HENRICO HASSEL, K! v/ I^l Ij. A ö. 7. recte M3IIIUEND^,' TENTAMEN ACADEMICUM, Aä äiem.2. Decembris Anni 3»ll)<I!(^X^_l. Loco horisqve ccnlvetis.

Transkript

1 A ö. 7. TENTAMEN ACADEMICUM, vs K! v/ I^l Ij recte M3IIIUEND^,' <)vod Ql?» cmftnfu AmpHjf, Facult. fbikf. in K^/<«så juratit PRffiSIDE HENRICO HASSEL, Eloqvent. PROFESS. Reg. s. Or«f. fublito H?x.>'i.W exnmini /ttö^///^ SVENO INGH D^e^s». _^H//z«<«i. Aä äiem.2. Decembris Anni 3»ll)<I!(^X^_l. Loco horisqve ccnlvetis. ABOIK, excuck Joh. l^iaimpe, Reg. Acad. l/p-

2 S:_e W.«M.-tis MAGN_E lidei VJRO, kcverendtffmo _?._A/ At OOH/5/«0, Dn gustavo ad. OITF^PI Ja f f UiVllJL_^_L B^s Theol DQTQR. Celeberrimo* Diceeefeos l^e» xion^niis E?i_.(_.Q?o EmineunGmo» Vener. ibid. <Lkrt_Jsori* N.l.ftaAcl p_.h_.wl c_.ravimmo. GynmHl.^ö. SwboLper Dicecefm /^!>I_.l81NI KdcurarMmo» NH'".E>..4l_ MAXiMO. Fttoorit TUI^REiypRSNDISSIMs PRMSUL, in 'nndos fanta t q\> jam dudum Patriam perfonuit ornnem in- "vitatus^ litfiina TIJA fupplex _l^>e fuflmeo. _»_.Fe_?../, qvas var/0 jaclatujfatta, de PtJLEGRINAIIONE adféro, eo de» "uotius 1181 confecrntrvs volo, qi>& certius eenfido ent, pro* <it-f/i«,<«/. ex _V^<^//^6 7t/«CLLIBfJfJISSI- CMO lneem fetntraturm före überriwiaw. Afprce itaqvtt, RSFERENDISSIMEFJTEiI, fronte fercnaopelltmlwcneflfam, (fpate*e penes TE Attimi l-enerahundi qvakncunqvi agat interpretem.^/yod fttvenerit^ habemtt/vje qvc> infmu»obit gra» tulemur. De cttera, calidifjirnn funtkre fufpiria nunqtsam cei' /^.öo > ds^ Sammum Numen _se»eh_lm 7r/ i.', M&.C&NAS IN- DULGENIISSIME per multos p-fi.'öi«c <_^.'l \>eget&m, nuhotfe «V«/e/it/i^i«<, geners beatam /ertnre, /n ledfi&, FAMILIM Clwitumqve Tuorum commt>r'um», fautjtum if refuginm ex* «ptatiffimum Sic vårset, q w:aj cineres er 11 &EVEEL NDiiSIMI-NaMiNiS- TUI. Devttiffimtu etient Mii._^o RINGH.

3 Maxime Retierendo Atqve Awfliffmo FTKOv., 01. A V o OSANDRO, S. S. TheoL DOCTORI Celeberritno, DicEcefeo* Wexion. ARCHi - PR&POSITO Digniflirno, Ves. M^GEINATI MAGNO. BEwvotentis <^/eh' </ef_^»/,i«/ e/ Confiftorii Ecclefiaftici PRO-PR^SIDI _ qviflimo, Urbis Wexioiaenfis Ecclefi_eqve Bergundenfis PA- STORlVJgiiantiflimo, hres paternos uiperfam^ ampleßi haut dedigmtus es,jpem mibi pr&htt indabiam,fere, ut cartaceum, q\>od bumiumus offero munufeulum, benigne excipias. Culpam Audncit timerem, qtred luctibratimesluas/^c^.» ie»«/ Atqte incomta ö^e «^ehl,'»» terrumpere fuflintam, nifituus in literas e^^l^ve c^/tt^^ FAvor ajtdttm explvratiffmtu) hunc nnirmfcrupuium extmis. fet. JifjyAmobrem nttlltu dttbito, qvin etiaw extuo, PA- 7RONS OFUME, NOMINE opufculum hoc lucem Actiperep** tjaris, measqtie fortunas ut sntea, ita &in pofterum VBl båbtas commer.dat as. Pra IUA N bilijfim q)>e FAmiife pere/t- -ni projperitate Hota mncuparc ArdenttffimA nttnqjvam intermittam MAXIME REVEREND! NOMINIS TUI Cultor butniltirvus SVEdIO RI^GH.

