Har förbudet att sälja tobak till minderåriga påverkat ungdomars möjligheter att köpa tobak? Mona Sundh. En studie av lagen om 18-årsgräns från 1997



Relevanta dokument
Arvika 2019_243 Stömne Bertil Persson Betongteknik AB DECIBEL - Huvudresultat Beräkning: VKV SWE99TM VKV typ Ljuddata

Egenförsörjning eller bidragsförsörjning?

Änglahyss succé i repris

Vandringsmannen G =144. d d l l l. l l. k t. ks ks k k t. ks ks ks. s k s ks k. k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k. ks k. ks k s k s ks k.

POSTKODVINSTER á kronor Inom nedanstående postkoder vinner följande 307 lottnummer kronor vardera:

VECKANS LILLA POSTKODVINST á kronor Inom nedanstående postkoder vinner följande 229 lottnummer kronor vardera:

VECKANS LILLA POSTKODVINST á kronor Inom nedanstående postkoder vinner följande 172 lottnummer kronor vardera:

Vakuumpumpar/-ejektorer Large

3995:- Vi vet vad vi säljer. på baksid. Databyrån Hyvelgatan VISBY Tel: Fax: E-post:

Björkhöjden - Beräkning av ljudimmission efter ljudmätningar Kumulativt ljudbidrag från vindpark Ögonfägnaden och Björkhöjden

VECKANS LILLA POSTKODVINST á kronor Inom nedanstående postkoder vinner följande 245 lottnummer kronor vardera:

VECKANS LILLA POSTKODVINST á kronor Inom nedanstående postkoder vinner följande 219 lottnummer kronor vardera:

VECKANS LILLA POSTKODVINST á kronor Inom nedanstående postkoder vinner följande 270 lottnummer kronor vardera:

POSTKODVINSTER á kronor Inom nedanstående postkoder vinner följande 234 lottnummer kronor vardera:

POSTKODVINSTER á kronor Inom nedanstående postkoder vinner följande 244 lottnummer kronor vardera:

!"#$%&'()'%"!)'!&''()*+',-.-/&'010)2&)30,&) )!"#$% (&*)+&,-.)"%&'' (&*'!"%/)0*)"'!"#$%-*& 56)7)

K 1 APITEL Åttondelar

DAGLIGA VINSTER - POSTKOD, 500 kronor vanns av följande postkoder:

Information från Medborgarkontoret Hösten 2013

Idrottsprofilerad utbildning i spåren av en avreglerad skola

SCHEMA Vår 2016

Diskrimineras invandrarföretagare i Sverige?

PARTILLE GOLFKLUBB TÄVLINGS- OCH AKTIVITETSPROGRAM Tävlingsledare 1 Sö

Skolmiljö, mobbning och hälsa

FRITHIOF HELLBERG. D e n n a h e m m e t s l y c k a blef emellertid af k o r t v a r a k t i g h e t, t y r e d a n efter m i n d r e ä n e t t

Kombinerad pump och Sugkopp Small

Nationellt tobaksarbete

ACAS - ADAPTIVE COMPETENCY ASSESSMENT SURVEY - Copyright Dansk & Partners

2013 GR föräldrar Borås stad

Beteckningar för områdesreserveringar: T/kem Landskapsplanering

Alkohol-, narkotika- och tobaksvanor bland niondeklassare

Mölnbackagatan 7A, Karlstad Karlstads kommun

Kvinnliga Akademien. kvinnostipendium. T O R S D A G E N D E N 7 F E B R U A R I 1907 N:R 6 (1049)

Platser för rovdjursturism?

Fiat 500. PRIsÖVERSIKT 1 MAJ 2015

R app o r t T A n a l y s a v f as t p r o v. Ut f ä r dad P e r S a mu el s s on

HOS BERTIL ANDERSSON OCH BLOMSTERTORGET

REGERINGSRÄTTENS BESLUT

Sandviksverket. Välkommen till Växjö Energi! / Charlie :)

$6<<*#B9B)'D<#B(",($696-)")E%#$%&"#'F) G,86+"(#"#')B+),.B&&)1)H1F12&-6I,$.,.J)

IOGT-NTO:s Strategi

Tobaksfri kommun. en del i ett hälsofrämjande arbete

(1 )/<*$1'( 67$57 -8/,

Gåvoredovisning för Hundhjälpen

1. M öt et s öp pn an d e S ve n fö r k la r a r mö t et ö p p nat k lo c k a n i me d le ms k o nt o r et.

Rel fältv Rel % av CENCY Rel Rel fältv Rel % av GAESS Rel st/m2 tal g/m2 tal block g/m2 tal st/m2 tal g/m2 tal block g/m2 tal F Ö R S Ö K S L E D:

o13. I europa.

ÅRSREDOVISNING OCH VERKSAMHETSPLANERING 1/ / HSB BRF JÄRVEN I MALMÖ

DÄR VÅRA VÄGAR KORSAS

Grundtabell 3. Skatteregioner

1 EN DRAKE. Kom, My. Vänta, Jon. Kom nu, My. Jag såg en drake!

Författningssamling Borlänge kommun. Utbyggnadsplan för Borlänge kommun

"#$%&$'(!()*$(+&!,*-.'#(-+/0+&!!"##$%%&'"##&()*+,-,*.'-/0(,'&1233& & 45**,67##,-&89',-"9#&.)8&"*',&"*()88"'&:7& ()*+,-,*.'-/0(,'&.$*:,.

VILLA VÄNERN EN SUCCÉ I VÄST - SÄLJSTART SNART I DESSA OMRÅDEN. BEKVÄMT BOENDE I SMÅSTADSIDYLL PÅ ÖSTRA ÄNGARNE, ALE

Rapport om ungdomars alkohol, narkotika och tobaksvanor

Allians för Borlänge Förslag till revidering av strategisk plan och ekonomiska ramar

En drogfri miljö för barn och unga

Övning: Träna skrivning!

En drogfri miljö för barn och unga

En drogfri miljö. för barn och unga

Kommittédirektiv. Översyn av vissa bestämmelser i tobakslagen i syfte att skydda minderåriga. Dir. 2008:29

Energieffektiva småhus. En marknadsöversikt för dig som ska bygga nytt

ANDT-undersökningen 2016 Alkohol Narkotika Dopning - Tobak

Miljöförvaltningen Hälsoskydd. Handläggare Anna-Lena Albin. Telefon Rökfria skolgårdar. Förvaltningens förslag till beslut

# 7+øùF C 9455< g í#qrs± À ù F À C V ~ F `ÀN ' 8 G65+G «F Cú

DATUM MÄNGD KG/HA N P K FÖRFRUKT: JORDART: VÄXTSKYDD DATUM BEH ENL PLAN GRÖDANS UTV.STADIUM PH-VÄRDE:

Livet i Bokstavslandet Läsebok åk 1

Skriv- och vaktschema vårterminen 2011

Ungdomars drogvanor i Eslövs kommun Rapport från en undersökning i grundskolans årskurs 9 och gymnasieskolans andra årskurs

Laguppställningar. Falkenbergs GK. AF5 Flicka 5. AP6 Pojke 6 AP7 Pojke 7. Bro Bålsta GK. BF4 Flicka 4 BF5 Flicka 5. BP7 Pojke 7.

Vernr Datum Text Debet Kredit Saldo Förskottmedlem Ingående2balansj. 4M M/M/cM Medlemsavgifter M77F77 M77F77

Exempel 9.3. Present. Output. w w Next state

Tobak, tillsyn och tillgänglighet

1 (6) UTVÄRDERINGSPLAN Version

PARTILLE GOLFKLUBB TÄVLINGS- OCH AKTIVITETSPROGRAM A P R I L. TAVPROG 2013.xls Sida Tävlingsledare. 2 Ti 3 On 4 To 5 Fr 6 Lö 7 Sö

Hur ser vi på hälsa, sjukdom och funktionsnedsättning. Begrepp; sjukdom, skada, handikapp, funktionsnedsättning

R app o r t T A n a l y s a v f as t p r o v. Ut f ä r dad A le xa n d e r G i r on

ANDT-undersökningen 2018 Alkohol Narkotika Dopning - Tobak

Avtalsform Förnyad konkurrensutsättning Namn Fordon (köp och långtidshyror)

Tobaks-, alkohol- och narkotikavanor bland unga i Stockholms län

J RIKSSKATTEVERKET - RIKS Sida 1

!"#$%&'(")%*"#+))",%"-.!"#$%&'(")%/,&0

ANDT för dig som arbetar med ensamkommande barn och unga. 10 december Hur mår ungdomarna i länet? Henrik Andréasson,

Formelsamling för komponentfysik

c) Låt ABC vara rätvinklig vid C och låt D vara fotpunkten för höjden från C. Då uppfyller den villkoren i uppgiften, men inte nödvändigtvis AC = BC.

Resultatprofil. Segerstaskolan. Läsåret 2016/2017

Stad. Dalmö folkhögskola Lyngsåsa, llaralnge kommun Inventering av mark och landskap Diarienr. topia

Lärosäte. NO och teknik Göteborgs universitet. Spanska för lärare hp. Göteborgs universitet

Välkomna till gymnasieinformation

Nyby. Långaryd. !Landeryd. Hyltebruk. Skärshult! ± 6 A A! Rydöbruk A A A!! !FärgarydFärgarydNissaryd-Byås. Simmarydsnäs.

