WARTOFTÄ, M. OLAVO CXCfeLSIO» THORERUS P R MS IDE VIRO CELEBERRIMO,' A. ODHEL1US, WESTRO-GOTHUS. ÜPSAL1. HISTORICiE, WESTROGOTHLE TERRITORIO,

Transkript

1 <LB. v. PARS PRIOR DiSSEKTATIONIS HISTORICiE, WARTOFTÄ, WESTROGOTHLE TERRITORIO, QUAM, CONS. AMPL1SS. FACULT. PHIL. UPSAL, P R MS IDE VIRO CELEBERRIMO,' M. OLAVO CXCfeLSIO» HISTOK. PROFESS. REG. ET ORD. R. ACAD. S. STOCKH. MEMBRO, FUBLICO BONORUM EXAMINI SUBJICIT THORERUS A. ODHEL1US, WESTRO-GOTHUS. IN AUDIT. CAROL.MAT.ADD.XXIIIJUNII ANN1 MDCCL. II. S. ' P. ÜPSAL1

2 Si* R;s M:tis MAGNA- FlDEI VIRO, GENEROSO atque NOBILISSIMO DOM. ANTONIO von STIERNMAN. REGLE CANCELLARLE C0NSIUAR10, NEC NON REGNI ARCHIVI PR&FECTO, MALQE&AzIl MAGNO. ALites, Generofi/Jime libenter ad eum Domine, imitari liceaf, locum revolant, ubi grana con- quse geffere fua. Ad limina lua, aufo nefeio quo, properabam, aliquid fubfidii, mihi, in exercitio hocce Academico elaborando occupato, ut ex folidiore & admiranda Tua doélrina contingeret, &, fiquidem me tion modo non repulifti, fed tanto cumulafti favore ut nihil fupra, fsepius revenire fuftinui. At cum os Tuujn, benignitatis plenum, diutius contueri forsprohiberet, perlitteras memet docere non es dedignatus«tuum itaque Ubi jam reddo$ ita tarnen, ut ad bonam frugem a me reda&um, aliis, quibus majorum faéta cu rat fuerint, ne in,patrla peregrini plane & hofpites in» veniantur * prodelte poffif. Perge, Generofi/Jime Domi ne, hurniliimus oro, me tueri, perge mihi favore. Meum erit, addeum O* M,pro lua, Familiseque fplendidiflimx flore atque Incolumitate calidiffima fundere fufpiria- GENEKOSJ atcfue N0BILISS1MI HOMINIS TUl cultor ac cliens hurniliimus THORERUS A. ODHELIUS.

3 Viro Ådraed. Rever. atque PrsecL Viro Admoä. Rever. atque PracL Mag JOHANNI Mag. NICOLAO BIL L M A R C K, SYNNERBERG, In Regio Gymnafio Skarenfi Paßori in Åfled, & Vicini didri&us Prsepofit* graviflimo. Patrui loco colendo. S. S. Theologiae Leclori meritidimo. Confiftor. Adjejßori gravidimo,inwinkölpaflori &adjacentis diitri&us Pr<epofito Dignidimo. Avunculo Cariffimo. Viro Confult. L? Juris peritijjimo Domino J O N JE Conjuli Mariaeftadii * sequiffimo. Viro ^ WOLLIN, Viro Admod. Rever, atque Prcecl. Mag.CHRISTÖPHORO R Y D E L L, Paßor in Yileitad merifidimo. Viro IPlurim. Rever. atque Clav- Plur. Rever. atque Ciariß. Dom. THORSTANO Dom. MAGNO TENGBLOM, THOREN, Pétftori in Fröjered Paßori in Kyrkofallla dexterrimo. adeuratidimo* Viro Plur. Rev. atque Ciariß. Viro SpcBat. atque Laudat% Dom. THORERO Dom. JACOB O ODHELIO, M YRA, InSchola primaria Holmenfi Pratori teritoriaii inwar- ConReclori üdeliflimo. j tofta vigilantisfatrui loco fufpiciendo, ' tidimo. Patronis Fautoribus ttatem veneraniis. t atis amplus, ut ccrnitis, FAUTOR.E5, mihi decurrendus erat campus, data iuque opera verborum fententiarurhve vencres in hocce mco tirociuio fubterfugi, quod in mcmoriain beneficiorum maximorum.cum omnigenae feliciratis adprecatione VOJiiS eo ifccro. Adm. Kev. Con/ult* Clar. Speäatiß. Nominum Veßrorum cultor humijlimus THEORERUS A, ODHEL1US.

4 VIK O Plurimum Reverenåo atqne larisßmo> i Dn. JOHANNl BECKNER, i PaSTORI m Hvaldad meritisfimo, PAREN II OPP l MO. Tempus erat domui quondam lacrimabile noftrseä Quod, moderante Deo, prseteriifle juvat, \ Abdulic, heu, matrique Virum natisque Dulcem, Parentenf quae tasito mors venit atra J)emigråt ad pede. phires mature (angvin is Au&or ; Nec mihi tum Gratia fe-d Domino Triftia cceli qui firmo poplite greif us erat. terrseque potenti, pepuiit, Te profpera fata dedit. bonus Illebonum patrem mihi Pofiet ut inde reddidit, omnfé mihi Candidus ire dies. Magna animi repctens mecum Omnia difficilc documenta.paternq ed, ut memorare.quodmens queam. eulta mihi, Hoc quod honedi fertur fateor totum muneris amorc^ efle Tui. Qui potero tandem gråtes perfolvere Mentem qua dignas? memorem Te mihi iignificade licet? qui dederat, Deus, Is Tibi Pe&ore fincero no&e dona rependafy dieque precor. Jumas interea gratae munufcula Filius bis valeo non mentis; meliora dare. Pauperis ingenii fcetum, qui prodit in A<*cipe fed aurasj mitis, devenerande Pater. kvive Pater felix, fupera quoque Nedoris ic mihi annos* tranquillus, quem peto, portus erit. PARENTIS OP11MI filiusiobedientiffimus; THOREJRUS A. ODHEHV«.'

