& 'slesti EXERCITIUM ACADEMICUM sobrias EXHIBENs COGITATIONEs CIRCA IDEAs NONNULLAs THOMjE hobbesu PHILOsOPHI MALME^BURGENsIs, DE NUMINE IJUsOULCULTU, Nec non de LIBERTATE, NECEssITATE, CAsUVE FORTUITO Quod $ Consent. Veneranda Eacuh, 'Phe\h In lleg, Acad. Ahoensi PRIsIDE CMaxime Reverendo atque Ampdsshno VIRO CAR. MEsTERTON, s, s. Theol. Dodunec non Log. & MetapL Prosi R. Orcs, Publico bonorum examini (uhmitlit In AUD. MAJ. d'sex*//l. Novembr. Armi recuperat sajtr* tis huir.an MDCCLVil. Horis ante meridiem satiris magnus a^ 3? atesa:/ BOKGOA NviA.NDUs. - ABGy, imoresiu Diie-ct. Typ' gr. Reg. Magn, JDte:, Fmlanssi JACOB MERCKELL.
Hi» M:tts MAGNAE rfidei VIRO Revertndgtrr.o PAlRd ac DOMIKO D JOHA NN 1 NYLANDRO s. s. Theologi* 1 consummaeilsimo, Dioeceseos Borgoensis EP1sGOPQ eminentissimo, Venerandi Gonsiliorii gravistimo, -Gymnasii schelarumq; per.dieeeesln EPHORO adaurati/iimo, MsECENATl MAXIMO, REdundat sane in Te Reverendlssime Admodum' Dn.lDO- Cassare*, Te celebrant omnes, quanto decet ore, CTOR, aureum illud Ovidii Nasonis de Auguflo tuasque ingenio laudet uberiore canunt, ihabes-quippe jam, praeconem Nominis Tui, hem illustrem, ipatriam.-, habes veroxeccle- (tam quam -maxime. Habes Patronos 'litterarum, ovantes & gratulantps,.perfectionum tuarum, <qua(l admiratores & simui cukores. Habes juvenas, in campo drscjpl-inarum & BorgOensi & Abqensi excurrentes, nullo-non tempore Teraet, licet sialbusientes, celebrantes. Habes deniquepr* ter hos 'gloriae tuae milites, alios quamplurimos, habes & per consequens, qui te amant non paucos- 'Quod certe t mirum non est ; pietatem etenim \V1RI sin&gncm, solidam ejusdem eruditionem, morum gravitatem, Uscoresqueiin scholis exantlatos indesessos, honore,-sed ; maximo, abundantiam-vero omnium virtutom y & usum atque experientiam omnium rerum, amore sed minime sucato, dignas esse, nemo insicias ire aut velit aut postit- Hinc cogitanti etiam mihi i quo tectus cly» paro quove splendore commendatus, in lucem prodiret-la-
bor hicce meus academicus, statim occurrit, Celeberrimi» "Nomini Tuo inseribendum esse., cujus sub robore atque fulgore, tutius quicquam aut iilustnus illi, nihil accidere posse judicavi. Notamrquidem audaciae, -mediane oh rem, essugere haud posse non neseio, asl, (ses impunitatis* caput p, (ut ait Cicero) audacia (Ji, is max wa peccandi illecebra?, etjam prisenti in negotio. Multitudo-beneficiorum tuorum, Reverendissime Pater, alteram eamque inevitabilem, audacii absotvit rationem. Posl-«bitum quippe -parentum meorum luctuosum, miseranda mea ;adverutas TejEpiscope summe, in me officiosum-fecit ita, utrnei calamitatis non adjutorem solum, verum<& socium esse videbaris» 'Nequessioc solum, cumulos iisdem addldisti, cumulos autem admirabiles siinexpstcabilesqoe. 'Multa paucis complectar, dicendo: Te mihi Afflicto semper dextram porrexisse, Artanto amore suisse, ut excogitares, quomodo.meam non modo levares calamitatem, Jed etiam Quum igitur jam me, Tibj, Maecenas Maxime, debere tantum, qu. rwm hominem hommi debere vix sas est, ipsa res loquitur., quoniam- que Jpes meas omnes, qaost -OEum in te collocavi.; itaque, ne ingratitudinis asiqua trrirhi macula inusta videretur, has qualescunque ingenii mei sectus, tamillustri Viro, vix ac ne* vix quidem-dignas, tamen, gratissimi 'sdbjectissimique symbola, donec quid grandius artui* posiera, sorsque serae meiivr s Tibi Rev. -Pnsul, Jactare visum est. Accipe Vir Maxime, illas, humillime rog, serena fronte,'splendidius namque aliquid a me expectare opus longum fuerit, & Patrocinio tuo, dientera devotissivum sove. D'Eus Optimus & Maximus, Te in Patrii. iecdelri,, Famiilii Tuae, ac nostn decus ac emolumentum,.plurimos per annos, florentem, vigentemque ita ex animo vovet REVERENDIssIMAE PATERNITATIs TUAE tuitor MAGNUs devotisimus
och F5rm5genheterna Rad - Handelsmannen i Borgo Adel och H&gaktad H HIND RI C H schrsider, MIN GUNsTIGE GYNNARE. - mecsssidda sjala Fsrstani.l( det och Wiljan, i rattan tid bliswa ympade i Gudsfruktans rot; och sedan framgent njuta den ans och skstsel, en sa sini plantering kr&swer: blir oweders&jeligen pas61gden timmelig och ewig ss.iihet. Menniskan as sadan art, bar dsi billigt namrs as en grundad Chiisten, och widden as dess Borg-erliga wenningar, utnafrker henne s6r en sann lecti i det samssta Leswernet. Hon har sin wandei grundat pa Fsrsynen, darsfre ser hon ock dageliga wedermmen, as hans godhet i sinct handteringar. Hon kenner sin GUD, men hon k&nner honom ratteligen; ders6re wet hon ock sin piikt emot naskan, och uptar med krastiga bhjelser dess t)den sasom, sina egna. Hcrr Radmans warda Person skal hielpa bewiset. Han leswer as Him~ la naagten bewarad i ansikda omstandigheter, les-
wer ssilgaktelrgen ock redan rrog lycklig i usdhetenj hoppet om waraktigare salihet (lar grundat i dess Feossare..Han ar i samhlilet en upriktig och redelig medborgare; men later andra bewisa lin nitiska wslmening. Jag som bland andra, ksnt undranswarda -kenningar as Herr Radmans sima sinnelag, blir dertil et sijasagtigt witne-5 men. beklagar at lactea sallit, pa et sa swigtande amne. jag larde mig uti Herr Radman glsimma saknan as en huld naturiig Far, jag atnjsit sem hela sthr i dess warda hus, den ans en kar dsid Mor tilkommit. Men icke det allenast, walgierningar hwilkas widd sordrar langre tid at nsmna om, an denna mia irtskr&nkta, haswa bestandigt ssilgt min lesnad. Dsim nu haras min lasare owaldugt, til saken sora ssiulle bewisas j jag sortsar at wsirda en dygd hos Herr Radman, som wsl 'an 1 wara tic!er leswer, men sa sailan. Min Herr Radman, jag o- Toas hwar gsing atankan leder mig tilbaka pa E- dra manga och stora mig ertedda ssirtienster; ty omsijligbeten as nagon den ringaste, mycket mindre sulikomiig wedergshning utgsir -det mssta as mitt ssirrstd. stode sfirmsigan hos mig i hsigd med wiljan sa, sikulle knapt nagon dag wara i stsind at Isipa om, innan min skuld wore asbsirdad, men wederspelet lyser i en dag, just nu, da bsgge om hwaran, sig ssir Eder min Herr Radman wisa. Nagra ensaldiga tanckar om GUD och hans sanna dyrkan, samt om menniskans fria wil- ]a, med mera, ar sida den askastning, Herr RacJ-
man s6r sit dryga uts&de macte mottaga, F6rsynen som utmarkt Herr Rsidman mig, som ock Aera motgangs barn til ctod, Mrer utan twiswel det 6friga as min skuld ars&tta; om icke i tiden, dock estcr sit 16ste, wisierligen i ewighcten.. F6r ffrigit, sasom jag ar sdrsakrad, at annu harester som hartils sa se mig bewarad i Herr Radmans 6mma atanka; sa Ikal och daremot mit sdremal bliswa, at lamna de ifrigacts as mina suckar til hbgden s6r edar walgang; Onska at Herr Radman under en sidi lesnad, macte, sit wsrda hus til gladie, och mig til hugnad, sa bara sin warda alderdora, 5nnu manga ar bland oss dsideliga, och rakna sina dagar til den tid, da han raatt as lesnad, medenjacob, anteligen wantar ester sina hsisoj da jag ock s6rst uphdrer at ieswa ADEL och HOGAKTAD HERR RADMAN EDAR &<3injnk-cadsamme tjenarc MAGNUs