ANDT-undersökningen 2017 Alkohol Narkotika Dopning - Tobak

Formelsamling för komponentfysik. eller I = G U = σ A U L Småsignalresistans: R = du di. där: σ = 1 ρ ; = N D + p n 0

Gävleborgs Bridgeförbund Bridgerally

Regional konferens för lanseringen av regeringens samlade ANDT-strategi 14 juni Monica Pärus Folkhälsocentrum Landstinget Sörmland

Ung i Värmland

Skolår 7 och 9 levnadsvanor och skola

Inspelningen. Samplingsinfo

ANSLAG/BEVIS Protokollet är justerat. Justeringen har tillkännagivits genom anslag

MVE365, Geometriproblem

Transkript:

Fakulteten för samhälls- och livsvetenskaper Folkhälsovetenskap Mona Sundh Har förbudet att sälja tobak till minderåriga påverkat ungdomars möjligheter att köpa tobak? En studie av lagen om 18-årsgräns från 1997 DOKTORSAVHANDLING Karlstad University Studies 2006:29

Mona Sundh Har förbudet att sälja tobak till minderåriga påverkat ungdomars möjligheter att köpa tobak? En studie av lagen om 18-årsgräns från 1997 Karlstad University Studies 2006:29

Mona Sundh. Har förbudet att sälja tobak till minderåriga påverkat ungdomars möjligheter att köpa tobak? En studie av lagen om 18-årsgräns från 1997 Doktorsavhandling Karlstad University Studies 2006:29 ISSN 1403-8099 ISBN91-7063-060-7 Författaren Distribution: Karlstads universitet Fakulteten för samhälls- och livsvetenskaper Folkhälsovetenskap 651 88 KARLSTAD SVERIGE 054-700 10 00 www.kau.se Tryck: Universitetstryckeriet, Karlstad 2006

!" " " " # " "$" " "# % &''& &''( )* )* +, " -(' &." %&'''&''( " %&'''& " / 0 " (''' - &''( &! " # $ 1 " 2 3 " " " % &''( )* )* +,

4 5,6# ) ) +78012&''93 " "# " : -&23%!9 + 7 80 1 2&''(3; < : &2%3('(' + 7 80 1 2&''%3 1! < &2-3-(-!( + 7 80 1 4 " = < : "/, 80 1 + 7; 1 < " 23 > 555 3

/ -? ' /*<,6' * & - (,,! ** & @, * & 4, **& 6, && >, * &9 *&9 4&( 6&( & A&! @, *-' ),= -' @,* - ;A- *-- -% BC-! @ -! 4-8,659- DC 99 *69( C 9% E,*9 4

, 9!,9 A<(& /"C: (& 5C* (- *,55 (9 85*,*=(( >55*= (( / " ( / " ( / " ( /" ( / ( +( @ % /% +% @ %& / %- +%- @ %9 /) %9 +%( @ %% /) %% +%% @ % 4%! 8!5*,,*6 = %! 8!5*, *,=% 8!5*5=' 8*!5*,*= 8,6!5*,*= - >, 9 E,* % " 5

!% @!! /) 6

* *!5*,, ",,6,5*, "!5*45, 5 5, 5,! 5* 55, ;, ** * * A **/ " * 4*5,6!5* 5 * 4 *,6!5*,* 4,* * ",,5*,,,5-2" -3, 5 %, ;, *,,*6 %5E,5*, A!' 5**; *,,6,*, 5 " 5* * *, * ' 2DA '#&3,,,,*6! 5 * 5,,5*,4* 55*5 4 5 5* FF,,, *,6 * 5**5 ", *5FF55: 4,,5, 5*,*6 ; 5* 5,*6* 6 6 23 / 7

, ": 5*5*,%:5",,6# F * : 4*, *6!5F6*" 5G5* :* 6 ( 5 E * 5" **, 5*,, * 5 5 2E * (3 5 *, 5* ** *; * 5E *,!5*,, *,4 * &!, -!9 5 5, H,,5*E *(96 5 E * 2(3 5 5 * 5*,*,6:,! 5 5, *, 5,,6,,!55@, 5*,@,,, *6 5 * *! 5 2E -#(! &3B,6*56 /**, 4 5 "* ", ***, 5,,,*" *,, : I, 5,5** 5* E /55,,6 5 % E 1, * 5 8, H * 5 E5,5*,,5 E * 2 *3 E H54*,H 5# *5 5&"#+,)* 8

* )* * " *, %&''' &''( 2 5 3 *,, "! 5*,,, +, )* * )* *",,6!5*,,,, >,, % &''& &''(),, 6 6* A* 5* 2 G 80!G &''G &''-G80&''93 9

,6 * ) " " 5? *5,5**,,/ 55 *: / 4,, 4* 5 5, 5 2+ 7 9G > 7 J 3 /* * * K >2&''(3 ;5*1 6, 9'', 5E5('' * * 5 * *, 5* *, * *2>7J 3 4, 5,," 2+79G>7J 3@*,,6 * " * 2&''(3H*, *5L,2+7 93 5 5, 4,, 2 *&''%'-'3 ;, E 5!&9 5!'' *,;!'',6,6 6* 4,A/5!'2+7 93; *, ; 10

*5 -'52%!%9!3,*?,* A 5 %& ; :,, 2>7J 34, * > J F *F 5 A / * M E 5 %-- *5, : *,, *5 6*6* N1BL > J *:56 E5%'' *''55* **,?5 * **, * O &9 5 556,55* A&'' 5 6* @''* 5 * 2 %(3 * * 5 %9 5 5 2 %(3 4 5 6 2 / %(3 4,6 # 5 * 2'93 2(&3 5 * * 2-'9&3 29-(%3,2(%(3 '',6*, *,6 5 5 *6 5 E5!'' 5,* " 6**, /* * *!'' 5 *, * *2&''(3 1 5 E, 5 @"/* 5,,*!''O'9,P*** 6* 11

2+ 7 93,**,*65, 5 A (' %',6, *,, * ",,, 6** 4 **,,6, 5 2+79G>7J 3 O(/??, *, 5,6, * 2&''(3 E5 6 5 9-,5 5 *, 5*,,6 ", 4, '' 2&''(3 E5'',6 *, 5 5 O % * " 2&''(3 " *,5,5 *5 " /? / 4 5 :, *,,6 *,6 5 %', 5 *),,* 5* :55(286%(3 ;,6 / 5 5 5, * 5 : 4,,, *, 5 * 12

5* *, 5 5, 2 &''(3 ; : 5 * /5%(, 5 * 5 5,,,N/ *, * 6 2B, &3N5*, *6 * 5, 2B, &3E5*,55,6* 9,,/ 5 5 2&''(3, "5" 55 O & / +, * * " - 6 E, & * * &''( 9 -'' 2 &''%3 + " 5 *,*6 * *,, 5,6,*? /> + 1 2 3 P M 4, *, * ' 6 5 2 *&''%'-'3 8,* * *, * " 5, 5 5,/, 5*,,,55** 2H6,&''(3 4* * * *,*6 5, %,*6 2 " &''-3)* * 2J 8D3 *-6,*4* 6 5&'&(@ * * *, *:**,2:H"I 13

H3 "2 "&''-3 * 5 * /, ", 2D &''-3 K,* * O ( /*-!66*,&&!! 6 5&''' /**, *, * D, * /, : J 8D# 2 5 F, F3 :,*6 5,*6 ",,6,*, * "1 )*5* 55 2 &''-3 H A/ * :, 5 * " * 4,,J 8D#5,, + 2: 1" B M H / ;" +3** " 2;/ &''-3 5 * *, ('**' 8,5 * J 8D# 5 *, 2:> "3 * ;A, -' : 2J 8 DQ&''-34*, *, * *, ;A# * 4 * ;A :,6, 5 * 5 55*,,, * 5 * * "/ 2:? H 3*6** ** 14

, 2@ &''-3E"*<? < * &' * * * 9& 6 * 5 4 5" 4 ",,, 4,,,, /,* * * 5 *,*6 * * 4* 5,*, *,6 5 * *** : 5 : 5,6, * * * " J 8D# * * 5 5*5H + *" R, >",,6 * 24 &''-3 * %' * %, 4 *,,,** 5 " : 6 + * 5 J 8D# 5 "; * * * 5 " * * 5 5 5 4,,*5,6,,*6,6'' 23 5 ('' 2 /%(3E,*6 %'O%!5&9''2"!%3 E, *, 6, 5,5*: ", 2+ 7 93 4*,6,*6,!5"-9''!!59(9 2&''%3 5! 5 (-9 O&''- 5 % %& 4* 15

*,*6%''5" &''-**5,*6"2&''%3 4,*65%&'5 &% 2"!%3 E5 9',,*6 9( 5&! N *,,*6, 5,65'!''',5 5A5,*6 5&''- 9%% 2Statveca.com, 2006).;* *,*6555&''- 5 ;5* * *6,,, "5 5 %- ((''' * 5!% 5 9 * &-,2"!%3O!'C!-2A 5 "5,, 53 5%!95,6*, %5&''9+,,, * * *,* * *, * % * 5!' 5 5, - 5!- 2A* * 5 # * %!- * "!%3O!!C!!%5%!9 5 6*, &! 5 &''( 2A 5 "5,, 53 ; 2@ &''&3, 5,@ 5, * 5&- 2!%3923A,5 && -' D *, *5 **5 55,5;A *; 2@, 7 E&''%3 " **,,**,,,,6 ", ;P6 P2&''-3"*,!' '6* 16