5 A DSP EC 7 US DTSSER TA 1T0NTS. ' f,1. Paroeciasquas includit Wartoftd, indicat, illamquc in EMomam & Sylvcßrem dividit, 5. 2, Topographiam paridit». 3, Etymologiam fiftk:item deftrucftioncm turris Ollburgenfis, ibique exftru* <kas a:des Regias.. 4. In Territorii antiquitatcm inquirit. 5. Pra-Ii um ad Kongslenam a SVERKE- RO commiflum probat.. 6, Aliud ad eandem Kongslenam pra* lium commemorat» $. 7. Praliorum ad FMkppiam & Carlebjam^, 1 & conttucidati RAGVALDI KAPHÖF- DINGI menrionem injicit. $. 8. Territorium hoccc, Princip!- INGE* BÜRGTE, a marito ERICO conceflum, poftmodum veroflkonl BULAVOtra- / ditum fuifle affirmat, 9. Pradium Regium Kongstem delcribit, fataque THORCHILLI CANUTI ultima enumcrat Prxdium Regium paucis illuftrat». 11. De Prsedns Regiis Onebdmcn & Grtmfiorp Difleric Uftrinam, Tudem & Iaboratoria aluinc{iaria,quibus gaudetwartoftajoquitur. A $. h

6 I A'. % Oli Svio-Gothi'ci in terntoriä diftributio ad Regis BRAUT AMUNDI tempon adfcen» dit. Haec fnter, WARTÖF- TA Weftrogothorum haud infimo ponenda eft Ioco,quippe cui, präster Wadsbodiam Sc Markt am, null am hitjus provincix territorium palmam prsertpiv Comple&itur triginta duas parcecfas, Sl5tay fcricet, Carlebyy Smeby, laklecfuarnaboer, Fahlkfrping, Aßedy Mularpa, Flittorpa, Fröjered, Karsberga, Afaka y kitmetved, Htvalflad, Kimbo, Suntak, Dimbo, Ottraf- Iva, Hwarf, Kongslena. Sandhem, Utwäng, Harjay Yließad y Wißorpa, jvtf/, Hangs dahla y Störflorpay Aklinga, Agnetorpa, Daretorpa, Velinga, Haubo. Harum quasdam fakuiim bodie laborant defe lu; unde in. FMmiarn d) Sc Sylveßrem, Shog-ocb Fab lebygd, dividitur territorium. Ad Fahloniam referimus

7 && ) o c (Säd a rimns Fahlkopiam, Luttra, 5/^v/, Cavleby\ ffled, Mut ar pa, Flittorpa, Hivarf, Kmgslsna, Dimbo, Otirafwa, Hwqlftad, Kimbo y Hangsdahla, Sihrftorpa, J5- jq/vtf, Kåheml Yileftad, JVJ/ & Sacellurri Gerum. Ad Syhtßrem numeratur Hauho, Sandbt m, Harjay Unuäng, Daretorp, Wclinga, Aklinga, Agnetorpay Fr 5jered, Korsberget & facella Fifkebevk, Nykyrke% Urandst orpa, Ualtak, Éridened, Suntak, Wattak* lldmn. Totum vero ab Oriente ad occidentern qnatuor, a feptentrione ad meridiem quinque abfolvitur milliaribus. ö) Unde Fflhlonia nomen habeat, difficile fane di<ru; nonnuili a Fahl, venalis, & quidem urbzfahu kopia, unde Fahlufhppa, modus frumenti, qui Fahl«kopke Epifcopo quotannis pendebatur. A FAHLONE BURE alii, 'qui in prsedio militise equeftris Bbrftorp vel Burefiorp habifaffe fertur, ubi vefbgia domus lapideas adhuc comparent. Ex Fahle autem, quod locum (ignificat excelfum, vocis originem tutius elieimus» quam etiain locorum fitus» mox in«dicandus, comprobaf. In Wedro Gothia fuere pr^dia, aulse regias fublevandse olim addgnata (Uplala öde) IVad, okohl, Wartofta, Gudhem &c. Allodia haecce integra fsepe territoria, in quibus fita fuere, nomine feu di, fibi fubje&ahabuerunt, quibus eademnominaac ipfis pradiis poftmodum adhsefere. Sic ex allodio Wad territorium Wadsbeenfe, cx Gudhem territo rium Gudbemenfe. Eadem ratione ac notiori xv& fr<cjec!ura Skaren/is cx urbe Skara> A a Håjentorpevfi* ex

8 4 ) o c ex prsedio regio Hojentorp^ Leckoenjis ex aree Pari lecko,. ratione ex allodio fuifle Wartofta nodrum vocatum territorium, quis non videt? Huic tion i deriva? origo quoque vocis ad pri me re citur (pondet; di> namque territorium nodrum in membran is* Würtopta, wartopte vel wnrtopt, fterior cujus vocis fyllaba po- topta, topte vel topt i dem ac dgnificat tomt, certam menfuratamque rae cujuscunque ter aream, ut präße-tomt. Hafiver madir och of ii lat\åe topt &c. i by b) Qnod vero ad priorem fyllabam var attinet, idgm ac värd' vel' di värda-, cudo- re, involvit; cudodirent fe nimir um fes& Wartoften- vicinos fuos a turtivo Marte, in i ne ni turrim quem etiarn halmere in Ällelmrg bene niunitam ex qua hodiles, Danorum praecipue, adventusdetexerunt, quam tandem turrim mil it Daniele be quidam Dux, OTTO RÜD^)Svecis nihil mali co* gitantibus, atque in fedo väriisjludis fefe natalitiorum Chridi, dele hcntibus, Anno funditus deftruxit. Huic vero 1'ocorum (itui inefle maximan* praedantiam cernens Svecix NES III, Rex JOHAN dignum exidimavit nodrum fuper montern, quem in udis regios domus exdrueretur* atque per litteras Holmbe die 29 Novembri? anni fcriptas, ERICO GIO GUSTAV! ERICI d), & GEOIC e) prascepit, ut proxima xdate ri huic neceflaria ope- profpicerent; Cumque rex hane* partem regni fui ipfemet adire decreverat, praedia regia Orreholmen, Ettak, Edom & Ihvnborga, actate prorfus dedru&a, ur advencui fi.10 apcaret, juflit. Vide litteras fub N;o> b. b)