4 !Jdmoduo Reterendis Afrp>e TncUriffimis Djnis MAG!STRIS, Regii Gyrnnal. Wexion Theol. öc Phil. LE- QIOZ.ILD3 Laudariiiimis, consuioril Adf_.flori.bu_. adcaratiffimis. Patron.. & Promotoribux propenfifiimig» ANDRE/E.Vlol.M, D;no Xentdovhii \&'Vx<o:\eni.s P^S ro,''_t l.vige* Firo plurimutn Revevendo Atqve CUrifjim»- meri^*- fimojuc 2M<._._'3./iJ.^ PTORI il.^unnio,.i«*&&.m.nc F UXOIU certiilimoo. FOBIS, _»_^7/_o_^_s tf' PmCMOTORES tertifjtmi, q*i /o5 iatttmjve in me eontuliflris beneficta, ut \-lura ac majora vix a parente exfpeclari potmffent; Voht*-. inqvam,,'». genhli ttoflri, fi qvti efi frußusx nterito debetur, ql>emprt> falitt FAvore excip/atit, FQS tntxe oro Atcfve obttflor Adoi» Rev. äk PriVc.Äl. Noramum Ve_.r_.-mra F«i sö/^n/s qvnvis fétrntiffmtm SVENO RINGH

5 Dem Edlcn und Hochgeachtcten Hcrrm HANS BOTIN, Sr Könjgs. Maj:l W3h!betr*n.l*em Anlt-Volgte dtr,- Börde Södra Mödre im Smaland Memcni s)ochzvchrlcsien Cönr.er. i-^ D.nct unv sinn' f:st ells tage B.^ A.!f öflg,jfwé ts<.ncf->iirfeit uno _»«ir_ l fkchrmlch heisit: I dob e.n.!)-- id) 'N-'') mit den cc-bom.?.!. v cqe, m,^^ me'-!!.o i-,16^.'. -, ' von!»>ir ftlbst entrei^r^ 5 ''.'st -.ctr jufleab auf m-sh 2.. älcrllck ss^!ch?t, Itnt) t^ufl,z noch, wie mic DEIN 2-tz'.s gcugnif gicbet. Zch fojf n'm danckdar styn : was wcrd icl) abcr sinden? ci cr wisse iji zw^-r gut, doch das vermsgen mci)t. Dr-l**!' M^ micb M'!ner schuld lejt c>'n pnrpter enchindsn /s» Das»ot. d.r I.cisen Sftufc in fcrncn Ländcrn focit&t. Und diesel loc? irt> l> cmtt La^cs. Llcbrcichcster/ uur zu TEd')iZ). Fä)'cN f Huis gsnieksn. 2Bi? meina wcn!s?j!t nicht ftrner kan bephle.. Das roi^b d?s Himmels Hand an meincr stelle tm, Er cgn' D IN «antze? HAUS zuvi?b uriu ca^stnd ii;flf>! % l.nd!aj?e E^ cmcts in Semer Emde rut-a/ s_bc^in auch j''dcrzctt Gebet und Fletzen zjelc?, K.es, der sich tioct) ein a.al)( in DEI^O Huld empsiel?^ Ew- Edle».^ Vmfiichtester dlener z^v^^te RIXSM.

