CIRCA CALVIÏNISMUM CAROLI IX. / OBSERVATIONES QUAS VENIA AMPL. FACULT. PHIL. UPSAL. p. p. m a g. JOHANNES CAR. WULFF A SACRIS DOM ESTICIS, STIP. MOUN. ET AARON HEDENLUND WESTMANNO-DALEKARM. IN AUDIT. G USTAV. DIE XV. JUNII MDCCCXXXVH. II. A. M. S. ÜPSALIÆ EXCUDEBANT RKGIÆ ACADEMIÆ I VI OGBAPIIT.
l i e u H u l d a s t e H lo d e r helgas dessa blad S o n lig A iirld i.
C I R C A C A L V I N I S M U M C A R O L I IX. OBSERVATIONES. ïn te r omnes constat, Carolum IX, Sueciæ Ilegcm, a Calvinismo non prorsus abhorruisse; nee injuria hujus rei culpam in eum conferri, nullo negotio intelliget is, qui quidem scripta pervolutaverit, controversiarum ipsius cum Clero Patriæ Lutherano naturam et indolem enodantia i). Quantum jam cunque omnium intéressé videatur, explicatam earum rerum, quibus praecipue a Luthel) INågre synnerlige B ew iis, uthdragne af tlic gamble Kyrkio nes lärare etc. om then P er sonlige Föreemng etc. tlicslikes om Altarens Sacrament etc. Sthm. l Cor. Stormacbtighe, Högborne Furstes och Herres, Herr C a rls, Sveriges, Güthes ocli Wendes ulkorade Konungs etc. Spar opå den Bewiisbok, som M. Olof Erkießiskop i Upsala m. 11. liafver låtit nyligen af trycket ulliga, emoot Then Bok, som II. Kongl. Majest, liafver nlkur then helige skrift och the gamble Lärefädiiers Så väl, som uthaf Doctor Lulheri och Philip. Melanchlhoms skrifter uthdragit och på Svenske låtit al lr}rcket utgå. Slhm 1606.
ranis dissenserit, rationem exponi, majora tamen non ausi viribus, quod nostri sit judicii, caussas et rationes examinare conabimur, quibus imprimis adductus doctrinam amplexus sit, Calvinistno, quam Lutheranisrno viciniorem. Justam itaque temporum, quibus vixit, aestimationem, unde potissime hujus rei caussae paterent, nec inutilem o- mnino nec Magni Regis memoriae non debitam judicavimus. Omnium jam primo mirum sane est nec g ratissimae epud posteros memoriae, tres Gustavi I:mi lilios, qui deinceps omnes Sueciæ Reges facti sunt, quamquam a teneris inde annis praeceptis doctrinae Evangelico - Luheranæ religiose imbuti essent i), a veritate tamen paternae religionis aberrasse et in errores aut Papisrni aut Sacramentariorum, qui dicuntur, incidisse. Sic Ericus, fratrum natu maximus, propensioris ad rem Calvinianam animi suspicione non caret; certe, ipso régnante haud ambiguae Calvinistarum in patria audiebantur voces, Dionysii inprimis Beurrei, praeceptoris olim Regis, Senatoris deinde Regni facti, qui, ex Gallia oriundus, ibi natam in animo rationem Calvinisticam legatus in Anglia Sueciæ Regis explicatiorem firmioremque reddiderat, adeo ut redux i) B aazii Inventarium Ecclesice SuioGothor: Lib. IV. Cap. i i.
manducationem indignorum et veram corporis sanguinisque Christi in Sacra Cœna praesentiam impugnare non dubitaret i). Qui errores et, quae cetera ipsius placita purum sapiunt Calvinismurn, quantam vim ad mentem Caroli puerilem duodecim quippe et quod excurrit annos nati mutandam habuerint vel inclinandam, tacente omni, quam de hac re consulere nobis licuit, Historia, dicere non ausi, haud tamen temere nobis credere videmur, majorem habuisse, quam quæ nullius omnino ponderis nullove numero habeatur. Contra veri similitudinem certe nil repugnat, quæ tunc in ore omnium erant, quaestionum Theologicarum disceptationem ad aures quoque Caroli Principis pervenisse et, quae in ipso indoles erat, quo quaeque magis dogmata rationis humanae legibus convenire visa fuerint, eo etiam facilius judicio nondum maturo probari potuisse. Jam vero in mentem optimi cujusque puerilem quaecunque irrepunt, quis nescit, ejusmodi esse, ut in toto vitae sequentis cursu, quantumvis limetur et excolatur animus, exstantia tamen veteris disciplinae vestigia haud raro dignoscas. Quisquis igitur Calvini*ticam Caroli IX:ni mentem, a corruptela disciplinae profectam, in patria dudum gliscenti», i) Scriptum A rchilpiscopi Laurentii contra Dionysium Bturreum. B a az ii 1 nuent. Lib. 1(1. Cap. m.