VTRO' Plurimum reverendo atque ClariJ/imo D» PETRO HIPPING, sacellano in Perno laudatissimo, Avunculo ac Tutori ut sidelistimo, ita Patris loco ad cineres usque pie colenda suspidendo. QUum conjunctis viribus, AEtissimi Moderatoris gratia, quassationibus diri sati insurgunt mortales ; & satalia Ungulorum singuli participant, eo affectu, ne quid ncgligatur in juvandam afflictantem partem: evenit tandem, ut summa cum voluptate ex successu unius cujusque felicitatis, pristinas omnino oblivisei calamitates, Creatorique ob mirabilem gubernationis gratiam, ac impervestigabiles ipsius vias, encomia cantare queant sempiterna. Hoc verum quod sit, mea sane testis e- rit vita. Quippe quas ante aliquot jam circumactos annos, providentia? auspicio acerbisiimis sortunae plagis vulnerata suit ita, ut nemo meorum., Te Avuncule carissime exepto, in numerum viventium amplius inveniretur. Enimvero prout mirabilis gratia, suos semper ducit mirabijiter; ita quoque mihi, tua sub tutela contigisse?rmvitus con-
siteor. Tuas quidem necessitates Tutor sidelis, proportione, aequales erant meis angussiis; res Tuae,, eam non habebant faciem, ut curam octo tuorum meique cum tribus meis nondum sili juris insantium agere potuisscs sufficientem ; tamen quoquo modo issud sese habeat, nemo nostrum, ulla, imo nec minima, expertus est incuria. Quod enim ad me pertinet, tantum dico, Te, Pater Carisiime, sumtibus in.me faciendis nunquam pepercisie; verum Musis & Borgoessiibus & Aboensibus consecrasse quam diligentissime, Memor horum omnium satis sum, nec unquam oblivisear, sed nil quod rependam habeo; suo stat talo axioma stagaritae-; liberos non pojje benesicia Parentum, ullo pietatis genere demereri. Accipias tamen Avuncule perdilectissime, disiertationem hanc, pro omnibus benesiciis, omnibus impensis, & omnibus a Te, in me a.primis jam crepundiis prosectis curis &, memora mecum Omnipotentissimi laudes. Ego de caetero pias ad DEum praeces sundere, pro diuturna vitae tuae felicitate, nullum diem intermittam, & ad ultimum usque vitae terminum permanebo AVUNCULE ac PARENs CARIssIME TUUs MAGNUs ebedienti(simus
ibidem i contigerit I losophrse /. W. % L,Um per nonnullos jam Fhi- campos oberrare mihi juveni, inter multos flores adspectu jucundis- simos, non incommode publica } hac occasione, perpendendas mi- *hi se praebuerunt Ideas acutistimi Hobbesii de Numine ejusque Cultu, nec non de Libertate, Necessitate, Casuque fortuito. Quas, licet aliquid boni in se contineant, nec a- curaine destitutas sint; patrocinio tamen indignae merito videntur, ceu Angulares plane & prorsus paradoxas. Imo, nec adeo benigne de hoc philosopho sentiendum esle existimamus, ac secit Thu-
2 migius, qui Hobbesium, absolutae rerum necessitatis magnum desensorem in DisTertatione sua, de genuina & completa necestarii notione. 7, cum. nonnullis aliis salutat., Obstat namque (missis iis, de quibus in sequentibus verba facturi erimus) 11- lustrissimi Comitis Rocestrienlis Johns, inter Atheos tam, bene cogniti, ad saniorem mentem conversi,, iri lecto suo emortuali consessio; ex Philosophematihus Hobhesii, suam [e impietatem baujijje assierens 0. movent quoque nos ad hoc, quicquid sit. audaciae,, verba ipsius Hobbesii, qui quum ad contentionem Joh. Bramhalli Episcop. Derryensi meditationes suas de Numine, Libertate, Necessitate Casuque fortuito responderet; simul hon dissimulabat, se malle, responsum suum publici juris fieri, ratus lectores rerum haud satis gnaros, sententia, quam prositebatur, utut in. se verissima, abuti, possie, Haec licet ita se habeant, reverenda tamen viri, minime nobis obstat, ceu cui alias, non ingenii acumen, non merita, nec denique sere omnia, quae ad ssiolidarm Philosophiam spectant, desuissie, non nescimus. Quod vero arduas- illius notiones humeris meis vix pares, juvenili subjicere ausus suerim judicio; id inanem temerariamque esse operam, nemo, imo nec ipse Hobhesius, si adhuc in vivis essiet, mihi objicere ansam habet, modo si attendet, memet non orbis eruditi officiis & sunctionibus immiscere, multo minus virgam censoriam, (tantae enim audaciae non sum) in magnum Philosophum stringere, animo nidi sed simpliciter, ru-
3 essera nonnulla judicia, quae veritati rationique maxime consentanea videntur, leviori peniculo proserre, ad ingenium solummodo exercitandum, sc imperfectioni ejusdem subveniendum. Tuum igitur erit L. B. mitem conaminum esse judicem, & si quod facile crediderim, per omnia tibi heic non satissiat, id immaturo adhuc ingenio, & argumento, ut libere dicam satis sublimi, benigne adscribas. Quod li a te impetravero, tantillum temporis in lucubrationibus hisce consumsisle, nunquam me poenitebit.. II. MiiTa exposltione verborum propter evidentiam, & explicationem rerum, qua? sequitur, O sipsam frontem DiiTertationis non attingimus; ipsum vero Hobbesium disputantem, sine ambagibus, in Theatrum inducimus. Occurrunt autem nobis o- mnium primo in Thesibus ipsius, ea, quae de Infinito Ente, ejusque cultu sentiret, penitius rimanda. DEum existere : hoc per se notae veritatis axioma, uti nemo saniorum Philosophorum ac gentilium, aliorum crasiis involutorum tenebris, in dubium vocavit, ita nec auctor noster. Asserit namque nobiscum argumenta de DEo, tam ex ratione, quam auctoritate desumi posse, coniiccturque omnes DEi actiones justas esie, quippe qui neminem habet superiorem, qui ipsum obligare & punire poilit. Recedit autem a nobis in eo, quod A A
urget, slari 4 quoque alia de DEo argumenta, conceptu impossibilia, in meris verbis consistentia, quibus ipsum quidem coleremus, nullo tamen modo cognosceremus, aut attributa illius clarificaremus. Verum enim vero, quomodo DEum colere queamus, verbis nihil significantibus, eumque supplicationibus externis & ceremoniis etiam mente vacuis, haud secus ac stultus homo adulatoriis vocibus, propitiari, percipi haud pote st 5 sapientia sorsan, Bonitas, Justitia DEi, hujusque universi respecto, Hobbesio uti & spinozae mera sigmenta sunt: quia, ut illi somniant, causta prima ex necessitate potentias suae, non vero ex electione sapientis conformi, effectum producit. Concedendum quidem, imo lubenter concedendum est, per ingenii imbecillitatem, eousque non pertingere poste rationem humanam, ut perfectam de Creatore suo habere queat ideam; quod & consessio simonidis satis demonstrat: satentem, tanto sibi oh» DEum, quanto diutius eum jcuriorem visum suisse consideravit ; nec non gentilium omnium de Numine definitiones e. g. socratis quem dixisse legimus, esse DEos omnium optimos <&r felicissimosl Callicratidae Pythagorici, esse DEum unum optimum: Platonis, esse DEum omnium jttstifimum : & reliqui, quorum omnium aliqui, quod DEi sit dixerunt, nemo eum totus affectus. Ast longe aliter comparatum est cum illo cultu, qui ex revelato Altissimi verbo, principium atque fundamentum trahit suum; ubi quid & qualis sit, quem colimus & co-
5 Iere debemus, quave ratione colendus sit, non obscure nobis ob oculos ponitur. Ossendit ibi summus rerum Conditor, nomina sua essentialia, sibi tosi competentia, esisentiamque suam plane indigitantia hxod. III: 13, J4 /s. Monffrat suam indepsndentiam seu, quod idem ess insioitudinem,, Esaue XLl/I: jo ji., Joh. V t 26. Psal. CXLV: 3, Manisessat attributa, sibi soli competentia, ut persectionem, Psal. XVI: 2. 1. Tim. VI. js. spiritualitatem, h. e. immaterialitatem, sio/:, IV: 24; sscternitatem, Psal, CII: 27. seq. Apoc. J:s. immensitatem, j. Reg. Villi 27. Omnipotentiam Gen» XI1X: 14. Lite. XVIII: 27. Omnipraesentiam, rem. XXIII: 24. ALI. XVII: 2%. Immutabilitatem Malach. III: g. Jac. Il 17. Vitam, quae exponitur per immortalitatem Dent. > XXXII:30 40. Cons, Rom. I: 23. & quae sunt plura; quin & attributa sua communicabilia declarat: v. g. Intellectum, Job. XII: 13. Voluntatem, Psal. CXV: 3 quam semper in bonum tendere exponit, Psal V: 3. Benignitatem, Exod. XXXIV: 6. Tit.IlI:4, Amorem, 7oh, 111: 6. Gratiam, Psal. CUI: jj, 12. Rom, V: 20. Misericordiam, Exod. XXXIV: 6. Os. XI: X. Eph, II: 4. Patientiam, Exod. XXXIV :6. Rom. Xl : 32. Jussitiam, Psal. Xl: 3,6,7. EVb. VI: to. Veracitatem, 2. sam. Vll: 28. Rom. IU: 4. Fidelitatem, 1. Cor. X: 13. Hinc, quis non videt, absurdam Hobbesik Thesin omnino evaneseere; cum enim sic e. c. DFus a nobis vocatur optimus maximus, Persectissimusque, verba illa simul. aliquid