6 Herrar Handelsmanner / WählOrcbornc och Höawäl..chtade Hcrr (^l^lar ADOL?tt^ITT^OOT^I i Tbo/ Herr PETER L^iMo^^^ l C3.r_.2r, Hcrr OLOk- BERG i Carlshamn/ och Herr SQWie MODIG i Wtiiö Weziö Gunstige Gynnare/ Z^Är jag om Wnllfahrt och Utrikes Resor ssrifwer, Samt w'!ar huru f.m en victande l<g liau Förhålla, sa at han ba fönfe rch Rike blifwer Til gagn sch nytta, da han ändclig far et kall; Sa wore wist cn stam, om jag da skulle Ds glömma Q53?9?_R5töJS jag har Riket at berömma. I Herrar Handelsman och gunst<bewagne Wänner, Hwars v(a hos Svensta Wan et almänt Ifforb fatt; HwarS Los til We.t ochfrägd man utom lands roidt tiänner, Oå) ingen icf är som kiänner för alt godt j I aren, lager jag, the samme, son ha'n wisat Mig meyra godt, an jag upr^.ckna kan och prisa. Ty tagen ock härmed, j_g beder, nu til geba Ihen ringa gafwa, som jag lägger fsr Ehr nev TiU tcckn och bewis, at som jag et förmodat, Långt mindre har förstylt then minsta gunst af Ehv; Sa wörd^r ock uti mit sinn' sa mycket mehra Sitt V^NEST I mig Kiordt, och räcknar för en ähra at lefwa Mine Gunstige Gynnares hörsammaste Wienare SVEN RINGH.

7 Handelsmannen iwexiö Wnhlähreborne och Högwälachlad Herr D.Pehdlon RINGH Min s)zqtährnd? kläre Fadcn 6«styndcnEhr, I papprs arck, bu förstling af mitt Snillse > > I wlttnen til den klärlck starckjai. taft, jag har och w.11., At hwar ochcn, h.ertats gfiiiis had' för wätt Sw.a land, Som gilt otz sum (*?<..'. rund' isw sä ma! wnl siranb. Jag fåfjer, skynken e&ft b,ätt I fijr!ef«f..lk rater. St»iffl prisa "'t lhet godt, jag fatt utaf mm FADER, IftH» de» dag jag lu.'et säg, alt m fil denna stund, ti jag i wördsamt nijt och yäg fär wisa ftl«il mzt pitnb. Ven 6uru w.l, min Skald. den saken du h grnna? Säg» will dn nu af ängslan dö, fär thct ta ci kan finna Ztog ord «t wifa Wördnad tin? ach tänck och «ro förwisi, M>n FAR Han af et Faders Sinn nng älskar först och sid A. Han älstat tig sä mtfngcn dag, dct wesiu ju (i! pricka: Han älskar än och h«r_ behag til lig, fast du kan klicka Ibland uti d>n l'«'.ii.; ty lägg, jag tragit ber, Eilutan bort,förr an som wt wär styld^ghet lagt ner. Och härmed offrar jag altsä ti! Er min FADER Nu thfffa kiära arck ochrader fä, som («tja,»itn. bära : 4'ivaNöl.e man oör rcia krmg: hwad nytta sökas bsx W^d thet man str manat f^m..n.'tinq och ftämand saker hör» Jag t.lsiär, at min-cäfnsa ar fast ringa och owärbiz. stt'f.-«mt«för min FADER l>är, och aufclfjwf usördig, Qlt swara mot tet? godhit, fom-jaa af Ehr ii&titt fatt, Se» ag ufur tyct dv-da kom, och ut i werlden %i<t. V.EN K ara MR sij himlen har en Svn zj».lat unna Thcn Lockan, at ttzes liufwa FAR fulfemfigt löna kunna l Ty ag n eztt!silit upp, jag hckf ett jas' nn dcnna gä»s - Upoffrar rch tillägnar Eh? m-t cmg. wcrck och säng. Fö. öftgt ön<?ar imt.t.jg: de? Him'a JDraffen dyra )..& vmnog Näd här timml-l.g»tfl'om gi;rf Hus l'*stpr«. Will'girra Edra dagar mäng, aswände! plhzor all, vch g»f»a Shv bland Änglars äng sidst «lädic margefatt!* Mm HöZcätMd? ö^awvaders ödmiuk < lydige && SVEN- KlMGtfe