/,,, 5 ' &''9 55, E 50 45 40 35 30 25 20 15 10 Män 15-67 år Kvinnor 15-67 år Män 16-84 år Kvinnor 16-84 år 5 0 1970 1973 1976 1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2000 2003!"#$%&'%%"()*+,&,"-+.)"-+- $% &$ % %%/ "-0*1 % $%&' %"*)02,/3 '&,%,$%$,1 5E*,,*, 5 4,*,6 '/ 5 5, +*, ** E *&''( 2?,&''(3, 5 5,6,*5 E,,, 5 * * 2 * 5 "5,, 53?*5%!95 5!!C!%! 5 '% O&''( * 5 %!9 5 * &&&! 17

/, * *,,6 /,555,E& 25 20 15 10 Pojkar Flickor 5 0 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005! 4# 5% % %,%- % & $% 6'/ %4..(1 / 5 5,C*,E5' 5,6*4 555,C* *,6*,6 @2&''(3,5, 66*,*** O&''9287@&''(3(65 C* - ; * &''% 21,, " * 5 &''%'%-'3 6 5 5 & O&''9 28 7@&''(3 6%55, 18

@,6E,('%'5,** * **4,*, "21,, "&''(3 : *, * %9%*5,6*, % % 2? 7 8 %3; : 5 *,A9',,21,, "&''(3O&'''C&'', 2 * 6 * 3 5%!95&&2A *5"5,, 53/, * 5, 2 * 6 * 3 && *6**,*5 %!9 5&'''C&'' &'-, 6** 2%!9 53&'''C&'', " 6*, * 6**, 6**, '- * '9 5 "5,, 5 5 *,, *, * 21,, " &''(3 @,, * &''9 5, 6*, *,,,* 2& - 3 E, 55,, 5,,,, E- 30 25 20 15 10 5 0 Män Kvinnor / B* 6** 8, 6**! 7 # $% &' %, "*)02, % %&%, 4...644." 8' 3$% $, 9: 19

2&'''3 5, *5* *,), N * * " 2A * 5 "5,, 53)!!C! 6*, 6* O %C 5 5 6* 6* 6* ;,280 &''93, 5 " A,",6 ",, *,, 280&'''3 N " 5&, 55 "280&''%3 20

/,55 *,, 6, *, 6, * * 4*, 5 5* /* *,*, *; **:,,*,,*,* * 5*! O!&! ",6,, * "*P*,6 * *!!% F*F D " FE, F E,5,,5 * 5 5 * " 5 52&''(3 " 4,,,, * "5,6&' -'5 *, 4,6 *('5,2478('GB('G ('GJ"7P ('3 O(9, *, 4 7 8 24 7 8 (93 ( 5* (%'' *4*, 556*<, 5 *G, G,, 5 5,5"545 5,6, ",, 4789'&9* 9'(%9* I''* 5 -( 5 "%(!*5 -(52S3"* 21

& 5 2 (93!, *,-(5 5**4 8 5 5*,, " *,,, 4 "5,,, 6*47 8 5,6 * * ( 2478(%G478 %9G47>%G4&''(G493 H, * * * *,,655 "665, * 6*,, 2A 4 8 8 &''93 5, P A/ @" 1 > " : ", *,5 5 6 *, 2; 3 *?A 2!3, * 5 * &(, 5,6, 4,,2A 4 8 8 &''93, " 2" 7 ; &''(3 O&''- 6 %%' * --9 B, *5, * 2"&''(36*,,(' 5 5 6*,, 2A 4 8 8 &''93 N,, 2A48 8&''93 * 5 &''- % ",, 2"&''(34,5,, 6C5C* * 5 2A 4 8 8 &''93 4 22

,,('''"5&''- **!'''''''",652"&''(3 @,* 5, 6* *65: 6* *2A4 8 8 &'''G E * (3 *,,, 2; 1 7 />;1 &''93 6**6* ",,,6*,,,* 5 6 *2A48 8&''93 : ", " 6 4, * 6 5 5, @, 5, 5,6; 6 **,**, "*** 52MQ3*,5255 3,6 5 5 *, '4 *6*, @, 5 5, 2> 7 J 3 5 *,,,6*,, *2*,* *3@, 5 * 6 5, *,2;3 E,* 5,: * 5*,, * * 2A 4 8 8 &''93 4,,,,552;3 H, *, * ), 5 :,45,,,,,,, 2A 4 8 8 &''93 * ",, *, 2/ &''%3 5,* 5 23

)5,6, 2:::3,,6,2>7J G@&''(3 #,6 5!', 64,,6*, 5 5,,,2)&''93;65,,,,,6*,,,!9*2DA!9#%3,,,, 6**6 + 6* *,6"5,,*4*, 2DA '#&3&''% A/# * * *, *,,2A48 8&''%3 *,, * 5 *:,,,,, *,,,* ): *,,,, 6* *6) 2 3,,* " 5 :*: 4 5 " * 4 6 5 * * * "* *4 5 * ; 2" QK E3A/ * * 5 5 *,*/,,6* 5 *5 521&''(3 24

" E5 5" 2" 7; &''3; 5 1 2&''(3,, ***65,5 *55 * 5 * * ", 5 *, ; 1 2&''(3 5 5 *4, :,*42 E &''-3 * * 5 5 * 5 * 6*, *2,3,?T 2&''%3 5 *555 **, *6 *, 21 &''(3,,* *,;*,* * 55 I * * 2 3 4 " 5 *, 21 &''(3 5, " 5 * ; * 5* 5 * ; * 5 5 ** 5 * O &''-69((* &(9 5! 2" &''(3 ; 12&''(355 * * * 5 *4*5*, O&''-69&*9%% 2,3 &' 25

2"&''(345 *, *65*21 &''(3) * "; 1 2&''(3,, 4 * " * 2"&''(3, O&''- 6 -'& * '- & '9 * *, *, 21 &''(3 * 5 * 2? &''(G I 3 5 5,, * B D" 21 &''93 5,*F /"@ 1F *, *, 4*,, **,6* 5 6* *" *,"2 "3 * * 5 5 * * 21 &''(3 4 6*,,,, ", 612&''(35* *,,5 6*4 6**, 9', 6*, 6* E 2: /&''- 8 355,,6, 6**4* 28 3,5,,6,, 4 * *, @ 5 * *2E&''-3 )**,6 5 5 " * 21&''(34*, 6* 5, 2; &''(3 ",,,, P? 5 * 6* H6 2 *&''%'% 26

'&3 * *,,65 * * *,, * * @ * * 5, * 4 *5* * $ 5* *,5* *, " 2D$B &''&3; * F 1 4F 2?A!3, *,5*";, * * * * *5,6,,,*, * 5 *** **, 5 6* ' ),, :, * 5,2?A!3,5**55, 5, * 28 7 J &''%3 P6 B02&''(C&''%3 *, ", 4 5 " * 6, *, * 5 5,, E,5,*,5 +6,,! 5 5, *:,2J * &''93 * * " *5** 27

,5*5** 2E&''-3 % * 5, 2 6 5, 3 /, 5 5,,?, 5 5 2; 93 5 " * 4EQ 2&''&3 " 5 ",6, A " 5, 4 +*, " 5 4EQ 2&''&3 5 E " 6*, 6 "5;,, 6* 4EQ 2&''&3,, 5 F6*F, 5 4,6,, 5 * 2+ 3 * 5 5 5( 5,6: 4,,,* 5- (55 5,,6, 2J *&''93 *, E,6 : 5 5 * *5J *# o :, 5 o,* " " o, : 2* 3 o " 5 *, 4 * " 5 * : " 5, o * 28

o : /* *,, ; 6* " 6 2@78&''-3 29

!,6,, * *, * N,6 45 5 *,,,6, * 5,62F),=FF@, *F3 &' D6**65,6 6*,2J?3* ''' *, 6 5, *&',2 *&''-3@,*5,,,5*6* *55 6* *,,*5 ;@2&''36,!' * "!-' ''' 2, 65 65,5 *3 E,*, *,6, % 5 5,M*,*,, 5, ",,;, 55"9''',? B 2&''93, *,,5 *54,,2&'' 5 3 5 &% 6 5 * *, * 65 2* 6* 3, 4, 5 5?*,*655-(!95E, 5*5 &'' 6 5 5 & 6 5 **28&''93 ;,,*6*, **, 4/BI" 24/BIU 4"/6 B I3 4 * " * )* J 8D 2+" 7 30

BQ%GJ?-3;4/BI"*&''''' 55,65,6,2 *!3 )*, 6* * *,* **4,***, 528&''93!( N *, * > * */,, 5 * 2/ 78&''93,,6,,?*"55&'-' 6*,5*, 2;" &''3 ",?? * -' 65** * 6 ", 5/,?, ' 5* 9! * & 2 " &''-3 H *,,? **,5* * '( 6 * 5 4, -(' 5 ( 5 *62;"&''3, * * * * 6,*;5*:, *,* ** ;***,**2>7J 3 )% D ; 6!' * ;A6 N5*, ;A** ''' 6; 5 2; 1 7 />;1 &''93;A# 5 31