6 'in se continent, & non saltem honorifica sunt; agnoscimus enim tali modo, eum die omnium rerum Creatorem, nos vero ab ipso dependente». Dum sapientiam DEi veneremur, simul significemus, illi nihil prorsus, imo, nec in cordibus agitata latere. Dum sultum eum appellemus, eo momento, talem ipsum agnoscimus, qui jura con- Itituit, quive nihil juri aequove repugnans, inultum esso patitur. De Clementia Misericordiaque Ipsius, dum verba facimus, mox nostram recordamur exilitatem & miseriam. Ita &, quoties voluntas Iplius, animi subit cogitationem, liraul, patienti animo serendam, quicquid nobis a provida'ejus manu immilsum fuerit, pie declaremus. sic quoque veracitas, quam, quum DEo tribusinus, indigitamus, sine haesitatione dictis illius sidem habendam die & sio porro. Unde, ut multa paucis complectar, verbis Lactantii utar sapientia, K : e. notitia de DEo [as- praecedit. Religio (equitur, quia siciens ad, salutem prius esi, DEum [ire, consequens colere. &. Augustini: Tantum diligitur, quantum. cognojcitur. m. sed, ne sorsan, quae in antecedentibus contra Hobbesium notavimus, ad sidum revelatum Dei cultum, non vero ad naturalem pertinere, nobis objiciendi ansa cuidam detur; paucis notasie sufficiat, ex vera DEi Idea, qua naturaliter concipitur ut Ens absolutissime perfectum, veram quoque Religionis Naturalis indolem & qualitatem,
7 examinandam & este & poste. Hac enim si con-- constituatur, & constituta recte exponatur, sine dissicultate satis, superque judicare potest creatura, quomodo de Creatore sentire suo, quave ratione,. Ipsum in natura & rationis sphaera colere debeat, nam eadem DEi Idea, sontis instar est, unde attributa omnia Numinis stuunt, 'Vivique omnium pcstihilium condusionum, quas de DEo ratiocinantes deducimus; quin & certistima regula, cujus o- pe, brevi labore, quicquid in rationalibus de DEo judiciis curvum sit ac perversum, corrigere, cultusque DEo indignos rejicere valemus.. Exempla, ex quibus probatur, gentiles quosdam, de DEo ejusque natura, bonitate justitia, providentia, mirabili pietate dilieruisse, extant quam plurima, quae ut singula Angulatim enumerentur, instituti prohibet ratio; adeat cupidus lector imprimis librum M. Antonii imperatoris, de vita sua, & Heijbclidis commentarium in aurea carmina Pythagorae; qui a piis Christianis, summa cum voluptate legi possunt. Unde sua quasi sponte stuit, omnes naturalem de DEo Recte sentiendi potentiam habere, licet error & facilis nec non varius, in actu secundo committatur, qui tamen non rationis, sed ratiocinantis esl. Ut vero jam in. II. monuimus, disserentiam inter Philosophum gentilem ac Christianum intercedere aliquam, circa notitiam rerum divinarum, non est quod negemus; quatenu& huic, Christiana puta, uberior datur occalio dc his rebus cogitandi. simul tamen attestemur.
8 lumen naturale, non in Ethnico minus essie, ac in Ghristiano, cum una eademque habeant motiva, DEum per naturam cognoscendi. Et sic levi brachio discuti jam potest, quod in contrarium molitur Hobbesius. Verum quidem suo sensu est, quod dicit, conceptum nostrum non nisi finitorum essie; e contrario tamen non minus verum, conceptum nostrum, suo quoque modo infinitorum capacem este. Gognoscitur namque ens Infinitum, quadantenus ab intellectu creato, stante essato Pauli, ad Rom. 1: ip, ze*. Comprehenditur nimirum, per cognitiones negativas, per viam eminentiae, quin &, per operationes suas; quamvis quidditative, comprehensiveque eum non cognoscere mortales, haud inviti sateamur. Extremam deinceps notam, unumquemque inire, omnemque post hanc vitam felicitatem desperare, consequentia postularet, si quod vult Hobbesius, finitas intellectas 8c infinitas DEi, impedimenta essient cognitionis DEi. Frustraneum namque sic soret lumen gratiae, inanis quoque omnis Theologia; cum nec illud lumen, intellige gratiae, vel DEum facit finitum, vel intellectum finitum infinitum. Vetus illud Aristotelis, Nil esl in intellebu, quod non prius fuerit in senju, quod attinet, quo ad sententiam suam confirmandam utitur Auctor noster, veritati non repugnare concedimus, dum de speciebus intelligibilibus, quae abstractione comparantur, agitur \ de ideis autem, quae ante abstractionem inesse poilunt qualis idea Numinis audit, alia Cane est ratio;
9 enim interne peragimus, quae mrnqnam in sen» mulra sus incurrerunt. Hinc denique, si & maxime, ut vuit Philosophus, qualia, qua? dc DEo adfirmamus, sine, nobis non innoteseant, annon simul tamen c- jus dejarare poslemus attributa, cum & Caeli evnarrent gloriam &, firmamenta opera mannum i piius? omnino possumus & & debemus, quum enim lingua & voce nos instrnxerit sapientissimus rerum conditor, tantaque corruscanria perfectionum suariam indicia nobis reliquerit; benesicii prorsus immemores esiemus, si talentum nostrum susfodere, lapides truncosque nos exclamari patiremur. Aliter docet Epictetus, dum pie sio loquitur si luscinia ejjem sacerem, quod luscinia. Quum autem homo rationalis :, sini y quid faciam? laudabo DEum, nec cejjaho unquam. eit. Morn. de verit. reliq, Christi cap. 2c. i. iv. COgnita sic existentia Numinis, simul obrepere stimulos obligationis, inculcantes huic Deo sumrmum convenire cultum, tam internum quam externum, tara est notum, quam quod notissirnum. Unde autem stimuli ejuscemodi cultus Divini, fundamentum principiumque trahant suum, jam hoc in. cum Habbelio rem habemus. Desendere sustinet sensinm cultumque DEi, ex metu & indigentia, ex Melancholia, ex stellis, ex caussis Imperantium politicis, & neseio ex quibus non, oriri. Verum enim
10 vero aperienti sicte paululum oculos, non dissicile erit intellectu, eum iterum in lubrico versari. Dum enim sinem creationis, tam in ordine ad ipsum Creatorem, quam creaturas, illuminaris respiciamus oculis, pnori respecto DEum sili Inrendisle cultum, a- deoque naturam hominis formasie religiosam, posleriori, conser\ationem illorum animo meditatura este, sine omni dubitationis alea credere sas est. H>ec creans ipsius voluntas, sinem ut obtineret Tuum intentum, Legem Natura?, cordibus inscripsit DEusj quam velut normam in agendo respicerent viatores. Juris autem hujus Naturalis fundamenta & principia, non nisi ipsius DEi bonitatem, consummatissimam sapientiam, summam potentiam, nec non justitiam esso, constanter asfirmamus. Bonitatem inquam, colligitur namque & colligi satis superque potelt illa ex creatione omnium rerum; adeoque debito amore Creatorem prosequendum esse, verissima menstrat consequentia: preejlantia enim &, bonitas : per illam objecti, amoris est mensura. sapientiam enim, quum omnia & singula DEum creasse, creata conservasie & conservare, conservata direxisse & dirigere, sana aliquo modo docear ratio; non postunt homines, quin tam sapienti rerum slatori venerationem prassient : si enim, ut inquit Aristoteles, quis esset, qui reliquos omnes homines japientiasu peraret, illum sore dignum, cui omnes mortales imperium deserrent, quanto magis DEo seli sapientissirao regi. Potentiam: quemadmodum enim, dum sobrie ratiocinentur mortales, conscientia ipsos convincit.
