LIBRORUM $ACORUS MICH. SVEDELIÜS, STIP. REG» DALECARLUS. CA TECHETICORUM. Mag. GEORG. FREDER. FANT, SFECIA, HISTORIA ÜPSALU,

Transkript

1 : HISTORIA LIBRORUM CA TECHETICORUM D.D. IN SFECIA, " 1 I LJJ. CUJUS PARTEM SECUNDAM VENIA AMPL. ORD. PHiLOS. ÜPSAL. BUBL ICO DEFERUNT EXAMIN I Mag. GEORG. FREDER. FANT, A SACRIS ORDINIBUS, ET $ACORUS MICH. SVEDELIÜS, STIP. REG» DALECARLUS. IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XIII DEC. MDCCXCIV, H. C. ÜPSALU, I-ätteris Job. Fr. Edman, Reg. Actd. Typograph.

2 KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE Herr Magist er IOHA YEBELIUS, samt Hö gavla Frun MJlRG. CHRIST, Född FANT\ MINE HULDASTE FÖRÅLDRAR! u, ti den enfliga vrå af verlden, dår Förfynen utfett Edert hemvid, år Edra Barns upfoftran Eder ro och deras framfteg Eder belöning. Närvarande lilla prof deraf kan icke vara Eder obehag ligt, då det beledfagas af en Sons lifliga tackfamhet for Eder öm het och brinnande förböner för Edert val. Måtte Himmelen långe unna ofs at få vörda Edra efterdömen och fkörda frugten af Edra vålfignelfer! Det Ar föremålet för dens önfkan, fom med kårlek och vördnad lefver, EDER iydigfle Son Jacob Mich, Svedejlius*

3 4- ) o ( ty -SI 23. Spors-nål och Svar Ifwer bagge Sacravientcn, Dr op pens och /Utarens, ffter bwilka, <?<?# Cbrißen mennifkia^ i tbeße farlig!)a t/jaber, //>*? tnänge åtfkillige Scfler, om hegge Sacramentcn, beratta kan, hwilken parten han efter Skrifptevnes grund, Injfall g/fwa Jkall. Ajf mange bå~ idhe ange och gamle Kårkipne Lärare, for enfaldigt folk till hopa bemtat och fielt afp Erico Svenonis Rosvigio, For* Jämlingenes Predikant ut bi Hedemora åt adb och Sochn. Hol«mite apud Anund. Oiai an in g:o 2-04.pagg.'prae ter procemium. Ration em, cur Auftor hunc librum publici fecerit juris, ipfe in praefamine indicat, quod-li.beri ejus ac Auditores alfiduani earum haberent commemo» rarionem, qiue Sacris Concionibus eis olim recitaverir. Archi-Ep. Ohms Martini hoc quoque opus, an'tequam prelo fubjiceretur, non tantum pervolvit probavirque, ve rum & V3riis Parrum diftis aliisque S. S. fententiis illuftravit. Maud pauese ta men adlegantur P-atrum fententiae, q me in linguam vernaculam non funt transiatae. Prseterea magis in Conrroverfiis theologicis occupatur, quam quod ex Opere -Gathechetico facile augurari poteris: adfert enirn & refcllere conatur Pontificiorum, Cal- vinianorurn, Anabapriftarum, ceterorum hailucinationes. Rev. Bez/s, Celeberrimo Reformatorum Doftori, adeo infenfus ed, ut eurn Djefmdens Taktrafl appell are non du bitet. 24 Mos. Flacheri Förklaring ofver Cateehismum. Svetice v er fa ab En. Haqu. Cringelio an. 1608«2j. Catecbismus. 7hen Chr ifielige låhrones Fäm hufuuddflycker, fai/ipt Hustofinn, och morgon och afton bon, väl* fignelfe och tackjdgelfe m. vt. Utlagdh aff M. Cyriäco Spangenberg, Duobus Tpmis. Mfc. habetur in Bibi. Regia, quas Holmiae patet. Interpres eft Nicolaus Laujrentu bullerniesius, Paftor in Odenfala, qui vixit cir- D ca