,, * 6,* O&';A#, 32

+ * F 5*,* * 5 5 * 5,,+55*,66,,6,, * * F 2M&'''!3 ; P H2&''(3,, *+ * 5 *,, * */ *,: 5 ",* *, 4 P H * 5 5 5 " * 65P H* :, * 5,* *? *" *:5 *,*5, 5 6, * :, 5** *"5 *5 * 27P&''93;P H *,,* * * *" 6, * 6,* * * ** *+2P H&''(3E94 ** 6*, 5, 4 *,5 *)5 55 *, : 33

#!)*)") C Hälsofrämjande arbete: Faktorer som är: strategier för utbildning predisponerande Arv förstärkande Beteende och levnadsvanor Hälsa Livs kvalitet policy föreskrifter organisering möjliggörande Miljö #!+*))" ""Q!2) &

/ * * * 5 * ", 5 * 2<,G&<,G - <,G 9 < ", 3 4* 5 * * *, N 5 " 2( < G % < *G < *G! < * 53 N, * <5*,,* **6, A * 5, 5 *, 2E * (3 6,? E *, 4 ", 5, " 8 * ",*55 "*;2&'''34 5*,, + * 5 5 5 5 " * J 8D 5 * * 5, **,, 2J 8 DQ &''-3 5, ",5 *,6 * 4, 5 5 * 5 4 555 5 4 5*5,2M&''' &%3O*,5,*55 *," 5B :5"5,,*, 5,* 5,, * * 2:,6 5,6, 3, 27P&''93 4, *: 5 '' 5, 35

5 5 * *, H, * * *,, *: E 1 7 P 2&''9!3 * *,* ***,5* * * * * * 5 B, 2&3 8 " *,, ",,, 6, 2> 7 J 3@ 5 %,, " 23, ",6 2?A!G&''(3%!4F+,F 2&''(3 5,*,6* " 5, * 4* * *,5,,62B, &3 ", * 5*, 5 * 5 5 *, 2" -3 5 * %5# )6 5, 5 ( 5 *:55,6,,6 & 6, :* **:, -,, 9 /,6 *,5 *,*,"* ( @,*66 * % O,65, E,*65! ;5*5%5,5,, E,*6 5 ' D : 5 5 36

E,, & E,,, ) - + 9 @, (, *, % *, 5, D : 5,, ' +" 5,,*5,6,:5+ 55 *,* :*, "*5* * 6 2?&''93 A!' 6 6,,!! )*, A,6 ', & * E * 5D, 5-,,5*,,*6O,%5 A &''&&''9 '65>,5%' 6 ( 6, 6 1, * 2 *&''%'(%3;,&''('655&''( &''%+,5,6565, 6 5 5 5 5 *"5 5 6*, * * " ;5 52M&''93 4 5# +*,6*;,,652J *&''93 * * " F *5 F 5 &''- ; 5! 5,6, 5 &'9 2&''&3 E, * 37

,6 * * 6* *,,6 5 ** 2: 5*,,, 3 * " * * 2? &''93* 5, *,,6*,6 : 5 *,,5*,4 * " * * 5* 5 *, 6 "*235*,, ; *,6&''(,,6, 4, 5 5 * 5,-! ; * " 5, J 8D 6&''- " *,6 * *, H 5,,, 4 5 5 5 *,,, 5 * H *,:2 * " 3 5 5 )*,:5,* ; * *, 5*,, 4 5 5,, 5,,,6,5 &''( ' 9'# 2 5,, 38

3,6*6&''(, * 4 * *""-'* 26&''%3* " - 2E -#(!3 B,* 5,6 5 4,,* 6 6 9 5 *,6 4 6, 5*,, O&''& * " :,6 O &''9,,,556&''(I* 6 6&''( 5 J 8D#E,*&''(* *,,, *,*6 4* # @,* 5 * * *5 5, 5 ; * 5&''-2&''(3*,5 -( 5!-,,,55", 5 5 - N 5,, @ * 6&''(5,,2,6 **, * 5,3 B *"**,*5* )* * 2J? &''-3 ",6, 5 *,, "*5, *, 5 * * *,,, 2B" &''93) * ",6,, *:5*,,,5 /,*,5, * **,,,, * " 39

5 **28 &''(3N A/,, 5 * " E *5,, 5 5 "",2&''(3 *,, 5 *,, 6*,**5, 5,,, 5 6&''9 *5 * "****,6 2B &''(3 N ",, 5 2 * &''%'(-3 @,, * * * *, N 8 @, * 5," /*9", 6 *,, *,66,, 5 * *, ;, * 6,, 2/6, 7 "5 &''%3 * *,, 5 *5&''(9%,, 5 5! &( 2/6, 7 "5&''&3 * 5 ) N *,6, * * 5 B,6, * * * 5,:)@*,65"5 B * )* 2J?&''-3 B"2&''93* 55 *"5 5,6 4 * 5? /V 2&''93, 5, 4, 5*,,5,5;:55,5* 40

* *55? /V,*, 4,5!5N, 5! 5, 5* " 5 ; 5 5 *6 * ***5 ", * ",,*6) 5 " 5* 5 6,*6*5*655* 5,5 4*,*6,"5*5* *6 B*",6 5 5, ",*6* ** "" 4 *, 5* 5 * / *,,,5*2P&''-3+, 5* 5*,, 5,6, 5*,, 55**5*, / 5* * * 5*, 5, * " 5*, 5,, * 5 "4*: * 6*5 "55* 5,6 6** 2&''(3 * 5 - ( 5 5 9 &''- * 5*,5, * @ 5 &''- "! *,5*,5,O9 %' @5@* @2&''93 5*,, 5,6, *) 5@* @, +, 41

5* 5 5 A* 5*,,, 5 5,*2 780&''%3 > 5 : 5 *, ) :552* *,3, *, : 5 2; 1 7 />;1 &''93 B : * 5 *5"": *-'" 5"9' ;: 5 :*# F@,,F F@,,F>5*, : * : ",6# F4 * * F 155 5" * 5 ;: 5 5** 6* : P**,**N55 5 ; M 2&''93 * : 5 E, * : * * ", * *, ; M 5 H? / *?"6:*,,, *,, * *,,; 28 &''-3 5 :*,, * " * 5 * *"",*) *, " * * 5 * 1**5*6256 &''%3 *5,6*6" 42

. ;,,*,6 5 2P &''&G BQ &'''G B G &''93, B" 2&''93 5,,,, H K E Q " R A/ 5) B"2&''93***:, 5 E 5, 5 * 5,,6, 2B 7 1 &''93, 5 A/ 5 5 ", 5,, 24&''(GH&''34,5, 5,,, 5 4 *,*5:H2 &''93,65 *287 H*5&''&3 *,6 5 * *,6% 5, 5-99(' ;,6,; * 5,6 5 5-9('2 *&''9'9'-3NE,6 5*,,E,6 5&''- 5&''965 * E *(' 4 E " ;5E,*6 - &''- 6*, 5&( &''& 2 * &''9'%&3 43

+ - ; FBCF 5"5 * "5*,,,*,6,*4 5*,, " 2E * (355":* * *,6,* : >5* 5,* 5 *P2&''93 5*5,5* 6*, 5 : ** * E, 5 5* * * 80 2&''(3 5* 5, % 25 5, 5,3 &''' 25, 5 5,3 H!5*,55* E 2&''-3 6*, * 555* :5 5, 5 * 4 ",, 5 5 : *, 5, *, 5 *) 5*,, :, ; 5 5, * *,M2&''93, :, 6,, * ;, ) 5, 55 5 E, ) 44

",,6, 24 &''-G4&''9G&''(G&''(3 * * 6*,A/,,*,,*,5 2: >3 5,,6 5*, *, 6* * * 6 J * 2&''93,,56, ;: 5 6 * )6** 55 * I*6,6* 6*, 6*5* :*55 * 65,,6 *,B"2&''93 6 *, 6** ", *,", ; 6*,,**4" **6 5 *5 2DA&''%#(3**6 5 &''45*5!5, 5, *"*,5* *5 H 6*,*, 6 * 2 Q +Q &''(3 * ; 2P &''-3 ",5,56, 2!& 3*,,5, ** ",, H 5,, 6*,,) 6*5,, ; * 2@ &''&3, 5-5*5, 45

,, *D, * ** *2&''(35-( 5 5 &''- 9!, 25 C, C*3,%, 6,,, 6 (( 4 " * * 5,# *,2(95*5" --553 * ", 2(- 5 * 5 " --553,2-95*5" -!553 C 6, 2-' 5 * 5" -553 ;, 5&'' 2? 7 B &''3 *,",,, 5 *G " 5 :, *,*,,* 6* *, 5,,6,,, 5 5 2? &''9G) &''-3, 6, 6*5*,, - N * F"F " BC*6A, 5 / 2/U / 3 4 " *, 5 5 * *"* *, 5 * 2J *&''93; 2@ &''&3, 5( 5,6,,,6,6*,555 4, 46

