D. D. THEORIA CYPRIANI DE EPISCOPATU DISSERTATIO THEOLOGICA. CUJUS PARTUM SECUNDAM <pi få M EX SPECIALI SACR^E REGIME MAJESTATIS GRATIA ET CONS. MAX. VERT. FACULT. THEOL. UPS. P. P. sag. PETRUS littbov. LMUBORU THEOL. CAND, A SACRIS ET AIDREA GUIELMUIS LAKCÉK OSTUOGOTHI. IN AUDIT. GUSTAV. DIE XIV DEC. MDCCCL n. a. m. s. UPSALI^E WAHLSTRÖM «C.
HÖGVÄLBORNE FRIHERREN HER» ESKIL BANER OCH HÖGVÄLBORNA FRIHERRINNAN fru CAROLINE BANER rödd sedhrholm med djupaste vör tilleg WILH«i
9 Prima autem vestigia alienae rationis apud Tertullianum reperiuntur. Qui quum inter duas eeclesiae aetates, multis locis diversissimas, interpositus videtur4), primum apud eum reperitur idem, quod iu Vet. Testamento fuerat, inter xxfjqov (ordinera) et Xaov (plebem) discrirnen. Episcopo, presbyteris diaconisque clerus continetur, ceterä multitudo Christiana laici vocantur. Episcopus autem quum clero praffectns sit, ab eo vocatur siimmus sacerdos. In libro, qui de baptismo inscribitur, qmestioni: cui jus datum esset baptizandi, sie respondetur: "Dandi quidem habet jus summus sacerdos, qui est episcopus 5 dehinc presbyteri et diaconi, non tarnen sine episcopi auetoritate" ). Tarnen ab eodem singulariter expressa communis sacerdotii idea in medio ponitur, ita ut etiam laicis baptizandi detur potestas6). Atque a Tertulliano etiam definitior laicorum cum clericis comparatio bis verbis fit: "npnne et laici sacerdotes sumus? Differentiam inter ordinera et plebem constituit ecclesiae auetoritas et honor per ordinis consessum sanctificatus. Adeo ubi ecclesiastici ordinis non est consessus, et offers et tinguis, et sacerdos es tibi solus. Sed ubi tres, ecclesia est licet laici. Igilur si habes jus sacerdotis in temet ipso, ubi necesse est, habeas oportet etiam disciplinam sacerdotis, ubi necesse est, habere jus sacerdotis"7). Dicit etiam, episcoporum inaugurationem ab apostolis profectam esse, quam rem gravissimam is quoque putat hafiendam, quippe quae non minus ab ipso quam ab Srenaso veluti propugnaculum haereticis objiciatur. Putat enim, episcopos eam ob rem esse conservatores et propagatores incorruptae doctrinse apostolicae ("seminis apostolici traduces"). Mox licet videre, quantam auetoritatem et quasi pondus Cyprianus episcopo tribuerit Romano ut successori Petri apostpli. Quod etsi jamjain esset enuntiatum, tarnen ab illo multo magis perspicue et dilucide expressum est. Dum is Petrum existimat solum ecclesiam Romanam fundavisse, Ire- 4) Cfr. Neand. pag. 501. a) De bapt. XVII. 5) De bapt. XVII. De exbort. cast. VII. %
10 naeus e contrario et Tertullianus Paulum faciunt hujus Petri gloriae participem. Dicit enim Irenaeus, Petrum simul cum Paulo Romae evangelium praedicasse, ibique ecclesiam instituissc8); Tertullianus autem: "quibus (Romanis) evangelium et Petrus et Paulus sanguine quoque suo signatum reliquerunt"9). Notissima D omini in Petrum v erba, Matth. XVI. xviii, unde Cyprianus sequi credit, ut non Petro soliim, sed etiam successoribus hujus, id est episcopis ecclesise Ronianae, singularis principatus sit tribuendus, Tertullianus ut Montanista sie interpretatur, ut ad Petrum solum ut spiritualém hominem referenda sint, neque non ad ceteros omnes pertineant, siquidem spirituales sint10). Tarnen jam ante Cyprianum pri matum quendam obtinuerat Romana ecclesia, quippe quam Irenaeus appellet: "maximani et antiquissimam et omnibus cognitam, a gloriosissimis duobus apostolis Petro et Paulo fundatam et constitutam ecclesiam." Eidem tribuit "principalitatem potentiorem", atque haec de ea loquitur: "rd hane ec clesiam necesse est omnem convenire ecclesiam, hoc est, eos, qui sunt undique fideles, in qua Semper ab bis, qui sunt undique, conservata est ea, quae est ab apostolis traditio"1). Praecipua, cur laudanda esset, caussa jampridem peti coepta est inde, quod ecclesia esset apostolica. Quae quidem laus etiamsi cum ecclesiis compluribus communicata esset, tarnen mullum valuit, praesertim quum in Occidente alia nulla ejusmodi esset. Neque solum propterea, quod a Petro et Paulo fundata esse crederetur, tam clara luce refulsit; multo magis enim illustrata fuit cruciatibus et supplieiis illis, quibus qui *) Adv. Laer. III. m. 9) Adv. Marc. IV. v. 10) Cfr. Neand. pagg. 537 558. Tarnen Neandrö videtur vestigiom Cyprianeae horutn Salvatoris verborucn inteiprelationis impressum esse Teilulliani Praescript. baeret. cap. XXII, quem librum, priusquam Monlanismum amplexus est, conscripsit. Verba quaeslionis haec sunt: "Latuit aliquid Petrum aedificandae ecclesiae petrarn dictum, claves regni coelorum conseculum et solvendi et alligandi in cuelis et terri«potestatem?" *) Adv. hasr. III. in.