4 22 4^ ) O ( "4* ca initium fuperioris feculi a). Spangenbevgii Quaeftiones Sc Refponfiones in Catechismum Lutberi edidit dein A- wundu5 Beronis, Paftor pauperum Holmenfium in Danwiken, Holmiae per Ol. Ohri an in 8:0 b). 26. Catecbismus eller Cbrtßligb kennedom, om rvove troos artikler, for ungt och eenfaldigt folk gnnfka nyttigh. An in i6:mo pagg. 72. in caice vero Stockholm nf Cbrißopb. Reusner an Auftor cft Anonymus c). Si hic idem eft, ac ille, de quo Epifc. Wiborg. D. Bång fub nomine Catechismi Reusneri de an in fua Relatione mentionem injicir, quibusdam praeter Lutherum de Capitum Chriftianismi inter fe cohaerentia repletus eft quaeltionibus. 27. Ericus Erici, Epifc. Aboenf. edidit Explicationem Catechismi prolixiorem an in i2:mo d) Recufa eft Holmiae an in 12: Ejusdem Wäbå Catecbismus. Holmiae apud Ign, Meureum an in 16:0 pagg Zacharias Georgii Holmienhs vulgavit Martini Ghemnitii Enchiridion de praecipuis Religionis Chriftianae Capitibus in linguam Svecanam rranslatum per queeftiones Sc refponfiones. Holmiae an in 8:0 apud Reusnerum t). 30. Nicolaus Olai Uplandus, Paftor in Sparfåtra, edidit Compendium ex Articulis quibusdam Do&rinte Chriftianae primariis per virum principem colle lum, quaeftionibus LXXVIII cum earundem refponfionibus, Capitibus IX an Mfc. reperiebatur in Bibi. Olai Sparrman f\ 31. Eeno) v. Stierrtm, Cer*. II Anonym. b) Scbtff, p c) v. Stiertimanni Bibi. Svio-G. p. 83 & Coli. Palmfcb. d") Schejf. p. 318 dt Rbyzelii Epifeop, p. 348, e) v. Stiernman Bibi, SviOjßotb. f) Schejf, p, 12-7,

5 4* ) ( 4^ Emfaltige och korta Spörsmål oftver wäre Chrifle* lige hufvudßyckior och trones artiklar, uti wär lilla Cniecbefi, cnfalleligen ftålt fbr ungdomen t Lappmarken af O. P. N. (Olaus Pgtkt Niurenius Plantinus, Scholae Gev. Reeior, inde Palh & Praep. in Umeå a). Holmiae an in g:o per Ignat. Meureum. 32. Catecbismus eller tbett Cbrißeligha Kcnneåomm- Jens fbrre bok, om Catecbismus råtta fbrßändh fbr Fpfala Stads och Bonde Kyrktos Socknens unga och enfalliga folk flriffmin af Lars O. Wallio, Kyrckioheevdanom isansle Larfes och beige Trefallighects Kyrkior i Upfala. An in 4:0 pagg. 468 Upfaliae per Efchilium b). 33. Laurfntii Paulini Gothi, Epifc. Strengnef. ran«dem Archi Epifc. Ihe.aurus Catecheticus, tam tbeoreticus, quam pra&icus. Tbet åv: Gyldene Clenodium, tberuthin nan Catecbismi både läras och öfnings grundligba förklaring utbi fporfsmåbl och jwarclwijs, korteligba få-fettas m. m. Strengnefne, typis Paulinianis apud Joh. L. Barkenium an in 4:0 pagg. 433 praeter Dedicarionem ad Re gem, brevem Catechismi Tabulam, Gratulationes & indicem. Uberem & eruditionis plenam fiftit Catechefcos explicationem, multisque illuftratur di lis probantibus. Recufus eft Gothoburgi an apud Amund. Gref- Andrurn, item Strengnefiae e. a. 34. Ejusdem Catecbismus. Tbet år en kort fumma och Kärnan af then H. Propbetifcbe och Apoflolifcbe Scrifft, full komliga innebollandes alt tbet, fom är c,ff 1 bdene til at wetta om i Guds våfende, willja och välgärningar. 2:0 Månni(kiones upr attelfe, heliga leffwerne och ewiga falighet. primo uti fpårsmälls och jwarewijs tillhopa fattat uthaf D. M.rtino Luther o, menfe Januario an. 1529, fecundo och nu med Laurent«Paulini Gothi, Doél. Archi Ep. Fpfil. D 2 Exe- <0 v, Sticrtm«n Bibi. Svio G. b) v. Stiernm. 1. c.

6 34 ty ) o ( Exegefi, /r Aiuilyß & meditatiomhus vhdto)fftehgen förklarat. Stregnefiae an in 8:0 psgg. 39- Frä ter quasdam quaftiones & refponfa io^o lniroirus, Mi norem Lutheri Catechismum cum fummariis in margine tantum continer. Denuo prodiic conjun&us cum Ln ly ten Bönc bcok om alle andelige och lekamlige nddtorffter. Cum gratia & privilegio S. R. M. an in 8\o a). 35. Ejusdem Catecbismus, Chvißellgb Laros och Offlings Hujfxvd Stycker, utaff Propheternes och Apofllarnes Scbnffter, ordentligen fammandraghen, och fovthenfknld rctteligha kalles: Canonicus, Bibhfcb, eller Löchtes och G. mene Folcks Lille Biblia. Pyrach. 34: 32. Apoc. 22: 18. Upfaliae per Efchillum Matthiae an in 8:0. Ibidem recufus eft tn in 8IO«Nudum Decalogum, Arriculos Fiele i, atque Örat. Dominicam fine Analyfi nobis deferr. In Capite de Baptismo dicta Matth. 28: 19. Joh. 3: 5. Tit. 5 ; 5. de Ccena Domini verba inftitutionis, de remiflione peccatorum dicha 1 Joh. 1: 8j Joh 20, 21 tantummodo allegat. Huic annedlitur 3-fy. Exege/is Catechetica, gvundeligh Förklaring utaff then Prophetihe och Apojhhjche Scrfft, utbffwev then Biblifcbe och Lutherifcbe Catechismum. Allom Cbrißrognom til nhdtorfjtigh underwijsnings fampt forhabrs regin utbi Cb rißen do vi sfens buffwudßycker kortebgen fortfielt, ut haff L. Paulino Gotho D D. Arcbi-Epijcopo éf Acaå. PpJ. Procancellario. Efaia 30' 21. Gal. I: 8, 9- Garechefin heic in duo primaria capita: ipfam Do&rinam atque Ufurn ejusdem difpefcit Paulinus. Sub Do trina verbum & Sacramenta, Tub Ufu vero pcenitentiam & Tabulam Oeconomicam comprehendit. Di la & materiem in margine citat. Poft inrroduftionem ad Catechismum ejusque divifionem ad Luth. minorem progreditur, quem tantum reci- *) Palmfch»