9 ) o C b) Lee. Weftrog. 9, Fluck. F. B. c) MEÜRSII Hiit. Danica pag Per id rem~ pus OTTO RUDI US- Bakufm Pr defes iyoj. arcemois~ vurgwn ßruciam a Sveds t ad defenfionem agn adja. centis, ac pr<rfidio non exiquo munkum, clam de no«sfe, qu< natalem fervatovts antecedit firatagemate qit9- fito cepit. d) Fuit ex familia STENBOCKIANA. e) Ex familia ULFSPARRIANA.? ' /. in. : Ad fälucem humanam qvantum conferat lo* eorum fitus, nullä aéris foeöditace gravis, nemo ignorat. Locus autem falubris habetur y qui exfelfus, non pruinofus aut ncbulofus efh Tonani Wwtoftam montium oceupanc juga, ut Mußtbara, Ä llebårg, Plawttbårg, Gerum sb arg, livarfskår g, Hangsdalabår g* Hvalßadsbargen, Velitjgsbär ^«&c. Saluberrimus utique terra trähus, ubi ven«torum undecunque fpirantium frequentia aeris profligat putredinemv Praterea fl or um copia, tett*, pore aiflivo, in oculorum nariumque deleélationem inaximam, luxuriat, quam freqvcntiifirna; e- montium radieibus ebullientes aqvas augent, campos rigantes proferendisque fegetibus reddentes aptid! mos. Hane Fol i fertilitatem dgrllum quoque Wartoftenle, qvod in fronrifpicio Ditertationis exhibuimus,tres fpicas,ex una radice concretas, reprafentando, indicat. Ceterum territorii Moénßs Smolandbrum paraciam Ba nh r\d, nec non parceeiås Kinntved G) Vårhumla' territorii frskingenßs ad meridiem Warcofta tangit A parte occiden-

10 Q «3> ) o C < cldentali parceciis Friggeråker & Terbi orrtorp terri torii Guéhemenfis, cingitur. A boreali funt parcecia territorii Guåhemenfuecclefia Warola & pa rcecia Edåfa territorii Kåkinäenfis. Ab Orien te limites parceciärum Nykyrke o Foglås territo rii Kåkinäenfis occurrunt. r* IV. Wartoftam noftram primis Scandinavise occu patoribus fedem prasbuifle, ex locorum celfitudinc conclndimus. Aflertioni enim amplitfimi Da«lini, variis rationibus corroborata?, velificaturi, exillimamus Schytds,dum adhuc magnam feptentrionis partem unda tegeret, fedes fuas fepius mutafle, & in montes noftros confugifie; rationibus aefumtis I:o ex denliffimis, quas olim habuit, filvis, ut ößer(ablan, Söderfabian & Nordfahlan f) Ubinon nifi parvi iam virefcunt juniperi 2:0 ex locis antiqvis, uhi jndicia fua exercuerunt vetcres. Prifcis temporibus jus dicebatur fub dio a duodecim viris, qui lapidibus infidentes circulo fuo coryphamm, kigayrher, lagrat tis - madir, lag-madir fl ve la^mannum includebant. Ejusmodi judices fuere THORIR R AFVER DE JÖKHEM g) 8c ALLI, qui in planitie, ad territorium noftrum olim pertinente, Eckorne-vallen, jura difpcnfaverunt /;). 3:0 ex ingentibus antiquisque tumulis, heic frequentifc fimis» Tres prifco cevo fepeliendi modos ufitatos fuifte, vulgonovimus.* prior Brunaauiif actas cremationis, pofterior Huug-ålä, cetas m

11 $22? ) o / f eollium fepulcralium; illa cum ODINO ccepit, hxc cum fecutaeft. Hisautem aetatibusaliampriorem, Kumbl-åhl dibarn, longo ante ODINUM tempo re viguiße,exrnonumentisantiqvis oftendit REEN- HIELMIUS, toto coelo ab Houg-åld difierentem. Efterebantur namque mortui cum pretiofifti* mis fuis fupellettilibus recentior hac^epocha, ne nudi prorfus ad ODINUM venirent, aft fecum ferrent e vita Facinorum fuorum lymbola. Atque hinc e(t, quod hominum ofla, gladir, elypei, calcaria &c. c tumulis,iftis effodiantur. Verum in antiqvis Scfcfytarum Kumbl, prseter ofta, nihil fåne reperias : au i praterea magnitudine fua a reliquis optime difcernuntur /'); unde etiam tumuli gigantum vulgodici folenc, qualis fuittumulus ille,ae quohascex antiquo codice templi Hvalfhdenfis decer pfit PA LMSKÖLDI US : En num\ Olof i Brogården Flata benåmd, til a t fovfkaffafig lau ften ruineradé enjätt egra/, fomfinnet på Hvalflads e- gor, helt ordentelioen med jlemr utfått, vid pas fem al nar lång] utbrytandet han derutur flen och upkaflade dfida bens hvarpå han flraxt ftukuade och några dagar éerejter dådde. Hinc ante ODINUM fuos Warcof«tamhabuifle incolas, patere arbitrarnur /.) via: addit: ad leg: Veftrog..g») ALLJtaldilaq a Lintornå valium, hodie Eckorne-vallen. Addit: ad leg: Veflrog: h). Prope Fahikopiam. i) Couf, WILDE Hiß. pr. p. 61. Sed. Jf. V. Vim Martis feprus experti funt Wartoftenfes* Nam cum folis Up-SvionibusjusreHgendireges, o- lim cornpeteret, atque Gothis,(iinbonum incidiftent vel