il afficerentur hac in urhe quum illi apostoli tum Johannes digni habiti sunt; quare etiam a TertuIIiano felix praedicatur'). Quum ad Iiunc finem liae ideae perductae essent, majore tarnen opus fuit perspicuitate et conslantia, si quid ultra fici pro- posset. Quod Cypriano prae ceteris contigit; is enim ma- "xime, ut episeopatus honoribus atque opibus ornaretur, operam navavit. llle autem etiamsi studia multorum aequalium sequeretur3), tarnen externem caussam episeopatus augendi dederunt magnae illae discordiae et schismata ecelesia?, quae medio saeculo tertio debellanda fuerunt. Maxime enim illius interfuit, ut omnibus bis factionibus perturbationibusque unitas ecclesiie externa ejusque organon episeopatus objieeretur4). Cum sententia, quam de ecelesia habet Cyprianus, forma ecclesiae, ut supra commemoravimus, necessario est conjuncta. Idem in forma illa eeclesiae instituenda ex theocratia Veteris Testamenti exemplum sibi sumendum censet, atque adeo theoeratias Vet. et Novi Testamenti fere in unum quasi coalescere et confundi debere, jam ille sibi persuasum habet. Quo factum est, ut Cyprianus illam, quam antea indieavimus, a TertuIIiano, qui apud Cyprianum multum auetoritate valebat, jam antea pronuncialam magis evolveret et quasi enuclearet sententiam: in ecelesia Christiana duos illos ordines, clericos dico et laicos, necessarios esse habendos. Solis videlicet clericis, quippe qui ut Levitae Vet. Testamenti Deo prae ce teris essent initiati, omnium salutis caussa sacris procurandis gubernandaeque ecelesia? dandam esse operam, et ob eam ipsam caussam, quemadmodum Levitis, sie illis victum teris a ce praebendtim. Clerum igitur inter Christianos populum Deo a insigniter ornatum et quasi xxijqov quendam ts esse 4) De praescript. ba?r. XXXVI. 8) Cfr. Neand. pag. 296. 4) Liber ejus de Unitate ecelesia: liac in parte praeeipue observaa Jus est.
12 existimandum R). Discrimen igitur clericorum ac Iaicorum jam non in munere solum, sed etiam in ipsa vi et natura situm esse putabatnr. Sacerdotalis muneris ad exemplum Vet. Testamenti conformatam, quamquam ex parte Chrisliana mente temperatam, ideam bis verbis inter alia exprimit Cyprianus: "Quae nunc ratio et forma [levitica] in clero tenetur, ut qui in ecclesia Domini ordinatione clerica promoventur, in nullo ab administratione Divina avocentur, nec molestiis et negotiis saecularibus alligentur, sed in lionore sportulantium fratrum, tanquam decimas ex fructibus accipientes, ab altari et sacrificiis non recedant, sed die ac nocte coelestibus rebus et spiritualibus serviant" 6). Episcopum suum cuique ecclesiae cleroque ejusdem praefectum, yult Cyprianus. Qua de re sententiam ejus princi palem his fere verbis comprehendere possumus : ecclesiam esse populum cum sacerdote suo et gregem cum pastore conjunctum. In ecclesia esse episcopum et ecclesiam in episcopo, a quo si quis sejunctus sit? baud amplius in ecclesia versetur. Ecclesiam, utpote quae una sit et universalis, non separatam, sed conjunctam, et per sacerdotes inter se connexos conjugatam esse. Summis igitur adttiinistrationibus rerum ecclesiasticarim» praepositus est episcopus: "et ofnnis actus per eosdem praepositos gubernetur"7). QuamobreiU episcopos saepe appellat ecclesiae "praepositos" seu "praesidentes", quorum decretis atque institutis presbyteris diaconisque sit parendum. Ne absente quidem episcopo presbyteris illis diaconisque, ut arbitrio suo ecclesiam administrarent, eoncedendum, sed administrationis suae rationem iis reddendam esse, putavit. Itaque de presbyteris quibusdam, qui pucem lapsis dedissent, nondum sedata persecutione, et citra conscientiam episcoporum, in secessu eorum scripsit: "Quod enim non periculum metuere debemus de offensa Domini, quando aliqui de pres- 5) Cfr. Neand. pagg. 291). 500. ) Epist. LXVI. ') Epist. XXVIL
