TILLAGA AÐ MATSÁÆTLUN

Transkript

1 TILLAGA AÐ MATSÁÆTLUN TONNA FRAMLEIÐSLA LAXA FISKELDIS EHF Á LAXI Í SJÓKVÍUM Í BERURFIRÐI Berufjörður Verkefnastjóri: Einar Örn Gunnarsson Reykjavík 20. júní

2 Útdráttur Einkahlutafélagið Laxar Fiskeldi ehf áformar aukningu á framleiðsluheimildum félagsins á laxi í sjókvíum í Berufirði um allt að tonn á ári. Tillaga þessi að matsáætlun vegna framkvæmda er unnin af undirrituðum stjórnendum félagsins og sérfræðingi þess Gunnari Steini Gunnarssyni fiskeldisfræðingi frá Háskólanum í Bergen. Í tillögunni er fyrirhuguðum framkvæmdum og framkvæmdasvæði lýst. Nefndar eru rekstrarlegar og faglegar forsendur fyrir auknu framleiðslumagni. Í Noregi er framleiðsla hjá meðalstóru fyrirtæki um tonn á ári. Í þessari grein er stærðarhagkvæmni lykilatriði og eigi félag staðsett á Íslandi að vera vel samkeppnishæft er forsenda að það geti framleitt að minnsta kosti 20 þúsund tonn. Umtalsverðar rannsóknir hafa verið framkvæmdar í firðinum og fyrir liggur verulegt magn upplýsinga um náttúru á svæðinu. Þrátt fyrir það er nauðsynlegt að framkvæma ýmsar náttúrurannsóknir með þessa tonna framleiðslu á laxi í huga. Gerð verður grein fyrir þeim rannsóknum í frummatsskýrslu. Samkvæmt lögum 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum ber að auglýsa drög að tillögu að matsáætlun opinberlega. Drög að Tillögu að matsáætlun voru auglýst opinberlega og gerð aðgengileg á heimasíðu Laxa Fiskeldis ehf. ( í tvær vikur eða frá 3. september Með því móti gafst fagaðilum sem og almenningi kostur á að kynna sér fyrirhugaðar framkvæmdir og að koma með athugasemdir. Ekki bárust athugasemdir í kjölfar auglýsingar. Hins vegar barst bréf frá Skipulagsstofnun þar sem vakin var athygli á ýmsum þáttum sem stofnunin taldi að betur mættu fara. Í matsáætlun þessari er tekið full tillit til þeirra athugasemda og leitast er við að fjalla um hvert efnisatriði sem þar var nefnt. Einar Örn Gunnarsson Helgi G. Sigurðsson 2

3 Efnisyfirlit 1 Upphafskafli Laxar fiskeldi og fyrirhuguð framkvæmd Leyfi sem framkvæmdin er bundin Starfsleyfi Umhverfisstofnunar Rekstrarleyfi frá MAST á grundvelli laga Tímáætlun mats á umhverfisáhrifum Staðhættir og umhverfi Berufjörður Veðurfar Aurskriður Hafís Lagnaðarís Snjóflóð Samfélag Verndarsvæði og menningarminjar Skipulag og nýting strandsvæða Lýsing framkvæmdar Staðsetning Sjókvíar og annar eldisbúnaður Eldiskvíar Annar búnaður Eldislax Eldisferli - Tímaáætlun í uppbyggingu eldis og hvíld eldissvæða Flutningur á eldisfiski Fóður fóðrun Fóður Fóðrun eldisfisks Losun og förgun Hvíld svæða Afleiddar framkvæmdir Starfsmannafjöldi Núllkostur Aðrar fyrirhugaðar eða yfirstandandi framkvæmdir á svæðinu Flutningar og umferð Nytjar á fyrirhuguðu framkvæmdasvæði Fiskeldi Fiskveiðar Samgöngur og siglingar Ferðaþjónusta og frístundir Rannsóknir Aðferðafræði Umfang og áherslur mats á umhverfisáhrifum Áhrifasvæði framkvæmda Ástand sjávar og strandsvæða Straumar

4 5.4.1 Straumar, fyrirliggjandi gögn Straumur, fyrirhugaðar rannsóknir Sjávarhiti Sjárvarhiti, fyrirliggjandi gögn Sjávarhiti, fyrirhugaðar rannsóknir Selta Selta, fyrirliggjandi gögn Selta, fyrirhugaðar rannsóknir Súrefni Súrefni, fyrirliggjandi gögn Súrefni, fyrirhugaðar rannsóknir Ölduhæð Ölduhæð, fyrirliggjandi gögn Ölduhæð, fyrirhugaðar rannsóknir Botndýralíf Botndýralíf, fyrirliggjandi gögn Botndýr, fyrirhugaðar rannsóknir Villtir laxastofnar Villtir laxastofnar, fyrirliggjandi gögn Fiskstofnar í Berufirði Fuglar og spendýr Fuglar og spendýr, fyrirliggjandi gögn Fuglar og spendýr, fyrirhugaðar rannsóknir Sjúkdómar og sníkjudýr Marglytta Ásýnd Landnotkun og nýting Fyrirhuguð vöktun Kynning og samráð Tillaga að matsáætlun Frummatsskýrsla Heimildir Viðauki 2 Hnit eldissvæða í Berufirði Viðauki 3 Dýpi undir eldissvæðum

5 1 Upphafskafli 1.1 Laxar fiskeldi og fyrirhuguð framkvæmd Einkahlutafélagið Laxar fiskeldi (kt ) áformar að byggja upp öflugt áframeldi á laxi í sjókvíum á Austfjörðum. Fyrirhuguð framleiðsla félagsins á Austfjarðarsvæðinu mun nema um tonnum. Með auknu eldismagni skapast meira hagræði í rekstri, betri samkeppnisstaða og traustari grundvöllur fyrir starfsemina. Með tilkomu laxeldis af þessari stærðargráðu munu stoðir atvinnulífs á austurlandi styrkjast með hærra atvinnustigi og fjölbreyttara atvinnulífi. Notast verður við þann húsakost sem fyrir er í byggðum á Austurlandi. Með framkvæmd nýtist gott ræktunarsvæði til framleiðslu afurða, atvinnu- og verðmætasköpunar auk gjaldeyrisöflunar sem er til heilla fyrir samfélagið allt. Veruleg sérþekking er hjá félaginu á sviði seiðaeldis, áframeldis, slátrunar og vinnslu afurða. Aðstandendur hafa áratuga reynslu af laxeldi í Noregi svo og á Austfjarðarsvæðinu og líta til þess sem ræktunarstaðar vegna góðra náttúruskilyrða ásamt því manngerða umhverfi sem þar er til staðar. Grundvallarhugsunin á bak við Laxa fiskeldi ehf er sú að setja á fót eldisfyrirtæki þar sem þekking er í fyrirrúmi en jafnframt fjárhagslegur styrkur til að takast á við erfiðleika sem ævinlega eiga sér stað í rekstri sem þessum s.s. vegna niðursveiflna á afurðaverði. Þá sérfræðiþekkingu og reynslu sem horft er til er aðeins að finna í löndum þar sem laxeldi er orðið blómleg atvinnugrein s.s. í Noregi, Kanada og Færeyjum. Því hafa aðstandendur Laxa fiskeldis ehf litið til þeirra landa með samvinnu í huga. Í Noregi er framleiðsla hjá meðalstóru fyrirtæki um tonn á ári. Í þessari grein er stærðarhagkvæmni lykilatriði og eigi félag staðsett á Íslandi að vera vel samkeppnishæft er forsenda að það geti framleitt að minnsta kosti 20 þúsund tonn. Þeir aðilar sem Laxar Fiskeldi ehf er í samstarfi við horfa til þeirrar framtíðaruppbyggingar sem félagið stefnir að og er hún lykilatriði. Fyrsta skref í áframeldi Laxa fiskeldis ehf er að koma fyrir tonna sjókvíaeldisstöð í Reyðarfirði, Fjarðabyggð en félagið hefur þegar fengið tilskilin leyfi til þeirrar framkvæmdar. Félagið hefur þegar fest kaup á tveimur seiðaeldisstöðvum í Ölfusi, annars vegar Fiskalóni og hins vegar Bakka. Þar mun hrognum verða klakið út og seiði félagsins ræktuð upp í 30 til 80 grömm en þá er ætlunin að flytja þau í eldisstöð að Laxabraut 9 í Þorlákshöfn sem byggð verður á árinu Fyrstu sjógönguseiði verða flutt frá Þorlákshöfn austur á Reyðarfjörð í júnímánuði 2017 með brunnbáti. Unnið hefur verið að undirbúningi framkvæmda um margra ára skeið enda er verkefnið umfangsmikið. 5

6 Í júlí árið 2007 tilkynntu Laxar Fiskeldi ehf (þá Síbería ehf) fyrirhugaða allt að tonna ársframleiðslu á laxi í sjókvíum í Berufirði á grundvelli 6. gr. laga 106/2000 svo og g lið 1. töluliðs 2. viðauka sömu laga, svo og 10. gr. reglugerðar nr. 1123/2005. Vegna þess óvissuástands sem ríkti í þjóðfélaginu voru þessar áætlanir settar í bið. Þann 29. júní 2012 tók félagið aftur upp þráðinn og sendi inn tilkynningu á sama grundvelli og voru fyrirhugaðar framkvæmdir í tilkynningaferli um nokkurt skeið. En í kjölfar þeirra úrskurða sem kveðnir voru upp af stjórnvöldum á fyrri hluta árs 2013 í tengslum við sjókvíaeldi ákvað stjórn Laxa Fiskeldis ehf að óska eftir því við Skipulagsstofnun í júlí 2013 að tilkynntar framkvæmdir félagsins færu í umhverfismatsferli. Í bréfi Laxa Fiskeldis ehf til Skipulagsstofnunar var í því sambandi vísað til heimildar þess efnis í 10. gr. reglugerðar nr. 1123/2005 um mat á umhverfisáhrifum og féllst Skipulagsstofnun á þá málsmeðferð 7. ágúst Það er skoðun Laxa Fiskeldis ehf að liggi umhverfismat fyrir þá verði meiri friður um fyrirhugaðar framkvæmdir og stoðir verkefnisins verða traustari. Mynd 1. Yfirlitskort sem sýnir Berufjörð og nágrenni. 1.2 Leyfi sem framkvæmdin er bundin Samkvæmt 4. gr. a. laga 71/2008 þarf til starfrækslu fiskeldisstöðva starfsleyfi Umhverfisstofnunar og rekstrarleyfi Matvælastofnunar. Afhenda skal Matvælastofnun umsóknir um leyfi skv. 1. mgr. og skulu þær afgreiddar samhliða. Matvælastofnun skal framsenda umsókn um starfsleyfi fyrir eldi ferskvatns- og sjávarlífvera til Umhverfisstofnunar til meðferðar samkvæmt lögum nr. 7/1998, um hollustuhætti og mengunarvarnir. Umsóknir um starfsleyfi og rekstrarleyfi skal afgreiða innan sex mánaða frá því að þær berast. Matvælastofnun 6

7 skal tilkynna umsækjanda hvort umsókn telst fullnægjandi innan mánaðar frá því að umsóknin berst stofnuninni. Verði tafir á málsmeðferð vegna ófullnægjandi gagna umsækjanda framlengist frestur til afgreiðslu sem því nemur. Þegar Umhverfisstofnun hefur gefið út starfsleyfi skal það sent Matvælastofnun. Ef umsóknir eru samþykktar skulu starfsleyfi og rekstrarleyfi afhent umsækjanda samtímis Starfsleyfi Umhverfisstofnunar Framleiðsluaukning sú sem matsáætlun þessi tekur til þ.e. á laxi í sjókvíum er háð starfsleyfi frá Umhverfisstofnun skv. lögum nr. 7/1998 um hollustuhætti og mengunarvarnir og reglugerð nr. 785/1999 um starfsleyfi fyrir atvinnurekstur sem getur haft í för með sér mengun Rekstrarleyfi frá MAST á grundvelli laga Samkvæmt 7. gr. Laga 71/2008 með síðari breytingum veitir Matvælastofnun rekstrarleyfi. 1.3 Tímáætlun mats á umhverfisáhrifum Vegna breytinga á lögum nr. 71 frá 2008 var horfið frá upphaflegri tímáætlun sem kynnt var í drögum að tillögu að matsáætlun. Er það óhjákvæmilegt þar sem sett var nýtt skilyrði um að leyfisumsókn skyldi fylgja mat á burðarþoli sem framkvæmt hefði verið af Hafrannsóknarstofnun eða öðrum aðila sem Atvinnuvega og nýsköpunarráðuneyti hefði samþykkt. Í nýjum lögum var bætt við skilgreiningu á Burðarþolsmati en það er: Mat á þoli fjarða eða afmarkaðra hafsvæða til að taka á móti auknu lífrænu álagi án þess að það hafi óæskileg áhrif á lífríkið og þannig að viðkomandi vatnshlot uppfylli umhverfismarkmið sem sett eru fyrir það samkvæmt lögum nr. 36/2011, um stjórn vatnamála. Hluti burðarþolsmats er að meta óæskileg staðbundin áhrif af eldisstarfsemi. Í erindi frá Skipulagsstofnun til framkvæmdaraðila þann 14. janúar 2015 segir: Skipulagsstofnun lítur svo á að burðarþolsmat verði að leggja til grundvallar mati á umhverfisáhrifum eldis fyrirtækisins í Berufirði og greint frá niðurstöðum þess í frummatsskýrslu, enda verður álit Skipulagsstofnunar og burðarþolsmat m.a. forsenda þess að leyfi verið veitt fyrir því að aukin framleiðsla hefjist. Ef ætlunin er að leggja fram burðarþolsmat sem framkvæmt er af öðrum aðila en Hafrannsóknarstofnun sbr 6. gr laga nr. 49/2014. Í frummatsskýrslu þarf að gera grein fyrir niðurstöðum burðarþolsmatsins sem geri jafnframt ráð fyrir samlegð með öðru eldi sem hefur verið leyft eða er fyrirhugað og annarri mengandi starfsemi í firðinum. Laxar Fiskeldi ehf sótti um styrk í Umhverfissjóð sjókvíaeldis á árinu 2015 með það í huga að fá Norska svo og íslenska aðila til að framkvæma burðarþolsmat í Fáskrúðsfirði, Reyðarfiðri og Berufirði. Umsókn félagsins var hafnað í janúar