8 Til Herr RFSPONDLNTEN Da han hctomli^t difputerade om en förnuftig Wnndrmg. CO.å. ser f«g se^ förnög*' huv' T>:'min Bror Tig tranor -' Ii! -att f.ärnan af ft. NVTT^O 3 <_f_y_ K3'N ART, Snart up uhr JORDENS DJUP och H ( 3l Tn Tig Mänger, Sna<t i-j<..,,. fagra fält Tu städar i _Ein fahrt, "fmxt diur??:-' wida fi'cfe o>ck rckc «sfiomwanzraf, tf hurfjgf at der på eij n<spr? rät<sint klandrar. nytta t.incka Tm RTSOR ha T>g lärdt pä resors Och den erfarenhet med stor fitzt förwärft Har stetc.' Ttg fasta si.äh «t man bör no«a läncka Det hwart et Ritt af fin"' gamla fader ärft, Med fiijl och itoshef m.d ntriks fottstrr fi ra. Och inro cn WANDRING KLOK flit ffwtt «al förmehr». Hur högt wär <i>nnen rä med moget wett a drifne, Sen riketz barn ha rest och sam funjtap dyr, Hur witten foi^erti. a mehr och mehr upsirifn?, Sen luttrad l'oli lie nfal HUSHÄLS KONST bestyr, Hur lä»gt wärt S).StN.*f»ä! til efterttcribtß räcker, Sä längt en WANDRING KLOK sin heders fahna sträcker. 3"^ nar fom idoghct och wett sig sam«anpara, Och drifwa sina wcrf iwpä fin Pilgrims fahrt, När konst och skicklighet sin möda intet sparas Men dr.fwa fiögdren up «hr första ämnens art: ><S sätts n r.foré gatzn i utlänss (pijé och rätter, M' kläder Z Ja n cxje hwar med mäng hwisper sprätte?. Me» andans.. t.s är nosa cbfervera N^ioncrnes ss-ni<?, och ttra. INRE STAT, Hw«d KONSTER hw«!,siani som aldrawäst tlurcrz, 'cch d'l Conur-erc t", stär, samt intet wara lat Nt lära ssootcr coh och no,i«a:t npstrifwa. Som t''s.'^..!tt sg'k 'a^ld t.l N??MÄRT GAGN k^n &fifto«. fj;t detta och -äni «*.*'r wt Wärck, mi» Bror nidut» tsjif* '$» hoppa? jag med fog thet «Umaui loford sär. <måx ssrl^stap hmdiar»ti r Tig ti' Titt mbe.»r,sa! j^.tva.för tit önssan nu 1,1 H;m'a Drotlen gäs: Wt"l an. <!den _tscs h!,r r, fug?n ;öfter Md ns^hsswor sin, <lch M mch ährg ftvmr.

9 ÖVema M M^. l. munißeipubl; Lftera- D iae confeniuconftat, experten,iä elle princi» pium omnis cognitionis human»; ita qvi jukam adhibuent attentionem, non refra* gsdicur, inrer experienti»m propriam sc «lienzm mgznum interceders discrimen. Experientia pra«pria cognofcere dicimur illa, qvar ipss vel in nobii *vel exrra nc>s in mundo hoc»lpeitabili _e._.uam o- pl observ2mus. Experiemia»iiena dilcimus eafa* live ipfi illa ol.lerv»> &a, qva? alii nobis referunr,- vennt, five ab sliig relara tr2dgnt. ti2ec experien- Abfit qvidem tia alioqvin vocarur iides Hiftorica. 2 nobis, ut omnern i_<_em Hiftoricam in dubiuro rcvocemus; iidem-tamen non poilumub non concedere, iiäsm l_uman2m (cspe vacillare, A mu.t cum caiitione admiicendsn. efle, Solius enim Divina? rel»riuni3 hoc eli privilegium, qvnd lit infai.ibilis, homines aurem haud raro verit2rem ipfi non adleqvuntur, 2liqvando eam proferre vel no.unr, vel non «udenr. Qva** vero lplc qvis vidergt vcl audiverat,vel qvocunqve modo txpertus tft, de ilio- A rum