7 ) O ( ty recitat, fi quaedam excepcris fupplementa, huc illueque majori charadtere infperfa. Sic primo fidei Articulo addit: Parrem filium fuum unigenitum expiarioni totius mundi peccatorum devovilte; & tertio Articulo: S. S. a Patre & Pili o procedere, alia ur iilen-tio premam. Calci adjunguntur Uber Abcdarius, Litania & c. Conjun&im cum priori conti ner 64 p3gg. in g:o, Hujus O- pufculi Declarationem fermone L&tiali edidir Au lor ty pis Paulin. Upf per Amund. Grefwe an ' 37. Summa ofaer t b en reena fåligg]orav de Catbohfke Chnflelige Lärart uthdragne aff t ben H. Skrift, ocb efter Caticbitmi form ocb wijs ßätt, then Stormäcbtigafte Högborve Fur ßhina ocb Fru, Drottning CHRISTINA, til en tro gen förmaning uti jiörfla underdånighet bfverjånt. Strengnelioe an in 4:0, item an in 8:0 a). Au&or CiL Johannes Matthle, Reg CHRIST i NiE a ftudiis lit terar um, poftea Epifc. Stregir. 38. Examen Catecbeticum, tbet ar Catecbismi förbors utbofver Strengnäs Bifkopsdöme, innehållandes [timman aff tben H. Scrißf3 mdh alt tbet, [om börer till mantiißiones gudelige Lefwerne ocb eviga faligbeet mebvendels extraherat utbaf L. Paulini Gothi, / ordom Bißops i Stregnas och Ärke Bißops i Upjala Tbefauro Catecbetico Gudi til åhra och hans fö famhng til upbyggelfc. Srregnefire an in i 2to. Hunc quoque laborem, qui vulgo Catechefis Strengnefenlis audit, Anonymus vulgavit fupra memorarus, Epifc Johannes Matthle b). Qu aed am longiora refponfa allerifcis funt lignata, quibus indicatum voluit, ea mi nus effe neceflaria & ad temporis opportuniratem vel plane praeteriri, velline rigorofo examine breviter pofle explicäri. In margine plura S. Codicis di ba allegantur.. Altiorem omnino fapit Cognitionen!, quam ut captui D 3 vulgi #) t}; Stiernman Bibi. Svio-G. />) Ejusd. Cent. Il Anonym.

8 *6 4 ) ( 4* vulgi fit accommodatum ; omnia enim Communicationis Idiomatum genera enodaie ftudet, neque Auftorem in re familiari & publica minus fuifie verfatum in aprico ponit explicatio Tabulae Oeconomicae. Si verum eft, quod refert Rev. Alnander a), omnia Job. Matthiß fcripta folemni Regio edifto d. 15 Julii an interdifta fuiflfe atque prohibira, mitius neque haec duo ejus Opufcula fatum fubiifie liquerer. 39. Corpus Do&titue af Mattheo Judice pä Tyfka ut gången; men nu pä Swenfka öfwerfatt. Rev al i ee apud Chriftophorum Brendeken absque mentione temporis, in 8:0 pagg. 70. I:mo per qutefitiones & refponfa ordine quidem Theologico traftat Articulos Fidei. Ad quodcumque. fere caput quarricur: Säg mig et Språk härom, hivar flär det i Catechismo? tn, m. Peculiari Capite Antichriftus ita depingitur: Anticbriflus är beela Päfwedomet infatt af Djefmilen, bwilket fig upbdfver ofver Gud, hans Kyrkia och Öfverheten, brukar bäde fvarden, omvänder Ch> i- fti lära, förbjuder Ecbtenflapet och Maten : 7 her han ändtlig med hela fitt Sälfkap farer uti belfwetit, bwar tbe icke blifva omvände och (kiljas ifrä honom. 2:0 Continet quasdam Lutbev i quaeftiones, eis, qui S. Ccenam celebrare difcupiunr, proponendas. 3:tio Carmina R. Davidis pcenitentiala. 4:0 Preces quotidie fundendas cum Abfolutione. 5:0 Finis mundi praediftionem, a S. Hieronymo ante 1279 abhinc annos prolatam, quee tota quanta corruptilfimo fuo tempori ad affem rcfpondere opinatur Auftor. Nefcio fanc, an TEgidius Aurelius, Upfalienfis, Syndicus Holmenfis, quem Scbejferus b) refert publicafle Corpufculum Doftrinse a M. Mattheo Juaice, Latino Germanice editum, verfum in fermonem Sveo-Fennicum Holmiaeper T, Meureum an in 8:0, hoc quoque opufculum rypis vulgaverit. 40. c) De libr. prob* p, 14- b) Svec. Lit. p.