aliis insuper caussis accedentibus invaluisse putat, nullo quidem, quod scimus, documento nititur Historico, at nihilominus, quod consentaneum est credere, ut nostra fert opinio, autumare videtur. Quod ad Johannem attinet et tentatam ah illo Sacra Palriæ corrumpendi viam, notissimum est, ut in ceteris rebus, sic in Religione, fluctuantem animo, modo hanc modo illam doctrinæ formulam secutum esse et, ubi plerasque degustasset i), eclecticorum more diversas conciliare et nativam ecclesiae fidei unitatem restituere voluisse 2). Disciplina itaque Liturgica, invitis in patria Lutheranis inculcari jam coepta, ad hæc consilia maturanda aptissima videbatur; cujus a foeditate utrum magis abhorruerit Carolus, ne in r Catholicismum omnia reciderent, jure timens, an, consiliis in universum fraternis inimicior, quaevis alia, ac quæ a fratre profecta sint, amplecti maluerit, dici vix potest. In societatem quippe periculorum Vocatus, cum ex regno fratres Ericiun detrudere pararent, spe vero regni potiundi facta depulsus, inimicam Johanni mentem susceperat, mutuæ suspicionis discordiarumqne matrem. Cui simultati, quantumvis tribuas, eorum tamen nos 1) F r y x e llj Berättelser 4 :de del. pag. 5 g. 2) Fr y X ell, Berättelser 4 :de del. pag. 5^,
non pœnitet opinionis, qui, cum de religione quaestio esset, Carolurn rei veritati, non suis rationibus consuluisse putant. Quod itaque Liturgiam strenue repudiaverit opesque Protestandum afflictas, vivo rege, juverit, mortuo, firmaverit auxeritque, hoc eum verissimo rei Protestantium amore ductum, non illa mente fecisse opinamur, ut gratiam vulgi aucuparetur. Quam si captare et in suam rem convertere voluisset, a pertinaci formulam ecclesiæ ad Calvinistarum ritus revocandi studio melius abstinuisset, quorum præsertirn res in eandem fere, ac Romano - Catholicorum, adductae essent invidiam i). Cum vero in simplicitate cultus Calvinistici minus patere videretur ecclesia corruptelis Papismi, pompä caerimoniarum externa in animos hominum illabentis, in concilio Upsaliensi pro summa simplicitate, ritibus ecclesiæ vindicanda, vehementer cum Clero pugnavit; qua in re si vel antea Calvinismo infectum fuisse largiamur, turbis tamen Liturgicis ad pugnam aperte quodammodo pugnandam provocatum fuisse autumamus* Ut vero jam ad ipsam, quam proposuimus, praecipuarum, quæ perhiberi possint, caussarum expositionem perveniamus, ferunt Carolurn in itineribus, ad Germaniam factis, a severitate (Jii) In refutatione Olai Martini Calviuislæ sæpius eodem fere ac Romano-Catholici nnniero habeatur et odio.
sci pi i næ Lutheranae in opinionem discessisse eorum, qui placitis Tigurinis faverent; quod quorum inpriinis impulsu fecerit, cum non traditur, quae certo sciri non possint, conjecturâ ex veri simillimis trahere non dubitamus. Fieri igitur vix potuit. quin iter in Germania facientem, litibus Theologicis tunc m txime resonanti, voces disceptantium attigerint et, quo ad ipsi persuadendum accommodatiores essent, eo magis etiam ad hanc vel illam doctrinam amplectendam commoverint. Si itaque Calvinismi semen, domi natum, peregrinanti radices etiam egisse, non est infitiandum, eorum non rejicienda videtur esse opinio, qui, quamvis aliae ei fuerint ad Helvetiam proficiscendi caussae, sedem ipsam Calvinismi i) hoc eum inprimis consilio visitasse putant, ut, quam primis veluti labris gustaverat, pleniorem ex ipso fonte hauriret Calvini doctrinam. Hinc Calvinisticæ ipsius rationi quantum roboris et firmamenti accesserit, cum nulla in hac re Historia duce et magistra utimur, opinione augurari facilius est, quam asseveranter ad veritatem dicere. Inter alios, quos, ab Helvetia redux, adiisse fertur Germaniae Principes 2), Casimirum, coini- 1) W e rw in g, Kon. Sigism und ock Curl d. /Ji:s I li- storier Lib. I. 38. png. 3 g. 2) W e rw in g 1. c.