11 ni! DEo vel majus vel aequale essie; idcirco indldolubili quali nexu» conjunctum cum eminentillima ejus potentia, omne jus in omnia creata exislere, adeoque cultum ej pra-sltandum esie, ipsa res exigit postulacque. Hinc peliime merus & indigentia principia cultus Divini audiunt, nam nuper enumeratae, longe excellentiores sunt caudae & sontes Religionis; ita quoque nec Melancholia, quippe omnes DEi cultores melancholicos aut essie aut suisse nondum probavit Hobbesius ; non influxus stellarum, gloriam namque solummodo enarrant Creatoris, non Eam constituunt: non deniqne poliricaimperantium caudae, quoniam solonem, Lycurgum, Numam aliosque Reip, conditores & legum latores antiquistimos Religionem fundade generarim spectaram, ( licet illam indituris sinis callide satis accommodaverint) consiteri haud podumus, quum jam ante initas societates, siensium Numinis extitide, monumenta Historiarum probent. De caetero, etiam theologice hac de re cum auctore noslro agere nil impedit, suit hamque Ehilosophus Christianus, scripturae sacrae minime expers, ut ex sequentibus patebit. Cultum itaque DEi naturalem, idem cum revelato habere fundamentum, modo mihi (prout veritas postuiat) concedatur; ipsium Numen, sicu quod idem est, attributa ejus divina, unicum constituere fundamentum omnis Religionis, ex sacris evidentidime patebit pandectis. Loquitur pro palmaria hac veritate Exodi Caput vigesimum, ubi DEus, Legem Moralem, justitia, Bonitaceque sua slabilide, sic legitur:
12 Esso Dominus D2us tuus simi sortis, ultor &c. nec non Cen. Cap. XVU. ubi ob potentiam suam, se colere debere mortales indigltat his verbis ad Abraha*, mum; sum Dhtts omnipotens ambula, ergo coram me e sio jusius. Addatur Rom. ll. ubi Apostoli, de bonitate Numinis encomuim observatione dignum, sic legitur: Contemnis ne (tc divitias bonitatis Dei, ac toleranti.e, lenitatisque ; ignorans, quod bonitas DEi ad pxnitentiam te invitat'-, ad poenitentiam, ergo sc ad cultum atque venerationem. Hinc egregie La- Planctus: Neque honor ullus deberi potesl Dto, sini bil proslat colenti, nec ullus metus Ji, non irajcitur non colenti, Dixi,. V. consensum omnium gentium de DEo, unice ex interno & naturali mentis dictamine derivari; quatenus Majestas, dignitas, potentia, una cum clementia Ejus, omnes ab ipso dependentes o- mnino obligent 9 ut agnoscant summa cum subjectione potentiam benesiciaque Creatoris & Conservatoris. Absit tamen, ut quis me in castra Hobbesii traniiisse msirnulet; qui statuit, obligationem ad praestandam Numini obedientiae!, incumbere hominibus propter imbecillitatem J ab hoc enim me quam remorissime esie, sequentia indigitabunt. Placet namque statim argumentationem ipsius proponere, quin & paucis angustare* Duo inquit [i eslent omnipotentes, uter utri
13 cledire obligaretur, neutrum neutri obligari In apri* co est; hcc quum verum sit pergir, verum quoque illud, homines ideo DLo subietios esje, quia omnipotentes non sal- simi: non enim contra (limulos calcitrandum esso > vator ipse ad Paulum dicit. O! impia Thesis! competere quidem DEo Potentiam irresistibilera, & per consequens jus summum in res creatas, negare non possumus, quum hoc ipsum jam in snpra allatis declaraverimus; tamen asserere, hoc ex imbecillitate subjecti solummodo derivari, absurditas omnino prohibet. si enim suo shret taio, sententia haec intricarissimaj aperte homines, talem dominum colentes imitatione ejus, a caritate» ad duritiem atque crudelitatem provocarentur, per vim & dolum, per sas & nesas, pactis non obstantibus, impellerentur, ad in alios quostibet dominium exercendum, ad mensuram virium naturalium, animi, puta, corporis, sortunaeque. Inanis quoque Lex existeret, irritumque Imperium, nisi in imperatori, justa imperandi potentia, etiam citra potentiae gloriationem adestet, considentias subditorum valide obligans; nec non in parituro aliqua necessitas, ex reverentia justarum caussiarum, secundum Legem vivendum, ante ipsam Legem & actuale Imperii exercitium. Bonitatem autem, sapientiam, Jusiitiamque cum Potentia, modo quis conjunxerit, includens simu! pactum & naturale, consicientia puta, <sc revelatum, tum statim invenio necessiratein, ut obsiequiiim illi a quo pendeo deseram, & sio non sidum timendum eum este ob magnitudinem, sici & amandum ob bonitatem. Hoc
14 iphum aurem minime Hobbesio placer, quippe qui alias, pestilentes de bonitate, sapientia, Justiriaque DEi, sovet sententias. Quum enim, honorem & cultum, quem OEo tribuimus, tantum declarationem Potenti ipsius esse, asserat, cum tamen & reliquis perfectionibus agnosci & coli debeant & possint mor* tales, magnos namque facile laudamus, bonos libenter; annon inquam simul, DEo omnem bonitatem & veram Justitiam abjudicer, annon tali modo, tyrannum severissimum esse Ens perfectissimum statuat, quasi tam multas milliones creaturarum, eum tantum in sinem produxerit, ut haberet, quos in aeternum miseros redderer, unice Tuam ad manisessandam gloriam omnipotenriamque? annon denique Creatorem nihil aliud, quam caecam naturam Mundi materialis esse, quae juxta leges mathematicas, ex absoluta quadam necessitate operetur, haud aliter ac Atomi in systemate Epicuri, exissimet? quis insicias-ire, aut ve* lit aut possit. Hinc, quamvis subterfugii caussa, suo loco de bonitate DEi verba faciat; reprehensione tamen dignus merito videtur, quatenus simul, bonitatem Potentiae divinae partem tantum esse, urget, h. e. bonitatem esse potentiam sese amabilem, reddendi quod : terminos sane migrari, dicendum est, distinguendaque consundere. Revera enim, ss bonum creaturarum non esset scopus atque intentio DEi; si potentia unicum saltem esset justitiae ipsius principium', qua, uti sors tulerit, ex beneplacito, vel urgente sio necessitate Naturae suae, sine electione bonitati suae convenienti, quaecunque impossibssia pro-
15 ducerer, nullo certe modo se(e amabilem reddere pollet. Ast potius, si semel introducta esiet talis idea, crassillimam utique pareret impietatem, sufficiensque statim haberet satanas instrumentum, ad inimicitias DEum inter & homines inserendas, & ad slammas hominum inter se incendendas odiosas. Imo, pietatis fundamenta tali modo destruerentur: providentia namque divina, eo momento tolleretur, & actiones ejuscemodi DEo tribuerentur, quae non nisi mali principii notae atque characteres audiunt. Hinc, extra omnem dubitationis aleam positum est, veritati quoque ad amullim repugnare, quod in libro suo de Cive pag, 260. seqq. dicit, DEum juste peccatorem affligere, vel etiam occidere poslae, etsi non peccaslet; h. e. jus affligendi vel occidendi non a peccaro heminis, sed a potentia divina dependere. Etenim non obstant loca scripturae ab ipso allata, Job. XXXVIIl: seq. xlll : 7. seq. Joh» IX: nam distinctio inter malum poenae, & paternam castigationem caeli fidei probationem, rem illustrat. Jusiitiam DEi quod attinet, pessime quoque illam ab Hobbesio traditam invenimus, sed non mirum; sicut enim, ut jam monstratum potentiam, solum justitiae principium esle posiulat, ira & hanc, justiriam videl. pro arbitrio definit, per potentiam quam exercet per bene distiones maledicitones, quam autem obscura, nec minus sal(a, haec sit definitio, quilibet pistillo obtusior intelligit; poreltas enim, seu potentia conserendi bona & instigendi mala, justitiae minime constituit eslenriam, sed ipsa voluntas faciendi id ipsurn