10 * rum ventat? nif'.!^ nmnino 6udn lupel-ess^ modo fibi caveat a vitio lubrrprwnil, nec ea expertus fibs vi. de«tur,qv«nulla percperar experientia. Prauerea Kuc eciam praerogat v._ gaudet l.x^rsi.l.^a propria, qvod res iplas» pro.n rfevera exiftunt, cum omni* du«. qv_e ilias ambiunt-fcireurnftantiis, iå»t, qvum Htftoria rnulra cum ri.»buz conjunéh pr^tere^t» adeoqve corporum loco (celca icrpe cxbibear. Qvam demum cunqve adcurate pi.zna aliqva fuerie clelcripta, qvi ea«a ex relarione Hlteiiuz ccgr.olcit» hane ica slbi repr«le_ifas-e non pottsrit, at^ve alter, qvi iple eidem interhuf. Atqve modo eodem le res hjbet, tam in naruralibus, qvam in ci«vilibul irno in qvoci.nqve n^tzoklu qvum dudum imcllexerlnt bumano. (^nh perfpicaciores» expesient.am prepriam qvam maxime amplificare snnifi i'\mt% qvare nec lari^ e!le duxerunt, ad ea, qvr in p<._*r. le oll:rebanc.»tteinon^m converrere, verum peregrinarione ad extervl inftituta, qvae apud eos inve»- iiiebantur confiderjsrione cli^na, indekfla i.vckio explorarunf. <)vl vero cum _tu_s_u peregrinabimr, eö non fufficit mukas percurfifare re^ion.s sc^ vana lo» ca Kon_.nc_.qve exrerne lpekare, lrd certas uriqve reguza^ h._bebit fibi propossrs^z, ad qvas z-t-spjclenz, fuo ii.tlsfaciet okcio. Neqve igr.oro, K 5 lrads» re iliius é-ft-?, qvi longo usu prud^citm oer-"gmian«11l iibl cor..parävit; qvare nec dterunr iorre, qv«tems» N'iiz c^.jnsdam nvx reos afian lnn; q^uilz^nmet»» " hit! Ko,. ts_.«sandum fu.ceperixi.us., q^i w<? erienni-.imnoaica longc extra pulll_.mgl*o^rc^)_xe).^ng' 3'eli.ZV^

11 tempore apud vicinosluerimus commorati'? 3 verum. bolcje qvo par est officio rogätos vowmus» benigne repurent, Kunc in republica lireraria dudum obrmuisse morem, commentari lieeat de rebus propria praxi non perfpeöis. Klulci 6c olim s_ nolirä state de prudentia civiii egregie lcriplerunt, qvi nunqvam acceilerunt ad rempubiicam, led in vit*, privata delituerunt. Qyare 6c. aos hanc nobis veniam pollicemur, öc qvi meliora adlerre ac defeåus noftros (upplere voluerit, rem nobis faciet gra» tiffimam. $. 11. AD institutum itaqve propius acceffuri, digito /K qvasi monftrabimus qvid ante reqviratur a peregnnaruris, qvam patrios relinqvant lares. i. kaqve exigitur justa letas, Pueri enim non eo pollent judicio, qvo ad illa, qvae vident, qv«audiunt rice animadverr^nt, öc obvia in (uos convertant u- fus. Et q var i!li capiunt seqve in patria atqve alibi * perdifci poterunr. Inconfultum qvoqve fuerit feregrinum <vit grnium^ extertt moret tf Alienn inflhutå priuk arripers, qvam in aliqvalein faltem Pacriae familiaritarem deveneris. Neqve caret periculo, aeratem tenerarn flexibileraqve emi.tere in ampliora mundi ipatia, tot pravis exemplisinfefta. <^VHM t«. cilis efl: vitiorum contagio in il.lb prxieitim, qvi con«fvetudine pocius ac imitatioae, qvam proprio judicio reguntur? 11. _t2qi/e omni studio stbi comparabit Nlam lcientiam, cujus per domesticam inftitutionem copia datur. Ad vitam qvippe apud A 2 ex