12 3k t )«(?s> fecus, aequiefcere necefllmi eflet; quid mirum,fi hi oneris excutiendi anfani captu-ri,doniiniu reg u m,absque äplorum confenfu, eleäorum aliquandolefe (ubduxerint. Di (cor dia tandem (opita, habenas imperii nancifcebatur SVERK.CAR.Elius an. u^.hic^mul.os e medio fablaturus,fami]ixqoe fuxthronum adférvacurus, liberos C AN UTI,qua in arce Ehams k) degebant, an trucidandos curavit, cxcepto- ERICO, qui fidafahlonls BURE cura, adbuq infans, ex laniena ereptus, in Norvegiam portabaturj) Heic nonnihil temporis delitefcens BUREUS fibi temperare non potuit, quo minushehingos, Up- I.andos &c. (xpius follicitaret], CANUTI ut Iceiusin (obolem commiflum, inpukum prorlus non re-' linquerent. De hifce'tuniukibus Rex fa tus certior, exercitum XIX millium militum edania contraxit, atque, curn'paucis admodum Svecis, ipfnts parti adhxrcntibus, inträ mamwkongslen# ferecepit. Tanta autem militum frequentia haud perterritu$ F/VHLQ.adeundem locum eum intrepide aggrefius cftw), ubi anceps diu hxdtpugna, aft FÅHLO- NE fuperiorc tandem fa&o, numero copiarum licet muko inferior eret,svercherus cum paucis reciduis, in Daniam abikc : unde tritiflimi ver-; Tus; Cotttigit in lenum, duo Davftte lupo fbr enum, Af Sven/kom Svettnum togo dorfum verbere plenum. Å). Nomen adhucfervat parcecia Eliarås in ecclefia Hofva Veftrog. inter Silvas Tiveden & Fågermod.Regium praedium ante quingentos annos fuifte, affirmat R. Epifcopus RHYZELiUS in Sviogothia munitapag: éi

13 <5&3> ) ( US» 9 l) Bra"bio Primcipcm bmpofuit & pallio texjtyöcnec, filvis väft II Irr is altiltirnisque i ron t i bus ftiperatis, ad praedium fuim Bureftad perveniftet, ubi vires exhauftas dum refecerat, in Norvegiam properavit V7 )ln litteris, ad me datis contendir B bliothec.reg., de Hifb Patriae inftgniter meritus OLAVUS DAHLIN, quod Kongslenenfes campi hello gerendo miniine fintapri i quare ad Lenafn in territorio Kulingenfi prcelium boccommiitum efte creditjconf. ejushift:sv:tom.ii.pag. i6. Art licet confufrone nominum in Hiftoriis nihil ene frequentius, lubentes fateamur, hujus tamen erroris Hi lft oriarum confignatores heic non elfe aecufandos ex Inde patere exiftimamus, cum campus> ad Kongslenam, qui jam fegetibus producendis impenditur,dimidiiium miliaris in quadrato completlatur: Cumque indubia prcelii veftigia exhibeant tumuli frequentesj ingentia item calcaria aliaque Martis inftrumenta,quae quotidie e terra e- ruuntur. De quibus inllterisad rne datis Prsecl» Magr. QVENSEL ita: Gamla trovärdige mån, ånnu lefvande, berätta, att vid Kongshögen (collis ad Kongslenam valde excellus)år uti i:ne Kålgårdar för 12. a 14. årfedan funnin hela benrakan efter en fullkomlig mennilka.jpå famma ftålle år för i8* år fedan fundnefpsrrar och korsgevär,, fpik-klubbor, hållebardar, kulor af järn ftörre och fmårre famt Iånke-kulor gammal modiga, fvårds hålkor med 3. hakar på pantzare fldorta. t. vr. Exulante SVERCHERO, Svfones ERICO triumphanti clavum ftatim cornmittunt. Interea vero Ulc confcribendo exercitni diurnam no&urnamque impendit operam, & fataemendaturus, inwe» ftrogothiam poft biennium revertitur^tcji ad Kongs- B lenam

14 m ) o C Lenam ERICO occurrit n). Ad vero omnifkis fiit ce molkmnibus nihil prorfus effeeic:. quin incidebac" potius ipfc in inlmias,quasericg(truxeras, tandemq ve e vita exiens,de injuria, quam in,pr i nci pes ex er* c ne rat, fero monebacur. Ceterum Rex ipfé an UV* HLO fruieexerckui pnefmt, ignoramn^. FAHL0 hiece BUKE, minor fcu-ice'tr, natus: erat in Bareftad anno r 170. vef,fi mavrs, 117*5, parenta FÄHLONE. Ad aulan? CÄN UTI, majus* illi aperturarathcatrum teftinans,bonorificuni inunus,, Kegios pueros mfornrandi fufeepit. Qua vero fi ele id cgerifc * ex. dicfeis facila eft judfo catu r quanrumve manu & eonßliis valuerit, ex preelio, ab eo commiffo hanrire licet; und c ecianv Dynaftam poltea Sc gubernacoreni Körlandiartirre conftkuu ri) Ubi prcelium ftoc geftümr xncertum eft Hiftoricis : ad Geftilren dicunt«ubj^ aufem ifte fit iocus,, prorfus "ignorant. Rev. BÉNTZELIUS in CoÄegicy uo Hift. in Ofbogothia Geftilren fitum efte opinatur. MESSENIUS Lenam & Dahlam rnfer collocat* Sed prope Lcnam eft proedium,. Gisl'aryif didtum, ex quo pagus> Hvarf poftea furrexit. Hoc vero Gißarytf ve terib as nom in e Ge fti Iren noftra opinione innotuit. Ad LENAM KOISTGS prcelium adeoque inceptum,. aft ad GefUlreU) hodie Giflaryd, hofte tandem propu!fo % com- Hine forte' pons tinuaturn fuifie, partim dubitamusv fuper rivulum per prata Hvarfvenfia difcurrentem, dieitur Kongsbron, quem ita appellatum in viilgo fertury propterea, quod Rex Danise ibi oecubuit. RUM SVERCHEenim> exdaniavenientem» Daniaj Regem credit. Vit

