Forberedelse

Forberedelse 21.05.2019 SAS1023 Sámegiella nubbengiellan 2, julevsámegiella / Lulesamisk 2 som andrespråk SAS1073 Sámegiella nubbengiellan 2, julevsámegiella / Lulesamisk 2 som andrespråk JIENA Elsa Laula Renberg Ella Marie Hætta Isaksen Aili Keskitalo Anders Sunna SÁME JIENA Marja Mortensson Bokmål

Bokmål Informasjon til forberedelsesdelen Forberedelsestid Hjelpemidler Forberedelsestiden varer én dag. På forberedelsesdagen er alle hjelpemidler tillatt, inkludert bruk av Internett. På eksamen er alle hjelpemidler tillatt, bortsett fra Internett og andre verktøy som kan brukes til kommunikasjon. For norsk, samisk, finsk som andrespråk og fremmedspråkene er heller ikke oversettelsesprogrammer tillatt. Når du bruker nettbaserte hjelpemiddel under eksamen, har du ikke lov til å kommunisere med andre. Samskriving, chat og andre måter å utveksle informasjon med andre er ikke tillatt. Bruk av kilder Hvis du bruker kilder i besvarelsen din, skal disse alltid oppgis på en slik måte at leseren kan finne fram til dem. Du skal oppgi forfatter og fullstendig tittel på både lærebøker og annen litteratur. Hvis du bruker utskrifter eller sitater fra Internett, skal du oppgi nøyaktig nettadresse og nedlastingsdato. Vedlegg http://helgelandmuseum.no/archives/9753 https://www.nrk.no/nufal/ella-marie-_19_-setter-punktum-for-mobbingen-ogutfrysingen-med-ny-singel-1.13753871 https://tv.nrk.no/sok?q=aili%20keskitalo http://www.samer.se/4239 http://www.engerdal.kommune.no/nyheter/sider/kulturprisen-2017-tildeles- Marja-Helena-Fjellheim-Mortensson.aspx https://www.sametinget.no/ https://www.facebook.com/nrksapmi/ https://snl.no/riddu_ri%c4%91%c4%91u-festivalen SÁMi magasiidna nr 6 Š 98-2018 http://samfunnsfagblog.blogspot.com/2013/11/maoriene.htm http://en.rfi.fr/france/20160714-maori-troops-spearhead-frances-bastille-dayparade-pictures http://walkingwith.wikia.com/wiki/file:new-zealand-map.gif SÁMi magasiidna 16-2017 https://www.nrk.no/sapmi/samelan-v3-_-10.-11.-november-2018-1.14189147?index=27#album-1-14287958 https://www.nrk.no/sapmi/nrk-direktesender-samelan-v3-2018-1.14273307 https://avvir.no/2018/11/lagideaddji-duhtavas-samelan-2018-dihtorgilvvuiguin Ávvir, nr. 240 https://www.samediggi.no/odasarkiiva/sahkavuorru-riikkaidgaskasaseamialbmotgielaid-jagi-almmolas-alggaheamis https://tavoleatavola.wordpress.com/2018/12/20/il-primo-giorno-delliy2019/ https://ndla.no/nb/node/190205?fag=27 Forberedelse SAS1023,SAS1073 Side 2 av 10

Andre opplysninger Informasjon om vurderingen Forberedelsesdagen er obligatorisk skoledag. I forberedelsestiden kan du samarbeide med andre, finne informasjon og få veiledning. Se eksamensveiledningen med kjennetegn på måloppnåelse til sentralt gitt skriftlig eksamen. Eksamensveiledningen finner du på www.utdanningsdirektoratet.no. Forberedelse SAS1023,SAS1073 Side 3 av 10