8 Fyrir liggur að Hafrannsóknarstofnun er ætlað að vinna burðarþolsmat fyrir Fáskrúðsfjörð, Reyðarfjörð og Berufjörð. Samkvæmt upplýsingum frá Hafrannsóknarstofnun þá hefur stofnunin framkvæmt mælingar í vetur og mun burðarþol Berufjarðar og Fáskrúðsfjarðar liggja fyrir vorið Af framangreindri ástæðu munu Laxar fiskeldi ekki hafa tök á að skila inn frummatsskýrslu fyrr en niðurstaða burðarþolsmat Berufjarðar liggur fyrir. Tillaga að matsáætlun send til Skipulagsstofnunar í júní Ákvörðun Skipulagsstofnunar um tillögu að matsáætlun er væntanleg í júlí Frummatsskýrslu verður skilað til Skipulagsstofnunar sumarið 2016 þegar burðarþol Berufjarðar liggur fyrir. Matsskýrslu skilað til Skipulagsstofnunar þremur mánuðum eftir afhendingu frummatsskýrslu árið Álit Skipulagsstofnunar birt tveimur mánuðum síðar árið Gerð verður ítarleg grein fyrir tímaáætlun framkvæmdar í frummatsskýrslu. 8

9 2 Staðhættir og umhverfi 2.1 Berufjörður Berufjörður er sunnarlega á Austfjörðum. Hann er 20 kílómetrar að lengd og 2-5 kílómetrar að breidd. Að Berufirði liggja brattar hlíðar en undirlendi er einkum að norðan, Berufjarðarströnd. Í mynni fjarðarins eru sker en á milli þeirra er dýptin 60 metrar. Fjörðurinn er hektarar að flatarmáli. Dýpi fjarðarins er allt að 80 metrar. Sjávarstraumar eru hagstæðir fyrir fiskeldi Fjörðurinn er dýpstur yst og í miðju (50-70 m) en grynnist eftir því sem innar dregur. Fjörðurinn er nokkuð djúpur til strandanna, en grynnist síðan mjög hratt inn við fjörurnar. Góðir straumar eru í firðinum og ekkert sem getur hindrað eðlileg vatnsskipti við opið hafið fyrir utan fjarðarmynnið. Við minni Berufjarðar að sunnan, á nesinu milli Hamarsfjarðar og Berufjarðar, er kauptúnið Djúpivogur. Laxar fiskeldi mun jafnframt hafa þar aðstöðu fyrir starfsemi sína. Íbúar sveitafélagsins eru um Hefð er fyrir sjávarútvegi og fiskvinnslu í byggðinni og vegur sá atvinnuvegur þungt í atvinnulífi staðarins eins og í flestum öðrum sjávarbyggðum austanlands. Nauðsynleg hafnaraðstaða er fyrir hendi svo og margvísleg þjónusta sem nýtist félaginu við starfsemi þess. Það manngerða umhverfi sem fylgir öflugri útgerðar- og fiskvinnslustarfsemi hefur verulegt vægi þegar að uppbyggingu jafn skyldrar atvinnugreinar kemur. Þekking og reynsla heimamanna mun nýtast og eldisstarfið mun hafa jákvæð áhrif á atvinnulíf í byggðinni. 2.2 Veðurfar Vindafar í Berufirði mótast mjög af fjöllum og landslagi og eru ríkjandi vindáttir úr austri og vestri. Austlæg hafgola er ríkjandi að deginum að sumarlagi. Hér að neðan má sjá mesta vindhraða og mestu hviður sem mælst hafa á undanförnum árum á Teigarhorni í Berufirði i og eru þessar upplýsingar fengnar frá Veðurstofu Íslands þann 28. júní Mesti vindur er meðaltal 10 mínútna en hviður er augnabliks vindur (3-5 sek). Tafla 1. Vindhraðamælingar við Teigarhorn í Berufirði 1 mannfjoldi 2_byggdir sveitarfelog/man02001.px/table/tableviewl ayout1/?rxid=006b c5-70e635472fcc 9

10 Teigarhorn Berufirði Ár Mán Mesti vindhr. Mesta hviða m/s m/s ,2 41, ,5 32, ,1 38, ,9 36, ,1 44, ,0 40, ,3 34, ,5 37, ,1 32, ,1 33, ,5 46, ,2 43,5 Hámark 31,2 46,0 Teigarhorn er í mynni Berufjarðar að sunnanverðu. Sjá nánar staðsetningu veðurstöðva á eftirfarandi vefslóðum: Sjá einnig umfjöllun um veðurfar á austfjörðum á eftirfarandi slóðum. Á Austfjörðum einkennist veðurfar af vestlægum áttum og góðviðri, sem jafnframt geta orðið verstu áttirnar þegar mikill vindur stendur af fjallaskörðum og þröngum dölum. Mismunandi er hversu mikil áhrif vindur og ofankoma hefur á svæðinu (Almannavarnir, 2011). Í samtali við heimamenn kom fram að ekki megi búast við meiri vindstyrk en að framan greinir á fyrirhuguðum eldissvæðum. Sá viðurkenndi eldisbúnaður sem fyrirhugað er að nota mun auðveldlega þola það veðurálag sem gera má ráð fyrir við á svæðinu. 2.3 Aurskriður Kvíar Laxa fiskeldis ehf verða staðsettar það langt frá landi að engin hætta getur skapast vegna aurskriða. Engin hætta er á að ölduhæð verði það mikil í kjölfar aurskriðu að valdið geti hættuástandi eða skemmdum á eldisbúnaði. 2.4 Hafís Framkvæmdaraðila er ljóst að hafís hefur gert vart við sig í Berufirði á nokkurra áratuga fresti. Um er að ræða hafís sem berst með löngum fyrirvara og hefur ekki valdið tjóni á hafnarmannvirkjum né öðrum mannvirkjum á Austurlandi. 10

11 Ef fyrirsjáanlegt er að hafís reki inn fjörðinn, sem hugsanlega gæti valdið tjóni, yrði gripið til ráðstafana af rekstraraðilum í samráði við umhverfisyfirvöld. Varnaraðgerðir sem grípa má til ef hafís rekur inn í Berufjörð eru meðal annars að klæða stálvír með flothylkjum og strengja hann skáhalt á móti hafísreka. Þetta mun þá stefna hafísnum framhjá eldiskvíunum. Stærð ísjaka og fjöldi er að sjálfsögðu afgerandi í þessu samhengi. Ef hafísflök eru það stór að ekki sé hægt að nota stálvír er góður möguleiki á að flytja kvíarnar tímabundið inn á öruggari svæði t.d nær botni fjarðar. Að flytja kvíar krefst vandvirkni en er ekki yfirgripsmikil aðgerð. 2.5 Lagnaðarís Lagnaðaríss hefur orðið vart á svæðinu. Lagnaðarís verður til þegar ferskvatn sem berst út í fjörðinn úr vatnsföllum á svæðinu frýs og flýtur á yfirborði sjávar. Við rekstur eldisstöðvar í Berufirði varð lagnaðarís vart en nútíma kvíabúnaður er hannaður með það í huga að hann þoli vel slíkt álag og reyndist þetta ekki vera vandamál. Kvíarnar eru sterkbyggðar úr þykkum rörum sem rista það djúpt að rekís brotnar upp og flýtur meðfram kvíum og út af eldissvæði. Lagnaðarís er vel þekktur á eldissvæðum bæði í Noregi og á Íslandi. 2.6 Snjóflóð Um möguleg snjóflóð og hættu vegna þeirra verður fjalla í frummatsskýrslu. Ef óhapp á sér stað vegna náttúruhamfara munu aðstandendur Laxa fiskeldis ehf tilkynna tafarlaust um atvikið til Umhverfisstofnunar eða viðeigandi yfirvalda. 2.7 Samfélag Greining mun fara fram á samfélagslegum- og efnahagslegum aðstæðum á austurlandi. Fjallað verður meðal annars um íbúaþróun, atvinnu- og efnahagslíf á svæðinu. Við greininguna verður notast við fyrirliggjandi gögn og heimildir um samfélag svæðisins þar sem áhersla verður lögð á Djúpavog, Berufjörð og nágrenni. Fjallað verður um áhrif framkvæmda á byggingar- og rekstrartíma á samfélag og efnahag nærsamfélagsins. Áhrifa laxeldis Laxa Fiskeldis ehf verður vart í atvinnulífi svæðisins. Með tilkomu tonna framleiðslu á laxi á ári Reyðarfirði, tonna framleiðslu í Fáskrúðsfirði og allt að tonna ársframleiðslu á laxi í Berufirði og munu skapast að minnsta kosti 100 ársstörf í austurlandi við eldi, slátrun og vinnslu. Gera má ráð fyrir að afleidd störf verði 70 þannig að alls skapast um 170 ársstörf. Fiskeldisstarfsemi mun hafa jákvæð áhrif á atvinnulíf í byggðinni. Kosturinn við laxeldi er að starfsemin er nokkuð jöfn yfir árið og því verða ekki eins miklar sveiflur í atvinnulífinu eins og er í hefðbundnum veiðum og landbúnaði. 11

12 Stefnt er að því að framleiddur fiskur verði sendur heill á markað. Komi til flökunar og/eða áframvinnslu afurða munu skapast enn fleiri störf. Fiskeldi er þekkingariðnaður og er gert er ráð fyrir að sérmenntaðir eldismenn með víðtæka starfs- og stjórnunarreynslu muni flytja í byggðina. Munu þeir annast yfirstjórn eldis svo og annast daglega rekstrarstjórn félagsins. Jafnframt nýtist mannauður, þekking og reynsla sem fyrir er í byggð. Vegna eðlis starfseminnar verður unnið við eldið alla daga ársins. Vakta þarf kvíar allan sólarhringinn. Reynsla sýnir að umtalsverð margfeldisáhrif skapast á svæðum þar sem fiskeldi er stundað. Starfsemin mun styrkja aðra atvinnustarfsemi sem fyrir er á svæðinu svo sem þjónustu flutningsaðila, verktaka, netagerð og fl. Þegar litið er til efnahagslegra áhrifa þá geta þau verið jákvæð og neikvæð. Jákvæð áhrif koma fram í aukinni og fjölbreyttari atvinnustarfsemi auk tekna og verðmæta sem eldisstarfið skapar. Leitast verður við að nýta þekkingu og reynslu íbúa á svæðinu við daglegan rekstur eldisstöðvar. 2.8 Verndarsvæði og menningarminjar Fyrirhuguðu eldissvæði eru ekki innan svæða á Náttúruminjaskrá. Í 3. viðauka laga 106/2000 er kveðið á um að athuga skuli hversu viðkvæm þau svæði eru sem líklegt er að framkvæmd hafi áhrif á. Einkum skal tekið tillit til svæða sem njóta verndar samkvæmt samþykktum alþjóðlegra samninga sem Ísland er bundið af, svo sem Ramsarsamningsins (votlendi) og Bernarsamningsins (verndun villtra plantna og dýra og lífsvæða í Evrópu. ) Válistar falla þar undir. Í ákvörðun Skipulagsstofnunar frá 6. október árið 2000 vegna laxeldis Salar Islandica ehf er vísað til umsagnar Hafrannsóknarstofnunar en þar kemur fram að ein tegund, eyjaþari, sem vex í Fossárvík sé á válista yfir plöntur. Ekki var talið að lífríki Berufjarðar stafi mikil hætta af fyrirhugaðri starfsemi. Á árunum áttu tonn af síld vetursetu í Fossárvík án þess að þaranum væri útrýmt. Mikil næringarefnalosun var frá síldinni eins og ljóst má vera. Engar líkur eru á því að þarinn verði fyrir skaðlegum áhrifum af tonna eldi sem rekið er í nokkuri fjarlægð frá vaxtarsvæði þarans. Að mati sérfræðinga Náttúrustofu Vestfjarða er engin hætta á að eldisstarfsemi Löxum fiskeldi ehf muni hafa áhrif á vöxt og viðgang eyjaþarans. Það eru ekki þekktar fornleifar á eldissvæðunum en botninn verður kannaður með myndavélum þar sem festingar verða fyrir kvíar. Kannaður verður botn undir kvíum á fyrirhuguðum eldissvæðum. Í auglýsingu nr. 460/2004, frá 27. maí 2004, eru tilgreind hafssvæði við strendur landsins þar sem eldi laxfiska (fam. salmonidae) í sjókvíum er óheimilt. Berufjörður er utan þess svæðis og eldi því heimilt í firðinum. 12

13 2.9 Skipulag og nýting strandsvæða Samkvæmt skipulagsslögum nr. 123/2010 takmarkast Aðalskipulag sveitarfélaga við línu sem liggur 115 m utan við stórstraumsfjöruborð (netlög). Á strandsvæði utan þess er ekkert skipulag í gildi. Fiskeldisstarfsemi mun hafa jákvæð áhrif á atvinnulíf í byggðinni. 13

14 3 Lýsing framkvæmdar Gert er ráð fyrir að eldi í Berufirði hefjist u.þ.b. ári eftir að tilskilin leyfi hafa verið veitt. Helgast það af því hver framleiðslutími seiða er. Áætlað er að setja út í Berufjörð seiða sem munu ná sláturstærð rúmlega 20 til 28 mánuðum eftir útsetningu. Fjallað verður nákvæmlega um tilhögun eldis og nýtingu á kvíasvæðum í frummatsskýrslu. 3.1 Staðsetning Við val á staðsetningum eldisstöðva var horft til margra þátta. Í fyrsta lagi var þeim valinn staður utan siglingaleiða í samráði við Landhelgisgæslu - sjómælingasvið. Litið var til fjarlægðar frá landi, hagstæðra botnsskilyrða, dýptar og sjólags. Einnig var tekið tillit til nauðsynlegrar fjarlægðar á milli kvíaþyrpinga m.t.t. sjúkdómavarna og þynningarsvæða. Laxeldissvæði Laxa Fiskeldis ehf í Berufirði munu afmarkast af eftirfarandi hnitum: 1) Gautavík, svæði 1 (miðja): 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 2) Skálavík, svæði 2 (miðja): 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 3) Eyvindanes, svæði 3 (miðja): 'N 'V (til vara) 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 14

15 4) Lindabrekka, svæði 4 (miðja): 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V Í Berufirði er í gildi starfs- og rekstrarleyfi Fiskeldis Austfjarða til framleiðslu á tonnum af laxi og tonnum af regnbogasilungi. Staðsetningar fyrir fiskeldi Fiskeldis Austfjarða eru við Glímeyri og við Svarthamarsvík á eftirfarandi hnitum. 1) Glímeyri: 64 43,490 N 14 23,414 V 64 43,373 N 14 23,776 V 64 43,900 N 14 23,735 V 64 43,912 N 14 24,025 V 2) Svarthamarsvík: 64 42,483 N 14 22,611 V 64 42,151 N 14 21,985 V 64 41,918 N 14 23,006 V 64 42,175 N 14 23,281 V Í Berufirði er einnig í gildi starfsleyfi Þorskeldis ehf: N V Í útgefnu starfsleyfi Þorskeldis frá 1. október 2012 sem aðgengilegt er á vef Fiskistofu (fiskistofa.is) segir: Staðsetning eldisstöðvar er í Berufirði á svæði sem gildir í 200 metra radíus umhverfis GPS punkt þann sem tilgreindur er hér: N V Þann 12. september var tekið fyrir i hjá Heilbrigðiseftirliti Austurlands erindi frá Þorskeldi ehf þar sem óskað var eftir breytingu á starfsleyfi. Óskað var eftir að starfsleyfi fyrirtækisins um allt að 200 tonna þorskeldi í Berufirði yrði breytt í 99 tonn af þorski og 100 tonn af regnbogasilungi. Heilbrigðisnefnd samþykkti umbeðið leyfi á þeim forsendum að ekki yrði um að ræða aukningu á mengunarálagi frá því sem áður var. Á mynd 2. hér má sjá staðsetningar fyrirhugaðra kvíasvæða Laxa fiskeldis í Berufirði, merkt 1, 2, 3 og 4. Jafnframt má sjá eldissvæði þar sem Fiskeldi Austfjarða er með starfs- og rekstrarleyfi fyrir tonna framleiðslu á laxi og tonna framleiðslu á regnbogasilungi. Svæði Fiskeldis Austfjarða eru merkt 5 og 6. 15