15 i )o( t» i* $. VII. ALBERTUS Svecico -diadcmate An orfiatusjquibusunquarn p om iü mod is, Svioncs vexaviu Ej tis mod i malts hi med el am, ut opinabantur, parat u- n\ ad viduam HA QUIN I, Norve-giae Daniseque Reginam, MARGARETAM confugerunt, q nas cl am igni alimenta fuggeffit, De bifce v-ero moliminibus certior ALBERTUS,cotiviciis eamaffecit, bellumq; para vi t, pecuniis, quaruprinopia laborabat, a CON- RADO v-on Jungmgden, Gotlandia pignoridata,mutuoacceptls.tandem MÅRGARETA.Danico Norvegico Svecicoq;niUite, quem IVARUSLYCKE & ERICUS CATILLl duxerunt, in Weftrogothiam properavit, ubi ad urhem Fahikopiam, in planitie Nyckle-engen, d- IL 03:obris 13g9 cum ALBERTO commifkmi efi pradium, quosvjones, excutientes Teutonicum jugum, Danicum fubierunt. Planities hxc nomen a fclavibus, quas heic MARGARETAM perdidire fama referc, aeeepft. Ab una parte eft mons Mlfitbarg, jta diebus a jur ej u rand o ALBERTI, quo heic fe fe aditrinxit, quod prius caput pileo non teger et, quam totam fubcgerit Daniam 0). Ab altera circumftat paludes, in cuas ALB ERT UM cum toto exercitu profiiuifle tradnnt annales. Hand vcro eftcrcdibile, Regem Svecicum in invias, & hu mana vefligfct prorfos detre&antes paludes exercitum fuum deduxifle: quin veritati convcnientius videtur, milites, inclinantibus legionibus, retro ad pagum Afle-d fuifle a&os. Atque hinc certe, non- * mulli a veritate abduci fe paßt funt? iplaai pugnam Bs ad

16 ) O ( ad Å/led exftitifle affirmäntes, qui tarnen hofh'h'bus congreffibus eft inepciffimus. His proeliis addimus confli&um Carlebyenfem, inter Regern UldGE- RUM, MAGNI tilium, & ruflicos VYeiirogothicos Anno 1317, gettum. Namque immanitatem, quam exercuerat lilrgerus in fratres, indigne ferentes fubditi, ex O Irogothia Drofugum, & u- bique faevientem, armis excepomnt. I [le, licet inicio intrepidus, cum multitudo indies crefceret, trium diertim inducias petiit. Ac cum ruttici in trä hoc tempus fecuri, in di verlas vias, pabnli cibique parandi ergo, difcurrerant, in ancrpiti rerum fuarum ftatu, late per vicos, plurimos trucjdans, grattabatur. Eft & idem hic locus inttgnis eaede Regis RAGVÄLDI KNAPHÖFDINGI, cqi Wettrogothi, ideo quod contra.lege«patriae, absque vadimonio ip(örum,regionem permeaverat, ad Carkbyam violernas intulerunt manus. In addit. ad Leg. Wettrog, ita deferibitur: Ragvalder Komm* ger, baldår och bux/i ur, red a Kailiå pirt at ugisladu, och före lika Jårvir ding han o iurde atlum IV< ßgbthom, t ha fek ban [kåmder dbdhå. En ättod noflra tenet pairhim manus aeimtla cornu leflor, in alta levans, magnorum t ccda deorum Et juro, c a/iti nunquam me deinde cucuüo Vfurum, d'vicla -prins quam legibus addam Dantea regna mei$. - - Meß* Scond. Tom. 12. (f. VIII. ERICHS Dax (ponfae face INGE3URGI, Norvegiae

17 tg*3> )0 c *2r -" 5 vetnx Prineipi & MAGNI SMEKT! Matri, territorium nod rum, praeter. Wermlandiam, aliasqtie foli Svibgorhici terras, titulo dotis conceflit, ut ex lireris i p (Tus ad paret. Ccterum inter deplorandas periodos,quibus varias calamitates innumerasque miferias olim, fubma- Iis Regibus Var teft a perpeffa ed, jure referimus tem pos, quo exteri Reges praefe&orum exterorum iniqub imperiis illam fubjeccriint. Neque memo ria Wart oft en(i um unquam excidere potefl annus 1442, quo colla fua jugo FIKONIS BULAVf, inectak, hiijus commatis hominis, fubdere coafti lunt. Vid. Rhyz. Sviug. mun. p IX. Inter praedia regia, quibus floruit Wartofta, primum jocum hbi vindicat Korgslena, quod munimento circumdatum olim fuifle, nonnulli Hifloricorum aftirmant-certealiis meeniis, quam quibus natu» ra illud indruxit, haud videtur illo tempore indiguif1 fe; dorfurn ioquimur montis, quod illud ab omni fere parte ambit. Pnedium hoc olim fuit Lena di- Bum, hodieque magnus eft pagus, qni cum aliis, ejusdem nominis, ne confunderetur, titulo Korgs leticé, recentiori aevo, fuperbire ceepif. Ad Farrriliam F lkmgicam prtedium hoc quondam pertinuifte, indubium mihi reddidit EpilcOpus Reverendiffimus RHYZELIUS. Afl: haereditario iure acquifitum, templo Linkopenfium cathedrali Epifcopus & Dux Finlandiae BENEDICT US Anno, 1289

18 . sdhoc i4 Z1> ) o (.1289 fegavit, ut ex literis abunde fub Nom. 2. zlhtk liqnet. Tandem alio pra* di o m inflila Vi» Engsö fubdituto redemeront Fdkwgi, Getcrum-, quod tefhmentum BENEDICT! diutias non valeret, indigne Erens Rex MAGNUS, ÉRICI h* lius^ Lenam, Linkopenfi Catherine rediruit, Nun). 3. cui quamdiu fabjecla fuerit, igneramus. THORCHILLUS CANUTI, qüi minorenjiis BIRGERI fceptra moderabatile fratrümque r- pfius res curabat, vinculis ad Kongslenmi addrr- lus ed:. Ille, podqnam fortitudinis mu-lea atque ifijfignia pofteritati celebranda refiquidec documen» ta, Cardls Ruffisque perdomitrs, Viburgo Sz Noteburgo exftruöis, viribus- exhatidus, fenioque confedhis, Principum inihilominus cura fefe abdicavit A4!cum apud Regem, plurimum valeret fu-fpi- "earenturque Prineipes fore, ut, mala fratri fuggerendq connlia, in fuörum regnique perniciern re gio favore abticéretur, culpam tmbatre pacis in fe» nem conjeceront, regique fvaferunr, ut THOR- CH1LLÜM in vincula conjiceret. Qnibus Ducum petitionibus ille mox morem ger ens, fe nem ad Kongdenam ca pr um, ne amicis ipfius turonltuandi relinqnerefur tempus, Holmiam transmifit, capite pkcicndurn. De pago, quf nomen antiquf prazdii regit fervat, monuifie fufhciat, q infclici nod, podquam ii>ne, Anno 1661 quatuor, 8z eodem anno 1669 fato, fingula in illo fita pra:dia perierant