Udnásj nuora e máhte sámegielav Dát la gárgadis mij duonna dánna gullu mijá sebrudagán. Ja gárgadisá sisadno la álu: nuora e máhte riekta sámegielav. Nuora e ságasta sæmmilágásj sámegielav gå sij gudi li 50 jage. Ja nav la, dat la dal sádnes, valla ij la sádnes jut ij la sámegiella mav ságasti. Giella mij viessu, rievddá. Ja gå vuorrasap buolvva javllá udnásj nuora hålli ietjá láhkáj gå sij dahki, de dat la buorre mærkka: giella viessu! Ållo la dan rájes rievddam gå mån lidjiv mánná 90-lågon. Dalloj lij dábálasj miejnnit, jus ulmutja ettjin máhte almma sámegielav, de gal ettjin dárbaha åvvå gæhttjalit. Mij lip oahppam gielav ij avtan biejven åhpa, ja jus galggá oahppat de viertti hárjjidallat, bessat gullat ja ságastit gielav. Jus mij sihtap giella galggá boahtteájgen aj viessot, de vierttiji sij gudi li oahppamin gielav, bállit dav oahppat. Mij diehtep giella guoddá kultuvrav. Mij diehtep giella la ienep gå dåssju bæjválasj guládallam ja mij diehtep giella mijá ájádallamvuogev gåvvit. Giellaaddne li bisodam dav mij la ájnas ja guodám dav mij ij la desti ájnas. Danen li bágo ja javllamvuoge gáhtum ja ådå vas riegádam. Diedon la vájvve gå dålusj bágo e desti gullu, gå dat ham merkaj oasse mijá kultuvras la gáhtum, jali gáhtomin. Ájádalá manen nuora e máhte dajt bágojt, gå váseda sij e máhte dajt sæmmi bágojt gå dån. Sæmmi bále ådå bágo riegádi, buojkulvisá diehti boallobievdde, čaffat (nuorttasámegielan buossje) ja vájku man ållo ietjá bágo ma gulli dálásj teknologijjaájggáj. Dájt rievddamijt ja ådå bágojt la álkke dåhkkidit. Oahppam lav dáv dåhkkidit ietjam árggabiejven. Muv boaddnjesassá la sáme dáfos gånnå dárojduhttem la læhkám garras, ij la skåvlån oahppam ietján gå gallegasj sáme bágov. Dajt jagijt gå lin læhkám aktan, la sån oahppam ienep ja ienep sámegielav, valla luovvanij duodan esski gå áhttjen sjattaj. Dálla l sån sámástam juohkka ájnna biejve badjel gålmmå jage. Gå guláv áhtjitja guoktáv ságastimen nuppe lanján, guláv gåktu áhttje åhtså bágojt ja gávnná dajt, de moaddi njuorrasav gå ájádaláv man garrasit sån barggá mijá giela bisodime diehti. Ájnnasamos la mánáguovtes libá sámegielav tjadnam sihke æddnáj ja áhttjáj, ja miján la sámegiella sijdagiellan dán dárojduhtedum væráldin. Ja gå ájádaláv man vuorbbe mánáguoktán la gå bessaba sámástit goappátjij æjgádij, de ij dagá majdik jus dat merkaj giella rievddá. Giella ájn viessu. Tjálle: Ánne Márjá Guttorm Graven Gálldo: SÁMi magasiidna nr. 6. 03.03.17. Báhkotjielggidus: boaddnjesassá - tiltenkte mann Forberedelse SAS1023,SAS1073 Side 4 av 10