16 Mynd 2. Sjá má kvíasvæði Laxa fiskeldis ehf sem fyrirhuguð framkvæmd tekur til. Svæðin eru merkt 1, 2, 3 og 4. Einnig má sjá eldissvæði þau sem tilgreind eru í starfs- og rekstrarleyfi Fiskeldis Austfjarða merkt 5 og 6. Kvíasvæði Þorskeldis ehf er merkt með hringsettum krossi ( ) hægra megin á kortinu. Við ákvörðun um fjarlægð milli eldissvæða verður að líta til þess að straumur í firðinum gengur inn að norðanverðu og út að sunnanverðu. Því er rökrétt að meta fjarlægðir út frá straumstefnu (undan straumi) eins og tíðkast í Noregi Með reglugerð um fiskeldi nr. 401/2012 frá 18. apríl 2012 var sett inn í 3. grein sú viðmiðunarregla að fjarlægð skyldi vera 5. kílómetrar miðað við útmörk hvers eldissvæðis sem rekstrarleyfishafa hefur verið úthlutað. Í framannefndri grein segir jafnframt: Fiskistofa getur að höfðu samráði við Matvælastofnun og Hafrannsóknastofnun að fenginni umsögn sveitarstjórnar heimilað styttri eða lengri fjarlægðir milli eldisstöðva. Við beitingu þessarar viðmiðunarreglu er hægur vandi að skipuleggja eldi framangreindra aðila á tilgreindum staðsetningum þannig að ávallt sé viðunandi fjarlægð milli virkra eldissvæða. Á mynd 3 má glögglega sjá hvernig slíkri útfærslu yrði háttað. 16

17 Mynd 3. Myndin sýnir hvernig haga má útsetningu kynslóða fiska til að tryggja fullnægjandi þynningu milli eldissvæða þessara tveggja laxeldisfyrirtækja. Til að tryggja að þynning verði sem mest milli virkra eldisstöðva undan straumi væri heppilegt að útsetning seiða færi fram með eftirfarandi hætti. Seiði verða sett út á eldissvæði 4 fyrsta árið, næsta ár á eldissvæði 2, þarnæst á eldissvæði 1 og svo koll af kolli. Gert er ráð fyrir að eitt eldissvæði sé ávallt í hvíld á milli kynslóða. Gert er ráð jafnframt ráð fyrir að eldissvæði 3 við Eyvindarnes sé til vara ef flytja þarf kvíasvæði tímabundið vegna utanaðkomandi orsaka. Fiskeldi Austfjarða hefur sína staðsetningar sunnanmegin í firðinum. Ekkert mál er að samræma skiptingu og útsetningu seiða þessara tveggja félaga. Reyndar er það hlutverk Matvælastofnunar, MAST, að skipuleggja útsetningar seiða þegar svona stendur á. Framleiðsla á tonnum af laxi byggir á kynslóðaskiptu módeli og mun sjókvíaeldið fara fram á 3 eldissvæðum. Með framangreindri útfærslu er ávallt tryggð ákjósanleg fjarlægð milli eldissvæða. Það er mat sérfræðinga Laxa fiskeldis ehf að fyrirhuguð framkvæmd Laxa rúmist vel í Berufirði og falli ágætlega að því eldi sem þegar hefur verið heimilað í firðinum. Sé litið til eðlis starfseminnar og þeirra fjarlægða sem verða á milli virkra eldissvæða Laxa Fiskeldis ehf annars vegar og Fiskeldis Austfjarða og Þorskeldis hins vegar ætti eldi þessara þriggja fyrirtækja að geta gengið ótruflað fyrir sig. 17

18 Í Noregi gilda viðmiðunarreglur um fjarlægðamörk en þar tíðkast að gefin séu út leyfi til reksturs sjókvíaeldisstöðva ótengdra aðila þar sem vikið er frá tilgreindum viðmiðum eða allt niður í einn kílómetra. Hitastig fjarða á austurlandi er svipað og í fjörðum norður Noregs (Alta og Finnmörku). Ýmsir þekktir kostir eru við eldi í kaldari sjó s.s. minni sjúkdómahætta og minni hætta á súrefnisþurrð. Eins og skýrt kemur fram í framangreindu ákvæði þá er hér um viðmiðunarreglu að ræða sem beita ber í anda tilgangs hennar. Meta skal aðstæður í hverju falli. Það er mat sérfræðinga Laxa fiskeldis í ljósi þeirra strauma, dýptar og sjómassa sem er í Berufirði að fjarlægð milli fyrirhugaðra eldissvæða sé vel innan þeirra marka sem fullnægjandi geta talist. Þynningahraði næringarefna er mikill á austfjarðasvæðinu. Til dæmis hefur endurnýjunartími sjávar verið metinn fyrir Reyðarfjörð. Niðurstaðan var sú að endurnýjun fyrir Reyðarfjörð í heild var 4-5 vikur, en ef einungis var tekinn innri hluti fjarðarins fengust 8-9 dagar (Gunnarsson, 2004). Starfsemi á borð við fiskeldi mun ekki hafa varanleg áhrif á botndýralíf þegar komið er út fyrir athafnarsvæði starfseminnar þar sem svæði verða reglulega hvíld. Þynning er mikil á næringarefnum og þeirra gætir því ekki þegar komið er einn kílómetra frá eldisstöð sbr. The Ecology of Marine Sediment (Gray, 2009). Þessar aðstæður gera það að verkum að líta má á hverja og eina þyrpingu sem einangraða framleiðslueiningu. Ekki eru líkur á að fiskur sem er í eins til tveggja kílómetra fjarlægð frá eldisstöð við þær aðstæður sem ríkja í Berufirði verði fyrir smiti séu sjúkdómar á annað borð til staðar. Að mati framkvæmdaraðila er fjarlægð á milli staðsetninga félagsins innbyrðis svo og á milli ræktunarsvæða Laxa fiskeldis ehf, aðstöðu Fiskeldis Austfjarðar (merkt á mynd HB Grandi) og Þorskeldis ehf. í firðinum fullnægjandi í ljósi þeirra náttúruskilyrða sem þar eru því líta má á hverja og eina þyrpingu sem einangraða framleiðslueiningu. Hver kvíaþyrping Laxa fiskeldis ehf. með fóðurpramma og botnfestingum mun ná yfir svæði sem er 1,5 km x 0,5 km. Sá búnaður sem er ofansjávar mun ná yfir svæði sem er m2. Á myndum 9 11 í kaflanum Viðauki 3 er að finna sjókort frá Sjómælingasviði Landhelgisgæslu Íslands sem sýnir vel dýpt á hverri staðsetningu. * Fimmtudaginn 8. maí 2014 birtist auglýsing Fiskeldis Austfjarða hf um drög að tillögu að matsáætlun vegna fyrirhugaðrar aukningar á framleiðslu Fiskeldis Austfjarða ehf í Fáskrúðsfirði og Berufirði. Þann 13. maí 2014 vöktu aðstandendur Laxa fiskeldis ehf athygli Skipulagsstofnunar á að þær framkvæmdir sem þar voru kynntar gengju þvert á lögformlega tilkynntar framkvæmdir Laxa fiskeldis ehf í fjörðunum og samrýmdust þær í engu þeim fyrirhuguðu framkvæmdum sem voru og eru í umhverfismatsferli hjá stofnuninni. 18

19 Í drögum að tillögu að matsáætlun Fiskeldis Austfjarða var ekki gert ráð fyrir þegar tilkynntu framkvæmdum Laxa fiskeldis ehf hvorki hvað varðaði næringarefnalosun frá eldi né að teknu tilliti til staðsetninga og fjarlægða. Óskuðu stjórnendur Laxa fiskeldis eftir upplýsingum um hvort og þá hvenær fyrirhuguð framkvæmd Fiskeldis Austfjarða var tilkynnt til Skipulagsstofnunar eins og ber að gera á grundvelli 6. gr. laga 106/2000 svo og g lið 1. töluliðs 2. viðauka sömu laga, svo og 10. gr. reglugerðar nr. 1123/2005. Einnig var óskað eftir upplýsingum um hvort Skipulagsstofnun teldi að framangreind auglýsing Fiskeldis Austfjarða um framkvæmd hafi einhver áhrif að lögum? Teldi Skipulagsstofnun svo vera var óskað eftir að vita á grundvelli hvaða laga Stofnunin teldi að Fiskeldi Austfjarða byggði ætlaðan rétt sinn? Svar Skipulagsstofnunar til Laxa fiskeldis ehf barst þann 30. maí 2014 þar sem reifuð var atburðarás tilkynninga og umsókna félaganna beggja í Fáskrúðsfirði og Berufirði. Þar sagði að meðal annars: Fiskeldi Austfjarða auglýsti drög að tillögu matsáætlunar fyrir sjókvíaeldi í Fáskrúðsfirði og Berufirði þann 8 maí sl. og gerði Skipulagsstofnun athugasemdir við þau í bréfi fyrirtækisins dags 22. Maí Þar vakti Skipulagsstofnun athygli á að tvær breytingar hefðu verið gerðar á framkvæmdinni frá því að stofnunin féllst á málsmeðverð á grundvelli 2. mgr. 10 gr reglugerðar um mat á umhverfisáhrifum, annars vegar aukningu á eldimagni og hins vegar stækkun eldissvæða. Í fyrri áformum var gert ráð fyrir að auka eldið um tonn, þar af í Berufirði og í Fáskrúðsfirði. Nú væri hins vegar áformað að auka framleiðsluna um tonn, um í Berufirði og um tonn í Fákrúðsfirði. Fyrri áform hafi gert ráð fyrir einu nýju eldissvæði auk eldri svæða. Í drögum að tillögu að matsáætlun væri enn gert ráð fyrir því að fyrirhugað eldið fæli í sér þrjú ný eldissvæði, tvö í Berufirði og eitt nýtt svæði í Fáskrúðsfirði, en nú væri í drögum bætt við að ætlunin væri að stækka fyrri svæði. Ekki kom fram hvernig fyrirhuguðu stækkun væri áformuð, fyrir utan það sem lesa má í mynd 4 í drögunum sem sýndi umtalsverða stækkun núverandi eldissvæðis við Höfðahúsabót. Skipulagsstofnun benti á að með þessari stækkun færi umrætt eldissvæði yfir eldissvælði sem stofnunin hefur til málsmeðferðar frá fyrirtækinu Laxar fiskeldi ehf. Þeagr Skipulagsstofnun féllst á að fyrirhugað eldi Fiskeldis Austfjarða skyldi háð mati á umhverfisáhrifum í desember 2013, þá byggði sú niðurstraða á þeim gögnum sem fyrirtækið lagði fram á þeim tíma, en skv þeim var ekki gert ráð fyrir stækkun umrædds eldissvæðis við Höfðahúsabót. Í athugasemdum Skipulagsstofnunar til Fiskeldis Austfjarða vísaði stofnunin til þes sað í lögum 106/200 um mat á uhverfisáhrifum, eins og þau eru úr garði gerð þegar athugasemdir voru gerðar, og reglugerð 1123/2005 um mat á umhverfisáhrifum, með áorðnum breytingum, væri ekki að finna ákvæði sem tæki á því þegar þær sérstöku aðstæður koma upp að tveir lögaðilar vilja fá umfjöllun samkvæmt lögum um svipaða framkvæmd á sama framkvæmdastað. Engu að síður teldi stofnunin ekki geta verið forsendur til að taka til umfjöllunar svipuð framkvæmdaáform ólíkra aðila á sama framkvæmdastað samtímis. Í ljósi þess taldi Skipulagsstofnun því að Fiskeldi Austfjarða gæti ekki í tillögu að matsáætlun gert ráð fyrir mati á umhverfisáhrifum á stækkuðu eldissvæði við Höfðahúsabót sem næði yfir áformað framkvæmdasvæði Laxa fisledis er stofnunin hefði nú 19

20 þegar til málsmeðferðar. Áframhaldandi málsmeðferð fyrirhugaðra eldissvæða. Ljóst er að tvö fyrirtæki hafa stórfelld áform um uppbyggingu fiskeldis í nokkrum fjörðum á austurlandi. Bæði fyrirtækin hafa óskað eftir því að litið sé á fyrirhugað eldi á vegum fyrirtækjanna sem matskyldar framkvæmdir og sleppt málsmeðferð skv 6 gr laga um mat á umhverfisáhrifum. Skipulagsstofnun telur að stofnunin geti haft til málsmeðferðar mat á umhverfisáhrifum beggja fyrirtækjanna svo framarlega sem eldissvæði skarast ekki, þ.e. eru ekki á sama framkvæmdastað. Skipulagsstofnun lítur svo á að þar sem hnitsett eldissvæði á vegum Laxa fiskeldis ehf, t.d. við Höfðahúsabót, komu til málsmeðferðar hjá Skipulagsstofnun áður en Fiskeldi Austfjarða kynnti áform sín um fyrirhuguðu eldissvæði, hafi Laxar fiskeldi ehf forgang um þau svæði. Því getur Fiskeldi Austfjarða ekki í mati á umhverfisáhrifum sinna framkvæmda gert ráð fyrir eldissvæðum sem skarast við þau eldissvæði sem lágu til grundvallar þegar Skipulagsstofnun féllst á málsmeðverð skv IV kafla laga um mat á umhverfisáhrifum vegna fyrirhugaðs sjókvíaeldis Laxa fisledis ehf í ágúst Skipulagsstofnun minnir í því sambandi á þá óskráðu reglu, sem á rætur að rekja til Rómaréttar, að sá sem er á undan öðrum hefur forgang, enda var ekki þegar framangreind mál Laxa fiskeldis ehf og Fiskeldis Austfjarða bárust stofnuninni að finna ákvæði í lögum nr. 106/2000 og reglugerð nr. 1123/2005 um mat á umhverfisáhrifum, með áorðnum breytingum, sem tók á því þegar þær sérstöku aðstæður koma upp að tveir lögaðilar vilja fá umfjöllun samkvæmt lögum um svipaða framkævmd á sama framkvæmdastað. Til samanburðar má geta þess að hinn 28. Maí sl. voru lög nr. 49/2014 um breytingu á ýmsum lagaákvæðum sem tengjast fiskeldi (flutningur verkefna, stofnun sjóðs og fl) birt í A- deild Stjórnartíðinda. Með 19. Og 20. Grein laganna eru gerðar breytingar á 6. og 8. Grein laga nr. 106/2000 sem fela í sér að ofangreind regla um forgang er lögfest. Hnit fyrirhugaðra kvíasvæða Fiskeldis Austfjarða sem um ræðir eru eftirfarandi: Svarthamar lax og regnbogasilungur Hamraborg I lax og regnbogasilungur Hamraborg II 20