9 4 ) ( Catechismus Fennicus pulchro aitidoque ftilo Holmiae irnpreffus a Fetro Wansheld an m). 41. Algidws åurllius etiam edidir Nicolai Hunnii Phosphorum feu Manududionem ad Chriftianismum, in fermonem populärem ver (am. Holmiae per Henricum Keyfer an in 12:0 b). 42. Eerfalligha fraghor dkr fpbrfsmääl om war Cbrißetidotns ßycker, för evfalligt folck, at förfara, huru tbe fig bäruppå forßä- Arofiae an in g.'o pagg. 29. Has Anonymus edidit Epifc. Arof. Olavus Laurelius, Weftrogothus c). 5n quibusdam Dicecefeos Årof. parceciis huc usque ad inftitutionem adhibitus fuit ille libellus. Abregé des Avtit les de Foi the de TEcrituve Sflinte,pour Pa jage de la jeuneße Svedois par le tres Reverend Olaus Laurelius, Eveque de IVefteråbs ct tvaduit en Francois par Nicolaus Bergius, Pr de PEglife Fvavcoije Ef inprimé a Jes depens a Stockholm cbcz Jean Bi/lingsley 1694 in 12:0 pagg Ejusdem Catechismus Lutberi medb en Kort fbrklarning, huru bans märkeliga och gt undrijka uthtydning, pä the fem war Cbrißendovis bufwudßycken år enfalleligen til at jorftä. Arofiae per Eucharium Lauringerum an. 164g in 8:0. Recufus an per Lauring, in 8;o Pagg'- 82. Caftigatior vero prodiit per eundem an in 8:0 pagg. 78. Denuo Arofiae an in :o praeter pofteriores editiones. Absque quaeftionibus Sc refponfis qwinque Catech. capita una cum didis, in margine citatis, enodat. Ex Laurelä Paraenefi ad Minifterium Ecclefiafticum in Dicecefi Arofienfi, Catechismo annexa, inftruimur, Audorem non eum in finem praefens concinnade opufculum, ut eum ad verba faperet juventus, verum ut fenfum Lutberi ad ejus inftar explicarent examinaturi. 44. Ena) Relatio Bängii in Palmfch. b) Scbeferus 1. c, c) v. Stiern* man Cent. Ii Anonym, p. sg.

10 25 4- ) O ( Enfalltga Spörsmål, eller Frågor ofver tvsr a fem Ca te cbism? lareflyeken, off t ben fordom hög ta b* e voreiig e Her rens, DoSioris L. Paulini Got bt, Av cbi Bijkops i V pjala, fampt andre boglärde mäns fknffter fammandrogne, nyttigt for evfaltdigt folk, fom nitet kunna läja, eller äff wi-jlyftige predikningar fä gvnndehgen tbem fatta och begvypa. ti a cm ock tber bredewtd en Kort under wysning, innu en enfaldig fin Catedhismum, /rw/ <?// Proberßen, emoot en falfk ocb katterfk lära figb til fö bättring ocb faligbeet rätteligen bru ka tkall..w/i72 7/<? rr gudeliga baner ocb Pjalmer, ryt t ige dageligen at bruka, colligerade ocb favimanbimpt de. Au el or eft Nicolaus Nie. Holmius, Paftor Hedfundcnfis. Upfaliae an in i2;0 per Efchillum Mauhi pagg. 184 praeter pncfationem. Pfalmi feorfim faciunt pagg. 52 c/). 45. Nicolaus Esohiili, Superinrendens CaJmarienfis, pubiici Articulos ChrUtianx Kel. Xli fecit juris, quos in fua Dioeceli ab an ad an publice difcutieridos propofuir, prodicrunt Calmariae 6c Lincopise per Guntherum b). 46. Ad peritum M. Petri Bjvggii, Epifc. Wiborg. decrevit Regina CHRISTINA, Catechismum Mufcowiticum fore emendandum 6c ad ufum Cleri Ingermannici trinis Unguis, Svecana puta, Fennonica 6c Mufccwitica proditurum, ita tamen, ut contextus Fennonicus Mufcowiticis, Mufcowiricus vero Latinis charaöteribus exprimeretur c). 47. Skrijftenes Språk hfwer heela Catechismum i ordring forde under wiffa hthr, pä thet ungt folk mage medb defle bättre fbrfländ ojfta läfa tbem igenom, ocb kunna lära tbem utbantilj aff D. Justi Gesenii Catecbismi Scboles 3\die Del. Holmiae ap. Ignat. Meureum anno 1662 in 12:0. Ad ordinem quinque Capkum, in Catechismo ufitatum, quaeä) v, Stiernm. Eibl, Srio-G» é) Schejf, p. jjj, c) Palmfch.