tem Palatinensem nominasse sufficiet; qui, cum Calvinistno, cujus aperte profitebatur doctrinam, damnationem minitarentur orthodoxiæ Lutherano rum antesignani, nomen omne Calvinisticum ad has consiliorum minas avertendas excitasse perhibetur l). Cum itaque rebus Tigurinorum desperatis operam et studium navare non dubitaret, qui non putandus est advenam, Regium praesertim hominem, sua sponte jam eo inclinantem, in suam sententiam trahere conatus esse? Nec reticenda hoc loco videtur esse consociatio illa Protestantium, contra Papistas ineunda; cui cum Henricus, R ex Galliæ, praeesset nec societatem Elisabeta, Britanniae Regina, recusaret, Reformatorum ambo disciplina imbuti, suspicio nonnullis injecta fuisse videtur, de Calvinismo praemuniendo et stabiliendo agi; Carolo certe invidiæ apud fratrem erat, quod diutius, quam statuisset, in terris Palatinensibus commoratus esset, ne, quod agitaretur, foederis consilia et rationes avidius exceperit, timentem 2). Aversum praeterea ab hac re Johannis animum, sive latentem Calvinistarum dolum suspicabatur, sive conditam a se Liturgiam eti metuebat, testatum faciunt litteræ, quas Henri - 1) P lan c k, Geschichte der Protestant. Theol. Lib. X. Cap. v. pag. 591. 3) W erw in g, fib. I. $ 63. pas. 5 i.
co IV., ad societatem foederis invitanti, rescripsit i). Quod ad vinculum affinitatis attinet, quo cum familia Septemvirali Palatinensi jungebatur, primo quidem aspectu mirum videri potest, hasce nuptias in caussis exhiberi sensus Caroli circa res sacras mutati: constat enim inter omnes, L udovicum VI., Electoratûs Principem Socerumque Caroli, formulæ Calvinianæ adeo non deditum fuisse, ut contra Orthodoxiæ Lutheranæ vindex et in patria restitutor exstiterit, a patre Fredrico III:tio finibus propulsatae 2). Videtur itaque ab aliis potius, quam a Socero, noster edoctus in Calvinismum incidisse. Nec fidei absonum est, cum terra Palatinensis paucis ante annis Calvinismo patuisset, multos adhuc in nova etiam rerum facie delituisse Theologos, a veteri disciplina non prorsus alienos, qui sciscitantem et singula perscrutandi cupidum Principem Siiecanum in Suam facile sententiam traducere potuerint. Nec tamen ideo consuetudini et familiaritati, qua Principis Electoris utebatur intima, nil omnino in hac re 1) Dissert. ytcad. de unione Ecclesiœ lie formatée cum Lutherana Sœc. X.V I. in Siiecia lenlata. V. Præside F a n t. 1782. 2) P la n c k, Gesc/iichi,e d. Protestant. Theol. Lib. IX. Cap. XIV. pag. 5 15.
tribuendum censemus. Quant um enim cunque Lu-- devious prœ se ferret erga Calviuistas odium, immo, nomen ipsum aversaretur i), nonnullus tamen suspicandi locus est, quod eorum, quae Calvinistis placerent quæque tunc maxime in quaestione versarentur, nonnulla animo imprudentis obreperint et magis, quam ipse volebat, sese commendaverint. Ipsius certe Lutheri studiosior fuisse videtur, quam Lutheranorum amicus, adeo ut in quibusdam iis assentiri noluerit, quæ ab his in formula Concordias, contra Calviuistas jam promulganda, ferebantur. Sic factam in hoc o- pere doctrinae Ubiquitatis mentionem eä quidem potius mente sublatam voluit, ne quid de auctoritate Lutheri diminueretur, omnem de hac re verborum concertationem mittendam jubentis 2), quam ut Calvinistis quidquam, hoc idem volentibus, condonaretur, sed nihil tamen in hac re serpenti per omnia Calvinismo tribuendum putare, circumspecti nimis videtur esse animi. A t ne quid temere nimis de eo suspicari videamur, qui religiosissimam Lutheri nominis verecundiam in ore ferebat et animo, hoc saltem 1) S tru w e n s P h älz. K irchen-ilist. Cap. vi. pag. et sequ. 2) P la n c k, Geschichte (L Protestant. Theol, Lib. X. Cap. vu.' pag. 0 3 i. 110t. L17.