15 Lyteris, nec evangelii, nec loci sui memores, sed neque fu~ turum Domini Judicium, neque nunc sibi prcepositum episcopum cogitantes, quod nunquam omnino sub antecessoribus factum est, cum contumelia et contemtu präepositi totum sibi vindicent" 8). Quibus ex rebus suspicari velis, eundem totam reliquam ecclesiam episcopo subjectam judicare. Attamen liberioris solutiorisque veteris ecclesiae formae cognitionem prae se fert atque intelligentiam. Quare communi ex consensu ecclesiae epi scopum eligendum censet. Dicit enim: "Plebs ipsa maxime Labet protestatem vel eligendi dignos sacerdotes, vel indignos recusandi. Quod et ipsum videmus de divina auctoritate descendere cet."9). "Episcopus factus de Dei et Christi ejus judicio, de clericorum testimonio, de plebis suffragis" 10). Idem de clericis ceteris eligendis eandem pronuntiat sententiam: "In ordinationibus clericis, fratres carissimi, solemus vos ante consulere et mores ac merita singulorum communi consilio ponderare"'). Eundem in officiis muneribusque suis exsequendis presbyteros et quibusdam de rebus ecclesiam totam consuluisse, invenimus, quare apud eum verba illa: "consu lere presbyterium", "contrahere presbyterium", saepe occurruntj "quando", inquit, "a primordio episcopatus mei statuerim, nihil sine consensu plebis mea privatim sententia gerere"2). Attamen episcopis majorem quendam tribuit splendorem, quam quantus iisdem ut gubernatoribus ecclesiae obvenit. Episcopos enim eos esse, putat, per quos ceteri omnes in ecclesia versautes Spiritus Sancti fiant participes. Quibus rebus fit, ut non disciplinam solum, sed internam etiam vitam ec clesiae episcopis annexam velit. Appellandos igitur censet non episcopos tantum, sed, nomine ex Yet. Testamento assumpto, quoque sacerdotes, utpote qui a Deo ipso constituti quasi internuntii quidam sint inter Deuin atque ecclesiam. Iis dem, ut qui Spiritu Sancto instructiores sint, ea munera sacerdotalia omnino reservat, quibus Spiritus Sanctus ab alio «) Ep. X. 9) Ep. LXVHI.»<>) Ep. LIL cfr. ep. XLl. i) Ep. XXXIII. 2) Ep. VI.
14 in alium quasi transferatur. Qnare ex. gr. inquit: "Oportet ergo mundari et sanctificari aquam prius a sacerdote, ut possit baptismo suo peccata hominis, qui baptizatur abhiere"3). "Quod nunc quoque apud nos geritur, ut qui in ecclesia baptizantur, prjepositis ecclesia3 offerantur, et per nostram ora tionen* ac manus impositionem Spiritum Sanetum consequantur, et signaculo dominico consumentur"4). "Quomodo autem mundare et sanctificare aquam potest, qui ipse immundus est, et apud quem Spiritus Sanctus non est"5). Cyprianus igitur, etiamsi episcopum per munus suum Spiritus Saneti compofem factum esse putat, huic tarnen sententia? non tantam tribuit vim, quantam postea Romano-catholica, quam dicunt, ecclesia. Quum enim posiero tempore vitam moresque episcoporum nihil curarent, ille tarnen, eos solos episcopos Spi ritus Saneti aliquem parlicipem facere posse, putabat, qui ipsi Spiritu Illo penitus quasi perfusi essent. "In ordinationibus", inquit, "sacerdotum nonnisi immaculatos et integros antistites eligere debemus, qui, sanete et digne sacrilicia Deo olferentes, audiri in preeibus possint, quas faciunt pro plebis dominicae incolumitate, cum scriptum sil: Dens peccatorem non audit, sed si quis Deum coluerit, et voluntatem ejus fecerit, illum audit. Propter quod plena diligentia et exploratione sincera oportet eos ad sacerdolium deligi t; quos a Deo constet audiri"0). Unde igitur intelligimus, Cypriano fuisse persuasum, non niunere solum ipso saeerdotali, sed morum etiam proba honesiaque conditione facultatem Spiritus Saneti aläos parlicipes faciendi episcopo prasberi. At vero nobis ostendere ac deinonstrare propositum est, Cyprianum episcopo fere soli saeerdotis nomen inditum velle, neque hoc nomen presbyleris quoque et diaconis pariter tributum. Cujus rei ut habeas unde haurias documeiita, epislolam Cypriani, ad Dogatianum episcopum scriptam, qui apud illum insolentiam ac intemperaniiam cujusdam diaconorum 3) Ej). LXX. ) Ep. LXVIÜ. 4) Ep. LXXHI. *) Ep. LXX.