21 Á mynd 4. má sjá þau svæði sem starfs- og rekstrarleyfi Fiskeldis Austfjarða ehf og Þorskeldis ehf ná til auk þess sem fyrirhuguð framkvæmdarsvæði Laxa Fiskeldis eru merkt þar inn á. Jafnframt er að sjá svæði sem fyrirhuguð framkvæmd Fiskeldis Austfjarða ehf tekur til. Mynd 4. Sjá má fyrirhuguð kvíaeldissvæði Laxa fiskeldis ehf, staðsetningar þær sem starfs- og rekstrarleyfi Fiskeldis Austfjarða og Þoskeldis ehf ná til. Jafnframt má sjá þau svæði sem fyrirhugaðar og síðar tilkynntar framkvæmdir Fiskeldis Austfjarða er ætlað að ná til. Í Noregi þar sem rekið er öflugasta laxeldi í heimi eru öllu fleiri fyrirtæki á svæði þessarar gerðar og fjarlægðir öllu styttri. Eins og áður segir gilda slíkar viðmiðunarreglur um fjarlægðamörk í Noregi en þar tíðkast að gefin séu út leyfi til reksturs sjókvíaeldisstöðva ótengdra aðila, þar sem vikið er frá tilgreindum viðmiðum eða allt niður í einn kílómetra. Varðandi þetta efni er gott að glöggva sig á mynd 5 sem sýnir eldisstöðvar í Hardangersfirði í Noregi. 21

22 Mynd 5. Eldisvæði á Hardangerfirði í Noregi. Stjórnendur Laxa fiskeldis ehf telja að þrátt fyrir ágæt skilyrði til eldis muni tonna eldi vart rúmast í Berufirði. Næringarefnalosun er takmarkandi þáttur fyrir fiskeldi í fjörðum og hér er því um takmörkuð gæði að ræða sem lúta reglu Rómarréttarins sem áður er vitnað til og vísar til þess að sá sem fyrstur kemur á forgang. Á það er að líta að framkvæmdaraðilar bíða nú eftir niðurstöðu burðarþolsmats Hafrannsóknarstofnunar og mun það liggja fyrir áður en frummatsskýrslum félaganna verður skilað inn til Skipulagsstofnunar. Á þeim tíma mun þetta vafaatriði varðandi burðarþol verða útkljáð. Um framangreint efni verður fjallað með ítarlegri hætti í frummatsskýrslu. 3.2 Sjókvíar og annar eldisbúnaður Eldiskvíar Notast verður við eldiskvíar sem fullnægja kröfum Mast. Fyrirhugað er að velja kvíar í hæsta gæðaflokki sem viðurkenndar eru af norskum yfirvöldum og tryggingarfélögum en þar í landi eru gerðar strangar kröfur til búnaðar og festinga. Kvíarnar standast kröfur sem gerðar eru í NS9415 um sjókvíaeldisstöðvar og þær kröfur sem settar eru fram í reglugerð nr. 401/2012 um fiskeldi. Kvíar í þessum gæðaflokki hafa verið notaðar í Berufirði og Mjóafirði í fjölda ára. Góð reynsla hefur verið af þessum kvíabúnaði og aldrei kom til þess að lax slippi á meðan laxeldi var rekið í Berufirði. Frágangur á festingum, kvíum og eldisnótum og merkingar á sjókvíum verður í samræmi við kröfur sem settar eru fram í reglugerð nr. 401/2012 um fiskeldi og þær kröfur sem settar eru fram í norska staðlinum NS9415. Markmið norska staðalsins er að draga úr hættu á að fiskur sleppi út vegna bilana eða rangrar notkunar á kvíum. Unnin verður viðbragðsáætlun við hugsanlegum slysasleppingum frá eldiskvíum. 22

23 Fjallað verður um viðbragðsáætlanir gegn sleppingum í frummatsskýrslu. Kvíarnar munu þola auðveldlega þann ágang sjávar og þá veðráttu sem vænta má í Berufirði. Ætlunin er að notast við kvíar sem eru 157 metrar að ummáli en stærstu og öflugustu eldisfyrirtæki notast við slíkar kvíar svo sem Marine Harvest, Sjøtroll, Kobbevik & Furuholmen og Grieg Seafood. Kvíarnar verða festar með plógum í enda og til hliða. Rekstur kvíanna verður sem mest sjálfvirkur. Á mynd 6 má sjá kvíabúnað sömu gerðar og fyrirhugað er að nota í Berufirði. Þegar framleiðsla verður kominn í full afköst verða 14 kvíar á hverri staðsetningu. Tafla 2. Helstu kennistærðir sjókvía sem notaðar verða í Berufirði. Veggdýpt Ummál Þvermál Radíus 15 m 157 m 50 m 25 m Rúmmál m 3 Heildardýpt 17 m Heildarrúmmál m 3 Þéttleiki fisks í sjókvíum ætti ekki að vera meiri en 2-3% af rýminu. Mynd 6. Eldiskvíar sambærilegar þeim sem Laxar Fiskeldi ehf hyggst nota í Berufirði 23

24 Í athugasemdum Skipulagsstofnunar frá 14. janúar 2015 segir: Í samræmi við athugasemd Hafrannsóknarstofnunar við tillögu að matsáætlun í Reyðarfirði er æskilegt að gerð sé grein fyrir röksemdum fyrir áætluðum þéttleika í kvíum. Í tilvitnaðri athugasemd Hafrannsóknarstofnunar segir: Bls. 18: Athygli vekur að í tillögunni er sagt að hámarks þéttleiki laxa í kvíum verði 25 kg á m3. Þetta er allt að helmingi meira en fyrirtæki á vestfjörðum áætla að hafa í sínu eldi til þess m.a. að fyrirbyggja sjúkdóma í eldinu. Í frummatsskýrslu ætti að skýra hvers vegna félagið telur sér fært að byggja eldið á meiri þéttleika en fyrirtæki a Vestfjörðum gera án þess að sjúkdómshætta aukist. Hér að neðan er að finna afstöðu Laxa Fiskeldis ehf til tilvitnaðrar athugasemdar Hafrannsóknarstofnunar um þéttleika í eldiskvíum: Þéttleikamörk í Noregi eiga sér sögulegar rætur og eru sett í ákvæði 46 oppdrettsloven frá 2005, þar sem segir að 25 kg/m 3 sé hámark leyfilegs þéttleika í opnum kvíum fyrir lax, regnboga, urriða og stofnfiskastöðvar. Þessi sömu mörk gilda fyrir eldi á landi óháð því hvort um er að ræða ferskvatn eða saltvatn. Gefin er undanþága fyrir laxeldisstöðvar sem framleiða matfisk í strandeldisstöðum. Hér hafa menn betri stjórnun á vatnsgæðum og fjárfestingar í slíkum stöðvum eru miklar og því þarf þéttleikinn að vera töluvert hærri (Knævelsrud, 2013). Eru flestar undantekningarnar upp á 75 kg/m 3. Rannsóknir í seinni tíð hafa leitt í ljós að margt bendir til að velferð laxins minnki á bilinu 22 til 25 kg/m 3 (Turnbull, 2005). Þess skal þó getið að við þessi mörk er ekki átt við að velferð laxins versni verulega við aukin þéttleika og á sama hátt er ekki hægt að staðhæfa að laxinn hafi það betra við minni þéttleika. Hér er bara átt við að líkurnar aukist við meiri þéttleika (Turnbull, 2005). Hins vegar eru menn alls óvissir um ágæti þessarar mælieiningar á þéttleika, meðal annars vegna þess að laxinn dreifir sér ekki jafnt í eldisrúmmálinu. Við aðstæður þar sem hægt er að stýra vatnsgæðum og flæði eru notaðar einingar eins og burðargeta Kg af fisk per líter vatns per mínútu eða flow index Kg af fiski per lítir per mínútu per cm af fisk (Ellis, 2002). Þannig að þéttleiki gefur ekki nauðsynlega rétta mynd af velferð laxins við þessar aðstæður og má segja að það er margt sem bendir til þess að þéttleiki sé ekki sérstaklega góður mælikvarði á velferð fisks í eldisumhverfi (Turnbull, 2005). Þó samhengi hafi fundist milli kg/m 3 og velferðar laxa er þéttleiki aðeins einn af mörgum þáttum sem stýra velferð og heilsu laxins. Niðurstöður voru einnig breytilegar milli fiskeldisstöðva og milli hina ýmsu vísa sem notaðir voru til að meta velferð. Niðurstaðan er fengin með multivariate analysis til að skapa einhverskonar einþátta velferðarstig (Baldwin, 2010, Turnbull, 2005). Voru aðrir þættir eins og hitastig, straumar, súrefni og ýmislegt fleira talið jafn afgerandi og þéttleiki (Baldwin, 2010). Krafa um 10 kg/m 3 er ekki byggð á vísindalegum niðurstöðum en hins vegar á kröfum sem komnar eru frá fyrirtækjum sem veita vottun fyrir lífrænt eldi. Meðal annars eru þessar kröfur settar fyrir þau eldisleyfi sem gefin voru út í Noregi árið 2013 og skilgreind sem græn leyfi (grønne konsesjoner) (Debio, 2013). Það er hins vegar einnig þekkt að við aukinn þéttleika getur fiskur breytt hegðun frá territorial behaviour, sem framkallar oftast árásargirni, til Shoaling (hóp) hegðun sem geta bætt lífsskilyrði vegna minna áreitis. Það má því eins gera að því skóna að til séu neðri þéttleikamörk sem geta dregið úr velferð laxins 24

25 ( Á hverju menn byggja þá skoðun að 10 kg/m 3 sé réttur þéttleiki liggur ekki ljóst fyrir. Það eru engin gild vísindaleg rök sem benda til að 10 kg/m 3 sé æskilegra en 25 kg/m 3 í eldi. Af hagkvæmnisástæðum er það ákvörðun sérfræðinga Laxa Fiskeldis ehf að hagkvæmara sé að nota 25 kg/m 3 eins og gert er í norsku fiskeldi. Slíkt fyrirkomulag gefur betri nýtingu á fjárfestingu. Á það ber að líta að framangreindum þéttleikamörkum verður ekki náð fyrr en í skömmu fyrir slátrun Annar búnaður Allur búnaður mun uppfylla kröfur reglugerðar nr. 1011/2003 um búnað og innra eftirlit í fiskeldisstöðvum. Til að annast daglegan rekstur eldisstöðva í Berufirði munu Laxar ehf. taka í þjónustu sína hefðbundinn vinnubát. Heppilegur bátur er metra tvíbytna með vinnukrana, nauðsynlegum spilum og öðrum búnaði. Einnig mun fyrirtækið festa kaup á brunnbáti til flutnings á seiðum en jafnframt mun báturinn verða notaður til að ferja fiska til slátrunar. Nokkur reynsla er komin á sérbúna eldisbáta hér við land. Annars vegar hefur Salar Islandica ehf og hins vegar Sæsilfur hf rekið slíka báta. Þegar eldisstöð verður komin í fullan rekstur mun bátum félagsins verða fjölgað. 3.3 Eldislax Laxinn sem fyrirhugað er að nota við eldið hefur verið ræktaður hér á landi frá árinu 1984 og hefur verið dreift á eldisstöðvar um allt land. Um er að ræða kynbættan eldislax af norskum uppruna sem framleiddur hefur verið af Stofnfiski undir heitinu Sagalax og er ræktun hans ein helsta forsenda fyrir samkeppnishæfni íslenskra framleiðanda á markaði. Helstu samkeppnislönd ala lax þessarar gerðar þar sem hann hentar einstaklega vel í eldi. Stofnfiskur hf. hefur unnið mikið þróunarstarf og hefur aðlagað laxinn að íslenskum eldisaðstæðum. Helstu markmið kynbótarstarfseminnar er að lækka framleiðslukostnað með því að auka vaxtahraða og seinka kynþroska. Jafnframt hefur verið lögð áhersla á holdlit og fituinnihald í holdi. 3.4 Eldisferli - Tímaáætlun í uppbyggingu eldis og hvíld eldissvæða Gert er ráð fyrir að eldi í Berufirði hefjist u.þ.b. ári eftir að leyfi hafa verið veitt. Þetta er nauðsynlegur undirbúningstími til þess að geta framleitt það magn seiða sem þarf til uppbyggingar á lífmassa. Áætlað er að setja út fyrstu seiði ( seiða) á eldissvæði sem nefnist Fossárvík og er merkt nr. 4 á mynd 2 hér að framan. Hámarkslífmassi í kví verður um 675 til 715 tonn. Er þá miðað við að um fiskar séu tilbúnir til slátrunar úr hverri kví, að meðalþyngd 5 til 5.5 kg. Þéttleiki í kví verður því aldrei meiri en 25 kg/m3. 25

26 Í töflu 3. má sjá áætlun um fjölda útsettra seiða í sjókvíar í Berufirði á tilgreindum staðsetningum á hverju ári. Seiði sem sett verða út í júní ár 1 verða komin í sláturstærð (5-5,5 kg) rúmlega 26 til 28 mánuðum síðar. Tafla 3. Áætlun um fjölda útsettra seiða á ári hverju. Útsetning seiða Svæði Ár 1 Ár 2 Ár 3 Ár 4 Ár 5 Eyvindanes 3 Lindabrekka Skálavík Gautavík Framleiðsla á tonnum af laxi byggir á kynslóðaskiptu módeli og mun sjókvíaeldið fara fram á 3 eldissvæðum samanber umfjöllun í kafla 3.1. hér að framan. Seiði verða sett út á eldissvæði 4 fyrsta árið, næsta ár á eldissvæði 2, þarnæst á eldissvæði 1 og svo koll af kolli. Gert er ráð fyrir að eitt eldissvæði sé ávallt í hvíld á milli kynslóða. Gert er ráð fyrir að eldissvæði 3 við Eyvindarnes sé til vara ef flytja þarf kvíasvæði tímabundið vegna utanaðkomandi orsaka (sjá mynd nr. 3). Eins og áður sagði er gert ráð fyrir að hámarkslífmassa verði náð í hverri kvíaþyrpingu á mánuðum eftir sjósetningu seiða. Hámarkslífmassi í kvíum út frá ólíkum skilgreiningum getur orðið eins og að neðan greinir. Gengið er út frá eftirfarandi skilgreiningum: i) framleiðslumagn í rekstrarleyfi, ii) eldi án kynslóðaskipta og iii) kynslóðaskipt eldi. i) Framleiðslumagn í rekstrarleyfi: Framleiðslumang í starfs og rekstrarleyfi mun verða 5000 tonn af óslægðum laxi árlega. ii) Eldi án kynslóðaskipta: Framleiðslumagn miðast við ársframleiðslu slátraðra tonna af óslægðum eldisfiski úr keri/kví. Ársframleiðsla er miðuð við almanaksár. 26