12 4 " ' ' i'.. -' exeeroz lustinendam maiori opuz ess lumtu _3t a prudenria ceconomica abhorret, carius illa redimere, qua? minori pretio obtincri pouint. inprimis iliis di.ciplinis öc arribös matare incumbendum, qv«e ad fururum vir«e instimrcm.pertinent s. ob qvas excolendas.provehendasqve prtecipue (ufcitf pitur peregrinatio. ll!.. Verae reiigionis principia probe funf animo infigenda.. Atheifmus namqve öc fuperftitio übiqve. per orbem inveniuntur, Ee mriqve huic rnaio nulqvam fui delunt parroni ac vindices. Apud nariones.profirentes p_ipilmum, qvot non infidiseftruuntur advcnis ab inftitönbusregni cenebrarum? Übi vero b^ec exterminara est pestis, in e]us locum fucceffit Acbell«7.u<:. Hr c.ce» ras orbis L.nrap_ei p.agiis.jam- prafteream, veliola Anglia plurima aiit mönstra hominu.n, qvi-»ohfirubefcunt manifestam pra? le> ter*re impieta.em. IV, Firrna virtutlb fundarnenra ponenc.*. i^nt: ttuc inprimis referri meretur l^.e!/g.o, omnis vii t uis mäter Lc nutrix. Nec parum expedir, peh_«b pro. be muniifle folida doäirm» mor_..i, ut p.^r^at qvih Komini, qvid civi conveniar, adeoqve ni promtu fit rvgula, ad qvam peregrini mores examinentur^ V. Patriam, qvoad naturales dotes? civium inq;enmm Zl: mores, modum regiminis, leg s ac i^stituta, qvanrum fieri poteft, explo..ttz.m bäbebis, Qvidqvid emm peregre obfervatur* ac di.c_tur r fururum parrin ufum fpeäare debet. Vl. Nec male Lbi prolpexcrit peregriaa-tirus, ft lingvam licketn eo- _?u»

13 5 rum, qvos primum adire propoluit» inteiligere sc aliqvo modc> loqvi domi didicerit. Erit boc: raagno illi commodo übi pcregre conf-i.u.us tuerié AUoqvin t^mpnz huic negotio impendcndum lorer^ qvod aliis ti:b..e.eti.r mtlius; sc prattz? propriis audire auribufj, qvam alienis. Vll. Utile ek com» rnw»ndarione idonea adirurn fibi parare ad numizm _?_ benevolentiam eorum, qvorum confiliurn ö<. opera ad inlticutum iplius pr^cipuum ad.erie porerit momentum. Qyi enim ipfi icientia pollent, s. in h.ac v_l illa reg*one parneularig fibi habent explo-" rara, bi übi bene in eum animari fuerint, illas pro- Kciendi vias pandere po_tui.t, in qvas iple fibi reli«öus neuriqvam incideref» Vill. Deniqve vel nobi* tscennbuz cinlil faris patec, enm.qvi loloperegii» no pedem infcrre votuerit, faventiori uti debere? me^curio, faltem in tmfum utviram utcunqvefuilentare poflir, Lc neceilaria lu^p_...nr diicendi inllilimenta, nifi vel artis lnciola? pericia» vel obvia amicorum iiberalkas h.inc tupplevvrit des.öluw. $. w._ TBi pengrinaror fic pr^paramz in terram p^re^ K/ grinam devenic, cogitabic copio.am übiqvl e!fe l.getem bominum pravorum, qvi L. corpori Zc animo 8c bonis ipfius inlidiaz tendere poterunf. _.t*curit.!li itaqve fua?, qvantum Keri porett, profpi* cier* Nec facilis erit ad amicitias promilcue con» frahendas, verum cui fidem fit addi&urus probe expendat. A iocis hominibusqve fu.peåis cavebir, nifi ipfe in perniciem ruere veiir* Jnprimis aninmm O_3«

14 6 odi_rmabi. corrtra lenocinia eomm. qvi innocen-ti» Ze iua? inii^iancur, five 26 ibnpietatena, five»d aiia vitia eum feducere tenrenr. I^Zm cui religionis öc virturis nulla eft cura, ab hoc parum trbi fidei promiifere potes. Nimis vero fuerit fimplex. qvi Sirt.n!buß papl<ticis aur^s prabuerir. Nam iacile intelljgi poteft, i!!ud ipium, qvo papiimus a ncftra religione dil.ingvit_.ir, efle complexum qvendam fabularurn öc arnum, ad explendam avariciam sc ambitionem cleri p^piliici inventarum. _^r qvia noftra Lcclefia ad papifticam rranleunr» fi qvidem vel tantillum ingenio vajuerint» id lacium lolum ob interes* le aliqvod leculare.ad^oqve impii potius, qvamiuperftitiofi cenfendi lunc. Pra.terea id probe per(pe<3um habet prudens peregrinator, fe non patnis lanbus dixill»; vale, ut regionum sc urbium varierate contemplandä animum duntaxai pafcerer, vel ut veftituum ca*remoruarum _X ludorum vana (pe&aret, Li inielici comi.atu domum relerrer, led ut ea exp.user percipiarqve, qvaj libi. qv<e Patria. olim conducanr. Omne iraqve Kudium adhibebit Lc operam ad res varias obiervandas. Oblervata non rnemoriae folum fidelicer infiget, fed qva? majoris momenti vifa fuerint incommentarios reteret, übi ulus exegerit in promtu futura. 'Eorum vero experientiain fingulari induliria le^abitur, qv_e maxirae at» tinent ad illud qvod elegerat vitae inliitucum. INnumera $. IV. qvidem funt, qva; fub oblervationem impedil H humauam cadere pollunt; hoc camtn Kaud