16 sd dictamen rationis; h. e, hovitas juxta regulas sapienti adtninislrata, proprie esh quod jusiniam ab solvit, Addit quidem adversarius, justitium DEi <sc hominum, non in idem abire, quoniam hic, homo puta, eatenus tantum nomen sortiatur justi, quatenus legibus a superioribus traditis obsequium praefica verum errorem heic iterum non levem committere Hobbesium & qui ipsum sequutusest, Pussendorssium, cmnes mecum sacere necesie habent, si alias justitiam, ab aeternis bonitatis 8c sapientiae regulis apud homines aeque ac apud DEum, non autem a legibus superiorum arbitriis, fundamentum trahere suum, noscant & agnoscanr, si enim ad principia Metaphysica animum dtbite advertamus, facile negotio inveniemus, honestatem & turpitudinem actionum humanarum ex insiituto seu voluntate Legis latoris neutiquam deduci possie, neque a voluntate DEi simpliciter, sed altius, ab intellectu scilicet divino, arcessendas esse. Nam primo, res omnes quae existunt, a divina voluntate dependent, solius existentiae non vero estentiae quoque respectu: deinde dantur actiones idealiter & antecedenter ad divinam voluntatem spectatae, ita comparatae, ut statum subjecti agentis persiciant aut deteriorem reddant: deniqvc, etiam impossibile est, DEum vi bonitatis & {apsentiae suae, non intendere bonitatem creaturarum suarum. Tandem observat Hobbesius, sapientiam quam DFo tribuimus, non consistere, in inquisitione aliqua*, Logica rationis inter media & sinem intercedentis sed ; cile illam, attributum aliquod incomprehensibile, quod
17 incomprehensibili naturae fuerit, adscriptum', ut eam eo modo coleremus. Hinc, videtur innuere velle Hobbesius, esie, nescio quid, quod Enti nescio cui fuerit attributum; imo, else illud attributum Chimaericum quod de chimaera asfirmatum fuerit, ad incutiendum hominibus metum, &ad imponenda ipsis negotia, in observatione cultus e- jus obvia. Haec ardua sententia, per me dissolvi haud potest, faciant hoc eruditi; illud saltem notabo, quod DEus, proprie loquendo equidem non ratiocinetur successive cogitando, & aliam ex alia veritatem inserendo, uti nos 5 omnes tamen consequentias cognoscit, omniaque ratiocinia eminenter complectitur, quatenus omnes veritates, veritatumque nexum limultaneo actu, sibi perspectas habet. Unde &, sapientiam Ipli competere stirame perfectam, unicum est quod credimus 5 & proinde, quotiescurique aliquid reprehensibile videtur in operibus DEi, judicandum eli, id nobis non satis nosci, & sapientem qui intelligeret judicaturum, ne optari quidem polse meliora. Atque sic de rebus maximis, cum nostro philosopho balbutiverimus, & licet limina adhuc vix attigerimus verae veritatis, tamen, quantum scimus, tantum etiam consitemur. Putat e contrario Hobbesius praesiare, ut hac in parte veritatem sileamus. Asl, si DEus eodem modo sese gereret, uti Principes in hac Terra sese gerere solent, non semper conduceret, omnem veritatem publice prositeri, quas i- psum respicit; quum vero DEus noster, hcmini-
18 bus infinite dissimilis sit, quorum actiones celari saepe debent saepe solent, illius autem secus: prae* stat sane veritates divinae, ipsius naturae respicientes, nullo non tempore annunciare, atque laudibus ad coelos usque evehere, ceu ejuscemodi, quibus nec minimum insit, unde scandalum merito metui possit. cons.. 111.. VI. sepositis jam illis quae circa doctrinam de Numine ejusque cultu disputat Hobbesius; justo ordine, ad reliquas ipsius ex his erroribus promanantes ideas, de libertate & quae sunt plura, properamus. Consitetur nil forte fortuna fieri, sed casum quem ajunt fortuitum, nihil aliud esse, quam meram ignorantiam caussarum, concurrentes ad essectum producendum subconditionis requisitis. Hinc etiam egregie offendit, actionem quamcunque effectum omnino consequi suum, modo o- mnes conditiones requisitae adiint, desicientibus autem illis, secus. sed simul, odiosas plane, maximeque impias ipse cum Calvinianis suggerit consequentias atque expressiones, quasi omnia ex absoluta sierent necessitate, vi praesicientia? quin & voluntatis summi Numinis; unde & DEum non minus malarum, quam bonarum actionum auctorem
19 (latuere, (quod & secit) necessitas urgebat. Ex Praescientia DEi, Necessitatem absolutam demonffraturus, talem sibimet finxir canonem : quan do inquit cmditimalh est vera, si ejus antecedens e(l sseeejjarhm, etiam cvnjequens ejl neeffluvium, Exinde argumentationem facit i si DEus ab aeterno praeseivit Antichrissum vel quosque a- lios homines peccaturos, peccabunt, haec propositio conditionalis vera est, & antecedens est necestarium, ergo, vi politae regulae etiam consequens necestarium est. Ut autem ex hisce nos expediamus labyrinthis, primo notamus cum Recano, cujus verba apponemus: illam regulam locum habere, quando antecedens est necestarium, ex intrinseca connexione terminorum, non autem quando solum est necestarium ex accidenti seu ex suppolitionc. Constat autem, hoc antecedens : DEus prjjcit Amichristum peccaturum, non este necestarium ex intrinseca connexione terminorum, quia praescientia DEi non habet intrinsecam connexionem cum peccato AntichristI, est tamen necestarium ex suppositione, quia posito, quod Antichristus sit peccaturus, non potest hoc DEus ignorare. Distinstionem deinceps sacere nostrum est, inter Necessitatem absolutam & hypotheticam: illa, qua quid est immutabile, postulante sic natura alicujus rei, H<ec, qua quid est immutabile, expdositione extrinseca alicujus circumstantiae. Unde veritas illa aeterna promanat, non aliam ex Praescientia DEi sequi necessitatem, quam'
20 mere hypotheticam, qualem divinam illam praescientiam rebus omnibus imponere pie agnoscimus.' Res enim omnes ex illa DEi praesicientia nec non Providentia determinantur, non absolute, sed per suas caudas rationesque. Hinc pessime Tureae, (sorsan Hobbesio addicti) nt sama est, pestem & alia mala frustra evitari arbitrantur, idque eo praetextu, quod futura ceu decreta eventura sint, qtiicquid agas, aut non agas j ratio namque dictitat, eum qui certo peste moriturus est, etiam certissime caustas pestis non este evitaturum: nempe, ut recte proverbio dicitur, mors vult habere caujjam, quod in omnibus aliis eventibus quoque locum habet. summum DEum quidem quatenus Omniscius, omnia omnino praescire & praenoscere, ab sit ut negamus; tamen illud ipsum caussiam o- mnium rerum absolutam esse, ulterius permulta loca sacris in litteris obvia, credere prohibent: ubi res, praesidentia non obstante, nunquam evenisse leguntur, sic e. g. CMattb. XXVi: s). i.reg. XXIII: Mattb. XI: 2/. Ad hoc insigniter ita loquitur Augustinus. I, 3. de libero arbitrio. sicut» ait, tu qui* dem qii, secisti, meministi nec tamen, qu meministi, ita DEus omnia, quorum ipse audor esi su- omnia secisti: freeseit, quia prajeientia sua non cogit facienda qti sunt tura ficati, nec tamen omnium qit praseit ipse Anclor est ; in memoria tua, non cogis sada ejse, qu pr terierunt, Porro, si Praescientia DEi Necessitatem rebus imponeret, mortalium quoque praescientia iliis satis clara atque perspecta idem sa-