probabiliter dici posse putamus, in quotidiano vitae usu fle bis rebus in utramque partem, ut assolet, disputatum fuisse et Carolo, quae juvenum ratiocinandi consuetudo est, eo meliora potioraque singula apparuisse, quo majorem etiam humanitatis sensusque melioris haberent commendationem. Et sane, quantivis sit, licet, argumenti ac ponderis Historia horum temporum ecclesiastica, quemcunque tamen legentem acerbitatis, opinamur, pigebit eorum, qui, orthodoxiam Lutheranam pugnaciter defendentes, in adversariae factionis homines crudelissima quaeque consulere et declamare non sint veriti i). Quanta in Melauchthoiie contra aequitas anirnique moderatio, quam facilis erga dissentientes sentiendi ratio! quæ, ab amore pacis concordiæque, Protestantes inter conciliandae, prolecta, si ipsum in Calvinismi suspicionem adduxerit, multo eos magis adducat necesse est, qui explicatam eorum, quae in controversia et disquisitione versarentur, rationem vix tenuisse cogitandi sint. Quo magis enim instar omnium habebatur Melanchthon, quo magis auctoritas eorum, quae ccnsuisset, apud plerosque valebat 2), hoc 1) Flacium, Westphalnm nominasse sufficiat, ne quid in liac re de ipso dicam Lutbero. 2) In terra nræserlim Palatinensi, ubi natus educafusque esset et magnam sui nominis, Wittenbergam profectus,
etiam in majori periculo versabantur homines, ne, quas ille ad semen discordiarum, ut credidit, exstirpandum ambiguae potestatis formulas adhibuisset i), has ipsi inscienter eodem, quo Calvinistæ, sensu interpretarentur. Ceterum, nos nullo modo dissimulandum putainus, quod nec obscure ferunt Auctores, Melanchthonem vivo eliamnum Imtbero doctrinam de Sacra Cœna Lutheranam non unice jam et absolute veram, ut antea, judicasse, sed, in alteram partem propensiorem factum, justo ea minoris fecisse, quibus inter se differrent ecclesiae Reformata et Lutherana et (u* rorem inprimis, quo ad se invicem condemnandas ferebantur, reprimere studuisse 2). Hanc itaque, de qua jam loquimur, ipsius in dijudicando liberalitateni, quo magis sæculo probari sit coepta, eo etiam facilius Nostrati sese commendasse credibile est, quem praesertim, quantamcunque in regnando crudelitatem exercuerit, ubi de religione quæstio esset, rationibus et argumentis, non vi et armis dissentientium animos expugnare conatum esse, testetur Historia. famam et admirationem reliquisset. P lan ck, Geschichte des Protestant. JLehrbegriJJ's Lib. 11. p. 160. 1) M osheim, Instit. Hist, eccles. (in quarto) pag. 748. 2) P lan c k, Geschichte der Protestant. Theol. Lib. I. Cap. I. p. 12.
m N rc aliunde fere magis, quam ex fonte Melanchthoniano d es um ta m Caroli disciplinam judicabit is, qui quidem mentern ipsius Calviuisticam, quantum ex scriptis, quæ reliquerit, odorari licet, diligentius explorare conatus sit. Quo magis ei enim in litibus cum Clero Patriae Lutherano ab ipsa etiam Calvinismi umbra cavendum erat, eo rnajus etiam tutiusque erat in disputandi ratione præsidium, quæ, Calvinisrno spem impunitatis a- perte facere non ausa, in latebris tamen eundem et intimis animorum recessibus occultari siverit. Ut vero, quod obscurius forsitan indicaverimus, luculentius jam patefiat, controversia ipsius cum Clero, quis nescit, a quo capite repetenda sit? Quæ enim Protestantes disjunxerat, dissidens eadem de Sacra Coena doctrina caussa dissensus Caroli cum Lutheranis erat. Quaerebatur enim, u- trum in sacra cocna s'piritnaliter tantum et figurate, an vero etiam corporaliter Christus adesse crederetur; hinc orta de duarum in Christo naturarum communione disquisitio in controversiam abiit de communicatione idioinatum, Lutherano - rum sensn, an Calvinistarum *potius explicanda. Cum enim Carolus attributa Divina non humanae naturæ, qua tali, tied toti personæ Christi competere autumaret ubiquitatemque inprimis humani corporis fortiter impugnaret, is quidem aperte cum «