11 «ff* ) o ( ty 29 qnae'ftiones quidem difponie, cuicumqhe autem earom Don nifi S. S. diclis redduntnr refponfa, quare ut brevis Concordan-na, ut dicitur, Eccleharum Miniftris infervire queat. 48. St?iä Catechismi Frågor ofver»lutheri lilla Gatechismum, fammanfattade förfl pä Tyfka Språket of justo GessNio, men nu pä Swenjltnn ofjätte, ungdomen bår i landet til godo. Holmise apud Ig na t. Meureuna an in 12:0 pagg. 94. Liniini operis anne iitur procemium Åu loris de veto hujus libelli ufu, Ut eo Fa c ii i u 3 fenfus enrum capiatur, dupüci vice nonnumquam varian-tur quae- fiiones. Calci adneéhirur precatio pro puhe Chrifliana pofi; irrftitutionem Catecheticam. Ges-cnii Kleine Catcchismus Schule, quoe pr im tim Lunebergse an. 163t in 12: prodiit, inügnem, quem in Germania adeptus eft, hono rem, judice Dolore Walch, meretur, qtrantumvis mulroties feripris di lisque graviliime vexeta fuerit a). 49. Förklaring ofver Catecbismum, eller tbe (ex vår Cbrißjige Laras Hnfvudflyckén. Thet wyvdige Mittifierio u- thi Ab00 Stift till åhra och ijånfl förfärdigat och till en Iijten Nyährsgäfvo foräbrat. Aboae an. 1663' per Hansfon pagg. 518 in 8-*o. Joannes Eiavi Terserus, Theol. Do L & F.pifc. Aboenf. eft Au&or hujus Catechefeos, quae ob graviilimam, qua vexata fuerir, cenfuram noa minus, quam reiigionis calumnias atque infortunia, quae Auiiori fuo genuit, multi evaftt nominis. Primus con tra hoc fcriptum clallicum cecinit Ener»ald Sivenonius, Th, Do L <5c Prof. Aboenf, quem tarnen olim literis inftituerat 1 erferus, commendaveratque ad meliorem fortu- nam b). Pdmum eum denigrare ftuduit Svenonius coram E Regni 1u) Aln. Theo!. Bibi. 1. c. p. 12. b) Ejns commendatione apud Cancellarium Regni promorus fuerat Srvenonius Th. Doft. & Frofesfor; quare & Terjerus literis, an Regi miffis, ita de eo quaeritur: Min vän, den jag mig betrott bafvtr, den milt brodh sek bafver, trampar mig under jotttrne.

12 30 fy ) ( fy Regni Cancellario, Comire Petra Brahe, qul etiam irsiquo levfen cafui clanculum quid tribuifte credirur. O* mnia dein Terjeri privata colloquia de paciftcatione cum Pontificii-s, quos Syncretiftarum nomine infignibat, in facra quadam Concione temere cffucivit; neque in Tra Vatu, an a fe edito: IVarning for afal tfrån i roane, nec- in Diftertatione fua de Statibus carnis Chvifti 6c Dejcttifu ejus ad inferos, minorem erga Terfrum prodit fenfuiri a). Quominus divulgari poftet hic über Catecheticus, feverum a Senatu infuper addebatur mandatum, ut /ingula libri exemplaria ad Canceliariam Regiam quampriinurn mifterentur. Virorum deltélorum a Rege fub inde conftituebatur confeftiis, qui hoe fcriptum cenfurae fubjiceret. Hujus fuere Membra : Samuel Evander, Epifc. Lpnc. b). D. Olaus Laurehus, Epifc. Arof. D. Thaeb. Klingius, Gen Superinr. Caft. & Paftor Riddarholm. Jordan Eden ins, Acad. Upf. Reclor, L. Stigzelius, Prof Th. 6c Paft. Upf. D. E. Empor agrens, Paft. Stockh. 6c Confift. Praefcs, D. C/trolus Lithman, Prof. Th. Upf. D. E. Odhehus, Prof. Upf. D. Otorg. Alanus, Th Prof Prim. 6c Paft. Aboenf. M. Abel Kock, Concionator Reg. Prim. M. Johan. Ja c. Pfnjfius, Paft cl. Germ. Elolm. Sc de nique M. Magnus Pontiuus, Paft. S Jac. Holm. qui quoque viribus Notarii, adjuvante Mag. Leufffadio, Rtriore Scho lar, fungebatur. Horum annotationes, Larine verfe. qiue d. 6 Julii 1663 S:ae Rue M:ti tradebanrur, lerferum 15 pun Vis fequentium infirnulant errorum: 1. Poftulat Muichowitas, Poncificios, Calviniftas, Anabaptiftas, ceteros, retinere verum fidei & falutis fundamentum. 2. Ufum articulo rum 0) Martina Mihopao, Eloqu. Piof. Aboe«f. publicam hujus Opufctiii disquifitionem ad tempws efle differendam proponenti, nimi acri & infolenti animo refpondit Swenouius: Wijtn J tillfl'<ppa munnen pä den N. Anda. />) Acerrimus Terferi inimicus; causfas hujus insmicitiae Videßs in Diff. Alnandri De Libiis prohibitis.