27 Tafla 4. Yfirlit yfir heildarframleiðslu allra staðsetninga í Berufirði (án tillit til kynslóðaskipta) fyrir hvert almanaksár frá 2017 til Mánuður Ár 2018 Ár 2019 Ár 2020 Ár 2021 Fjöldi Sn.v (g) Lífmassi Dauði Vöxtu á tímabilinu Fóðurnotkun Fjöldi Slátrað á tímabilinu Lífmassi slátrað (slægður) Lífmassi (óslægður) iii) Kynslóðaskipt eldi: Framleiðslumagn miðast við meðaltal ársframleiðslu af óslægðum eldisfiski úr kví einnar kynslóðar. Ársframleiðsla er miðuð við almanaksár. Laxar fiskeldi áætlar að hafa 7 kvíar á hverju eldissvæði. Kvíarnar eru 15 metra djúpar með 50 metra radíus. Setja skal laxa í hverja kví. Reiknuð afföll eru milli 9 og 10 %. Fjöldi fiska mun því vera um í hverri kví við upphaf slátrunar. Reiknað er með að laxinn sé um það bil 5 kg við slátrun. Það má því gera ráð fyrir að upp úr hverri kví komi 675 tonn af óslægðum laxi. Sjá töflu nr 5. Tafla 5. Yfirlit yfir einstaka kví. Fjöldi fiska í upphafi Fjöldi fiska í lok Slátur stærð 5 Kg Samanlegt úr hverri kví Kg Lífmassi: Lífmassi er samanlagt margfeldi af fjölda og meðalþyngd fiska á tilteknu eldissvæði. Lífmassi við hver mánaðarmót er talinn hæfilegur tími til að sýna breytileika yfir árið. Töflur 6 til 8 sýna þróun lífmassa á einni staðsetningu. Seiði verða sett út í júní 2018 og verður fjöldi útsettra seiða 1,1 miljónir. Rekja má í töflum hér fyrir neðan þróun lífmassa á einni staðsetningu. Næsta kynslóð verður svo sett út í júní 2019 á staðsetningu númer 2 og verður fjöldi útsettra seiða sá sami. Þetta er sá taktur sem mun verða endurtekinn ár af ári. Töflur 6 til 8 endurspegla lífmassa hverrar kynslóðar á hverri staðsetningu. Þegar sett er út á staðsetningu númer 3, verður síðustu löxunum fyrstu kynslóðar slátrað. Staðsetningin verður því hvíld í eitt ár á milli útsetninga og gildir þetta fyrir allar staðsetningar. 27

28 Tafla 6. Mánuður Jún Júl Ágú Sep Ókt Nóv Des Fjöldi (stk/1000) Meðal þyngd (g) Lífmassi (tonn) Tafla 7. Mánuður Jan Feb Mar Apr Maí Jún Júl Ágú Sep Ókt Nóv Des Fjöldi (stk/1000) Meðal þyngd (g) Lífmassi (tonn) Tafla 8. Mánuður Jan Feb Mar Apr Maí Jún Fjöldi (stk/1000) Meðal þyngd (g) Lífmassi (tonn) Flutningur á eldisfiski Seiði verða flutt frá Þorlákshöfn austur á Reyðarfjörð með sérútbúnum brunnbáti. Framkvæmdaraðilar hafa töluverða reynslu af seiðaflutningum frá Grindavík austur á Djúpavog með brunnbáti. Er þetta almenn og viðurkennd flutningaaðferð þar sem eldi er stundað. Brunnbátar munu jafnframt verða notaðir til að flytja laxa úr kvíum til slátrunar. Gera má ráð fyrir að umferð á sjó muni aukast töluvert um Berufjörð með tilkomu sjókvía og reksturs eldisstöðva í firðinum. Flytja þarf seiði í eldiskvíar, tæki, fóður og eldisbúnað að eldisstöð og sláturfisk til Djúpavogs. Seiði verða flutt með sérstökum brunnbáti til Berufjarðar sem jafnframt verða notaðir til flutnings sláturfisks úr kvíum. Flutningur á eldisseiðum og sláturfiski verður framkvæmdur í samræmi við kröfur í reglugerð nr. 401/2012 um fiskeldi. Þess má geta að eldissvæði voru meðal annars valin m.t.t. til þess að þau valdi sem minnstri röskun á almennum siglingaleiðum, veiðum og annarri landnýtingu í firðinum. Í frummatsskýrslu verður nánar greint frá því hvernig staðið verður að flutningi á búnaði, seiðum og sláturfiski vegna eldisins. Áhrif flutninga vegna eldisins á aðra landnotkun í firðinum verða metin. 28

29 3.6 Fóður fóðrun Fóður Fóður sem notað verður í sjókvíaeldinu er sérstakt laxafóður frá viðurkenndum söluaðila. Á undanförnum áratugum hefur verið unnið öflugt þróunarstarf á sviði fóðurgerðar og fóðrunar sem leitt hefur til þess að samsetning fóðurs og nýting þess er hagkvæmari og umhverfisvænni en áður. Hlutfall fiskipróteina svo og olíu/lýsis er orðið lægra. Í töflu 9 má sjá uppgefna samsetningu fóðurs frá söluaðila á markaði. Samansetning fóðurs er í annars vegar gefin upp í grömmum á kíló og hins vegar í %. Tafla 9. Samsetning laxafóðurs frá söluaðila á markaði Innihald G/kg % Fiskimjöl 350 0,35 Fiskimelta 50 0,05 Maís og hveitiglútan 70 0,07 Soyaafurðir 60 0,06 Fiskiolía/Lýsi 280 0,28 Soyaolía 30 0,03 Hveiti 120 0,12 Ýmislegt 40 0,04 Alls ,0 Þegar eldi Laxa Fiskeldis ehf í firðinum hefur náð tonnum á ársgrundvelli mun fóðurnotkun vera um tonn eins og sjá má í töflu 10. Magn eða hlutur köfnunarefnis af því fóðurmagni er 420 tonn og hlutur fosfórs 60 tonn. Af framangreindum efnum munu 168 tonn af köfnunarefni og 24 tonn af fosfór fara í að byggja upp lífmassa stöðvarinnar. Tafla 10. Fóðurnotkun á ári á hverju eldissvæði Fóðurnotkun Svæði Ár 1 Ár 2 Ár 3 Ár 4 Ár 5 Eyvindanes 3 Lindabrekka Skálavík Gautavík Samtals

30 3.6.2 Fóðrun eldisfisks Fóðurgjöf verður tölvustýrð eins og hefð er fyrir á stærri eldisstöðvum, sem hvort tveggja í senn þjónar þeim tilgangi að létta mönnum störf en jafnframt mun hún tryggja rétta fóðrun sem leiðir til lágmarks fóðurtaps og þar af leiðandi aukinnar hagkvæmni í rekstri. Fóðurtap með þessari aðferð er aðeins um 2% sem jafnframt leiðir til umhverfisvænna eldis. Með þessu móti er einnig verið að lágmarka uppsöfnun á fóðurleyfum undir eldiskvíum. Reglulegar meðalþyngdarprufur verða teknar með lífmassamæli til að fylgjast með fóðurstuðli. Allar upplýsingar um vöxt, afföll (dauða), fóðrun, fóðurstuðul og fleira verða tölvuskráðar og aðgengilegar frá degi til dags. Gert er ráð fyrir að fóðurstuðull verði 1.2 í eldi Laxa Fiskeldis ehf. Fóðurstuðull er vel þekkt stærð í jafn stórum iðnaði sem laxeldi er. Sérfræðingar Laxa Fiskeldis ehf hafa áratugareynslu af fóðrun laxfiska. Umtalsverð losun á sér stað á næringarefnum vegna fóðrunar auk úrgangsefna frá eldisfiski í sjókvíum. Hvað varðar dreifingu fóðurleyfa og úrgangsefna frá eldinu skiptir straumur og dýpi undir eldiskvíum verulegu máli. Flest eldissvæði í sjókvíaeldi á Íslandi eru staðsett þannig að dýpi er um m og meðalstraumur um 3-5 cm/s. Fjörðurinn er djúpur og ættu úrgangsefni að dreifast nokkuð vel. Dýpi undir eldiskvíum verður á bilinu m. Framkvæmdar verða straummælingar á hverju eldissvæði en niðurstöður þeirra munu gefa vel til kynna hvernig dreifingu fóðurleifa verður háttað. Með tölvustýrðri stjórnun fóðurgjafar verður minna fóðurtap sem jafnframt lágmarkar uppsöfnun fóðurleyfa undir eldiskvíum. Gera má ráð yfir að uppsöfnun fóðurleyfa og annarra úrgangsefna muni hafa áhrif á botndýralíf á sjávarbotni undir eldiskvíum. Rannsóknir á botndýralífi undir sjókvíum sýna þó að um staðbundin áhrif er að ræða og að þau nái ekki langt út fyrir kvíasvæðið. (Gray, 2009) Gera má því ráð fyrir staðbundnu álagi á vistkerfi á þeim svæðum sem eldið fer fram á. Aukið næringarefnainnihald sjávar sem leitt getur til aukins vöxt svifþörunga. Rotnandi úrgangur getur leitt til súrefnisþurrðar við botn. Í frummatsskýrslu verður gerð ítarlegri grein fyrir hvernig staðið verður að fóðrun eldisfisks í sjókvíum og mögulegum áhrifum fóðrunar á næringarefnainnhald sjávar, botndýra- og sjávarlíf. Einnig verður lýst með hvaða hætti framkvæmdaraðilar munu vakta eldissvæði og fylgjast með botni eldissvæða. 3.7 Losun og förgun Þegar fullri framleiðslu Laxa í Berufirði verður náð má gera ráð fyrir að fóðurnotkun verði tonn. Magn eða hlutur köfnunarefnis af því fóðurmagni er 420 tonn og hlutur fosfórs 60 tonn. Af framangreindum efnum munu 168 tonn af köfnunarefni og 24 tonn af fosfór fara í að byggja upp lífmassa stöðvarinnar. Afgangurinn 30

31 berst út í umhverfið. Sjókvíaeldið losar því um 250 tonn af köfnunarefni og um 35 tonn af fosfór á ársgrundvelli út í umhverfið. Við mat á umhverfisáhrifum vegna fiskeldis beinist athygli manna gjarnan að þeirri næringarefnalosun sem er í föstu formi. Þessi áhrif eru mjög staðbundin, tímabundin og eru afturkræf. Eins og sjá má á töflu 11 er það aðeins lítill hluti heildarmagns fóðurs sem gæti sest sem botnlag undir kvíarsvæði Aðeins lítill hluti þessarar losunar mun setjast á botn undir kvíum samkvæmt niðurstöðum rannsókna m.a. frá Náttúrustofu Vestfjarða og Noregi (Fiskeri og kystdepartementet, 2011). Fiskeldi Austfjarða ehf hefur tonna framleiðsluleyfi á tveimur staðsetningum í firðinum. Þorskeldi ehf hefur leyfi til framleiðslu á 99 tonnum af þorski og 100 tonnum af regnbogasilungi á ári. Með tilkomu tonna framleiðslu Laxa Fiskeldis mun heildarframleiðsla vera tonn á ársgrundvelli í Berufirði. Tafla 11. Fóðurnotkun og losun næringarefna Laxa Fiskeldis, Þorskeldis ehf og Fiskeldis Austfjarða í Berufirði Fyrirtæki Framleiðsl a Fóðurnotku n Hlutur N í fóðri Bygging Losun N til Hlutur F í fóðri Bygging lífmassa tonn tonn tonn lífmassa umhverfis tonn F tonn N tonn tonn Losun F til umhverfis tonn Fiskeldi Austfjarða Laxar Fiskeldi Þorskeldi , Samtals Við sjókvíaeldið má gera ráð fyrir afföllum vegna dauðra fiska. Þeir fiskar sem drepast verða veiddir með svokölluðum dauðfiskaháf eða lyft up (dauða fiskinum er lyft til yfirborðsins með lofti) og gert er ráð fyrir að kvíar verði vaktaðar daglega eða eins oft og því verður við komið. Við framleiðslu á tonnum má gera ráð fyrir að afföll vegna dauðra fiska verði um 50 tonn. Allur fiskur sem drepst verður fluttur til eyðingar, urðunar eða vinnslu. Förgun verður framkvæmd í samráði við Umhverfisstofnun. Í töflu 12 má sjá heildarfóðurnotkun og losun í Berufjörð ef til þess kæmi að allar framkvæmdir sem heimildir eru fyrir og sem eru til meðferðar hjá Skipulagsstofnun yrðu að veruleika. 31

32 Tafla 12. heildarfóðurnotkun og losun í Berufjörð ef til þess kæmi að allar framkvæmdir sem heimildir eru fyrir og sem eru til meðferðar hjá Skipulagsstofnun yrðu að veruleika. Fyrirtæki Framleiðsla Fóðurnotkun Hlutur N í fóðri Bygging Losun N til Hlutur F í fóðri Bygging lífmassa tonn tonn tonn lífmassa umhverfis tonn F tonn N tonn tonn Losun F til umhverfis tonn Fiskeldi Austfjarða Laxar Fiskeldi Þorskeldi , Umsókn Fiskeldis Austfjarða Samtals Hvíld svæða Eldisferill hverrar kynslóðar í áframeldi í firðinum tekur mánuði. Þegar því tímabili lýkur og slátrað hefur verið upp úr kvíum er hvert eldissvæði hvílt.. Með kynslóðaskiptu eldi er kynslóðum haldið aðskildum og einn til tveir staðir eru alltaf í hvíld. Með hvíld eldissvæða er stuðlað að minni röskun á vistkerfi fjarðarins og að botndýralíf undir kvíum hafi möguleika á endurnýjun. Jafnframt er talið að hvíld eldissvæða minnki líkur á súrefnisþurrð við botn. Við aðstæður eins og þær gerast í Berufirði þar sem eru ágætir straumar, gott dýpi og engar hindranir á vatnsútskiptum hafa Norðmenn sett sér að hvíla staðsetningar í 2 mánuði milli kynslóða. Þetta hefur sýnt sig að vera nægjanlegur tími til að setlag frá eldi hverfi áður en byrjað er á næstu kynslóð (Rapport IRIS nr 2010/134, Oversikt fra Klima og forurensings direktoratet, 2010) Í frummatsskýrslu verður ítarlegar fjallað um hvernig staðið verður að rekstri eldissvæða og hvernig hvíld eldissvæða verður háttað. Metið verður hver verði möguleg áhrif hvíldar eldissvæða á ástand sjávar, annað sjávarlíf og botndýralíf. 3.8 Afleiddar framkvæmdir Laxar Fiskeldi ehf mun hafa margvíslega nauðsynlega aðstöðu í landi svo sem birgðaskemmu, verkstæði, starfsmannaaðstöðu. Félagið hyggst koma sér upp aðstöðu til slátrunar á eldisfiski á Djúpavogi. 3.9 Starfsmannafjöldi Við framleiðsluaukningu þá sem matsáætlun þessi tekur til munu skapast 10 ársstörf. Við slátrun á framleiðsluaukningunni munu skapast 15 ársstörf. Komi til áframvinnslu og pökkunar afurða skapast enn frekari störf. 32