13 suorum conquestus erat, commemorare juvat, ubi liaec verba leguntur: "Graviter et dolenter commoti sumus ego et collegae, qui praesenles aderant, fräter carissime, leetis literis tuis, quibus de diacono tuo conquestus es, quod immemor sacerdolalis loci tuiv et ojficii ac ministerii sui oblitusy conturneliis et injuriis suis cerdotalem te exacerbaverit." Locum igitur sa- episcopo soli tribuit, dum eadem in epistola diaconos appellat ministros episcopatus et ecclesiae: "Meminisse auteni", inquit, "diaeoni debent, quoniam apostolos, i. e. episcopos et pra3positos Dominus eligit: diaconos autem post ascensum Domini in coelos apostoli sibi constituerunt episco patus sui el ecclesiae ministros" 7). Presbylerorum eadem est ratio. Vix enim, credo invenics, eum facere bos pariter sacerdotii parlicipes, quod sibimet ipsi, ut ecclesise episcopo, potissimum arrogat. Neque tarnen presbyteros diaconosque cum ceteris in ecclesia versantibus eodem loeo et numero ha bet, sed ab bis illos certe ae definite distinguit, cleri nomen iilis cum episcopo commune tribuens, quare illis etiam sua sunt munera clericalia curanda. Cujus episcoporum principatus magni caussam bis in duabus rebus sitain esse, putat. Alteram in eo esse censet, quod sint episcopi apostolorum successores, quamobrem apud eum talia, qualia ha3c sunt, dicta in venimus: "Hoc", "enim vel inquit, maxime, fräter, et laboramus et laborare debemus, ut unitatem a Domino, et per apostolos nobis sncccssoribus traditam, quantum possumus, obtinere curemus"ö). Alteram caussam in eo esse dicit, quod apostoli a Domino ipso gubernatores ecclesiae sacerdotesque sint constituti. Quam ad rem comprobandum haec verba Christi attulit, quum ille Petro diceret: "Et tibi dabo clavcs rcgni coelorum, et quae li gaveris super terram, erunt ligata et in coelis, et solveris quaeeunque super terram, erunt soluta et in deinde coelis"0); et post resurrectionem suain ceteris etiam apostolis: "sicut misit me pater, et ego mitto vos, aceipite Spiritum San- 7) Ep. LXV.») Ep. XLII. ) De unit. eccles.
16 ctum. Si cui remiserilis peccata, remittentur illi, si cui tenueritis, tenebuntur" 10). Ut igitur apostolis bis verbis ecelesiam Dominus tradiderit, sie illos putat eandem episcopis, a se constitutis, tradidisse, quibus potestatem detulerint Spiritus Sancti alios faciendi participes. Quin etiam episcopos cum apostolis in eodem habet loco et numero: "Meminisse", inquit, "diaconi debent, quoniam apostolos, i. e. episcopos et praepositos Dominus elegit" *). Quare et episcopos in eodem, quo apostolos, quin etiam Dominum ipsum, lionore habendos censet, et si quis in episcopos, a Deo constitutos, coortus sit, eundem contra Dominum ipsum exsurgere, et ab eo poenam Deo dandam esse, sibi persuasum habet. Quam ejus ex Vet. Testamento duetam sententiam ut comprobemus, dieta quaedam ejus allata volumus. "Nam cum", inquit, "scri ptum sit: qui dixerit fratri suo, fatue cet. (Mattli. V. xxii) quomodo possunt censuram Domini ultoris evadere, qui talia ingerunt, non solum fratribus, sed et sacerdotibus, quibus honor tantus de Dci dignatione conceditur, ut quisque sacerdoli ejus et ad tempus hic judicanti non obtemperat, statim necatur?"2) Cujus vero rei nobis praecipua sunt haurienda documenta ex epistola quadam Cypriani, ad Florent. Pupianum scripta, quam quidem animo commotiori scripsisse vide tur, sed tamen ita, ut excelsa illa, quam habet de episeopatu, sententia ex ea luculentissime perluceat. Quae quum magni sit momenti, in verbis ipsis, quae in ea scripta sunt, afferendis diulius juvat commorari. "Porro autem", inquit, "etiam nunc in literis tuis animadverto, eundem te adhuc esse, qui prius fueras in mores nostros diligenter inquirere, et post Deum judicem, qui sacerdotes facit, te velie, non dicam de me (quantus enim ego sum?) sed de Bei et Christi ju- 10) De unit. eccles. i) Ep. LXV. Ep. LV.