5 28 7 H*5&''&3 4 5 "," 55 6*, 5:;@, ;2&''(3,,, 6 * *,, 5 5/:,,,,* * ; @ 2&''(3 5% * *4""5 / 45, 5 *,6 * 5 (',,, ", 2 &''3 E " *, : 5,,*,2DA'#&3*F FFF5, * * 2 &''3),,5 * *65 *" 5 * 2E * (3 A**,,* ) * * 9 * 2> 7 P6 3) " * 6*,5 5 4* 5,6 5 ** 5 * *:* * 5 * 2; 3 * 5 *,*,, ** 5 ;A,, ;A 2;17 />;1&''93,5, * *, "* 47

) * 5 * 5 *,*, $ >55 5 * 5 ; * /6, H5 5 5,,6 >5 *5 *", * * * ", ",!5*,6 N >5 5 5, 5 : ", 5 5** )@W)@,W ;@,P)@ 9*,,, *;@, P*,,,6*;@,P,6 5"* ;:556*2; @,P&''%3# FJ + "F 6 5 9 59 F)5 >F ; 6 5 ( 5 *, * " ",), F),=F4655%" 5*A, 5, 5*, /,,**: 86*B 1 @, 45",G:* 48

56,* 2>7J 3 J 8D 9 * * 2E * 3; 5 :* D 2!%3, F F *,6 6, * * *, * ** 65," 5 " D,6 M23*5 4 # *6, *, 5 *, **6, *,6 **, * 4,6 /2!!3 +:2&'''3 ; J8D#, * 2 E 113 J 8D 5 5 5, * O&''%* 5, + 6* J 8D * 6 " * 5 6, J 8D 5*,2:@-G&''G "&''-3 5 *,, ** 4 5 5 5 9 * J 8D# F8*, 5 &'''F 2J 8 DQ!3 +5 * 5 &'&' F * * *,, *F; 5* 5 : * " * 5 & 5&'( 5 : * 5 5 &,!': *'' *!5 4 5 5 ;A!% F;/ 1F 2E * 3 5 * * 5 49

* *5 ;A & +, 2, * -3 5 * 5," 6 *6 6,, *" * 4 5* * /, 2*63(&F,5", * * *, F O&''& ", 5* *5 4 ", 5 5 &''- &''! 2;&''&3,) 5** * 5 4",5;A 5 5 * 5 ;A 4 5*#6 *6, ;A56;5:* ;A4/>62 *&''%3** "," * 6;A* 5 6 5&-, ;;A6,* F8;B>F H6 55 &''! & 6 ;/ 8;B>* * ;A* *65) 4 5 *, ;I>/ * *, 6*", *;I>/ 5 6 : 1 1 ; : 5 * * 5* ; >2;>3 4 ;A, 5 F 8 ; A > F 2;17 />;1&''93* ;A 5, : 5, **, : " 6*5 5455& * *,6 *6 2 3 E, *,: 50

*, **6 5 ;A * * 5 * 6 * 5, 51

% A55 5 *, " 6, 4 5 5 : * 5,, 6,/",,6#!5*,, 5C * A *,5 5 /" C:!(;$,'%,&%,6, 0-1 O*,, " 5 " 5 :J R 235* *,*55**,* 5* 6 2&''93 5 6*,5 :5 ;**6,, 5 :,*, 52

, *;,, 5*,, 5 " *, 6 * 2J *&''93 * 5 *** *** *5,6,5,*, " * 5, 5 5 *,*, 6*,6, 6*,,*, 2+!G &''(3@ 2&''-3,*, *,,,,6 5* " * 5 ",,,,6, H " *,*5** *,, 5 5,,* * / 2E " 3 5*,,*6 5,,, */, :* *, *,,2BQ&'''3 - * 5* 5 5 45 5* 5 * *6 5 * 2!93;,6, *6, *,,6 25 * 5,3 5, /L 2&''&3 5* ", 2E *(35* * * 5*, 5 ) E * * * G, 5 6 5 * *,* 5 *6,,5: 5* BQ 2&'''3,,, 5,6 ",6,5,, 5 53

** :) * " 5 * * 6 A/L,6', * 5 4 6 ", 6 5&*, 5*,,,24EQ74&''(34 * * F "/F + " 24EQ7P %3A,65 F "/F, 5# 5,6 **6!5, 4 5, 5,>,,,*, 5 * *6,,6/*,6,* 55,*5, *5* ( 4,6,,* *;: 5 * 5 5*,55:*",,* :, 5 6*55*; 5*",,6, 5,,6 5 5 * E555280&''9G 780 &''(3 *24EQ71&''GE&''-3 *5*,,,, *4*,5* *5 21 &''-G E &''-G@* 7@&''9G 7 80 &''(3 54

. ' * * * ",* 5* 4EQ, 2&''(3 5 A/ 6,,*5*,65A!',6'6,,5,6,, 6 5 A* * 5 " 5 2/ 3 *,,,5 *65*,,:B:5,6" * *,E,*,5*6,*),*" 5* *,,,6,,,,6, * 5, 5 24EQ&''(3*,,*5*,6,G, 5, *6 5G,,6 + * * 55 #' E5 5 * 5* 5 * 5, 5* 5 " 5 5 5 2BQ &'''G@* 7@&''9G 7B&'''3 ; 21 &''-G 4EQ 7 1&''G@ 3* *, **, *5*5, 5,; 5 " * 5!' ' 24EQ&''(G@ 3 4 * 5 5 5 5,55,,,B" 5 * 5 5 5** 5 5 5* 5 21 &''-G4EQ &''(3 D * * 5, 55

* ; ", 5* 5, 4 " 5* 5 5,* 5 I*4EQ2&''(35*, 5 * 5 5, * 5 *, 5, 5*5*,6, * E 23 * * *, 5,*65,6)**655 5* 24EQ&''(3 / " &'5* " * 6*, 5*,, *, 5 " 5, 2J &''(3 5,,"5:5* ",," /, 5 * **, * * 56

0 4, " 5 0 4, " 5*,, 5,6, /*5"5 5*,,* 65"4, 5* ",,6,,,A/H / 0 E,, " "# 5*,,,5*,*, 5*,,,* ",6, "!5*,,,,6!5*,, E,** 5 57

"%%&, 4 " +? " "# " : ; < : 1! < )4 "=< : " ) < " /" 6*,,6, 5*5!5, ** 55, /,6,!5* 5,6, 5 *, "5*,, /!5*,,,*,, 5,6 5*5, /",*,6,% &''() " ",6, " "!5* / ",*,,!5*,, >, ;* >, >, 6 ;* %,(', 6*&5 +,)** )**/,&9,*5*,"(', 6*& 5!&'5%>,, "**6 % &'''5 5&" +,)**)*** 9%''*% &''' H''% "!''5&''' :,5*!5* % &''&,(',5 "55,,5!%,2*, 3O %&5955& 5!&'5 &''&*5& 5!&'5 % &''&,(',5 &''(,'', 9!," 5,5%5,* 5*E,",5*5:,5&!6,5 &''(,, %&''' &''(5 *5, 9-!(*/,5

0,6 ", 5 E, * #%< "*# " 6*,,6, 5*5!5, * * 5 5, Metod A,(',, %55*,, (',, 5 5, 5*>,,#)** )** +, "256 53,O%,9 5@" * 6*,, 5 * 5 5,*5" N 5 6 5,4,*26*,%3!5*, * 5, >, " 5 "+,)* )*! 5 * * * * 5 "*,,,), 6, 5@ 6,, 4* 5 6 5 6 5",,, * 5, 5 5,**5"4 59

, 5!&' 5,5%(&'5 )6,%,5,64,, *, * 6,,, 5 " 6 45,,,,, 2 +,3 C,,,,4*, * 5 5*, *5*,, H,,"4 *,*, *; 55,, 6* > 5,* A *, * *,,, *5, 5) ", =) : :=E5:5,5=),6,=; 6, 5," 5 " H, 6 6 D,,, 4, 5,,,,, 45,%5*, 5,, * 5* &9,, * 5*(-%,*5* 4 5, " 5 5, >, 555,6 *6, 5! 5 *, 5 * 6 * *6 *,,, 5,, 5 4, 6, 5!54,6 60

, 5! 5 * 5,-(, 45, "",5,5,, " *, *, ",,,,, 5 5 6*Q2H6-3 Resultat %,, 2!( * 5* 9*5*3O!5*, &,,,,, 5!5;6*,5% 5,5,, 5*/,,,,, 5* E, 5,/**,5 &&,, E5 *, 5!52,536*,,5, 5!5-9,46*,,55!5 * ', #%<< " *,,5, #,6, 6*,!5* 5,6,5 "5*,, Metod "55*,,% &'''5 5& 61

"+,)**)** &9 5 % &%' 5 &''', O % &'-' * * 5!!&9&*5&'''* 5&'9?5,5 * /*5%! :, 5 *!5* - 2!( 3 O&'''!&' :, 5 %%& 5 2-3 A 5 *!5* 6 :5*4 *" **,5*5 *6, 545* * * 5 5* 5* * E5 % &''', 5 * 5*, 5, 555*, 5*,2&'''3,2%34 5** /" 6 6* " 6*,;: 5 5 *, 5,,; 6* Q 2H6-3 5:5* 5* * * 5 4 5* 5,, 4 *, 6* : 4 6 5* *: Resultat * *,2, 35, 5!5*,) 62