19 ) o (» IS ränt, ecineribasejus, ctira C om i eis PETKI BRAHE nrbs lurrexißec Bsctbdena, nili Carokis XL iliam, abantic]uoregkmi,ad poftniodum Regum indiligen tia e corpore fuo a vu 1 flim, po R1 i minio fuu m v indi ca' flet: a quo tempore pagus hic nrbis hciem prae fe tillit, federnque poftea Pnfefeftis Legianis psdeftris Scaraborgenfis prrebuit; unde non minorem certe digp-itatem, quam ex vetuftate gloriam naneifcitur: horum vero feries hxc ed. JOHANNES HÅRD FRIDRiC, VON BÖRSTEL 1665, 10, Martii GUSTAV. HÅRD ig. fept* NICOL. STRÖHMBERG * oftober, ad f annum 1706; quo comes regnique fenator creatus eff. Comes CASPAR.SPERLING 1706, 12 Jtmii, te lo 170.9, 7 Jan. C( ndxus obiit. CHRI STÖ PH OR. GEORG. VON WITTING fept. dimiffionem accepit , 7, D /c e ruber- B OGl SLAVUS PHILIP. STAeL VON BÖLL STEIN Decemcr. Dim i (lus Aug. iam Calmnrie-nfis prpvinci.e. Satrana SVENO L AGERBERG Decembr. Baro JOHAN: HENDiUCUS VON ESSEN Af g, f 1729, 12 Septem br«gustav ÜS GA DDE Septembr. Com- JOB. GEORG, MORNER 1737, 13. Sept. f '"ä- ' G».

20 ) o ( Generalis Major CAROLUS HENRICHS WR ANGEL Mai tri ang. Generalis ad Legionem pedeftrem & Lhiiiarcha NericEe & Wermelandiae Comes ANTONIUS ADOLPHUS WASA- BORG Jan. f Miji FR1DERICUS SPARRÉ Nov. CAROLUS MAGNUS DL LA VALL, Nov. j CAROLUS VON OTTER Templum habet Kongslena valde confpicuum, quodtribus, una majori 8z duabus minoribus, ornatum eft turribus. Tabula akaris & fug* geftum Ao, 1694 ipfius templi impenfis confeäum eft, Duas praeterea campanas poffidet, nec non horologium fonoro impulfu horas indicans. Verum nulia ibi occurunt epitaphia, quae adduci merentur, praeter unicum füiae OLAVI GUSTAVE ex STENBOCHIARUM gente. Anno Domini MDLXXXI den 12 Augußi> affomnade Herr OLOF GUSTAFSONS dotter, BRIT TA OLOFSSDOLTER, [om hxr ligger begrajven, Ivars fieel GUd bevare. Amen. jr. X- Pradium hocce excipit Ettak in paroecia We* linga, loco excelfo & perquam amceno fitum, quod tot ambiunt venuftates, qvantas fenfibus unquam ufurpare licuit. Silva?, montium juga, quas e longinqvo nubes tangere videntur, ventorum vim

21 ) o C 17 vim repellunt. Amnis T/X?, undas fuas heic volvendo,levi aures mulcet iufurro. Reges itaque, dumhis terraefinibus aliqaantulum commorari illis vifum fuit, in prredio hocce regio Rttak habitafle quis mirabitur? Un.de WALDEMARUM literas in Ettak fcripfisfe Anno 1271 dominica Palma rum, pro eonfervaido m maßerto Gudhemmfi, novimus^j Templumhabuit, cujus muri adhuc com» parent, ubifacraperagebantrurusqueadannum 1729, quo ad facellum Gerttn fuggeftum, & ad facellum ivettak tabula altaris vendebatur. Ideo vero deftruftim fuifle hoc templum vulgus exiflimat, quod domina quxdam, in Ettak habitans, canern ibi aliqnando fepeliverit, Ad cum h.rc loea facris prorflis. ab ande.it aedibns, credibilius ed Ettakenles bas, ut minus neceflarias, fuifle defolatas. q) D. Rhyzelii Sviog. munita pag.öj. jt. XL Tertium locum occupat prsedium O^rebohnet^ in parceeia Swrflorpa fitum, quod Spenfianr familiie caput, Baro JACORUS SPRNS, cum in Sveciam Anno veniret, a Rege GUSTAVO ADOLPHO d >no accepit. Antea vero, ad tern* pora nsque ERIC! XIV. de/olatum, nullius ufui inferviit. Ille de extruendo Ocrebolmio' LAU- RENTRJM JOHANNIS literis Holmis dieag april: anni fcriptis jfério monuit, & aliquot annorurn immanitätes eis poiücitus efl, qui terram excolendam fibi flifciperent. Num. 4 Nec omittendumeft.prsedium regi 11 pa Grim* b torp