13 4* ) 0 C 4* 3* rum nos intet* Sc Calviniftas fub difcrimin? pofltorum, de Fnrdeftinatione, Commimicatione idiomatum,,&c. adeo dtminuit, ut fimpliciori"bus minus neceftarios efle opinaretur. 3. Diminuit errores Eccleftae Gnecanicae,- 4. Divilionem praeceptorum ex Sacro Codice certum non agnofcere fundamenrum aflferit; potius vero diviftonem Caivin-ianoi um an~ ple t i cur. 5. Ut formula: bona opera fuut ad falutém neceflfaria, extra fuggeftut«adhibearur, permitxit, dicitque, absque bonis operibus falutem confequi po (Te neminem. 6. In Articulo de Defcenfu Chri ll i ad inferos ab u fit ata recedit fententia, negans Chriftum poft fepultuiam tota fui perfona ver Sc reapfe ad infernum defcendiffe. 7. Circa explicationem rertii Pra?- cepti omns inter rieceffat ia Sc adiaphora in Sabbatho Chriftianorum toliit difcrimen, confuiius fcilicet dicens, Chriftianos in Novo Faedere certo cuidam hebdomadis diei non adftringi; verum unum illorum seque fan tum, ac alterum haberi debere. Neque poft: meridiem dierum Supplicarionum Publicarum, {Bonedagav), quominus profanis perfungamur ofiiciis, a Principe prohibiturn efle poftulat. g. Baptismurn in infantes principium tantum fidei operari j infttiatur vero, eos vera de Chrifto cognitione eite imbutos. 9. S. San tum efle unice efficacem regenerationis cauflam contendit, meritum Chrifti, verbum Dei Sc Fidem excludens. 10. Inconiideratius de Exorcismo loquitur. 11. Sedern bonorum Angelorum filiorumque Dei defun&orum efle ccelum, primo creatio* nis die conditum, docendo, Arminianis adftipulatur, is. Chriftum, di lo Joh. 6: 53, proprie de S. Caena loqui. 13. Ad offenfionem flmpliciorum fenfum noftratium de auctoritate Symbolorum, Apoftolici, Athanafii Sc Nicaeni in dubitationem vocat. 14. Cuique San&ae Triadia perfonarum fuas in Oratione Dominica adjudicat petitiones, 15. Sibimetipfi alicubi contradicit, quasdamque in- 2 fuetas

14 32 ) O ( 4* fueras Diclorum refert interprerariones. Präster bas Smenonius quoque fuas in hoc opufculum pun tis 26 infinuavit ftridturas. Quse harum in prioribus non continsantur,- haud abs re effe videtur adferre: In jrtio momento difcernit inter Juftificationis & falutis cauffas in hac & furura vita. 4. Verum Chriftianum ex nudo Symboio Apcflolico poffe dignofci adferit. 5. Inter prudenriam perfonarum Trini tatis infert difcrimen, quafi non teque effet neeeffaria, ex quo eos majeftate elfe impares facile inducitur. 8. Chriftum modo fecundum Divinam naturam ex morruis> effe primogenirum contendit. 9. Chrifti ad inferos defcenfum ml, nifi conceptionem Ejus, fepukuram, cruciatüs vel mortem innuere, cum Calvinianis docet. 12. Li ber Concordice quibusdam puerilibus argumentis plane reji citur, (ob meas vero graviffhnas annotationes hunc locum excludit Audtor.) 13. Religionum divortia absque reprehendit. 19. De ftaru infantum temere desperat, licet eos folummodo peccato originaii effe in fe dt os-, fubinde doceat. 17. Contenliones de S. Ccena ab inimico in Ecdeliam diffeminatas effe contendit; immo & riodra contra Hcererffos molimina Diabolo adfcribit. 8- Ecclefias Pontificiorum, Calvinianorum Lutheranorumque, ut Corinthiacam y nomine Ecclefiarum Dei pro» mifcue honorar. 19. Nos quoque a vero verborum inftitutionis S:cc Ccenae fenfu aberrare autumnr. 20. In defcriptione S. Ccense Calvinianis album adjicit calculum, mox vero omnium partibus faverc (ludet, unde innumerae contradidliones emanant atque amphibobae. 21. Lcctatur, quod divortium nos inter 8c Calvinianos nullius ftt momenti, quare, ut Syncretiftis faveat, Calvinum atque BeKtim laudibus extollir, adfentitque Zroinglio^ tsi idem effe ao fignifieare poftulanti. 23. Pacificationem qucerens inter Papicolas 8c Calvinianos in Art. de S. C. /Intonium de Domnis landat, dicentem, omnes illos verbo Deii