33 3.10 Núllkostur Í frummatsskýrslu verður fjallað um núllkost, er felur í sér þann kost að ekki verði af framleiðslu sjókvíaeldis Laxa Fiskeldi um tonn af laxi á ári. Með tilkomu þeirrar aukningar sem félagið stefnir að skapast styrkur grundvöllur fyrir nýju og öflugu atvinnufyrirtæki á austfjarðarsvæðinu sem hefur í för með sér umtalsverð jákvæð áhrif á atvinnulíf svæðisins. Hugsunin á bak við Laxa fiskeldi ehf er sú að setja á fót eldisfyrirtæki þar sem þekking er í fyrirrúmi en jafnframt fjárhagslegur styrkur til að takast á við erfiðleika sem ævinlega eiga sér stað í rekstri sem þessum. Í Noregi er meðalstærð laxeldisfyrirtækja á bilinu 18 til 22 þúsund tonna framleiðsla á ári. Í þessari grein er stærðarhagkvæmni lykilatriði og eigi félag staðsett á Íslandi að vera vel samkeppnishæft er forsenda að það geti framleitt að minnsta kosti 20 þúsund tonn. Með tilkomu laxeldis af þessari stærðargráðu munu stoðir atvinnulífs á austurlandi styrkjast með hærra atvinnustigi og fjölbreyttara atvinnulífi. Með framkvæmdinni nýtist gott ræktunarsvæði til framleiðslu afurða, atvinnu- og verðmætasköpunar auk gjaldeyrisöflunar sem er til heilla fyrir samfélagið allt. Verði ekki af framkvæmdum er ljóst að hentug ræktunarsvæði til laxeldis mun ekki nýtast. Einstakt tækifæri til að hækka atvinnustig og skapa fjölbreyttara atvinnulíf á austfjörðum yrði ekki nýtt. Verulega gott tækifæri til gjaldeyrissköpunar fyrir samfélagið jafnframt möguleikanum til að styrkja dreifða byggð færi forgörðum Aðrar fyrirhugaðar eða yfirstandandi framkvæmdir á svæðinu Eins og komið hefur fram hér að framan hefur Fiskeldi Austfjarða í hyggju að auka við framleiðslu sína í firðinum. Sú fyrirhugaða framkvæmd kom til meðferðar Skipulagsstofnunar alllöngu eftir að Laxar Fiskeldi ehf tilkynntu um framkvæmdir í Berufirði Flutningar og umferð Gera má ráð fyrir að umferð muni aukast eitthvað frá Berufirði með afurðir en tonna framleiðsla er um 250 gámar. Gert er ráð fyrir að stór hluti afurða fari í skip á Reyðarfirði en einhver hluti fer suður til Reykjavíkur. Fjallað verður um flutninga og umferð í frummatsskýrslu. 33

34 4 Nytjar á fyrirhuguðu framkvæmdasvæði 4.1 Fiskeldi Í Berufirði er í gildi starfsleyfi Fiskeldi Austfjarða til framleiðslu á tonnum af laxi og tonnum af regnbogasilungi. Staðsetningar fyrir fiskeldi Fiskeldi Austfjarða eru við Glímeyri og við Svarthamarsvík. Þorskeldi ehf hefur leyfi til framleiðslu á 100 tonnum af regnbogasilungi og 99 tonnum af þorski. 4.2 Fiskveiðar Einu veiðarnar, sem stundaðar eru inni á Berufirði eru tilfallandi dragnótaveiðar (aðallega koli veiddur af einum heimabát), netaveiðar af og til, einkum í miðju fjarðarins og tímabundnar línuveiðar (ýsa og þorskur, en þær eru nánast engar í seinni tíð norðan við Æðarstein, sem er skammt innan við innsiglinguna í Gleðivíkurhöfn). ii Ekki er talið að staðsetningar kvía trufli veiðar. 4.3 Samgöngur og siglingar Siglingar um Berufjörð tengjast fiskveiðum, útivist og ferðaþjónustu. Ágæt hafnaraðstaða er á Djúpavogi fyrir stærri og smærri fiskveiðiskip. Hafnirnar eru jafnframt notaðar af ferðaþjónustuaðilum til sjóferða. 4.4 Ferðaþjónusta og frístundir Ferðaþjónusta er ört vaxandi atvinnugrein á Íslandi og á eins við um Austfirði. Í Berufirði tengist nýting sjávar til ferðamennsku og útivistar einkum sjóstangaveiði, kajaksiglingum, köfun og útsýnisferðum. Ekki verður séð að starfsemi Laxa fiskeldis ehf muni hafa neikvæð áhrif á uppbyggingu ferðaþjónustu. Hins vegar er líklegt að með tilkomu öflugs eldisfyrirtækis muni gistinóttum á svæðinu fjölga. 34

35 5 Rannsóknir 5.1 Aðferðafræði Við gerð tillögu að matsáætlun og frummatsskýrslu vegna fyrirhugaðrar tonna framleiðslu Laxa Fiskeldi ehf verður stuðst við lög um mat á umhverfisáhrifum nr. 106/2000 m.s.br. og reglugerð um mat á umhverfisáhrifum nr. 1123/2005. Auk þess verður stuðst við leiðbeiningar Skipulagsstofnunar um mat á umhverfisáhrifum framkvæmda og leiðbeiningar um flokkun umhverfisþátta, viðmið, einkenni og vægi umhverfisáhrifa frá Skilgreindir verða helstu framkvæmdaþættir sem taldir eru hafa umhverfisáhrif annars vegar á framkvæmdatíma og hins vegar rekstrartíma. Út frá þeim þáttum eru skilgreindir þeir umhverfisþættir sem líklegir eru til að verða fyrir áhrifum. Fjallað verður um áhrif framkvæmda annars vegar á framkvæmdastigi og hins vegar á rekstrarstigi. Tekin verða saman heildaráhrif á umhverfi á framkvæmda- og rekstrarstigi auk samantektar um mótvægisaðgerðir og sett fram vöktunaráætlun. Í tengslum við framangreinda þætti verður greint frá þeim rannsóknum sem fram hafa farið og þeim sem framkvæmdaaðili mun standa að og taldar eru nauðsynlegar vegna mats á umhverfisáhrifum framkvæmdanna. Í frummatsskýrslu verður gerð grein fyrir vöktunaráætlunum. 5.2 Umfang og áherslur mats á umhverfisáhrifum Áhrifasvæði framkvæmda Áhrifasvæði framkvæmda er það svæði sem áhrifa vegna fyrirhugaða framkvæmda mun gæta, bæði á framkvæmdatíma og á rekstrartíma sjókvíaeldis Laxa Fiskeldi í Berufirði. Eftirfarandi þættir ráða einkum afmörkun áhrifasvæðis: Bein áhrif á umhverfi. Áhrif á ástand sjávar, sjávarlíf og annað dýralíf. Í frummatsskýrslu verður áhrifasvæði afmarkað út frá mögulegum áhrifum á ástand sjávar, sjávarlíf og annað dýralíf. Áhrif á samfélag. Svæðisbundin efnahagsleg- og samfélagsleg áhrif á Austfjörðum. Í frummatsskýrslu verður gerð grein fyrir mögulegum áhrifum á samfélag. Það svæði sem talið er verða fyrir beinum áhrifum frá framkvæmdum er skilgreint á um 500 m breiðu svæði fyrir hvert eldissvæði. Þær rannsóknir sem fyrirhugaðar eru verða að mestu innan þessara svæða. Samfélagsleg áhrif verða mest á Djúpavogi. Áhrif af starfsemi og rekstri mun hafa áhrif á öllu austfjarðasvæðinu. Nánar verður gerð grein fyrir áhrifasvæði framkvæmda í frummatsskýrslu. Rannsóknir sem í gangi eru eða fram munu fara í tengslum við mat á umhverfisáhrifum tonna framleiðslu á ári á laxi í sjókvíum í Berufirði eru eftirfarandi: 35

36 5.3 Ástand sjávar og strandsvæða Helsta næringarefnalosun frá fiskeldi eru köfnunarefni og fosfór. Þessi næringarefni eru nauðsynleg þörungum sjávar. Líkleg áhrif fiskeldis er aukið magn næringarefna í nágrenni stöðvanna. Ofgnótt næringarefna í sjó getur leitt til offjölgunar þörunga sem aftur getur leitt til súrefnisskorts ef blöndun sjávar er ekki fullnægjandi. Engin dæmi eru um ofgnótt næringarefna hér við land og talið er að við strendur Íslands séu engar ástæður til að óttast vandamál tengd næringarefnaauðgun. Íslensk stjórnvöld lýsa strendur landsins sem svæði þar sem næringarefnaauðgun sé ekki vandamál í skýrslu til alþjóðlegra stofnanna (Umhverfisstofun, 2003). Áhrif næringarefnalosunar er í hæsta lagi mjög staðbundin við nánasta umhverfi stöðvanna (Gray, 2009). Losunin verður einnig að skoðast í ljósi þess að kvíarnar verða utan fjöru á yfir metra dýpi. Augnabliksþynning er því verulega mikil. Til samanburðar er losun skólps og úrgangs frá fiskvinnslu, sem er sambærilegur úrgangur og þessi, að mestu leyti losaður í fjörur landsins án þess að sýnt hafi verið fram á skaðleg áhrif. Mikilvægt er að skapa sem bestar eldisaðstæður með það fyrir augum að tryggja vistvænt eldi. Þáttur í umhverfisvænu eldi er að fylgjast vel með botni fjarðarins og þá mögulegri uppsöfnun næringarefna. Til að framkvæma þær rannsóknir munu Laxar fiskeldi ehf leita aðstoðar fagfólks. Besti mælikvarði á gæði umhverfisþátta er eldisfiskurinn sjálfur. Skapist óheppilegt ástand vegna lífræns úrgangs umhverfis eldisstöðvarnar þá er laxinn fyrstur til að skynja þau miður góðu áhrif og mun áhrifanna gæta strax í eldinu. Það er því kappsmunamál þeirra er standa að eldi að tryggja að umhverfið við eldisstöðvarnar sé ávallt eins gott og kostur er. Það er mat framkvæmdaraðila að skilgreina megi Berufjörð sem síður viðkvæmt svæði í samræmi við reglugerð 798/1999 um fráveitur og skólp. Uppsöfnun næringarefna í tengslum við eldi í fjörðum á austurlandi hefur ekki verið vandamál. Sem dæmi má nefna að Salar Islandica rak lax- og þorskeldi við Glímeyri í Berufirði. Í skýrslu Náttúrustofu Vestfjarða Botndýrarannsóknir vegna fiskeldis í Berufirði 2006 (Eiríksson, Botndýrarannsóknir vegna fiskeldis í Berufirði 2006 NV nr , 2007) má sjá að ekki hafa orðið óafturkræfar breytingar á botni eldissvæðis þrátt fyrir fimm ára óslitið eldi á sömu staðsetningu. Framleidd höfðu verið tonn á svæðinu frá árinu Í október 2005 febrúar 2006 var standandi lífmassi í stöðinni um tonn. Þær breytingar á botndýralífi sem urðu voru algjörlega staðbundnar og tóku aðeins til óverulegs botnssvæðis og stafaði því lífríki fjarðarins engin hætta af starfseminni (Þórisson, 2004). Samkvæmt ákvæðum OSPAR samningsins sem íslendingar eru aðilar að, skal flokka hafsvæði m.t.t. næringarefnaauðgunar (e.eutrophication). Hafsvæðið við Ísland hefur verið skilgreint sem vandræðalaust (e.non 36

37 problem) svæði með tilliti til næringarefnaauðgunar (e. non problem area with regard to eutrophication) (OSPAR, 2011). Skilgreining á viðtaka sem síður viðkvæmum fer skv. II. Viðauka B í reglugerð nr. 798/1999, um fráveitur og skólp. Í grein 3.28 regl. 798/1999 segir: Síður viðkvæmur viðtaki eru ármynni og strandsjór þar sem endurnýjun vatns er mikil og losun tiltekinnar mengunar er ekki talin hafa skaðleg áhrif á umhverfið (Stjórnartíðindi, 1999). Í skýrslunni Bedömmingsgrunder för miljökvalitet (Naturvårdsverket, 1999) sem út kom í Svíþjóð er gerð grein fyrir viðtökum við strendur Svíþjóðar og eru hafsvæði eru skilgreind flokkuð með eftirfarandi hætti: 1. Opin hafsvæði og opið haf 2. Opnir firðir án þrenginga í fjarðarmynni 3. Svæði með þröskuldi 4. Svæði með þrengingum í mynni 5. Svæði með fjölda eyja eða skerja (þekur 50% af svæðinu) Berufjörður er eins og aðrir firðir Austurlands opinn fjörður án þröskulds eða þrenginga í fjarðarmynni og er skilgreindur í flokk 1 samkvæmt ofangreindu. Slíkir firðir eru þau strandsvæði sem hafa að jafnaði best útskipti af strandsvæðum (Naturvårdsverket, 1999). Svæði með þröskuldi eða þrengingu í mynni fjarðar er skilgreint sem flokkur 3. Allflestir firðir í Noregi eru djúpir þröskuldsfirðir, flestir með miklu dýpi og eru skilgreindir sem flokkur 3. Góð skilyrði eru til fiskeldis í þessum fjörðum. Sá möguleiki er fyrir hendi við tilteknar aðstæður að botn og botndýr fái ofgnægð af lífrænu efni. Gerist það getur slíkt leitt til súrefnisþurrðar og myndunar brennisteinsvetnis á botni undir fiskeldisstöð. Slíkt gæti leitt til dauða botndýra á því afmarkaða svæði. Rannsóknir hafa sýnt að á svæði sem eru 1 km radíus frá eldisstöð er botndýraflóran eðlileg og þar gætir ekki áhrifa af lífrænni losun (Gray, 2009). Hvað varðar lífríki í sjó í kringum eldisstöð var ekki hægt að sjá neinar breytingar í nánasta umhverfi. Á mynd 7 má sjá að áhrifa lífrænnar losunar verður varla vart þegar komið er lengra en 1 km frá eldisstöð. 37