22 ; o c torp, in parcecia Sanäbcm, nbi nrx regia qiradäm fu-it exdruoa, ad quam terra adjacens feudi jure pertinuit; ceu affirmateonful Mariadiadifconfulciffimus Dominus JONAS WOLLIN. De illa autem, tacentibus annalibus, plura, qus afreram, noa habeo. $. XII. Udrinam habet Wartoftenfe territorium, nomine Bruket, qua; privilegiis anno auffca, proximaseftate, fcilicet anno exdruoadl. Metalla-,' qux ibi coqvuntur 8z ex quibus ferum conficitur, lunt Myrmalm, e terris mufcods effofliim, Si&- tnalm, qtiod proximi lacus condunt, Perlepenning & Skrognadendich, Bergmalm, ex monce proximo eruiair* Lapis glutinofus, limden, ex parcecia Js/ds, hvc advehi folec. Tu des,ft angtarn s hammar parcecia Nykyrke atque ad pradium Evfered, cum duobus focis, härdar,exftructa* privilegiis regiis A:o ornata ed. Ferrum Gothoburgum deportatur, venumque exponitur. De utraque officina,bergmanni, iljarum curam gerentisqiarratio hcec ed.* fedan ugnen bar fått full fats, tå 11 pfatt es i fander på ugnen en låd eller tolf tunnor kol, tio trog eller fkoflar bergmalm > tio trog myrmalm, tio trog dö malm, två trog Jimften (huardera trog holler en tolftendels tunna ) Sex fådanna fåmingar drar fex låder kol, fem tunnor fiömalm ock en tun na limden, der af blir emellan tre och fyra tunnor tackjärn» Tio fådana fåtningar drifvas om dygnet,

23 ) O ( && fom år om vickan duttio fattningar. PS hvar Hette låttning flås ut eller utflåppes järnet, och blir ibland ellofva, ibland tio och ibland tolf utflag eller nt/låpningar om vickan, och gifver ungefärligen 4o/kippund tackjärn om vickan. Folcket beflår af en murmåflare,en hyttedrång,treuppfåttare och en flagga Ikiutare, fom Händigt arbeta med ombyte vid ung«nen. Ar ockbårgbrytare, fiö och myrmalms-taga re, famcbokare, (extil åtta perfbner. Widj ftångj årns hammaren år en måflerfmed,tremåflerfvånncr och tvålåre eller kol-goflar,tilfammansfexperloner, fbm tilvårka med ombyten 6, 7, til 8 fkippund flångjårn om vickan, emot den betalning!, lora Kongl. Bårgsordningen dem tillägger. Adde duo laborator/a, territorii noftri (ilumimria, unum ad praedium nobile Kafiås, cujus fundamenta. Anno ja&a funt, privilegiis anno ornatum, ad culmert perfe&ionis deinde ita eve&um, ut quadringentas tonnas aluminisqvotannisjam efficiat. Lapis ex quo alumen coqvitur, e pratis Hvarvenfibus eruitur. Alterum in parcecia Dimbo anno fundatum & privilegiis infiruöum eft. Lapidum cerce nullus efldefe&us, unde, licet haudexiguacopia aluminis hodie prxparetur, major tarnen certe exifleret,fllignmn aeceffitatibusfußicerec. C a Nio I

24 ) 0 C Qö N:o i Till herr Eric Gufhf fon, dat, ötokholm Novl Vi kun ne eder gunfiel: icke föreholle her Eric Gö- Éfäfsfon,, i.t fåforn i tilförendhe hafve förfiådr vår mening om the hus, fom vi hade uti linnet att lätha byggie på Åltebårg uti Wåftergöthland, % få hafve vi of ånnu ther cm ytterligarebetencht^och vele gårne, att famma udi bvggning nåiitilkomrnande våhr uti vårket ftållt och fulfo'gd, blifve, och huru; ofshafver fyntz,, att hon fchall företa gas, therom hafve vi gifvit vår tro mar> Jo»n EricfTon vår mening och alt bcfkedh* hvilket han veet eder vijdare mundteligen tillkenne giffve.. Och på thet, att famme vår befalnig mål fullfolgd blifve, få år war gunflige villjeoeh befallning, att i nu ti jdh handle medh vare underfåter then menige man udi de härader, thernårme/i belågneårotalå att the låthe Iigh finnas vål villige til att bry- myckin ften, fom man i tillkommande fornmar tili muringen, hvilken the fampt medh få mykin kalkfien bielkar och annan tilfång, fom för nöden vara vill i den na vinther medan for et påftår, kunneframfordre til then; platz ther hufet Ikall flå uppå. Vidare låthe vi eder gunfteligen förnimme att vi enteligen haflfve ofs förefatt med förlla lägenhet at begifva ofs ned till Våöergöthland, och nppå thet vi både 1 å Ettak och Orreholmen få ock vid Hörnborg och Edom och annorftåds ther någon vacker platz år och lågenhet kunne haffve någre våningar, lom vi kunde viftas udi, therfore år vår gunftige vilje och befallning, att i.(a beftålle vele att någre hus och beqvårciliga våningar måtte udi denne vinter bliffva ther upfatte, fynnerligen få rrånge, fem vikunne haffve nattläger udi, efter fåfom forbenåmde Jöran EricfTon ocli theiomi «der vår vilje ytterligare beråtrar* N:o %

25 ) o c N:o 2\ Teßamentum Dn. Benedi&i EpifcopI LincopV & Dücis Finland. In nomini Domini amen. Anno incarnationis ejusdem miliilimo ducentiftimo o&ogefimo nono pridie nonas JuIi i. Cum conftet, quod ex nihilo ad fuam tendunt naturaliter originem univerfa, & quod ea fo~ fummodo homivem ex hac vita migrantem (equi nofcuntur, quse ab ipfo ad opera pietatis fuerint mifericorditer erogata; Nos Benediifius Dei "gratia Lincopenfis: Epifcopusy Dux Finländiae, diern noftri exitus ab hoe feculo pietatis quibus poftumus operibus pervenire cu-- pientes,. fana mente & corpore & in noftra bona 8r fa-- na memoria conftitui, Teftamentum noftrum & noftram bonorum difpocicionem ultimam condimus & fa-- cimus in hunc modum. In primis Ecclefiae Lincopenfi,. quae nos a puerilibus enutrierat annis, Iegamus curiam noftram Lenfe in DIcecefi Skarenfi fitam cum omnibus fuis attenenciis, mobiiibus & iminobilibus, hoc tame» adjuncfto, quod Epilcopus, qui pro tempore fuerit^racione di<fhe curiee praefentibus ejusdem ecclefiar qui com-- mode vocari pofuerunt, canonicis & vicariis eorundem anniverfarium noftrum celebrare teneatur annis fingu- Iis in ecclefia memorata, fa ta fratribus minoribus e- jusdem loci picftancia, annis fingulis etiam celebrantibus anniveriarium fupra dictum.- Datum & aétum Skyeldavik anno & tempore iupradiftis. Hoc autem eft: noftrum ultimum teftamentum & noftra ultima voluntas, quod & quam valere volumus jure teftamenti, & fi non valeret» vel valebit, de jure teftamenti, faltem valeat jure codicillorum, vei epiftolae volumus, quod vel alterius cujuslibet ultimae voluntatis, quod & quam figjui noftri appenfione muniri feciinus... Ad- majorej» pre-