15 -4c y o ( 4* m X3ei quadam tenus addere & alios mendacio fallere, qui contendunt: Hoc eft corpus Chrifti per transfubftantiationem, ut Pontificii; per figna <Sc figuras, ut Calviniani; per unam fubftantianfs, ut nos Lurherani. 25, Init focietatem, cum Calvinianis in Art. De peitona Chrifti.. Quamvis vero Rev. Terferus, permiftu Regis, Confiftorio Ecclefiaftico Upf. veram fiise explicatioaem fententiae fimulque deprecationem eorum, quae male di la Cenforibus vifa fuerant, obtulerit, licet quoque ad clementiam Regis humillimus confugere neceflum fibi duxerit, ex bis tamen non potuit impetrare, ut acerbiora, ei imminentia, fata mitigarentur. Scilicet poftquam fingulare typis promulgatum fuit edictum Regium d. 9 Aug. 166$ de libro fupprimendo <Sc exemplorum confifcationej ipfe an ab officio Epifcopali, quo Aboae fungebatur, fuit remocus. Cauffia quidem dein ad Confiftorium Comitiale Holmiae e. a. deferebatur, quod tamen in fuo de Terfero ejusque Catechismo judicio d. Holmiae d. 10 Junii 1664 Depuratorum cenfurse adjicit calculum, neque reftitutioni Auctoris ob fequentes rationes fe affentire posfe contendit: Primursi cauftam fuam difputando propugnare conabarur; licet nec intelligentia:, nec eruditionis lit expers, ejus tamen facramenta ac vota in casfum eunt, liquidem mulroties antea folemne de finceritate in corde, ore & fcriptis dedit jusjurandurn, hunc ta men lahorem, negledto omni juramento, typis promulgavit; Acerbius prarterea in Wirtenbergenfes, ut inimicos atque ntigarum Monachorum venditores, invehituiv H is punftis fubfcripfere Johannes Cbriflopbori ^ Epifc. Scar. Ericus Brunmus, S. Gorhob Henmngus Schütte, S. Calm0 Joban Brodinus, S. Gottl. Olavus Cbriflophovi, Praep. Gev. Jonas Job. Scarinius Lidecop. Pra-pof. And. Aialinus Th. Le E Lincop. Laurentius JVidbyenßs Th. Le&. Strengm. Jonas Zepbyrinus pro Wexionenfibus, Simon Kexlerus pr E 3 Åbo*-

16 34 fy ) o ( 4* AboenC And. Heinrichs, Lcit. W i bur g. Jonas Tarimus, Th. Le it. Gothob. And. Birg. Kilander, pro Carlftad. ö/tft/f Swebilius, Th. Le t. Calm. Olaus Lidman, Eloqu. Le t. Hernöf. <?). Terferum caufla fua cecidiffe non magnopere eft mirandum, quum Enande* pratidio in Deputatione fungeretu-r, atque Svemnius disquilinoni fefe filteret Aitorern. Quin immo, caulla ad Clerum Comitialem relata, Swenonius non modo egit accufaiorem, aitorem atque jud'icem, Ted & Protocollo afiedit, quod non una vice, connivenre Enandvo, depravavit b), lerjerum vigilantilfimum fuifle Epifcopum r), virumque litteris, praefertim Orientalibus, haud mediocriter tinitum, vel invidilfimus non audit infiriari, imprudentia tarnen ejus parrim ex eo contpicitur, quod opus fiium, antequam publici faceret juris, contra edictum Regium, an no fuperiori «ditum, legitimas cenfurae non detulerit </), partim quod eum Svetico idiomate concinnaverit, quare animos mobilis vulgi facile turbare potuir; quum, II eum Latiali fermone confcripliltet, eruditorum folum, ut debuir, poterit fubjici examini. Catechismum vero, ut ipfe fatetur in colloquio fuo cum Rege in Kungsöhr an habito e), lingua vernacula compofuit, ut Regina exinde nonnihil deleitationis poflet capere. Hoc opus, eruditione ac controverfiis Theologicis repletum, fexcapitibus, ut titulus refert, diftinguitur, quorum V:tum pceå) Pleniorem aftorum, huc pertinentiam, Cognitionen! qui haurire difcupiunt, adeant Colle&iones Gnkmianus de lihris proiibitis, Toin II, quas Bibi. R. Acad. Upf. pofllder. b) fvallquitt Eccl. Sam!» 5 Fafc. O Clerus Cajanenfii in fupplici fuo ad Regem de reftitutione Terferi rogätu', ißter alia reftantur, eum haec Joca viiitasfe, quae poft mundum cenditum nullus Epifcopua antea vhiraverat, d) Librum quidem antea in Confiftorio Eccl. ftriftim recitavit, cor-»exitque loca, qua: arguebant Afleflores, caput vero de Defcenfu Chrifti ad inferoi filentio prarteriit. e) Colloquium eft infertum in fvaltyiifl, Eccl. Saml. Fafc, 5,