38 Mynd 7. Dreifing lífrænnar losunar miðað við fjarlægð frá eldisstöð (Gray, 2009). Í nýlegri skýrslu Hafrannsóknarstofnunar Noregs frá 1. apríl 2012 (Havforskningsrapporten 2012, bls. 24 & 25) segir að áhrifa lífrænnar losunar gæti í allt að 1 km fjarlægð frá kvíum. (Havforskningsrapporten 2012, 2012). Af framangreindu má ráða að starfsemi á borð við fiskeldi hefur lítil áhrif á umhverfið þegar komið er út fyrir eldissvæði. Virkri atvinnustarfsemi svo sem í landbúnaði, garðrækt, fiskveiðum og hvers kyns matvælavinnslu fylgja óhjákvæmilega einhver áhrif á nærumhverfið. Sambærileg áhrif fylgja fiskeldi en þau eru staðbundin, tímabundin og afturkræf. Talið er að áhrif fiskeldis á umhverfið séu ekki varanleg ef svæði eru hvíld með reglulegu millibili (Þórisson, 2004) Hitasig sjávar í Berurfirði er um 2 9 gráður á celsíus. Magn súrefnis í sjó við þetta hitastig er að jafnaði mjög hátt og efnaskipti tiltölulega lág. Ekki er að óttast að sá lífmassi og fóðurnotkun sem áætluð er hafi áhrif á súrefnismagn í næsta umhverfi eldisstöðvar. Styrkur seltu og súrefnis við strendur Íslands er þekkt stærð sem og vetrargildi köfnunarefnis og fosfórs. Í frummatsskýrslu verður kynnt rannsóknarniðurstaða Hafrannsóknarstofnunar um burðarþolsmat Berufjrðar sem áætlað er að kynnt verði á vordögum Þær upplýsingar verða færðar inn í frummatsskýrslu en þar mun einnig verða gerð grein fyrir hugsanlegri samlegð með öðru eldi sem leyft hefur verið í firðinum. Jafnframt verður fjallað um hver hugsanleg samlegðaráhrif yrðu með fyrirhuguðu viðbótareldi Fiskeldis Austfjarða. 38

39 Í skýrslunni Bedömmingsgrunder för miljökvalitet (Naturvårdsverket, 1999) sem út kom í Svíþjóð er gerð grein fyrir viðtökum við strendur Svíþjóðar og eru hafsvæði eru skilgreind flokkuð með eftirfarandi hætti: Opin hafsvæði og opið haf Opnir firðir án þrenginga í fjarðarmynni Svæði með þröskuldi Svæði með þrengingum í mynni Svæði með fjölda eyja eða skerja (þekur 50% af svæðinu) Berufjörður er eins og aðrir firðir Austurlands opinn fjörður án þröskulds eða þrenginga í fjarðarmynni og er skilgreindur í flokk 1 samkvæmt ofangreindu. Slíkir firðir eru þau strandsvæði sem hafa að jafnaði best útskipti af strandsvæðum (Naturvårdsverket, 1999). Helstu áhrifaþættir fiskeldisins á ástand sjávar eru fóðrun eldisfisks, aukin súrefnisupptaka vegna eldisfisk og síðan hvernig staðið veður að rekstri sjókvía og hvíld svæða. Vegna fóðrunar og losunar úrgangsefna frá eldisfiski má gera ráð fyrir að einhver uppsöfnun geti orðið á lífrænum næringarefnum undir eldiskvíum. Helstu næringarefni frá fiskeldinu sem berast til umhverfisins eru köfnunarefni og fosfór, en þessi efni eru nauðsynleg þörungum sjávar. Ofauðgun næringarefna í sjó getur leitt til offjölgunar þörunga sem getur haft í för með sér súrefnisþurrð ef blöndun sjávar er ábótavant. Áhrif losunar næringarefna frá sjókvíum eru staðbundin en magn og dreifing þess efnis sem safnast fyrir er háð þeim straumum sem fyrir hendi eru. Einnig má gera ráð fyrir að súrefnisnotkun verði nokkur vegna eldislax í sjókvíum og þá mest síðla sumars og fram á haust. Sjókvíaeldi á vegum Laxar Fiskeldi verður kynslóðaskipt eldi og eldissvæði verða hvíld milli kynslóða til að draga úr hættu á ofauðgun næringarefna. Í frummatsskýrslu verður lagt mat á áhrif sjókvíaeldisins á ástand sjávar m.t.t. uppsöfnunar næringarefna, súrefnisnotkunar og burðargetu fjarðarins til eldisins út frá þeim rannsóknum sem fyrir liggja og fram munu fara í tengslum við mat á umhverfisáhrifum framkvæmdanna. 5.4 Straumar Í skýrslu Hafrannsóknarstofnunar (Briem, 2000) er m.a. straumum, hita, seltu og súrefni Berufjarðar gerð góð skil. Tildrög þess að ráðist var í umfangsmiklar náttúrurannsóknir í Berufirði var m.a. fyrirhuguð framkvæmd Salar Islandica við laxeldi í firðinum. 39

40 5.4.1 Straumar, fyrirliggjandi gögn Á tímabilinu 3 31 júlí árið 2000 voru framkvæmdar straummælingar af Hafrannsóknarstofnun í Berufirði en straumur er ávallt minnstur í júlímánuði. Niðurstöður mælinganna staðfestu þá vissu manna að straumur væri góður í firðinum (Briem, 2000) Magn súrefnis í sjó við 2 9 gráður á celsíus er að jafnaði mjög hátt. Efnaskipti við þetta hitastig eru tiltölulega lág. Ekki er að óttast að svo lítill lífmassi og fóðurnotkun hafi áhrif á súrefnismagn í næsta umhverfi eldisstöðvar. Ekki mun áhrifa á súrefnismagn gæta utan eldissvæðis. Styrkur seltu og súrefnis við strendur Íslands er stöðug og þekkt stærð sem og vetrargildi köfnunarefnis og fosfórs Straumur, fyrirhugaðar rannsóknir Laxar munu láta gera straummælingar á eldissvæðunum. Straummælingar munu fara fram á þremur dýpisbilum á hverju eldissvæði: um 10 m frá botni, um miðjan vegu á milli botns og nótar og þriðja bilið verður 10 m undir yfirborði sjávar. Mælingar munu standa yfir að lágmarki í 30 daga. Gerð verður grein fyrir fyrirliggjandi gögnum og niðurstöðum straummælinga Laxar Fiskeldis ehf í frummatsskýrslu. 5.5 Sjávarhiti Hitastig fjarða á Austurlandi er svipað og í fjörðum norður Noregs (Alta og Finnmörku). Ýmsir þekktir kostir eru við eldi í kaldari sjó s.s. minni sjúkdómahætta og minni hætta á súrefnisþurrð. Í skýrslu Hafrannsóknarstofnunar (Guðfinnsson, 2001) er að finna hitastigsmælingar (Sjávarhitamælingar við strendur Íslands, 2011). Samkvæmt þeim er hiti ákjósanlegur til eldis líkt og á öllu austfjarðasvæðinu. Ekki finnst dæmi um undirkælingu á þessum slóðum. Svæðið hentar mjög vel til eldis í sjókvíum og hafa þúsundir tonna af laxi verið framleidd þar á árunum Að auki er síriti í Stöðvarfirði ( Sjárvarhiti, fyrirliggjandi gögn Á mynd 8 er að finna hitastig Mjóafirði og Berufirði (Sjávarhitamælingar við strendur Íslands, 2011). Í lok ágústmánaðar var meðalhitin orðin en 8 C til 10 C á yfirborðinu (niður á 20 metra). 40

41 Mynd 8. Samanburður á hitastigi í Berufirði og Mjóafirði. Engin dæmi eru um undirkælingu sjávar í Berufirði. Hitastig hefur áhrif á vaxtarhraða laxins en heildarframleiðsluverð á kíló hækkar hins vegar ekki verulega. Ýmsir kostir eru við eldi í kaldari sjó s.s. minni sjúkdómahætta, minni hætta á súrefnisþurrð og einnig verður kjöt fisksins þéttara og afurðin lendir því í hærri gæðaflokki. Yfir sumarmánuði er bjart allan sólarhringinn og hefur það verulega jákvæð áhrif á vöxt fisksins þar sem birtustig er einn þeirra þátta sem mesta þýðingu hefur fyrir vöxt laxfiska. Reynslutölur úr Berufirði sýna að vaxtarhraði laxins er verulega góður. Í Stöðvarfirði er síriti og er hægt að nálgast gögn frá honum á netinu. Nýjustu tölur eru frá árinu 2012 og var lægsti hiti mældur í febrúar og mars (2,5 C) og hæsti í ágúst (8,4 C) það ár. Lofthitamælingar og mælingar á yfirborðshita sjávar hafa verið framkvæmdar um áratuga skeið á veðurathugunarstöðinni á Teigarhorni í Berufirði og verður nánar gert grein fyrir þeim mælingum í frummatsskýrslu Sjávarhiti, fyrirhugaðar rannsóknir Í frummatsskýrslu verður gerð grein fyrir niðurstöðum úr fyrirliggjandi gögnum og hitamælingum sem straummælar mæla. Það er ekki ástæða til að fara í sérstakar sjávarhitarannsóknir þar sem til eru góðar upplýsingar um sjávarhita í Berufirði og það er síriti í Stöðvarfirði. Þegar kvíar hafa verið standsettar í Berufirði þá verða settir hitamælar á þær. Lesið verður af mælunum einu sinni ári en þeir mæla sjávarhita á hverjum degi. 41

42 5.6 Selta Selta, fyrirliggjandi gögn Hafrannsóknarstofnun mældi seltu í Berufirði árið 2000 (Briem, 2000). Seltan var almennt há (vel yfir 30) sem stafar af litlu ferksvatnsrennsli í fjörðinn Selta, fyrirhugaðar rannsóknir Í frummatsskýrslu verður gerð grein fyrir niðurstöðum rannsókna Hafrannsóknarstofnunar á seltu í Berufirði (Briem, 2000) Það verður ekki farið út í sérstakar rannsóknir á seltu í firðinum vegna umhverfismats. 5.7 Súrefni Súrefni, fyrirliggjandi gögn Hafrannsóknarstofnun mældi súrefni í Berufirðii árið 2000 (Briem, 2000). Með það í huga að Berufjörður er opinn fyrir hafi þá er um ferskan sjó að ræða og súrefnismagnið eðlilega háð hitastigi og seltu. Með því að skoða samhengi milli þessara þátta má fullyrða að súrefnismagn í Berufirði frá botni til yfirborðs er á bilinu 10,22 mg/l (34 og 5 C) og þar sem er heitast 9,52 mg/l (8 C og 34 ). Slíkt súrefnismagn er mjög gott með fyrirhugað eldi í huga. Súrefnismagn er einn af grundvallarþáttum sem skapa kjöraðstæður til eldis í firðinum. Fjalla alment um það að súrefnisstyrkur er allment hærri í köldum sjó Súrefni, fyrirhugaðar rannsóknir Berufjörður er opinn fyrir hafi með ákjósanlegum straumum, góðu dýpi og engar hindranir eru því á vatnsútskiptum. Fyrirliggjandi gögn um súrefni frá Hafrannsóknarstofnun (Briem, 2000) verða settar fram í frummatsskýrslu en ekki verður farið í fleiri rannsóknir fyrir umhverfismatið. 5.8 Ölduhæð Ölduhæð, fyrirliggjandi gögn Öldur eru yfirborðsbylgjur sem verða til þegar vindur blæs yfir sjó. Stærð öldunnar ræðst af vindhraða, stöðuleika vindsins og þeirri vegalengd sem vindurinn hefur til að athafna sig á haffletinum. Þess vegna geta háar öldur aðeins orðið til á langri leið á rúmsjó og í stöðugum vindi sem staðið hefur yfir lengi. Þegar alda berast af hafi og kemur á grunnsævi dregur úr hraða hennar. Mótstaða við sjávarbotninn hægir á ferð öldunnar. Við það verður hún krappari og hærri. (Mannvit - Hraunhöfn, 2001) 42

43 Siglingastofnun Íslands gerði öldufarsreikninga frá úthafi og inn Berufjörð í tenglum við hafnargerð í Innri Gleðivík Gerð verður grein fyrir helstu niðurstöðum þeirra rannsókna í frummatsskýrslu Ölduhæð, fyrirhugaðar rannsóknir Fjallað verður ítarlega um ölduhæð í frummatsskýrslu en ekki er talið að þurfi að fara í fleiri rannsóknir. 5.9 Botndýralíf Lífrænar leifar frá fiskeldi falla til botns og hafa áhrif á botndýralíf undir kvíum og næsta nágrenni Botndýralíf, fyrirliggjandi gögn Rannsóknir á botndýralífi á Austfjörðum hefur aðallega verið vegna fiskeldis. Gerðar hafa verið rannsóknir á botndýralífi í Norðfjarðarflóa, Fáskrúðsfirði og Berufirði (Eiríksson, Botndýrarannsóknir vegna fiskeldis í Berufirði 2006 NV nr , 2007), (Þórisson, 2004).d, (Eiríksson, Þórisson, & Sigurðsson, Botndýr í Botni Norðfjarðar, 2003); Hafrannsóknarstofnun gerðir ítarlega rannsókn á botndýralífi í Reyðarfirði fyrir innan Hólmanes og Líffræðistofnun Háskólans rannsakaði sömuleiðis botndýralíf á fyrirhugaðri iðnaðarlóð. Vegna áforma útgerðarfyrirtækisins Samherja um laxeldi í Reyðarfirði var farið í frekari rannsóknir á botndýralífi í firðinum Botndýr, fyrirhugaðar rannsóknir Þó nokkrar rannsóknir hafa verið gerðar á botndýralífi í Reyðafirði og verður gerð grein fyrir niðurstöðum þeirra í frummatsskýrslu. Sýnatökur úr þessum rannsóknum voru framkvæmdar innan eða í grennd við fyrirhuguð fiskeldissvæði sem eru hér til umfjöllunar fyrir mat á umhverfisáhrifum. Það eru því til góðar upplýsinga um botndýralíf á svæðinu (Eiríksson, Botndýrarannsóknir vegna fiskeldis í Berufirði 2006 NV nr , 2007), (Þórisson, 2004), (Eiríksson, Þórisson, & Sigurðsson, Botndýr í Botni Norðfjarðar, 2003) Áður en fiskeldi hefst á hverju eldissvæði þá verða tekin botnsýni fyrir vöktun á áhrifum fiskeldis á botndýralíf Villtir laxastofnar Þann 15. mars árið 2001 setti Landbúnaðarráðuneytið reglur, til verndar villtum laxastofnum, samkvæmt 3. mgr. 15. gr. þágildandi laga 76/70 um lax- og silungsveiði. Kveðið var á um friðunarsvæði þar sem eldi frjórra laxa (Salmo salar) í sjókvíum var óheimilt. Samkvæmt framangreindri auglýsingu Landbúnaðarráðuneytisins nr. 226/2001 er ekki óheimilt að ala frjóan lax í sjókvíum Sunnan Fonts á Glettinganesi (Umhverfisráðuneytið / útgáfa, 1999). Fyrirhugað framkvæmdarsvæði í Berufirði er sunnar en Fontur á Glettinganesi. Því eru engar takmarkanir á eldi frjórra laxfiska í Berufirði. 43