Cal vini? tis fecit i), sed in auctoritate delitescens Patrum, quorum sententiae huc unquam trahi posse viderentur, si minus animo suspicioso sollicitoque Orthodoxorum, at sibimet tamen ipsi persuasit, quidquid de his rebus senserit, salva disciplina Lutheri, commode credi ratumque haberi posse. Quod qui intellexerit non eodem jure de acerrimis tunc temporis Calvinismi defensoribus dici, disciplinam Caroli, utut dogmata Calvini redolere videatur, aptius tamen veriusque Crypto- Calvinismum appellari et Melanchthoni magistro magna ex parte acceptam esse ferendam, fatebitur. Si praeterea verum est quod nemo facile negaverit non solum in aliis rebus diversa diversos homines natura et indole nasci, sed hanc ingeniorum studiorumque diversitatem in Religione etiam, quam profiteantur, i. e. in modo, quo sibi res Divinas repraesentare et explicare conentur, patefieri, jure nobis contendere posse videm ur, Carolum IX. ita natum factumque fuisse, ut, si vel gravioribus opinionum superstitionisque vinculis obstricta fuisset sæculi pietas, nihil tamen temere probaturus, omnia rationali, ut ita dicam, trutina examinaturus fuisse videatur. Acerrima quippe in eo erat judicandi vis et sollertia; attentis omnia oculis lustrare, sagaciter omnia li- 1) Ccilhechism. Heidelberg, p. 274.
mari, a teneris inde annis consueverat; quo cum accesserit disciplina, cui omni cura et cogitatione invigilabant parentes, in qua non solum artes liberales, sed ut temporis ratio ferebat eæ quoque res tradebantur, quae ad doctos proprie [ pertinent, caussam in promtu habes, cur quaestionum posthac Theologicarum non solum moderator sapientissimus sed æstiinator idem et judex subtilissimus exstiterit. Et si ab una parte liberam cogitandi cogitataque proferendi rationem, quæ Protestantismo debetur, eô valuisse, non est infitiandum, ut innato Caroli veritatis indagandae studio praeclare inservierit, grati tamen ab altera agnoscimus, hujus unius fere Viri non solum constantia et gravitate, sed rerum etiam, de quibus quaerebatur, peritia factum esse, ut nascenti neo dum satis firmato Protestantismo subveniretur, artibus et assiduis Papistarum conatibus agitato. Cum Carolum igitur ita natum, ita educatum fuisse autumamus, ut summo studio Protestantismo faveret, qui non meminerimus etiam, eam esse Protestantisrni naturam, ut, perfractis opinionum repagulis, ad veritatem investigandam mens hominis libere potius evagari, quam vulgo eandem, nisi multas veri falsique vices permensa et ne tunc quidem omnibus numeris absolutam assequi continuo possit. Sic, potestate de rebus, ad Religionem
pertinentibus, libere cogitandi facta, quo quisque ardentiori fertur studio ad accuratam veritatis intelligentiam proprio veluti Marte animo informandam, eo etiam in majori periculo versatur, ne, ingenio nimis indulgens humano, humanis ea subjiciat interpretandi rationibus, quæ non nisi divinitus in mentibus nostris illuminari possint. Ut igitur ea præcipua Lutheri censenda laus est, quod subtilitatem ingenii, ad omnia licet rimanda acutissimi, auctoritati tamen sacrarum litterarum posthabuerit, ita Calvinistis vitio vertendum, quod, ingenii humani justo minus diffisi viribus, interpretandi modo, ad rationem aptiori, vim mysteriorum coelestium extenuare, religioni non duxerint; a quorum mente Carolum etiam nostrum minus, quam vellemus, abhorruisse, ipse quodammodo testatum facit, Rationis humanæ usum in rerum Divinarum contemplatione contra Supranaturalistas tunc temporis acerrime propugnans i). i) K. C arls Svar p å den Bewiisbok, som M. O lof ErkeBiscop uthl Upsala låtit ulhgå i6o6. (artik. Justinus). Justinus lärer wackert, huru man förnufteu skall anställa uthi then Personlighe föreeningen medh the två Naturer, Nembligen, att wii medh förnuften icke skole efter ransakp, huru then Föreening skeed är, hvilket och ingen böör till att göra: Men att uthi andre Gudomlige saker skall och förnuften tillfånge tages, och icke brukes, följer ingelunde ther uthaf. Ty Christus säger Joh. 5. Scrutamini scripturas. Item Konung David i then '62 Psalm.: Ne sitis