,5*5 5*, 2 * 53 4, 5*,5%&'''5,, 5*,256 3,5% &'''?,,, 5* 5 % &''' 5 6 5,5&"/5 *, 5* * 2%3,5* 2&'''3, % &''',,5*5,, 5***, #%<<< "*#!5*,,,*,, 5,6 5*5, Metod /"52%&''&3, &(', 5, *,&&(',4,%595 &''&!5*5, 5! 5 8, " % @",5&''&6?, 55,,&''&65 * -%, 5, " -!-, : * 5!%, O % 5*,, 5 #,, * 5*,, * 63

5*), 5 &''& " 55,, 5! 5! 5 *,, 6 5,5 " 5* " " E, Q 2H6-3 * 4*, " 5 5 &''&6,,5,6 Resultat, 5,,,5*% -, 6 * 5*,, O!',, +&''&%-4 &''&*,&''& " N,5 5,5,5!5 5 5, 6*,, 5! 5 *4 5* O&''& ** * 5, 6*, +, )* 5*,*, 5,,,* 5*,,E,5* *,5 5, 5 5 *,,,5 *!5* #%<= ")*"#,*,6, %&''(,6, 64

"!5* Metod / 5 5 5 " #, 6 " C 5*,, >,,%&''& &''( #+, )* * )* * &(', 5, % &''& &''(,-'', *, -(', >, %&''&, &''( 5,,,, 5,66 5 5 5 + 5 5,, 5, 5 5, A5,, 9! " 5, >,,5 O&''( 5 6* 6 C *,, " 6 5 6,5*" 6 *,5 6, : 6 5 5 4*,,&&655, " 5*,, )6 6 (, 6 6*66 ",, %,, * 5*, *,(-%, 6 * 5* O &''& &''(,,,55!'5 4*-(,, &-,5&''&O &''(,, *, (,6,,((5 2 53 I (, 5 5 65

&''(,,,,, 5 * "&-', **,-%,,,"5 E, 5 " * 4 Q2H6-3 Resultat 5*,,,*O&''(55 5*,, 9!,; ", 5 +, 6*,*,555 &''((!,, )*,,*,* &''&O&''( 9',,, )*,,*,* 5&''& &''( 5 9',,, @ * 5 5*,, 5,6, 5,5 * 5* 655 C ", 5 * 5*,*",&''&45"5 5 5 ", 5* #%= ")*"#,*,,!5*,, Metod "5**5 +, )* * )* * 4, *, 66

% &''' 5&''(; 5* " 45",# 45%5%!955 %%% 5+,)*)*?!9'9 & 45&'''55(5 %%& 5+,)*)*? '%%- - 45&''(55!9!5+, )* )*9-95+, )*?'%- 9 45&''(55-&95)*?-? * 5 * ",*55# @,=2MG66 G6 G66,3 8, = 2)6 G * 6 G G *6*5G*3 A5 5 * 5 5 #, 6C*6G,6C*6 @,,*,,5,4" " " 5 5# 2U, "# 3,*, Resultat @ 6 5, C* * *&''( 6*, % 5 )* )*+,*5, % &''( 6 5 4 ", 5 *,,*,E,5*,*% &''(5@5,,* % &''( 55 5 67

" 4 5 5* ",,6,? *, 6,6 *6!5 45 5** 4 5* ",,6, * 5 A/ H /@ 5, * 4 * * *,,, 5*,,*6 ",,6,*/"5*,,,* * 5 "". 23( ' 4, ) 55,,*"!5* 5,* O % 5*,,, 5 &''( 9!,,,,,;,, 5*/ 5, 5, 5 5, 5 N*, * 5 % &''' N **,* 4*, 5 4 5,5 ;!5* 2@* 7@&''93 * 5*, 5 5, * 5*, N, 5*,6, * 5 5 * 5* 68

211"&''&G4EQ&GM%G 7B&'''G&''-3. 23( ' 4,, 5 5, * " 5 *,5,, * 24EQ &''(3 5 *, 5,, *,,6, 4* 5 ", 5* 5"*,* 5 24EQ&''(G@3* ** 5!' ' * 5 5,, 5, 5,,* 5 5 4 * 5 * 5,6 5*, * 5 **,6 ;*,*,* :, * * :*6*!5 5 *,, * 5*,,5**,6*, /,**,,5, 6**:,4EQ2&''(3,5* 5* @ 5* * * 5*, 5E, 55 5*,, * 2:1&''-G4EQ71&''G@*7 @&''93 ;, 5 ***:5,* * * * 5 5 E, 5 5 69

*"* * 4EQ2&''(3 *,, * 5,5 55 * * * 5** N 4EQ 2&''(3,?, 5*"555* 2J 35,5 *.23( ' D5*555 * * 5 5*5*,*= 4EQ2&''(3, &' 5*,,, 4EQ * " 55*,, 5 5 *, 4EQ 4 2&''(3, A/ -' F" F, 8 " 5*,, * N2P %G+V&''&G@GJ *&''93 * * 5* /*5*6 *, 5, C 25 5*3 *, 2,, 5 5 5 :3 * 5 C * * * " 2",* 3 5 * E 5*,6,,* **,2?!3?,**5,6, /*55*5 " ),,,,,6 5* 5,6,,* 5, 5, 55&''(6*,% 5 70

* ** 6 *,,*/ 5* *,*,,4EQ 2&''(3 @*7@2&''93 N 5 1,, " 28 7@&''(3 6 5, 5*, ; * &''% 2 *&''%'%-'3 " 6 5, * 6 ; 6 5* 5 4 * 6 *,&''%*,* 6*, &''( *, &''% 5 &''( /6 *,*O 555*,!65,-/6 ' '287@&''(3 4*5 *5*,,*,5,,5* * * 5 * 5 ;:55, *5*,,55* * 5,,, 5,*,. 23(' ; 4EQ 4 2&''(3 5*A/*** ",,*), 5***6 A/ *5?,5* 6,,*5*A/ *, ",,,), ", 5*,,* ", 5 * *,6 ; *6 5 *,, * 71

, : 5 4 " "6 5 2 5 > E * &C9 &''%3/,6 *,* ",*!5*,"*,6,*6 4***6 5"IL6+, 5 5 +, 8 8 *,,5:5! 5 5, 2,,3 H *, * E,,6*,!5,, * 5&(5" E,,* 5*" 5 5 " N *5 &''- **, ", * *6 6,:,**6,46 6)56 ",*,6 *, E, " *,6 *,6* ",6,C E, 6**,6 * " *,6 5* E, *" " 5** 5 * 5 5 ;,6,,* ",*6,, *,, 5 5 * " P*,,*6, * 5* * " 5 5 *, P ",,*6, *,, 6,,*5*,,*6 5,,H +, 4," *, * A ",, 72

,6 *,, 6 6*,,5,62;&''%3 4 6 5 *"5* " *, 5 5,*;L 5 *5 *,,*5* ",* 5, 5 ",*6 6* " " *&(5 5, 4" *" 565,, *5 2"&''(3,, 5&'&-55,,?5 *,,*, (''',54,&''(,*,, ),,?)* 4 5, ;: 5 " &(5 ",6 *, * *6;&(5**&- 5= E, " 5 ** * 4 5 &(2&-535, * *6,, 5 * ", ) *,* " * 5 * * *, 55,. 23(' N,,,65* 5* *5 * * *,6,* 5*, 4, 5* 5 5,6, 4, *55*,?* **6"*,,*6 ** ", 73

",,*6) 5 " 5*,*6 5 5 5,*6:, 6* 4 *6 5,,*!5 * H 5 *, " * *6 ; 5* 5 5 65 5,,* 4,,, 6 6*,5 "5 55 *5*,6 ;*,,* *55, * 6 5 5*, **;5*, 5*2,"" *:53,*,* 5*4,;,5,, ", 4 * * *,6 < +, )* * )* * <,6 % # ), 266*3,,,,5 * 4 *, *6,,,, 5F/" F4 *, *,*" P,, 5,*,, 6 5, ) 5* 5, ) * *5 F F,A,*655* * 5, 74

,,%, 5!5:,4**, * "" : -9 5 5, *,* 4, * **,,5,, >,, 5*5,,4, * 5 * * *6*5,* : * * * 6 75

/ *2)5'35F *,*, 5 * F 2 (3) 5 * * * * 5 *, 4 "5, * " 5 *,5, ; * " * 5 *, X F, " :, 5 5 *, " ",,6 *F 2)5 ' (3 " 5 " * 5# H * * 6 ", E, 5, 6 * * 5, 5)5 * * " 4 5 " 5, 6* 5 * 4 5, ",* 4,, 5 5,6 *5,,* *, 5 * 5 * 5 6,6,,,," & " 4 * F, * 6* *, F 2)5'3 4, 5,6 *55 * 76

, % 5, "*5 4,,!56 *55 " * 2 3, ),4, * * 6* *4*6 6*5,5 - H 4 * 5,,,6,55*,, *,55** 5, 55** *, ) * " 4,, **6** H * * * * 5 4 5 * 5 5 5,6,* 9 "6 4 * 5 *, * *5 5 5, * /Q 23, 5,4,,,,,, *,, *,,6,,,5 6, ),,,, 5, ", 77

