela Gefbrikeland, item örbyhus med licrps hårade, desltkes Flfm karleby och Wäsflanda Sochnav uti Norra Roden, med Elfkarleby Laxffhe. fcr tfc, Nyköping d. $1. Martii iöio. t) Hac de commutatione Palmfchöldius ita: örby» hus och gärd i Upland och Vendels focht, Konungarnas af Gnfiavtanfe fämilieh arf orh egendom med underlig«gande gods och lägenheter blef är 1641. d. ip Apr,fbrunt och updragen Herr Carl lianers änkefru Kjerflin Sigfrid Bieike och deras barn til vederlag for Hufvudnäs gärd fom fedan blef privilegierad pä Stadsrätt och viukär, (amt kallad Venersbor g; uppa hvilket gods och jordbyte falgde äter 1646' d. ty. Sept. ytterligare ccnfirmatioiu
> 18 ( di lo, & in Veflro Gothia fico, cujus agri quidem condendas novse urbi, Vennersburgo, infervierunta); facfta de hocce permufarionis negorio pa&ione cum CHRISTINA SIGRIDE BJELKE, vidua CAROLI G USTAVI fi I. B A N E'R x)} prx d i i H ufv ud nie fenfis do - miu) Vid. E. TUM ELD. Introd. in Geogr. Sv. p.uo. x) Obfervationes Genealogicas de C A RO LO G. P>A- NE'R ejusque Allo, quas infighidebemus humanitati & benevolentiae incomparabilis nbftri Polyhiftoris, GenerofifT. D. A. A. v. STIERNMÅN, fl, cum venia viri Generofiflimi, qu! ut ex confurnmatiiliiio Ejus Opere Genealogico Fäm. Sveth. Mfcr. transfcriberentur, benigneperrpifit% heic ihtegras inferam, rem ledtori non fngratårn me fpero faétururr». CARL GVSTAFpON BÄNEER. Herre til Vårpd, Ho(venis och VIß ann- Efter utrikes refor blef bau iqz.f, Kammarherre. 1623. öfcer Kammarherre. Sam ma ar Legat til Frankrike. 1(016. 13. Julii. Gubemator på Marienburgs flått y ftad och låbn. 162$. Legat til Danmark Jämt Hanfe Stådernc, Lybcck och Dantzig. 163a. Jändebud til Litrßen Bogislaus den XIV. i Pomern, Jämt legat i Pomertu 1(031- tg. Sept. Vice Gouverneur bf - iver Pryjen. F) 11 på Segersb t (gg. /7. Oft. f i Elbingen 1632. n. Apr. begrafwn i Vpfala Domkyrko. Gft med Chriflina Sigrid Welke. R. R. och Cancellerens, Friher re Sva ite Iburesjons Welkes dotter, til Kråkerum, och Drottning Maria Eleonoras Kammar fanafru, född på Kråkerum 1603. //. Nov. gift ifa$. 6. Jan. på Stock holms
na. ) t? ( Ita domui Banerianae ccflit & filio modo memo* rarag CHRISTINA SIGRIDIS BjELKE, GÜSTA- VO CAROLl BANE'R, heredirans nomine obtigit arx Örbyenfis, cujus pofl fata vidua ANNA CHRI- C 2 STB bohnsflått. 11647. 2%. Alaji. Begrqfven i Upfala Dom kyrka. G US T A CARLSSON IjANEER, Herre til örbyhut, Sktårsboim, Fallnas, Myrb, Run gam och Varhåll. Utgaf t Upfala [644. in fol. en Örat. Jimehris Recordationi Fatri/i Jyi Petri Baneri Gitflav. filii, oeh anträd de derefter 1 6y,y. fina utrikes refor. Efter dterkomßen, blef han 16fl. Dr. Chriflinas, och flraxt derpå Hertig Carl Guß avs Kammarherre. Samme år 20. Nov. Friherre, /<5/2. introd. i Friherre Clafjen N. 22. Jr /tfy/. //tf/- Ofi? Rrigs R<5,7; u/w Svanfa armcen i Polen. 16 - - Le gal til Holland, och 16 - - til Ryfsland. lcöi. 6. ffunii Krigs-Råd 1 Krigs Collegio. d. g. Martti Landshbfdinge i Vtfler Norrland. Samma år Riks-Råd. Ar töfjy. Riks Kammar. Råd. Fbdd idzp. *{ lögo. 2. fan. Med ho nom gick denne Friherr ehga gren ut. Gift I:o med So phia Chriflina Krus, Kammar Rådets Friherre Johan Jefpersfons Krus dotter til 'Gudhem, gift i6cz. 7. Dec. f 166.f. 2:0 Anna Chrifhna Båt. R. R, och Riks Skattmaßarens,Friherre Seved Båts dotter til Herrelunda &c. Gift 1670^ af Båte ätten. Fbdd 1644. f ijjg. 21. Dec. och värden fidße