O rte quidem, fieri vix potuisse, credimus, quin, in austera hujusce, de quo jam quærimus, sæculi / sicut equus et Mulus, iri quibus non est intellectus. Item, 3. Coloss. Låter Guds ord riikelige boo ulhi edher medh ali viisdom. Sa. ock Psalm. 119. begärer David Förstånd och Wiisdom, pä lliet han må läre Herrans Lagli, i ihet han säger : Domine da tnihi intellectum, ut discam mandata iiia. SA lärer ocli then Helige skrift annorstädes 1. Tim. 3. alt een Predikant skal ware aptus sive idoneus ad docendum. Huru skall han kunne ware idoneus, medh mindre han är medh förnuft och wiisdom beaäfvet? Och hu- ru skall then kunne läre andra Chrislne Menniskor Guds reene och saliggörende Ord, som intet förstånd hafver? Sannerliga een wiis Theologus skall och länge predika för een ursinnigh och galin menmska, att han gör boot och bättring och komme honom till Guds sanne kännedom, för än han är kommen till sitt förnuft eller förstånd. Man ser och ulhi then Helige skrift, besynnerliga uthi Psalmerna och S. Pauli Epistler, huru berligeu badhe definitiones divisiones, Syllogismi och Methodus blifve bruket, SA, att om man alle Lärde mäns böcker ville ransake, öfverwäge och igenomläse, sa kunde da ingen linnes, som med Paulo kunne confereres. Therföre berömmer Augustinus lib. I. contra Crescönium, Paulum härulhinuan i thet han säger honom ware peritum disputandi, i. e. verum a falso discernendi. Ja, han säger och Christum hafva brukat för- förnuftsens konst uthi sine disputationibus. Monde och icke Chrysostomus thet la nampnet theraf hafve bekommit, att han statligen medh skääl och förnuft et secundum Rlieto- ricæ ornamenta, Guds reene och klare ord lärde och ulh- talade? Hafve nu alle thesse bruket förnuftet ulhi the ' S
gravitate, Caivinisnio viam pandeire videretur, qui- Gudomlige saker, mage och vi väl Hienue brulia, så widt lornuftet utlii Gidomlige saker kani stxecke och i Guds ord är openbaret. 0 :h lijelper intet oui ErkieBiscopen tbenne Inslaniiam vil fnmsäitje och säge: Guds sanne kennedom kommer ccelitus, af Himmelen, Therföre kan man then icke bekomnia niedb någon flit beller,annan konst. Härtill vi svare, att Subordinata intet sliräfve einoot bvart annat. Tbet är och väl sannt, alt Ski'iften och Guds kenne- doni kominer coclitns: Men tbelta förståndet och tbenne Guds kennedom gifs menniskan antingen immediate heller och mediate. Immediate hade AposUerne Guds kennedom och Skriftenes förstånd; men nn gifs oss tliesse mediate och tberlöre behöfve wii the konster som oss före och lijelpe till Guds sanne kennedom och Skriftennes rätta förstånd. 'rhertill xnedb måtte man ju thet bekenna, att igenom fornuften varda någre Troones Artikler stadfäste och bewiiste, besynnerligen then Troo nes Artikel om Uppståndelsen, hvilken är then swåresle alt troo, beviset och stadfäst, såsom bos Aposlelen i. Cor. i 5. är till att se. Sammaledes bewiser och Lngelen per sensuin visits, Christum ware uppstånden ifrån the dödhe, i thet han sadbe till Qvvinnorua, lian är icke här. seer rummet, ther the hade lagdt honom: Så och Christus sjelf, när lian ville bevise sine Lärjungar, att han var opslånden ifrån the dödhe och han utbi sanning medh sin lekamen var boos them, badh thein see och tage opâ sig Luc. ui. på tbet the sedan medli sitt förnuft skulle kunna troo lionom vare opstånden. Här ulhaf är till att se, ailt förnuftet sträfwer icke emoot troon, när som thet rätt brukat varder och hafver then lieligc skrift medli sig, besynnerligen utbi the i b.
cunque rationalisticæ libertatis patrocinium susci- pere non dubitaverit. Artikler, som hon behöfves. Ocii kan rr.an tliet icke sn generaliter ifrån the Gudomlige saker, som ErkeBiscopen här gör, utlisluta. Cf.r Gei je r, Svenska Folkets Historia T. y'! p. 36;, 368. K