26 ssa ) o ( <&ä> prscedencium firmitatem petimus, etiamper prosfentes litteras figillo dile&i fratris noftri illuftris Regis Sveciaß *onfirmavi, füg. Bened,\ Ep, Line, ) ^Nuni. 3. fuper reflitutionelenuum pro ccclefia lincai penfi. Omnibusprefentes litteras infpe&uris, Magnus Del fratiarex Ncrvegi«& Sueciae falutem in Domino fempiternam. Nihil eft feeundum legitimas fandiones, quod magis debeatur hominibus» quam quod ultima voluntas unius cujusque ad effedum debitum perliucatur. Sane referente nobis venerabill patre Domi no Karolo Epifcopo Lynkopenfi, cognovimus, quod rererendus pater Dominus Eenedidus felicis recordacionis prsedeceilbr fuus, Dux Finlandise, Teftamentum condens, curiam fuam Lena; lnfkarenfi dieeefefi fitam,curri mnibus fuis attinencls mobilibus & immobilibus, Ecclefioe Lyncopenfi qvjs eum abannis puerilibus enutrierat» reliquit nomine teftamenti, ficut in fuo teframento per federn apoftolicamconfirmato plenius edocetur. Qyam curiam per afiertionem fidelium noftrorum Confiliariorum didieimus, minus rationabiliter ab eadem ecclefia fuiffe procefiu temporis revocatam contra voluntatem teftatoris, quam ubique inviolabilem Nos convenit obfervart igitur, cum adhoc Deo annuente pofitiftimus & e- ledi, ut unieuique jus fuum fervemus ad inftantiam e-» jusdera Dominifi Epifcopi Lyncopenfis de conlenfuvo- luntate & confiüo illuftrium Dorninarum Ingeburgis & ingeburgis Dueiffarum Svethise &aliorum{regnl noftri confiirariorum curiam eandera cum omnibus fuis atrineneiis mobil«

27 g$2 j o c ex* fcilibus & immobilibus licet antea per easdem DomU tias Ducifias de confenfu & voluntate confiliarioruin regni noftri, uti legitime & rationabiliter fuerit reftitii* ta eidem ecclefiaä Lynköpenfi ex fuper habundanti reftifuimus per prsfentes, ob reriiedium anlrriarum Döminorum illuftrium E. patris noilri kariflimi & tris W frä- iui fvthte qvöftdam Ducüiii omni nobis dibus & haere*. aoftris ademta facultate curiam landi feu ulteriüs prefataminquie- repefendi. Prohibemus ter & igitur firmi* diftriéie, ne quis pfedidfom penfem^ fuper ecclefiam Lynko* poffeflioue feu riae proprietatc de caetero ejusdem cu impetere audeat, feu aüqualiter infeliär«contra hunc tenorem reftituelonis de eadem curia, tara per nos, qvam per eaödem Döminas Duciflas antea te fa&se. vi Unde ad prsemifforum evidenclam firmioremligillum noftrumuna cum Dominarum figillis pratnominatorura DucifTarum, nec non venerabilis Domini Olavi patris Archiepifcopi Upfalienfis & difcretorum militum Dominorum, Mathise tiuti Joonsfon, Xoetilmundcefon, ka- Birgeri Pseterslon, Kanuti Thurini KcßtihTon, MagnuiTon, Boo Nilrefibn, ti Haqvini Lsemaa* Laurencii JoonfTöft, di- UlfiTon, Thyrkilli nonis Joonsfon & Andresefön, Kanuti Pofle Syfum prsecentibus eft Datum appen- Wadseberg anno Domini MCCC Ivicenm primo, feria tertia poftconverfionem fandti Pauli. N:o 4 Till Lade Hanffon, om orreholmen, fom år haffver pä nägral legat odhe och fchulle nu befetties. dat enteligen Stoch. Wi haffve April. förnummit, Lafle HanfTon, att Orreholmen fchal ännu vårgådl ligge aldeles ödhe, få att v! ingen uyttojeller någon inkumpft hafve hafve haft af ej heller the i egor fom ther til långtid gården med råtta t fmiket ofs intet illyder, behagar, Befalle tigfortheafchul hårmedh allt

28 T 3# SJÖ» ) o ( Tarligen att tu utan alt lång?r upfchuft och förfummelfe fchal befåttie famme gård med någre fonnögne bönder, fom haffve rådh till att ho.lle åker och englh vid meeht och göre oft ther tillbörligitt Jandtgille utafb Och på thet förberörde gård måtte theft båttre och fnarare bliffve uprettedt igen, la åre vi nådigft til finnes att efter låthe therru fom honom udi btuk annammandes varde någre års friheter, få att the för ale ut«fchyller mage vare förfkonade til theft the kunne uptage åkeren och holle gårdfens ågor i hägnet, efter fom tu therom båfthan komme offverens medh them betandes tig hår alddesefterråtteoch hår um åndeligenfå lå beftellendes, få framtru vill göre thet oflårbebehageligit och beholle vårgunft b'

29 &. pars prior DiSSERTATIONIS HISTORIC/E, De B.V. WESTROG CONS. AMPL1 P VIRO KISTOR. PI ft. ACAD. rubuco bo; THORERl IN AUDIT. CA AN QpCARD QpCARD