Maori nuora guossen Bårggemánon 2018 ásaduváj WINHEC-konferánssa Guovddagæjnon. Dalloj lidjin maori ja Hawaii nuora boahtám Guovddagæjnnuj sáme nuorajt guossidittjat. WINHEC:a ulmme la tjoahkkit alep oahpo tjiehpijt ja oahppoásadusájt, ja jåksåt aktisasj mihtojt álggoálmmugij dásen. Sáme joarkkaskåvlå ja ællobarggoskåvlå oahppe lidjin New Zealándan dalloj gå sijá skåvllå åtsåj sebrulattjan WINHEC-værmádahkaj. Dálla lij maori-nuoraj vuorro Sámev guossidit. Nuorajda ásaduváj álggoálmmuk-æjvvalibme gånnå sáme árbbedábálasj dåjmajt oahppin. Sáme nuora bessin maori Haka-dánsav dánssat. Sij dáv dánsav aktan dánssun. - Mij álggoálmmuga lip aktisasj famillja, degu láve. Konferánssa lij suohtas, ja mij åhpajma ietjá álmmugij subttsasijt. Miján la nav ållo aktisasj, subtsasti nuora. Gálldo: Š 98-2018 Gåvvå: https://avvir.no/2018/08/eamialbmotnuorat-oahpahit-nubbi-nuppi (viettjadum: 16.10.18) Maori-álmmuk Væráldav miehtáj gávnnuji álggoálmmuga. Vuonarijkan la sáme álmmuk, ja maoriálmmuk vas New Zealándan. Maori-álmmuk la, degu sáme, luondo- ja jåhtteálmmuk gudi dålusj ájge rájes li bivdos ja guollimis viessum. Sihke sámijn ja maori-álmmugin lij luonndoåssko. Degu Sábmáj, de båhtin ållo misjonera New Zealánndáj aj, navti maori-álmmuk ristagissan sjaddin. Gå brijta New Zealánndaj båhtin, de maori-álmmugijn dårrun. Uddni li maori ájnnasappo sebrudahkaj, ja siján li sierra politihkalasj belludagá rijka parlamentan. Forberedelse SAS1023,SAS1073 Side 5 av 10

Gálldo: http://samfunnsfagblog.blogspot.com/2013/11/maoriene.html (viettjadum: 16.10.18) Báhkotjielggidus: brijta briter (fra Storbritannia) Tatovierim la dábálasj maorijda. Gálldo: http://en.rfi.fr/france/20160714-maori-troops-spearhead-frances-bastille-day-paradepictures (viettjadum: 16.10.18) New Zealánnda Gálldo: http://walkingwith.wikia.com/wiki/file:new-zealand-map.gif (viettjadum: 16.10.18) Forberedelse SAS1023,SAS1073 Side 6 av 10

Iellema luotta ådå ájgge Tjálle: Anett Hotti Tuoremaa Liegga giessebiekkasj njávkká muv nierajt. Mujto oajvev dievddi. Ájádusá gålggi degu gidájågå, gå biváldasjgoahtá ja dulvvá. Ij la mige mij la gássjel, ij aktak máhte muv dálla ganugahttet. Mån lav dálla vuojto bielen. Dálla mån dagáv jur majt lav sihtam ja niegadam jagij tjadá.... Gå stádaj manniv, sámástiv nav tjavgga vaj lidjiv máhttet gullut værálda nuppe bælláj. Jus soames munji gehtjaj garra tjalmij, de mån beru alediv jienav ja vádtsiv sijá mieddel njuolgga hárddujn. Åvdusj håjes dåbdo, ma muv vájmov åvddåla dievddin, ettjin desti vájmmuj dæhpo. Gáppte aj dálla nav buoragit hiebaj. Gálldo: SÁMi magasiidna nr. 16 2017 SameLAN 2018 Gálldo: https://www.nrk.no/sapmi/samelan-v3-_-10.-11.-november-2018-1.14189147?index=27#album-1-14287958 (viettjadum: 31.01.19) Gåvvim: Malene Gaino Buljo/NRK Guovddagæjnon ásaduváj SameLAN basádismánon. Dát ållo oassálasstijt ja gæhttjijt giesij. Ásadiddje lij Sámi Gamers, luojvojsiebrre. NRK Sápmi sáddij njuolggasáddagav ålles ájllegav, álgos gitta loahppaj. De bessap vuojnnet makkira LAN:a li, gullat sámegiela kommentáhturijt ja sámegiela «gaming» sisanov, ja aj vuojnnet gudi sjaddi Sáme buoremus spællen, javllá NRK Sáme live-repoarttár Ivan Aleksander Buljo (20). Forberedelse SAS1023,SAS1073 Side 7 av 10