44 Í Berufirði eru tvær silungsár, Fossá og Berufjarðará. Næstu laxveiðiár við Berufjörð eru Rangárnar svo og Vopnafjarðarárnar. Í Breiðdalsá hafa verið stundaðar seiðasleppingar í þeirri von að hægt verði að ná þar upp laxveiði. Fjarlægð kvíanna í Berufirði að þeirri á er langtum meiri en reglugerð Landbúnaðarráðuneytis miðar við. Engar laxveiðiár eru í Berufirði. Af þessu má ráða að gönguleiðir laxfiska eru hvergi nærri fyrirhugaðri fiskeldisstöð. Framkvæmd mun ekki hafa áhrif á náttúrlega fiskistofna. Áhrifa hennar mun hins vegar gæta á botni í nánasta umhverfi stöðvarinnar eins og fram kemur hér að framan svo og samkvæmt (Þórisson, 2004) Villtir laxastofnar, fyrirliggjandi gögn Berufjarðará er fiskgeng frá sjó um 3 km inn í land að Ástufossi á móts við býlið Melshorn. Einungis hefur fundist þar bleikja og er talið að það sé fyrst og fremst sjóbleikja. (Djúpivogur Umhverfisskýrsla, Uppfært 2014) Í frummatsskýrslu verður gerð grein fyrir ýmsum innlendum sem erlendum rannsóknum sem gerðar hafa verið á hugsanlegum neikvæðum áhrifum eldisins á náttúrulega laxastofna 5.11 Fiskstofnar í Berufirði Að mati forsvarsmanna sveitarfélagsins mun áformuð starfsemi á þessum svæðum hvorki trufla veiðar, sem stundaðar eru í firðinum, né valda röskun á skipaumferð. Til frekari upplýsinga skal þess getið að einu veiðar, sem stundaðar eru inni á Berufirði eru tilfallandi dragnótaveiðar (aðallega koli veiddur af einum heimabát), netaveiðar af og til, einkum í miðju fjarðarins og tímabundnar línuveiðar (ýsa og þorskur, en þær eru nánast engar í seinni tíð norðan við Æðarstein, sem er skammt innan við innsiglinguna í Gleðivíkurhöfn). Engar upplýsingar liggja fyrir um að núverandi eldisstarfsemi í firðinum hafi hamlað slíkum veiðum. Gerð verður grein fyrir í frummatsskýrslu helstu veiðislóðum í firðinum út frá gögnum Hafrannsóknarstofnun Fuglar og spendýr Fuglar og spendýr, fyrirliggjandi gögn Upplýsingar um vetrarfuglatalningar í Austurlandi síðustu 10 ár má finna á heimasíðu Náttúrufræðistofnunar Íslands ( Seli og hvali er að finna í Berufirði en ekki vitað um nein þekkt sellátur. 44

45 Fuglar og spendýr, fyrirhugaðar rannsóknir Í frummatsskýrslu verður gerð grein fyrir þeim gögnum sem eru til um fuglalíf á svæðinu og hugsanleg áhrif fiskeldis á fuglalíf. Haft verður samband við Náttúrustofu Austurlands um fugla og spendýr á svæðinu og Selasetur Íslands um seli. Þó ólíklegt sé að selir kæpa í Berufirði þá gætu verið staðir sem þeir koma saman og hvílast og verður gert grein fyrir því Sjúkdómar og sníkjudýr Fisksjúkdómar sem komið geta upp í eldisstöð eru einkum nýrnaveiki, sveppasýkingar og laxalús. Nýrnaveiki og sveppasýkingar smitast helst í ferskvatni og hér á landi hefur laxalús einungis fundist í undantekningartilfellum. Laxalús hefur valdið tjóni á náttúrulegum laxastofnum í Noregi og meira finnst af henni á svæðum þar sem umfangsmikið eldi fer fram. 2 Ein virkasta leiðin til að koma í veg fyrir fisksjúkdóma er bólusetning, en öll seiði eru bólusett áður en þau eru flutt í sjókvíar. Bólusett er við Kýlaveiki, Kýlaveikibróður, Vetrarsárum og Vibrio. Aðrar aðgerðir sem dregið geta úr hættu á fisksjúkdómum eru minni þéttleiki fisks í kvíum, að gott bil sé haft milli kvía til að tryggja gott súrefnisstreymi og að tryggja hvíld eldissvæða á milli kynslóða. Öll seiði sem sett verða í sjókvíar í Berufirði verða bólusett áður en þau verða sjósett. Í athugaemdum Skipulagsstofnuanr frá 14. janúar 2015 segir: Gera þarf ráð fyrir að í frummatsskýrslu verði fjallað um hvernig tryggja á að ekki berist smit á milli kvía óskyldra aðila t.d. hvort ljóst sé að aðliggjandi kvíasvæði séu hvíld á sama tíma en það er á hendi sérfræðinga Matvætlastofnunar að útfæra þann þátt. Fram kemur á mynd 3 að fyrirhugaðar kvíar á vegum Fiskeldis Austfjarða hf innan við 5 km fjarlægð frá kvíum Laxa fiskeldis ehf. Ekki kemur fram hvort hvíldarlotur árgangasvæða Laxa fiskeldis séu samstíga hvíldarlogum fiskeldis austfjarða hf. Hvað þennan þátt varðar þá er það á hendi sérfræðinga Matvælastofnunar að útfæra útsetningu seiða og áframeldi í firðinum. Fjarlægðarmörk taka mið af virkum eldissvæðum. Í athugasemdum Skipulagsstofnunar til Laxa frá 14. Janúar 2015 segir: Gera þarf ráð fyrir að í frummatsskýrslu verði gerð grein fyrir líklegri dreifingu smitsjúkdóma frá eldissvæðum Laxa fiskeldis. 2 Bjørn, P.A., Finstad, B., Nilsen, R., Uglem, I., Asplin, L., Skaala, Ø. and N.A. Hvidsten Nasjonal lakselusovervåkning 2009 på ville bestander av laks, sjøørret og sjørøye langs Norskekysten samt i forbindelse med evaluering av nasjonale laksevassdrag og laksefjorder. Norsk institutt for naturforskning. NINA Rapport

46 Gera þarf ráð fyrir að í frummatsskýrslu verði gerð grein fyrir skipulagi eldissvæða í fjörðum (staðsetningar) sem miði að því að hverfandi hætta verði á að smit berist frá einu svæði til annars. Gera þarf ráð fyrir að frummatsskýrslu verði rökstutt ítarlega, með hliðsjón af smiti sjúkdóma og laxalúsar, á hvaða forsendum veita ætti undanþágur frá fjarlægðarmörkum reglugerðar 402/2012. Í frummatsskýrslu verður fjallað um ofangreind ofangreind atriði og þar gerð grein fyrir viðbragðsáætlunum sem lúta að því ef upp koma sjúkdómar eða laxalús í eldi. Jafnframt verður fjallað um viðbröðg við hugsanlegum slysasleppingum. Í frummatsskýrslu verður fjallað ítarlegar um mögulegar hættur vegna fisksjúkdóma og umfjöllun verður að finna um innlendar og erlendar rannsóknir og niðurstöður er lúta að hugsanlegri erfðamengun Marglytta Laxar fiskeldi líta ekki á marglyttur sem vandamál í Berufirði. Að ráðlagi Skipulagsstofnunar verður í frummatsskýrslu gerð grein fyrir hugsanlegum búsifjum af völdum marglytta Ásýnd Lagt verður mat á sjónræn áhrif mannvirkja þ.e sjókvía og tengdra mannvirkja. Nánar verður fjallað um ásýnd sjókvía frá völdum sjónarhornum og möguleg áhrif þeirra á upplifun ferðamanna í frummatsskýrslu Landnotkun og nýting Auk sjókvíaeldis í Berufirði fer þar fram mjög fjölbreytileg nýting. Má þar nefna, fiskveiðar, ferðaþjónustu, útivist auk hlunnindanýtingar.. Fjallað um verður um þessa þætti í frummatsskýrslu Fyrirhuguð vöktun Samkvæmt starfsleyfi frá Umhverfisstofnun skal skila inn vöktunaráætlun og tekur hún mið af starfsleyfinu, stærð eldis og leiðbeiningum frá Umhverfisstofnun (Ingason, 2012). Miðað við leiðbeiningarnar og stærð fiskeldisins þá væri botnsýnataka á þriggja ára fresti eða skemur. Sýni (þrjú talsins) tekin við kví og svo í ákveðinni fjarlægð frá þeim. Tíðni vöktunar á vatni er að jafnaði á hverju ári. Nánar um sýnatökurnar munu koma fram í vöktunaráætlun. Auk reglubundins eftirlits Landhelgisgæslunnar og Veðurstofu Íslands með hafísmyndun við strendur landsins munu starfsmenn Laxar Fiskeldi munu fylgjast náið með myndun lagnaðaríss og ísreki í firðinum. 46

47 Vöktun botnsets mun fara fram með vöktunarkerfi eins og almennt tíðkast við rekstur sjókvíaeldisstöðva. Set verður mælt m.t.t. uppsöfnunar lífrænna efna. Fylgst verður meðal annars með magni sets, sýrustigi, súrefnisþurrð, lykt, samsetningu sets, mögulegri gasmyndun og þykkt seyru. 47

48 6 Kynning og samráð 6.1 Tillaga að matsáætlun Í samræmi við lög um mat á umhverfisáhrifum voru drög að tillögu að matsáætlun auglýst opinberlega og kynnt á heimasíðu Laxa Fiskeldis ehf. ( frá 2. September Gafst öllum möguleiki á að kynna sér fyrirhugaðar framkvæmdir og að koma með athugasemdir áður en endanleg tillaga að matsáætlun lá fyrir. Engar athugasemdir bárust við drög að tillögu að matsáætlun. 48

49 6.2 Frummatsskýrsla Áformað er að skila frummatsskýrslu til Skipulagsstofnunar hið fyrsta eftir að niðurstöður burðarþolsmats Hafrannsóknarstofnunar liggur fyrir. Í framhaldi af því og í samræmi við lög um mat á umhverfisáhrifum verður frummatsskýrslan kynnt almenningi í samráði við Skipulagsstofnun. 49

50 7 Heimildir Alcoa.com. (april 2006). Sótt frá Almannavarnir. (2011). Sótt frá Áhættuskoðun Almannavarna: Briem, J. (2000). Straummælingar í Berufirði júlí Hafrannsóknarstofnun. Djúpivogur Umhverfisskýrsla. (Uppfært 2014). Sótt frá Eiríksson, Þ. (2007). Botndýrarannsóknir vegna fiskeldis í Berufirði 2006 NV nr Sótt frá Náttúrustofa Vestfjarða: Eiríksson, Þ., Þórisson, B., & Sigurðsson, S. (2003). Botndýr í Botni Norðfjarðar. Nátturustofa Austfjarða NV nr Fráveitunefnd Umhverfisráðuneytisins. ( ). Sótt frá Úttekt á stöðu fráveitumála á Íslandi, : Gray, J. S. (2009). Ecology of Marine Sediment, page Sótt frá Oxford University Press: +Gray%3B+The+Ecology+of+Marine+Sediment&ots=_n4p2xKy0m&sig=SiEaxWCk_6CPi3MGJ DXTATLksX0&redir_esc=y#v=onepage&q=John%20S.%20Gray%3B%20The%20Ecology%20of %20Marine%20Sediment&f=fals Guðfinnsson, H. (2001). Hafrannsóknarstofnun fjölrit 85. Sótt frá Gunnarsson, B. B. (2004). Þorskeldi á Íslandi Fjölrit nr. 111, bls: 19. Sótt frá Hafrannsóknarstofun: Havforskningsrapporten ( ). Sótt frá Havforskningsinstituttet: Ingason, S. (2012). ust.is. Sótt frá Kystdepartementet, F. o. (2010). Vurdering av eutrofieringssituasjonen i kystområder, med særlig fokus på Hardangersfjorden og Boknafjorden. Sótt frá Mannvit - Hraunhöfn. (maí 2001). Sótt frá Naturvårdsverket. (1999). Bedömmingsgrunder för miljökvalitet. Í Bedömmingsgrunder för miljökvalitet (bls ). Sverige: Naturvårdsverke. OSPAR. (2011). Sótt frá OSPAR: Sjávarhitamælingar við strendur Íslands. (2011). Sótt frá Hafrannsóknarstofnun: Stefánsson, H. W., & Þórisson, S. (1999). Fuglaathuganir í Reyðarfirði vegna fyrirhugaðs álvers. Nátturustofa Austurlands. Stjórnartíðindi. ( ). REGLUGERÐ um fráveitur og skólp. Sótt frá Reglugerðasafn: f17f27ea86cd00256a ?opendocument Þórisson, Þ. E. ( ). Botndýr í Berufirði og Fáskrúðsfirði. NV nr bls 14. Sótt frá Náttúrustofa Vestfjarða: Umhverfisráðuneytið / útgáfa. ( ). Sótt frá Sjálfbær þróun í íslensku samfélagi: Umhverfisstofun. (2003). Sótt frá Staða mála hvað varðar hreinsun skólps á Íslandi: vedur.is. (5. júlí 2010). Sótt 3. des 2011 frá 50

51 51

52 8 Viðauki 2 Hnit eldissvæða í Berufirði Staðsetning á kvíasvæðum Laxa Fiskeldis í Berufirði. 1) Gautavík, svæði 1 (miðja): 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 2) Skálavík, svæði 2 (miðja): 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 3) Eyvindanes, svæði 3 (miðja): 'N 'V (til vara) 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 4) Lindabrekka, svæði 4 (miðja): 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 'N 'V 52

53 Í Berufirði er í gildi starfsleyfi Fiskeldis Austurlands til framleiðslu á tonnum af laxi og tonnum af þorski. Staðsetningar fyrir fiskeldi við Glímeyri og við Svarthamarsvík sbr. Viðauka 1 1) Glímeyri: 64 43,490 N 14 23,414 V 64 43,373 N 14 23,776 V 64 43,900 N 14 23,735 V 64 43,912 N 14 24,025 V 2) Svarthamarsvík: 64 42,483 N 14 22,611 V 64 42,151 N 14 21,985 V 64 41,918 N 14 23,006 V 64 42,175 N 14 23,281 V 3) Hnit Þorskeldis ehf í Berufirði. Í útgefnu starfsleyfi Þorskeldis frá 1. október 2012 segir: Staðsetning eldisstöðvar er í Berufirði á svæði sem gildir í 200 metra radíus umhverfis GPS punkt þann sem tilgreindur er hér: N V

54 9 Viðauki 3 Dýpi undir eldissvæðum 1) Dýpi á kvíasvæðum Á myndum 9-11 má sjá dýpi undir kvíasvæðum. Unnið af sjómælingasviði Landhelgisgæslu Íslands fyrir Laxa fiskeldi ehf. í júní Mynd 9. Dýpi undir eldisvæði 1 í Berufirði 54

55 Mynd 10. Dýpi undir eldisvæði 2 og 3 í Berufirði Mynd 11. Dýpi undir eldisvæði 4 í Berufirði 55