) 20 ( STINA BÅT illam pofledit y\ Pervenit deinde ad familiam Bielkianam z); ex qua emigravit cum Ex cel!. Comes THURO GABKIEL BIELKE, R. R. Sen. & R.R.O. ö. Equ. & Commeqd. ante hos ünde triginta annos, iliarn cnai fundis villisque adjäcentibus, in D, CAROLUM DE GEER, Prov. Gi> bernat. fölen ni vcndkionis formula transferieret a). Ill«- IM i B, i H i i i' y) Patet hoc vel ex Codice pneftationum realium (Zordebok) fuper territoriumörbybus de an.mdclxxxif qui in Ratlonario Prov. Upl. adfervatur, ubi linguls enumerantur vill», prsedioörbyhus fubjed«, additaannotatiuncula, eas tunc ab D. Anna Chr, Båt poffideri. z) Quo titulo, qua ve ratione$ ego qnidem defrnire nequeo: cum non fuppetant a ta,quantumvis ftudiofe fatis a me qusefila. Quantum ex Protocolio, uti dicitur, Judicii territor. Vendel, d. XIV. Sept. MDCLXXXVIII. habito,.colligcre potui, necefleeft, Adfeffori quöndam NIC, a PREUTZ, ex»re alieno, quo forte prernebatur turn temporis Baneriana domus, jus quoddam fuiffe natum in prsedium Örhyen/e, quod ipfum prsedium, poftquam de compofitione cum Preutzio aéturn fuit, pecunia foluta, jure retradus fibi adferere voluit Illuft. Comes NICOLAUS BIELKE R. S. Sen. & Pom. Gub* Gen. Renitente autera D. Anna Chr. Bat* cui obtentui erat» res fe inter & Preuizium nondum ad liquidum effe perdu&as, tentatum hocce emtionis tiegotlum perfici tum non potuit., nec a judicio territoriali, ex legum proefcripto, confirmari. Interim facilis crederem, hac potiffitnum ratlone tandem Bkikian» domui proprium evafijfle prsedium örbyenfe* a) Ex ipfo emtionis inffrumento, (Kbpebrtf) dat. d. XIII.
&& ) 21 ( (g*# Illuftris Iiicce Pofleflor, opibus adfluentiflimus, npn modo in sedes ipfas exornandas magnam fecit irripenfam, verum erjam viam cnravit reficiendam, qua ab officina ferraria Leufftadienfi huc aditur, quod, loci amoenitace captus, heic ftatmflet aliquamdiu, quolibet anno, commorari. De vitae ftatione decedens, tejjameuto cavit, ut, prséfet alia, etjam praedium Orbyenfe, cum officina fer raria, modo memorata, cederet fuo ex fratre Nepoti, Generofifl. D. CAROLO DE GEER, Gubiculario Regio, qui hodie ejus eft, fitque quam diutiflime, digniffimus Pofleflor, quique nullis parcit lumtibus, quibus & u(u uberiorem, & fpecie ornatiorem reddat hunc locum. Refta- XIII. Jan. MDCCXXIX. apparet, tum quanti conftiterit hoc praedium, feil. CXXXIII. cum tertiä parte thaleror. argenteor. tum qusenam fuerint vill, praedio Örbyenfi fubficentes : nempe in parcecia Vendelenfi, Valla, lgelsbo, Ofteri k e, Exarby, lackebo, Smedby, Ahl berga, Åbyggeby, Burunge, Skarbo, Soblberga, Hambra, Kava(lbo, Fågelbo, Jårkebo, Haf, Klaringe> Bergby, Ltbbarbo, Fånby, ö/lerekeby, Grytby, Åbl, Brunby, Gunbo,ßFlafgårdsberg, Bckarby, in parcecia Tegeismora Kråkebo, Skinnarbo, Marjebo; quarum eadem nornina reperies in inftrumentis fe codicibus fupra cit. (Vaja Kon. Jordebok & Up!. Jordebok af år 1652.) Hsec autem inftrumenta contendenti patebit, villas nufnero plures multo pofledifie Amu Cbr. Båt, ao qu De Geriano emtionis libello deprehenduntur. in
läu ) aa ( Reftaret jam de regionis folique natura, ve lins ratione incolarum, cultu fylvarum, q ax of* ficinis ferreis adjacentibus maxim o funt ului, a* liisque ad ceconomiam Patriae fpefåantibus difquirere; fed vero, cum harum rerum heic loci non. alia fit ratio, ac qax per totam fere Uplandiam obtinet, nihilque ideo novi Le&ori fifiere queam^ & praeterea rei famiiiaris angufiia breviraci fiude-r re imperec, pedem figo ; fi paucula haec, quas pro virinm tenukate in medium proferre va* tm7 L. B. non omnino difplicuerine, iinpenfe mihi gratulaturus. S, D# G»
r D. D. DISSERTATIO GRADUALIS ORB CONSENT. Ali/ IN RE Mag. P C HIST. PRO, PUBLICO EXAh STIPENDIA j O H A N F IN AUDIT. CARi AN V'PSALl/Ei Exoud. L QpCARD