21 ceret; sed obstant exempla luce meridiana clariora innumerabilia, quare ut enumerentur, minus necessiarium est. Adhuc qui non nescit omnes res ab aeterno non extitissie, & DEum optimum Maximum esso Ens summe liberum; qui novit, Praescientiara DEi, internam intellectus divini esse a- ctionem, ssiolam notans praenotitiam simplicem suturorum, non simul esficacem producendi voluntatem; quique perfectum sibi habet, actum, qualis Praescientia est, nunquam caussam esse sui objecti, bene autem contra mecum statim deprehendere : postest, in sumum omnino impiam Hobbesii abire thesin. Denique si omnia definita absolute essient, sequeretur, libertatem ex genere humano exulare; quam tamen, adhuc actionibus mortalium post lapsum inhaerere, nemo hucdum sanat mentis negavit, nec negare potest. Tolle enim inquit Mei saenus, libertatem voluntatis humana in asiionibus moralibus & tolles, omne virtutis & (ludium & praemium ; omnem vitiorum & cultam & pce nam; omnem legum <ty promulgationem & objervatienem ; omnem dehberationeh, consuitat'tonem, electionem o-, mnes precationes deprecationes /applicationes,,, omnia judicia omnem magijlratum,, imo, omnem & uni ver jam politiam. &c* Ambabus igitur manibus, amplectendum essatum. Mercurii Trismegisti: a DEo faciore nil turpe nil male, prodire potest. Approbandum illud Platonis : Dial. 2. de Rep. leno* rum quidem Jclus Dbns caujja ejl makrum autem,
22 quamlibet etiam prater DEum cmssam quaerere decet : vam malorum alicui causiam esse DEum, cum bonus resellendum omnino ejl, nec permittendum, hoc sit, qnendam dicere jn sua civitate, bonis insimi debet legibus IPsissimum civitas.. VII. argumentum affectionis nostrae, contra necessitatem absolutam, ab Hobbesio tam vehementer desensam, libertati actionum nostrarum, non sine ratione superstruximus. Vult autem philosophus bae de re, suo more solide nobiscum a- gere.j dum quidem concedit, actiones nostras, juxta propriam dirigi posse voluntatem, modo non in iis exercendis, nobis obstacula objiciantur: subtiliter vero offendere molitur, volitiones nostras non ita in nostra esse potsestate, ut sine ulla dissicultate, easdem in nobis excitare valeamus tales, quales simpliciter optamus. Verum enim vero, nulla cogit necessitas, ut id ipsum plane illi concedamus ; quamvis enim lubenter satendum sit, thesin hanc quoad partem veritati non repugnare, nobis tamen illi contra impositum esse volumus concedere, imperium aliquod in volitiones nostras relictam esse, licet indirecte & limitate. semper enim, in voluntatem nostram satis nobis inest po-
23 testatis, quamvis non semper veniat in mente illa uti. Hinc, nil obstat, quin homo actionum suarum Dominus sit, imperium namque ejus, imperium rationis est; adeoque toties quorumlibet, etjam vehementistimorum affectuum impetum coercere valet, quoties animum ad iisdem obsistendum debite comparat. Ratio est, quod non desunt homini media, pravas volitiones saepius praeveniendi; sed e. g. licet a mea voluntate non dependeat, ut hoc ipso momento esuriam vel non esuriam, attamen a me dependet, num in futurum esurire, aut assumtis cibis praecavere velim, ne hac aut illa hora esuriam. praesto igitur inquam semper est: aliqua ratio praevalens, quae voluntatem ad eligendam permovet, cujus libertati salvendae sufficit; i- sta tamen ratio, voluntatem inclinat non necessitat, Unde voluntatem ad agendum perduci nunquam existimamus, nisi repraesentatione boni, repraesentationibus contrariis praevalente, salva nihilominus manente ipsa libertate* Tamen, ut jam antea notavimus, haec omnia juxta limites fieri, adhuc monemus? nam affectus quoque rationem quam saepissime superare posie lubenter agnoseimus, si aut felix cogitatio, benesicientia Numinis prorsus Cingulari destituta, aut industria quaedam, excitandis cogitationibus, tempore, loco, aliisque eircumstantiis accommodata nec non sedula attentio rerum, praesto non sit: nam & rhedarius e- quos qu>ldem imperat, si eos regat, uti debet &
24 potest, sed si simul oscitanter agat, laxatis frenis, sertur equis auriga, nec audit currus habenas, A- ctiones mortalium externas quod spectat, dicimus, ilias in quantum viribus nostris capaces siant, pendere a voluntate nostra, ut ajunt absoluta, ipsie autem volitiones actionum praesentes, ceu quae a motivis sc dispositionibus praecedaneis oriuntur, non item, quod tamen vult Bajilius, postulans imperium in actiones nostras, viis sive mediis independens esse, ut merito de libertate gloriari possimus nostra. Nam prout DEus tale non habet, nec habere debet (salva Majestate ipsius ) imperium, quoniam ordinate solum agit naturae suae convenienter, sic nec creatura, ceu cujus arbitrium cum ipsius in eo convenit, quod amborum actiones, spontaneo siunt motu» Domi itaque imperamus, non quidem uti DEus in mundo, qui dixit & satsa junt, sed Principis instar lapientis in sua regione, aut boni Patris familias sua in familia, cons. Dent. XXX: /9, Jos. XXIX: ir. 2. sam. XXIV: /r. Es. Vll: 16. Ast vestigiis nostris instat Hobbesius, ulteriusque offendi, Hominibus ob insallibilem certitudinem futuritionis rerum, qisin & ob ipsam necessitatem, actionibus ex caussis actionum dependentibus impositam, neccstario injunctum esse deliberationibus & consiliis, admonitionibus, laudibus & vituperiis, praemiis & poenis, locum ut concedant; quatenus motiva illis insint, instigantia, ad aliquid vel faciendum vel non
25 faciendam; adeoque necessitatem omnino absolutam, hisce in mediis fundari, contendit. sed, ejuscemodi actiones, quum nullam plane necessitatem constituanc simpliciter; ira ipsa media certitudinem tantum quandam adserunt affectibus, eosque determinant, ceu a» lias sua natura certi deterrainatique, non vero absoluti necessitati ideo subsimt. Etenim, licet futurorum contingentium sit determinata veritas atque certitudo, certitudinem tamen objectivum, ceu insallibilem determinationem veritatis quas illis inest, minime cum necessitate consundere debemus. sic ex- latro, quem ex multis antea mihi no- empli caussa, tis tyrannicis actionibus, ab omni DEi & considenti Lege discessisse satis convictus siltri, postulat me adjutorem in occidendo altero secum existere, salva vita* meas jactura; certitudinem quidem eventus mearum partium, poena imposita monstrat, minime autem necessitatem actus postulati. Nam, si religiosus surn, statim illud, ne occides aut, hoc, quod tibi non vis fieri, alteri ne seceris, necessitatem homicidii mea ex parte tollit; quum DEo magis ae hominibus t sisc obediendum, etiam Ethnicus noscat. Cons. ex. Josephi, Lucrati, Danielis, &c. Nec tantus unquam in nobis affectus est appetitusque, ex quo a- ctus necessario sequeretur; nam quamdiu homo mentis compos est, etiamsi vehementissime ab ira, a sici, vel simiti caussa stimuletur, semper tamen aliqua ratio sistendi imperium reperiri potest, & aliquando vel sola sufficit cogitatio exercendas stias libertatis, «5c in