4**,,, * ",55, 5 ",55** *, * *,, 4*, 5,,,*,,, 78

Summary. 4 '05( 52667 ;? 8 J %" "-8 M" " <!" "" " " %" (! " % E %"!"(%"!(!"% " 4 %" &''9 A/ 1 / 0 : " " " # " "$" " "# %&''&&''( %! &''& &''( 79

" /!6 "!"6!" / 2" "3 " " E &''( " $ " " $ D C" "? " 0 " E " " " " " " 2 6" " " 3 > " / 0 " > " " E" -(' &. " %&'''&''( " %&'''& 80

" / 0 " "" " 0 " (''' - &''( " : && " " # # 8 5 0 0 9 0 5 1 :#;<<=>#.?8 " # "!" : "" @ % " 4 % " %Y 2!(Y "9Y " 3 &Y " " / % $" " 81

# 8)(551 :#;<<@"9 0?8 " 0 # "" " " 0 " " $ 4 % &''' 0 %&'-' &'''&9& "" " " 2 3 %&''' " 2 "3 &''' % # 8* 5(523 5 :#;<<A. )!80B#?8 " # " $ " 2%&''&3 " " G -!- " : % -Y "!'Y&''&%-Y /6 &''& 0" &''& " 82

! 2U 3 " "! &''& " )*" # &8 " ( 5 0 '51 0 : ) >#.?8 ") # $ %&''( $ " # %&''& &''( " 2&''(3 $ +, &''((!Y )* )* 9'Y " " / " C" " " 83

# &8 (5 0 5 :? ") # "!" " " "%&'''&''( 9-!( 0"" " " &''( % 2)* )*3 2+,3 :$ " "? 0 " " " &''( " "+, )*)* " # $ 1 &''( :" " " 2 3 J 0 2 3 " " " " % &''( )* )* +, &''( 84

+, $ 85

4180 55 5 A4, 6* 5 S >1 ;* 5 5 56,5, 5,6 5 *E *M*,4 6* 45 6*S > E * 5 * 554 6*, >/6@* 5 6* H B )* *,,,66 H 5 *",;6 ; E M "? D; D?@ A@ 4, 4 " 566 A;,6, *255 "S3,5, 5 55A ;,6 5 6* 6S /*< *<*55* * 5 +56 <.<, 5 *, 4* **S 6++B ++, * 6 *", 5 55 * * ", *S +* 86

,&'5, *5 * **)6 64= 87

! / /+781P2&''93> # >(23%&-%-' /Q@H;/7B823 $ &&%2&3 &-%&9' /? BQ 8 7 J P 2&''%3 ",, *,?'%'-2!3(&!(& /4P@4BE)7"M?23 #&!23!!- /L2&''&3>",/L2;3 %@ %$%%%$%@ &''&#2&%(&!&3 # * /6,7"52&''&3#&5$4.."A % &4.." #CC A *&''%'%& /6,7"52&''%3#&5$4..(&' #CC A *&''%''& /HMA7"?2&''-3 # " % -923(9(? 1 B 7 B M 2&''3 / #& :&(2-3!-'?+M1J 17M2!38 "" " " =/ " P 9 9 &&92-3&'&%? P 1? 4 1? +@ M 7 P P/ 2&''93 D " # E "@ %23 88

?T P 2&''%3), *:= 4, %&!6&''%? >/? J ; 7// 2&''(3 < 992%3&(? H 7 B? 2&''93 $% B % 5%,%@@&''9#- # *?P78B2%3&!5,6* E*,?'%-29!399-9999?, P B * 2&''(3 " 7 ;!%' 4..( 2 &!-''3 # " ;1?+7/VB;2&''93/: #& #& '23&-'&-!? 2&''93 ' B %%/ # 1 1 " 2&''&3# C > 1 1 " " + D # 1 1 " 1,, " 1/ 2&''(3 % 4..( @ # 1,, " 1 P@ P,@ 8 +> B + "L D> P7J 2&''(3'%&%@ /&''(#( # * H 1) H?@ P I? 7; P E 2&''93? D(2&3'! 1H+8"/>M7P/2&''-3 " " $ =@ (2939%(9 4 +/ M 4? + B ; B P M M / +?MM78 E2&''-3; 89

# "? -%&2&%3&!&!( 4/+J 8 DQE7J >@ D 2&''-3@ " J > @ " D 4 7 P P; 2;3 4..729993/#/" J 8DA/1 4EQ M@ 2&''(3@ " D M82;3!&%2 ''3 I#8 4EQM@1@>71@;2&3@" 923(! 4EQ M@ 7 1 + 2&''3 " " 9 '293-&--&! 4EQM@74PE2&''(3 < "/ &&'''# 992&3-! 4EQM@7P J 2%3" # 9(2&3&- 4EQ M@ M/@ / E H D M H +/41+7J 12&''&34" " #-' 4/4I "92-3&&!&-( 4/2&''(31# E :;!23-99 4M+>M>7P;/2&''934 =#& 923 &-&99 4@78/?2('3 >" :; &-9! 4@78/?2(93 " # " @? + M (9##9((3:; &''9#-&!G29((3(&(-- 90

4@78/?2(%3B #/ "? :; &--23#''% 4@ 7 8/? 2%93 +" # "$? :; &9!23#-9' 9%' 9% 4 @ 7 > @ 2%3 +" # &' "$? :; &-23#(&((-% 4@>@? M7 2&''(3+" #('"? : 9&2-39&%9& 4@>@J "HP"@7 293+" # 9'"$? : ; -'2%(3' ;"4/ M/+4"/@ @ 4?6// HA7@ D2&''38" # "? 9'2-3&&& ;/ E J 8 DQ E 7; +@ D 2&''-3@ " ; +@ " D 4 7 P P; 2;3 4..7 2-9-(3/#/ "J 8DA/1 ;+M>"18;+>7PP/293 P#>"#&!9293(9-(9 ; B M B@ M + M B H +/ I H E 7 1 2&''(3/ " #& DF!293-9- ;@,P2&''%3 #CC A * &''%'' ; 1P 2;3 23 %$% ' % &% %% #B, 91

; 1P 23,, ; 1P 2;3 %$% ' % &% %%2&-&3 #B, ; 1P 23, ; 1 P 2;3 %$% ' %&% %% 2 % &'%3 #B, ;1P23 5,;1 P2;3%$%'%&%%%2-'9%3 #B, ; 1 2&'''3 8 / >"+# 1I /B 4+2;3<& # &&?8A %F40) 7.D"---2&%&%!38)#&'''#P,# >8 J 8 DQ ; 1 P > 1 7 1 2&''%3! %)$B& 5%$5!3) 4..7)4..( K 8* ;2&''&3&,"+0*64..46F 47 & 4..4 & & $ &%,' $ %'&,/4..7)4..01?"#; ;17 />;12&''93 3B:#;1 E ";/47 P23 #" 1 #;#&%%2&&3-%!- E * 2(3#% & % G' %$'5H * ( # E * E * 23 3 @ & % E 9 #E * E M 1 )? >" 1 7 " 2&''-3 : "" 9&2&39!(9 92

E M B J + 7 +" 4 +23 > " " 9 + # >D> "#& ;-2-3%9 E M@ B? + 7 E, H 2&''-3; 23 9&293-9-( P6 8 7 P@ 2&''-3@ 2 3 #!23!-! P6 8 7 B0 @ 2&''(C&''%3 /?'%&%2!&!-(3 #/ P;/ B B 7 > M > 2&''93 4 " := ;-!293 9!(9 P M/; +? + + 1 8 7 8 M@ 2&''-3 /@ # 9&&(2-3-9-%% PBJ 7H+J 2&''(3& E I#+P 81 P ;2;32%3#%%$'%' #7 H P P /? 1 / H P 1 )I7@J 2&''-3>0 ( " 9 & &2%39(9%9 P P; 7 I 4 2&''&3 " # : 923-(9-8012&'''3 92939%9! 80 1 2&''%3 8 0 < $ 801 +;1@*/7@*+ 2&''93 %"--* 4... $% & ;&$ 93

='& =' H# H A" &''9#9 H 801 +@*/7@*+2!3%B $% & ;&$ ='& =' A!#! H# 1, * 8,H 84E P+4>J 1@7? H 2&''-3 1 J 9&293--( 8/7H*512&''&38%%'"% $ &&' 5 %%$% & & %'&,@&''&#&& # * 86 B 2%(3, / D& % &%"-"()"-*( # / 8?2;32&''93%'5%%& %'5 @&''9#& # * 8? 7 J 2;3 2&''%3=&H # * 7 1, * < * 8 E 2&''(3 # " 992&3-9 8 E B); + M A 7/ H 23 " # " #& 9 9-92%3!9' 8 7@ B 2&''(3 % 4..(@ ' #1,, " M A 2&'''3!%'% >% # 7 * MQB 23, **6 ;1 P 2;3 %$% ' %&% %% 2 &- &3 #B, 94