Kommentáhtur Ole Danel Eira (22) ja live-repoarttár Ivan Aleksander Buljo (20). Gåvvim: Dragan Cubrilo/NRK Dá bále lidjin 80 oassálasste, ja ásadiddje lij viehka dudálattja. Muhtema e gilpusta, sij dåssju spelli iesjguhtik spelajt. Dán jagásj SameLAN:an gilpustin gålmån spelan. Emotional-juogos vuojtij, sij li Áltás, Råmsås ja Hortenis. Sij 50 000 kråvnå vuojttin. Vuojtte tjielggi spellamijn oahppá viek ålov, ienebuv gå majt ulmutja diehti. Dánna oahppá degu gielav, jiermálattjat ájádallat, ja la sosiála doajmma, gånnå bæssá iehtjádij aktan barggat ja guládallat. Muhtem nuora lidjin boahtám dåssju gehtjatjit, ettjin ga sebra gilppusijda. Iehtjáda vas sihtin oahppat. LAN la e-valástallamsuorgge, ja la akta værálda stuorámus valástallamsuorgijs. Gåhtjoduvvá LAN gå dáhtámasjijna li sæmmi bájkkáj tjoahkkiduvvam ja aktij tjanáduvvam. Ja de oassálasste spelli ja gilpustalli dáhtán, sihke aktan ja vuosstálakkoj. Ålos lijkkuji LAN:ajda sæbrrat, sihke máná, nuora ja ållessjattuga. Gáldo: https://www.nrk.nav/sapmi/nrk-direktesender-samelan-v3-2018-1.14273307 (viettjadum 13.11.18) https://avvir.nav/2018/11/lagideaddji-duhtavas-samelan-2018-dihtorgilvvuiguin Ávvir, nr. 240, 13.11.18. Báhkotjielggidus: Live-repoarttár - livereporter Forberedelse SAS1023,SAS1073 Side 8 av 10

Álggoálmmukgielaj jahke Gå Sámedikke-presidænnta Aili Keskitalo rabáj Aktidum Nasjåvnåj (AN) rijkajgasskasasj álggoálmmukgielaj jagev, de javlaj: - La ájnas ávvudit álggoálmmugij gielajt ja tjalmostit dajt rijkajgasskasasj giellajagen 2019. Mån sávav dát buktá ienep giellaberustimev. Gáldo: https://www.samediggi.no/odasarkiiva/sahkavuorru-riikkaidgaskasas-eamialbmotgielaid-jagialmmolas-alggaheamis (viettjadum: 30.01.19) https://tavoleatavola.wordpress.com/2018/12/20/il-primo-giorno-delliy2019/ (viettjadum: 30.01.19) Tjuorvvista munji Ella Marie Hætta Isaksen Lev vuolgaduvvam ierit, lev láhppum Iv desti gávna ruoptus dåhku gåsi gulluv Iv desti gávna sijddaj, gå dån la vajálduhttám muv Tjuorvvista munji vaj álkkep luottajt máhtáv guorrat Tjuorvvista munji, nav dån viettja muv vas ietjat lusi Lev vuordatjam dal mælggadav, lev åtson Iv desti gávna jaskadusáv Lev gus gáhtum dal? Iv desti gávna sijddaj gå dån la vajálduhttám muv Heioleio ándagis gå mån luojttiv duv Gálldo: https://ndla.no/nb/node/190205?fag=27 (viettjadum: 01.03.19) Jårggålam: Åhpadusdirektoráhtta Forberedelse SAS1023,SAS1073 Side 9 av 10

Schweigaards gate 15 Postboks 9359 Grønland 0135 OSLO Telefon 23 30 12 00 www.utdanningsdirektoratet.no