26 affectus potestads; Aeque iram in Christianos Trajani slammancem. mitigavit eruditus Plinius. $, VIII. UT vero iterum unde veneram redeam, ea, quae ulterius pro absoluta rerum Necessitate demonstranda prosert noster auctor, penitius examinabimus explicabimusque. Praecogitare utique potuit Philosophus, argumenta Tua ex Praescientia Numinis desiimta, parum firma stare posse, praesertim ob Libertatem actionibus hominum adhaerentem indisputabilem; hanc igitur optime ut effligerer dissicultatem, aliam elabendi rimam excogitavit, essaraque nonnulla scripturae, in quibus DEus tanquam volitionum nostrarum cauda adducitur, impiae buae thesi savere postulat. Enumerat e, g. Gen. XLV: r. Exod.Vll: s. Dent. II: p* 2. saiih XVI : 20. ureg.xil : jr. Hiob, Xll: i<5, /7, 24, 2y, Ej, X*6, Jer.X-.jo. Joh. Vl: 44 liosn.ix: 16, i8r 20. j. Cor. IV: 7, & quae sunt reliqua. Verum enim vero, ad isthaec illius, propugnacula, ne verbum quidem reponere mihi necestum edet, quum mascule satis eis, Theologi nostri, nec non scripturarum sacrarum Interpretes responderintr Tamen ne meis partibus bae in re deesie videar» generaliter saltem respondeo, minus verum ede, voluntatem di-
27 vinam omnium earum qua? siunt caussam essie, sed e contrario plurima qua? DEus fieri nolit, fieri, in aprico est. Prout fidei liberandae causia, sequentia ipsius DEi essata testimonium perhibent. Prov. 1: 24, 2s, 26, xjmatth. xxill: 37. Lite. Vll: 30. secundo, dicimus, quod DEus dum permittit malum, in eo, consensum nullum, sed judicium tantum exserit; unde licet nulla quidem permissio sine voluntate existat, voluntas tamen illa DEi, caussa non est ipsius mali, (voluntas enim permittens, nec apud homines semper in rem malam consentit: 2. sam. Xllll: 23. 7. Reg, 11: 17,) multo minus apud DEum, qui non vult id quod permittitur, licet bene ipsam permisisionem; sed sinem vult alium, poenitentiam puta Rom. 11: 4. aut haec contemta, offendere iram, & potentiam notam sacere suara. sed regeret sorsan aliquis, nos per hanc responsionem, propria caedere vineta, asserre & arma nobismet ipsis periculosa, ita argumentans: qui vult sinem, vult etiam media ad sinem at, DEus vult sinem peccatorum, nempe punitionem, & gloriae suae ex illa poena manisestationem, ergo etiam vult peccata. Ast, quo pacto hic ictus repelli debeat, tam in prodivi est, quam imber quando pluit. Media, quibus DEus ad punienda peccata utitur. sunt bella, sames, morbi, & quae sunt plura, quaeve ipsum velle non est absurdum, media autem ad poenam, irrogandam Peccata quae DEus punita este vult, minime sunt; aliud namque est meritum & caussa propter quam poenae ab aliquo repetuntur, aliud iterum
28 medium» quo punitur. Nec obstat, quod DEum interdum peccata peccatis punire dicatur nam non > opus est, eum illa ipsa peccata velle, sufficit velle eum eorum permilbonem. Et quamvis ipsa peccata sint instrumenta vindictae, tamen ratio sinis non exigit, ut qui ipsum expetit, quodvis etiam expetat medium. sic e. g, Medicus aegroto, qui semer ipsi tradidit, medicinam adbibet. Videns autem aeger, Medicum medicas exercere artes inaniter, aliam mox medicinam, quam ab alio sortassis didicit, (amitr Disvader hoc ipsum Medicus, ob rationes haud leves, postulante autem aegroto, permittit. Hinc, nii impedit, quo minus divinam voluntatem, cum libero nostro arbitrio considere poste, tute asfirmare possimus r modo distinctiouem faciamus inter voluntatem DEi antecedentem, secundum quam locum habet illud pauli: voluntati ejus & quis resistit, condirionatam im conseqttentem, secundum quam nihil nisi impleta anaexa conditione sit. Jer. XVIII: 7,8, Ezcch. XVIU: 2}. Porro, quum iit jam quam laepissime notavimus, omnia quae secit, & adhuc facit Dominus noster DEus valde bona sint, necessitas loranino pia urget, ut contraria sacrarum litterarum testimonia (qualia quae ab adversario heic objiciuntur sunt) non accipiantur litteraliter, &'s ut loquitur Damascenus; sed potius commoda quaeratur fixsatsc, & praeter effectivum modum intelligantur a- lii, respectu quorum ista omnia de DEo sic, quod ad illud Exod. PJl, spectat, observandum
29 ess, did DEum indurare & excaecare sa&xussimea; propter permissionem, prout illud non male explicat Ambrosius: tradere t)ei inquit, non est incitare aut immittere, (cd permittere; puscre & admodum Theodoretus: Pharaonem non divina potentia Jed diti na, patientia obduravit. Hinc ubicunque sacris in pandectis, verbis activis assertur voluntas DEi circa mala, alibi permisiivis semper explicatur; ut, quando Rom, IX dicitur DEum indurare quem velit, statim versiculo sequenri 19. per ita explicatur, DEus vasa ir in magna patientia tolerat : sie quoque dicti, Esa, LXlIlx 3. seeisti nos errare, active non significari docent verba Eccles. XV\ n, n. sed permissive, Ej. Lxxxix 13, Ad illud iterum hen. xtix ab ; Hobbesio citatum utut & sequentia, verbo notamus» voluntatem DEi ibi per directionem describr, sc sio Deum, etsi non peccata approbet, nec voluntates hominum ad peccandum moveat aut impellat, tamen ipsis metam adseribere docent. Tandem,-quid muttis quod per paucis absolvere postumus ) opus esi: verbis; inter veritates aeternas reserendum est illud Fulgentii; sicut peccatum in JDEo non est, ita peccatum ab eo non esi: quod autem ab eo non est, tstts non 1. I. ad Monim, p. 12, est. opus utique. IX.' sed nondum voluntatem DEi a nobis satis expe* ditam esse videtur Hobbesio. Verum urget, es-
30 sata illa in quibus volitiones hominum, divinae voluntati repugnare dicuntur, quin & omnia i!la loca, in quibus DEus dicitur nolle injnstiriam, ve! le peccatoris salutem & in genere, omnia ilia quae teitantur OEum praecipere id quod bonum &, prohibere quod malum est, Antagonistis suis savere ; postulanres hominem non satis concurrere ad malum, ob imbecillitatem naturae suae, quin 8c ob desectum divinae gratiae, necessariae ad juvandam i- psam naturam. Hinc etiam Ipse, illos juvare adnititur, somnians, DEura non velle semper id quod praecipit, uti e. g. dum jusium dedit Abrahamo, silium mactare Tuum *, voluntatem que DEi revelatam semper non secundum decretum fieri, quod iterum ex exemplo urbis Ninivae, cui indulgentia contigit, probare vult. Atque ex his ratiocinatur, DEum, quando bonum salutemque creaturarum velle dicatur, illud praeceptum imperiumque solummodo significare, ut quilibet officia ad salutem adipiscendam necessaria, absolvet: & DEum peccatum puniturum este, idem ac nolle ipsum peccatura, indigitare. sed non est, cur ad haec paradoxa rejicienda confugiamus; quod enim ad illud Antagonistarum, de insufficientibus gratiae divinae adminiculis spectat, dicendum est, volenti sufficientem gratiam nemini negari: facienti enim quod in se est, non desore gratiam, vetus dictum est, nec DEus deserit niji 'deserentem, ut post antiquiores bene notavit Augustinus. Et frustra regeritur, nos apud DEum nihili,