MB? J J"47H12%3@ # " #:#&2-3----99 MB2&''93 40?# ; >?1E H6PH2-3 D1/# H@ +/ 1 E;" B 7 / + 2&''3 : 1#& 2&3&-&99 H6,8517812&''(3!%',% @&''(#- # * BQ > + M > 4 J H; J M > 8/?M7/ /2&'''3" # 9239%- B + B P 8 7 P >@ 2('3 1 / " #&;# 9-293 --%--! B ; + 8"/ 4 7 1 H + 23 > "9%23&9 B"41 E7P M2&''93 # ;&'293--!-(- B B 7 1 E M 2&''93 4 " "@ 923'9 B + B H;@ M/V B; 7 8 M 2&''(3 &%)! @C D# / 4 @ @ 18 > B, / 2&3 $%, %% % % #> + 7 > 293 D& %:% %&& % #EQ + A 23 % ' & #E * 95

+ A 2!3 5 $ 5 %' "7)"+), % %%!#% # " +"1MB7BQ/42%31 +/#8A"> +V B 2&''&3 B "4@@2;3 @# /4 > 9& 8# 1 / 4@ +2&''(3,&%B%% @&''(#-& # * 2;3 2!93 @' &$ $ B,# *AB, >2&''(3&% %(9-& 9- / 2&''(3, * '' M81BM7+82;3%%' %%2-'(-%&3 # * +8,/7MA2&'''3 <0 "=/" 92%39%'9%- "/2;32&''(39 '%%&B $%&$ #1 " D$B MH 4EQM"+7>P2&''&3 #0$ :@ 92&3&'&' D /7;@ /CE ; 2&''-3@" / "D4 7 PP;2;34..72& -3/#/ " J 8D A /1 > H 7 J? 23 %% B $%& % $'&$5B# 96

>/7P6823%%%'5%%%B %<%%%'B# @ H@J 8 DQE 7 ;/@ D 2&''-3@ " ;/@ "D4 7PP;2;3 4..7 2-!9'3/#/ "J 8DA/1 @,B+7EM2&''%3@ 9(2-3&'&9 @/H/PBD>1?"P7 +/J2&''(3 " D&;%&2&3!!(!! @?J@B/H@17+B/?2&''&3J 0 = # %!2&3%9 @ / 23 I @ 23-. @*/ 8 7@ A 2&''93 # E9-2&3%9 @B2&''3&%H3C& & &% )&% C B# B, * @?"?7/H2&''&3 <;&(&2(3 -!9'9 @? 7 1 > 2&''(3 992%39'(9'! @@ 2-3? & C & P#J 8 DQ @ + 7 8 / 2&''-3 1 / " " " "C &293(!9 97

@ 2&''(3;% #HA"> @ H P +@ P6 8 7/ / 2&''-3 # " 9&239! @ H P +@ P6 8? 7/ / 2&''&3 " ;-92%3%9%(9 M+7II2&''3A &&9 4"9P# J 8 DQ P 1 M 8 > 8 Q+Q2&''(3E&%BA CH # * M4? +B/ +6/+PMM; B11> 48 E74+/2&''(3 ;: + # $@ / A /%2(3!- M44+/? +B+B/MM/ +?78 E2&''&3) 4 = #& ;&&2-3-9(?A 2, *3 2!3 ; $ $%'5?A-! #?A @?B/?P>742('3 9'9(! 8 + M >>/ J 8 DQ E 7@ D / 2&''-3@ " / "D4 7PP; 2;3 4..7 2-&--3/# /"J 8DA/1 E-#(!% # "D 4 7P P;2;3 2&''-3 4..7/#/ " J 8D A/1 98

+8 H;D+78I2&''93 6 1# Q &-2!3! >MB?B@ "M+7P MP 2&''3 $ ZB F ZA B F 9'23&- +//?1 4+?B7@/2&''(3 ; " 992(3-''-'% 2&''&3 ;, $ %' 4..46.77( # "2-3%$%,% #>/*, " 2!%3 % "!%# #" " 7 ; 2&''3!%' 4.." #"7; " 7 ; 2&''(3!%' 4..( #"7; DA!9#% 2!93 9 % $ & & :'% %&& I #BC/*, DA '#& 2'3 %:'% % # /*, DA &''%#( 2&''%3 5 & %'%& '% 3&5&%'%& #EQ6* +? 1 + 7/ > 2&''-3 =;-2(3(&(-- *2!35%&$%#?E)%% # * * 2&''-3 ' = $H@&''-# # * 99

"5 2&''%3 #CC A$% $, A * 5 "5 * *, 5 + "5 J;1/ #CC A *&'%%'- ' B E 7 B 2&'''3/ " 92&3%% 6 +B D BQ 7 > 2&''93 F F # $ ; (2-3(-(!- 6 +B > 7 J ; 23 = ', $'5'H, & &&,'%%$ $"--* #H * 2&''%3 1, * #CC A *&''%'%&& +801@*/7@*+2&''33&&$5 %$%,%$&$$%$ "0),' $ %%$ H A" &''#& H# H +801@*/7@*+2&''-3%'"0),'$%$%H,%$&$;&$ ='& ' =' ' H A" &''-#-( H#H +801>P@*/7@*+23 % $ $'5$ $ % &,, $ %$ A #' H# 1, * + 7 80 1 2&''(3; < :&2%3('(' + 7 80 1 2&''%3 4 "=< : " 100

+ A * 5 + #CC A *&''%'9! /2%(3D&% &%"-"()"-*( #/ / 2%(3 A /D&% &%"-"()"-*(2&!-&!3 #/ "2&''(3&4..(.24+ #CC " A *&''%'&! 11E B?J M>1QP/11/ MH1-7EQ/B2&''93:: A ;&'2%39'9% B 23@,,, ; 1P 2;3 %$% ' %&% %% 2!3 #B, ;1 * 86*B B* #CC A *&''9 &''% H 7 P M 2&''93 & B A48 82&'''33# F/# A 4 8 8 1 4 1 > 1 1 4>8 >7D 8 A48 82&''939J &%#FJ 41#A4 8 8 1 4 1 > 1 1 4 > 8 > 7 D8 A48 82&''%39J <>&%#F> A 4 8 8 1 4 1 > 1 1 8 > 1 101

1 4 > 8 > 7 D 8 J ;2&''(3&'='%&%&$ $ % &H # 1,, "7,, J *82&''93%&B,H@&''9#(' # * )5 2'3!%% & &%) &'% % 4 * 5 #CC :CC C A *&''%'%&' J+17R J+23 " # #&&2(3(!( ) >/6 +? > E ; E P I P>18 /+;ME M"B H +MJ 8;J /8RQ4>@7 4@2&''93#@ @9<%2&3'% J +EMB1:/M7+"4+23/ $ #&!293%9%(. J?2-3<A & II# D:A"> J? 23 9 & & & J 41# J? J? 2&''-3 #CC CA *&''%'9' J 8 DQ 2!3 ' 4" B ' $, 4...) %? ", 5 F8 &# / " J8DF E * " 7 E *L J 8 DQ E @ ;@ " ; 2&''-3 " D 102

4 7PP;2;3 4..7 2 -%-3 /# / " J 8D A/1 J 8 DQ2&''-3A D!&C% P#J 8 DQE )>+@78ME2&''-3 J ";-2-3&'&! J";B7P ;/2('3 /": " #&# 9--&--% I J ;,/ + 8 B;?,@ 7 " D 23 " " < 9!-2&3&&-&& 103

Har förbudet att sälja tobak till minderåriga påverkat ungdomars möjligheter att köpa tobak? En studie av lagen om 18-årsgräns från 1997 Den 1 januari 1997 infördes i Sverige en lagstadgad åldersgräns vid 18 år för inköp av tobak. Syftet var att minska tillgängligheten till tobak för ungdomar och därmed minska konsumtionen av tobak. Det övergripande syftet med avhandlingen var att: studera om den svenska åldersgränsen för inköp av tobak påverkat ungdomars möjligheter att köpa tobak, studera hur efterlevnaden av åldersgränsen kan förbättras, vidareutveckla metoder för att följa efterlevnaden av 18-årsgränsen. Det empiriska underlaget för avhandlingen har utgjorts av: Provinköp av tobak som genomfördes 1996, 1999, 2002 samt 2005 i Malmö, Värmland och Västernorrland Enkätstudier om tobaksvanor och attityder som genomfördes 1996, 2000 samt 2005 bland elever i årskurs 7 och 9 samt 1996 och 2000 i årskurs 2 på gymnasiet totalt cirka 57 000 elever i nämnda tre regioner Strukturerade telefonintervjuer med nyckelpersoner i det tobakspreventiva arbetet. Analyserna av datamaterialet redovisas i fem artiklar som visar att: åldersgränsen har begränsat ungdomars möjlighet att köpa tobak. Efterlevnaden av lagen är dock fortfarande bristfällig. 2005 kunde ungefär varannan provinköpare köpa tobak utan att behöva bevisa sin ålder sämst var efterlevnaden i Malmö andelen dagligrökande ungdomar i årskurs 9 i grundskolan har minskat från 1996 till 2005 i Värmland och Västernorrland medan det inte skett någon förändring i Malmö den metod som använts för provinköp av tobak har fungerat väl. Karlstad University Studies ISSN 1403-8099 ISBN 91-7063-060-7