17 4- ) ( 4 3? poenitentiam & abfolurionem pertra&at. Ad cakem funt quaedam quaediones confcientiae prarcipue circa S. Ccenam. Exempla 384 hujus libri, pretter nonnulla, quibus ipfe lucrari ftuduic, excuderat Typographus; quo evenit, ud inter rariffimos hodie nen numeretur a). Incditae reperiuntur Åu&oris fuper fingulis circa hunc laborem motiscontroverfiisj uberiores deciarariones, utpore De n.omine Lutheranorum, quo fcripto (blide monftratur, non decere religionern 8c ecclefias nodras a Lutbero denominari Lu theranas. De neceditate bonorum operum. De Symbolo Apoftolico, ejusque appelktione, eademque occafione : an Ecclehse Mufchowitarum, Pontificiorum, Calvinia*j norum, Anabaptiftarum 8c (imilium, eo quod errores eorum partim in Auguftana Confeilione, partim in Formula Concordiae padim damnentur, in toturn (Sc (impliciuer damnari debeant, h. e. gehennte 8c seterno exilio adju- <i) Heic sdlegare labet quardarh sk Johannis Ericsfon, Conre&oris Gymn. Gerrit, Holm. Umfidudliche Nachricht von dem Terfrifchen Catechismo in Hamburgifche Vermischte Bibliotek, I Band p. 169 infertn : Ah die Verordnung (Regis prohibiforia) berat/s kam, nahm der fel. Man die Titelbogen von den hey ihm verbundenen exemplet' rett, und warf fie ins Feuer. Das Werk an jich filhfl tiber legte er unter andere Schriften, Er erhielte auf fleht art noch verfchiedene Stücke, welche nach feinem Tode von feinen Erben unter der hand an gute Freunde verkauft wurden. Und daher kontts, daß, wenn man ie, wicivnl febr Jelten, einen flehen Catechismum antrtft, fl ehet- keinen Titel bitt. Nur einige exemplarens, welche er vor dem Konigl. Verbot an vornehme Gönner verfchenket hatte, haben eintn Titel vorgefetzt. Weiter hat er nichts von der form eines Cntecbistni an fib. Für einen Lehrenden kan er gut fyn, und ihm viele nutzliche anweifungen geben, für einen Lernenden aber ift er gar nicht. Wie denn auch erßerer wegen dies werk fonder Zweifel eint erklärung des Cntechismi genennet wird. ' Es kommen darin gar viele gelehrte Anm er kungen vor, die man in einem Catechismo nicht leicht fuchen dürfte, und es febemet, als habe der Sei. Verfoßtr darin fine grojfe Wisfenfbaft in der Gottes gelahrtkeit recht an den Tag legen wollen.

18 3S ) G ( 4^ adjudicandse? De Pontificits, Mufcovirici-s, 'Gal vi ni a-n is,' Anabaptiftis, aliisque fe&is feparatim. Pe divifoie praeceptorum Decalogi, de defcenfu Ghrifti ad inferos Se de fide infantum a). 50. SporsmåIs Book ofwer Catecbtsmum Jampt medb Lutberi förklaring. Lincopias ap. Danielem Kåmpe an in g:o pagg. 0, Opellam hancce Rev. Tlrserus, poftquam in fedem Epifcopalem, quam antea Lincopise tenebat acerrimus ejus hoftis Enandev, tandem eve tus fuerat, confcripfir. Tn Admonitione, Clero Dicecefcos Lincop. data operique adjun&a, dicit Au&or: Etile fu* er it, ut examen in omnibus Ecclefiis uniformitet ivflitnatur, quo fine breves bas fimplices quaßiones in fina nias Cate* -cbismi partes typis excudendas carnvimus. Et cum fubtiho ves nonnumquam intérferantur qujcftwnes, quam ut a rndibus adhuc o" incipientibus jacile capi queant, idso refponfiones ad tales qucefiiones minori characiere imprimi jusfimuv. Heic palinodiam priorum errorum canit Terjerus, fi ei grarifiimam de defcenfu Ghrifti ad inferos opinionern cxceperis, Quaeftioni enim: Quando Chriftus hane repörtavit vi&oriam? refpondetur: In cruce, dum omnes perpeffus eft chiciatus & in puncto mortis clamavit: Confummatum eft; hane vero dein per refurreetionem ex mortuis manifeftavir. In I^:mo Se X:mo Praecepro peccatum originale prohiberi contendit; ftatusque Ghrifti in exinanitionis, exaltationis Se glorias dividir. De cetero adeo concinna Se perfpicua deprehendirur ifta Catechefis, ut, fuam edirurus Explicationem, multis in loris eam «ompilare haud inconfultum duxerit Rev. Swebilius. $t. Cafl) v. Stiertwt. Bibi. Svio-G, p. 836.