nec pluris, quam 31 vermiculi apud nos esse; essugium namque illud non minueret sed augeret per» sectiones atque Majesiatem DEi: nam & lumen solis, etsi collustret res sordidissimas eisque conjungatur, nihil tamen sordidum inde contrahit. Omnem quoque philanthropiam tolleret, cum tamen in as ternum verum sit, providentiae DEi nihil exiguitate sua latere aut multitudine consundere; pasierculos alit, homines amat, illis de victu prospicit, & quantum in se cst, felicitatem parat: adeoque gratiam & ordinariam & extraordinariam, sufficienter non resissennbns dat. Assi sophisma iterum Hcbbesii, respondemus, turpe DEo esse, voluntatem ipsius revelatam, verae ejusdem voluntati adversari: igitur illud de Abraharao quod attinet, in aprico ess, DEum Abrahamum silium ad mactandum silum imperantem, nil praeter obedientiam ille ut probaret suam voluisse; quoniam ipse actus immolandi in se consideratns, indignum sane suit objectum voluntatis Numinis sanctissiraae. Concionem rursus illam ad Ninivitas, habitam, non sine fundamento, magis comminationem, cum conditionibus verae poenitentiae intellectam, quam ruinae praesagium suisie, exissimamus. Hinc quilibet nisi sit talpa caecior satis videt impium esse cum Hobbesio statuere, voluntatem DEi de omnium salute, nudum tantum mandatum involvere, sine ulla vera voluntate; actiones enim illae, quas expresse a nobis exigit DEus, e, g. pietas, a- mor, omissio peccati, longe aliter se habent, ac
32 iste ab Hobbesio citatae. Hae namque, digna omnino voluntatis divinae objecta audiunt, quod in illas & similes non cadere, jam demonstravimus. Nos igitur, rejecta illa odiosissima misanthropia, merito tuemur summam indeo philanthropiam, qui omnes a peccatis ad justitiam converti, salvosque fieri, serio vult, voluntatemque multiplicibus gratiae auxiliis declarat. Quod vero non sit, quod hic vult, utique repugnanti peccatorum malitiae, attribui debet. Quam quidem summam ipsius potentiam superare posse, sateor; sed cum nullo jure ad hoc obligetur, tandem dico, eum aliena peccata permittere, ue ipsimet sili siuisque perfectionibus deesse videatur.. X. ut denique Ideae Hobbesii de Casu fortuito adhibeantur. Hanc autem doctrinam, prout REstat, nonnullis saltem traditam verbis ab ipso in libro quem sequiraur, invenimus; ita &, uno aut altero solum verbo, eam a nobis expeditam accipias C. L. Admittit quidem Philosophus, casu, hoc est sine ratione sufficiente nihil fieri; quod jam in VI. citavimus, quin & ibidem approbavimus, in quantum scilicet nobiseum facit: quatenus vero id ipsum exinde deducit, quod omnes eventus caussas siias habeant necessarias, eatenus nunc merito ab ipso
33 tecedimus. Atque sic urgemus, omne id quod e- venit, neutiquam caudas habere necedarias, sed unice determinantes, qua? illustrant, cur hic & non alius -existat eventus, quatenus nimirum o- nnne id, quod eventui alicui opponitur, contradictorium plane non involvar, instat Hobbesius & dicit, ede impodibile quicquid non evenit, quia ait, nunquam sit, ut omnia rei non futurae requisita simul existant; sine quibus tamen res existere nequit. Ast argumentum hocce rem nihilominus in integro relinquit; r concedimus, rem aliquam, si conditio ad ejus existentiam requisita desit, existeie non posse; tamen uti rem istam etsi non exiss at, existere nihilo secius pode contendimus, ita pariter Poltulamus, existere pode requisitas ad illam conditiones, etsi non existant. Hinc, innumera dantur non tantum nostra? cognitionis, sed magis divinae omnipotentiae respecto & in se possibilia, qua? in actum nunquam perducuntur ; cu-r jus ratio in liberrima DEi voluntate ita sita est, ut qua juxta naturalem phoenomenorum eonsequutionem fieri non poterant, hoc est, hypothetice erant impodlbilia, intercedente veri nominis miraculo, non tantum contigerint, sed etiamnum contingere possint. Res itaque naturales de quibus nobis nunc sermo est, caudas suas necedarias habere, quamvis contra Hobbesium negaverimus; exinde tamen concludere non licet, omnia forte fortuna fieri, cujus rei ille nos arguit. Etenim quod sine necesiitate sit, ideo statim forte fortuna,
34 id est, sine ratione fieri, nulla valet consequentiae Habet nanaque fortuna, quas Christiadis rectius, particula providentias divinas audit, caussas suas licet non neceilarias. Habet nimirum, ut erudite satis docet vir doctissimus ingens Germaniae decus Melanchton, vel Dlium seu, providentiam divinam, ad quam non incommode, illud- Mosis in aquas abjecti conservatio, nec non Tobiae Junioris resertur: vel. bonos & malos angelos, sic Petrum angelus DEi ex carcere eduxit, sic aedes in quibus liberi Job epulabantur, repentino casu corruunt 1, ministrantibus malis angelis: vel temperamenta hominum, unde non fortuito, aliquem catarrhus gravat: vel inclinationes a [ledis caelo ortas t quas caussas esse multorum, qui fortuiti vulgo nomen sortiuntur, eventuum, Philippus multis docet exemplis: vel mores atlionesque hominum, intersicitur namque Absalon non fortuito, sed ob seditionem: vel denique siuxibilimiem materiae, quae saepissime multarum est rerum caussa, quae alias fortuna fieri dicuntur; Utpqte quando interdum aliquo in loco pluit}, cum in. vicino non pluat: quod certe ex fluxibilitate materiae elementaris oritur, quatenus venti varii pellunt & agitant nubes, non fortuito. Dependentia, rerum a DEo extenditur, tum ad omnia possibilia, seu quae contradictionem non implicant, tum etiam ad omnia actualia. Ipsarum rerum possibilitas, cum actu non existant, realitatem fundatam habent in divina existentia: qui nisi existeret nihil possibile soret. Actualia iterum omnia, d.e-
35 pendent a DEo, tum in existendo, tnm in agervdo, nec tantum ab intellectu verum & a voluntate iplius. Et quidem in existendo, quatenus o- innes res ab Ipso liberas sunt creatas, & ab eo coaservantur; in agendo, dum ad rerum actiones con-- currit DEus, quatenus actionibus aliquid perfectionis inest, quas utique ab illo manare debet. Hinc tandem prono stuit alveo, vetus illud axioma, nihil sit sine caussa> rectistime a Galeno, axioma indemonstrabile vocari. Nam sine caussa efficiente aliquid fieri absolute est impossibile; sed quicquid videtur ab aliquo videtur, quicquid aedificatur ab aliquo aedificatur, ergo & in communi, quicquid efficitur vel sit, ab aliquo efficitur & sit: i]lud au- quo aliquid sit vel efficitur, caussa efficiens tem a vocatur. Vides nunc Lector B. quasi per transennam & quantum propositi m i urgebat ratio, cogitationes juveniles, de ideis Hobhesii in compendio, exhibitas j non enim perfectas tibi repraesen.^^jse, sed rudiorem aliquam leviores penicilli desioiatiosiem porrigere, constitutum erat. Quod, itq 3 me, peractum esse spero, ut neque me onysia- de quibus dicere aggressus sum sed summis vi* digitis ahigisse, neque etiam in iis quae protuli, a vero aberralte existimem. Obsigit namque mihi, quod prolixiorum capitum commentatoribus evenire solet ut vera, si non omnia, ex iis se retulisse autument. Quod si vero praeter opinionem, nec hoc me as-
36 sccutum esso judices, Tu si quid rectius istis,'impertiaris, ut corrigi velim: sied sorsan coronidis loco jam nii nisi gravem acutissimi Zabarellae sententiam adponere sufficiat, quae legitur 1. 2. de Metaph. cap. I. his verbis : Non solum si fropum attigerimus, aut prope ad veritatem accesitrimus, verum etiam si aliquantum ab ea nos aberrare contigerit, nihilominus laudandi erimus: proslat enim veritatis amore dutsos in aliquem errorem incidere, quam in sola audoritate acquiescere sine rationis indagatione, illud namque ingenuum & philosophicum pra sie sert animum, hoc vero servdem. Gloria sit Patri! Nati sit gloria! sancto gloria spiritui; Triadi sit gloria sacrae!