Afstaða almennings og dómara til refsinga Prófessor í félagsfræði Ráðstefna í þjóðfélagsfræði Ísafirði, 8.-9. apríl 2011
Raddir fjölmiðla og bloggara: Eftir stendur að Hæstiréttur tekur enn of vægt á alvarlegum kynferðisbrotum og ofbeldisbrotum, almenningi er misboðið (Leiðari Mbl. 15. sept 2007). Menn sem beita ofbeldi fá mjög væga fangelsisdóma þeim er fleygt út og þeir ganga lausir meðal okkar (Egill Helgason, Silfur Egils á Eyjunni, 14. feb 2011.
Norrænt rannsóknarverkefni Markmiðið að rannsaka afstöðu almennings og dómara til refsinga Fræðimenn frá háskólunum í Osló, Kaupmannahöfn, Stokkhólmi, Helsinki og Reykjavík Ólíkum aðferðum var beitt til að öðlast dýpri sýn í réttartilfinningu borgaranna en áður hafði verið gert Er afstaða almennings frábrugðin dómaframkvæmd? Er afstaða almennings frábrugðin fyrri viðhorfsmælingum? Er munur milli landanna fimm?
Aðferð I: Viðhorfskönnun Mars 2010 1000 manna úrtak Mæling á almennri afstöðu borgaranna til refsinga byggt á símakönnun og tilviljunarkenndu úrtaki af landsmönnum úr þjóðskrá þar sem allir á aldrinum 18-74 ára höfðu jafna möguleika á að lenda í úrtakinu.
Skoðuðum afstöðu almennings og dómara til sex alvarlegra brotamála : Makaofbeldi Götuofbeldi Nauðgun Fjárdráttur í banka Fíkniefnasmygl Búðarrán
Aðferð II: Dómarapanell settur saman þrír héraðsdómarar Apríl 2009 Fengu atvikslýsingu á brotamálunum sex á hálfri til einni síðu hvert mál (vinjettur) og felldu dóm skv. þeim venjum sem ríkja í landinu
Aðferð III: Póstkönnun Haust 2009-3000 manna úrtak Upplýst afstaða til refsinga Spurningalisti sendur út með sömu lýsingu á málunum sex sem dómararnir höfðu áður fengið. Lýsing á refsitegundum fylgdi með. Hvaða refsingu telurðu líklegasta fyrir íslenskum dómstóli? Hver finnst þér sjálfum/ri að refsingin ætti að vera? Hvaða refsingu telur þú að almenningur muni gefa? Svarendur gátu krossað við tvo möguleika af ólíkum viðurlögum: ósk. fangelsi með breytilegum tíma, skilorðsbundið, miskabætur, sektir, meðferð, sáttamiðlun, samfélagsþjónustu og rafrænt eftirlit.
Aðferð IV: Tólf rýnihópar, 7-10 þátttakendur í hverjum skipt eftir aldri, kyni og afstöðu til refsinga Afstaða til tiltekins máls Maí/júní 2010 Þátttakendur svara spurningalistanum, sjá síðan myndbandsupptöku af réttarhaldi tengt einu málanna; fella dóm í málinu, síðan umræður þátttakenda um málið og ólíkar refsileiðir; og felldu að lokum aftur dóm í málinu
Meginspurningar rannsóknarinnar: Breytist afstaða þátttakenda eftir því sem fleiri upplýsingar eru gefnar og nálægðin við brotið, gerandann og þolandann verður meiri? Eru dómstólar í raun vægari en almenningur? Hér skoðum við niðurstöður símakönnunarinnar, dómara og rýnihópanna...
Niðurstöður: Símakönnunin 1000 manna úrtak Fjórar spurningar mars 2010 Ég er almennt hlynntur því að afbrotamenn hljóti lengri fangelsisdóma Sammála: 73% Hvorki né: 14% Ósammála: 13%
Afstaða til refsinga á Norðurlöndum Hlutfall íbúa sem samþykkir í símakönnun fullyrðinguna: 100 75 50 25 Island Norge Sverige Danmark 0 Straffen i Island/Norge/Sverige/Danmark är i stort sett för milda Jag är generellt för längre fängelsestraff
Afstaða dómara Fíkniefnabrotið Efnahagsbrot Nauðgun Búðarrán Götuofbeldi Makaofbeldi 5 ár eða meira Svíþjóð Noregur 3-5 ár 2-3 ár 1-2 ár Ísland Noregur Danmörk Ísland Danmörk Svíþjóð Ísland Noregur Svíþjóð Danmörk Noregur Svíþjóð Danmörk Ísland Danmörk Svíþjóð 6-11 mán. Ísland Ísland 2-5 mán. Noregur Styttra en 2 mán. Ekki frelsisskerð. Danmörk Noregur Svíþjóð Ísland
Nauðgun Dómarar: 2 ½ árs fangelsi 28 ára karlmaður er í vinnuteiti sem haldið er á hóteli eftir námskeiðs-helgi. Eftir að hótelbarinn lokar býður hann samstarfskonu sinni upp á herbergi í bjór. Eftir að hafa drukkið og spjallað fer hann að kyssa hana og endar á að koma fram vilja sínum þrátt fyrir mótspyrnu konunnar.
Vopnað búðarrán Dómarar: 18 mán fangelsi 28 ára karlmaður fer inn í söluturn vopnaður hnífi, ógnar afgreiðslustúlku og rænir u.þ.b. 200 þús krónum. Notar fíkniefni af og til. Vantaði pening til að borga skuld.
Götuofbeldi Dómarar: 8 mánaða fangelsi 27 ára karlmaður gengur í skrokk á ókunnugum manni og sparkar í höfuð hans. Hann nef- og kinnbeinsbrotnar og hlýtur heilahristing. Gerandinn hafði fyrr um kvöldið rifist heiftarlega við kærustu sína. Misnotar ekki áfengi eða fíkniefni.
Fíkniefnasmygl Dómarar: 3 ára fangelsi 34 ára karlmaður smyglar 250 g af heróíni til landsins frá Spáni í skóhæl. Er gripinn í tollinum. Hefur sjálfur misnotað fíkniefni í mörg ár og reynt að fara í meðferð.
Af hverju er þyngd dóma vanmetin? Ummæli þátttakenda í rýnihópunum: Líkamsárás, alveg sama hvort það er eins og í þessu tilfelli nauðgun eða ráðist á mann niðri í bæ, þessi mál, yfirleitt finnst manni fólk labba frá þessu (50-74 ára)...dómar eru hérna bara svona almennt...slappir bara (18-29 ára) Þú færð hærri dóm fyrir að stela frakka í Herrafatalagernum en að nauðga (18-29 ára)
Af hverju mildast þátttakendur?...maður fór náttúrulega að hlusta á...rök frá öðrum og maður sá það náttúrulega, jú það eru til önnur úrræði líka (heldur en fangelsi) (30-49 ára)...maður er hættur að vera svona hanging judge eftir að hafa talað við ykkur...maður mildast svo rosalega (30-49 ára)...mér er bara farið að þykja pínu vænt um hann 18-29 ára)
Af hverju ekki fangelsi? Ég hef sko aldrei heyrt talað um neinn sem hefur farið í fangelsi og kemur betri út eftir það (30-49 ára) Ég vil ekki sjá hann í fangelsi, ég vil ekkert draga þennan lýð saman svo þeir geti lært hver af öðrum og skipulagt aðra glæpi..mér finnst fangelsi vera heimskulegasta og óhagkvæmasta leið til þess að halda uppi félagslegu réttlæti sem að fundin hefur verið upp (18-29 ára)