15 pedit, qvo minus så certos qvo^dam ordines reteransur. Pnmo itaqve loco ponimus varia populorum ingenia. d.u!!a qvidem naiio datnr, in qva omnes nnius ejusdemqve indolis reperianrur, nihilominus dndum obfervarum eft, ia qvocunqve popu» lo particularem qvendam genium dorrinari, hörni» nesqve m?gno nnmero ad o^rt^ qvasdam vircuces öl, certa qvoqve vitia propendere; qva** varieras vel ex diverfo locorum fitu _^ climace. vel ex forma regiminis» vel intiimtis majorum a!iisqve cauflis o- riginem ducit. Bic ali«gentes ingeniofae ftmf,>& ZH ftudia artesqve exco!endßß apca?, abcc ftupid* & acl eravem cancum laborem fuftinendum id..ne_t\ ()vndam o<illid_e sl. ver.urac, fimpliees 6c apkrtle ah_e. l>l..)nnullce conftantes ac propcfiti kenaceit, aliq.ze ieves sc ventoln, (^vzedam animofe A fortes, alia? timidde s: ignava?» Nonnullas fobriarac iem^er inres, luxuriofa? autc. Er sic porro. Neqve exdhmandum' unins ejusdemqve populi idem iemper manere ingenium. Pro varietare femporum hoc miriz v iriat modis. Rxemplo s.nt Romani, qvibus primi?. remporibus qvid l._"_.ga!:u_.^ Deinde vero cum poten, Na luxuries qvoqve Xqvis lere incrcvit aug-menris, donec vrraqve ad fummum pcrvenic faftigiiifti» Hanc ingeniorum diverfitarem eyploratam Uabere admodum tfl: necellariurn, ut re cnm exrrris lite traåari qvearnv haut fecus ac ncmo curn hoc vel il!o hornine n^-gotium aliqvod falrcm gravioris mo» jnentx tn*b. tr.r, nit; pri.is noverir, qv^lis ilie fie, «um qyo ixbi erit a^endun.» li«c vero- populorumi *****&tiosi 7

16 B notitia non anter turius CNmparari poterit, qvam inrer oeregrinancluln.- qvädobominum ingenia prout variis aéliomhus cafibusqve le produnt ; corarn per» oocim:. clarur occaiio.. V. k]ec minus.operas erit pre.ium animum advertis» 1 H fe ad ingenia Principum, Miniflrorurn aliorumqve in aliqva republica praepotentium. I^bi monarchicum.obtinet imperium, ab uniusprincipis tiutu pendent omnia, qvare ejus ingenium perlpexille eo magis conduxerit. Accidit anrem haud raro, ut Monarcha?, iummac rerum pr«relle, vel ob ingenii det^hum aut arrss imperandi ignoranriam nonvaleant, vel per ocii dulcedinem detreétent; unde totum id onus in alienos bumeros reclinat, paucis miniftris, vei qvod ifto calu plerumqve e- venit, uno duntaxat clavum tenenre* (^vod fi ve. Princeps iple lupremam egerir negoriorum curam, non ramen carere porerit confilio s mini_lrorum, qvorum ad fleftendum esus animum non leve tfie fölet momentum. ln hberis vero civitatibus plerumqve danrur aliqvi potentia pta-valewes, qvorum auéloriratem c-r_eri magno numero feqvuntur. Hi regiam lcepe exercent poteftarem, qvamvis careane nomine» Omnes, qvos diximus, viri pritbentprincipium motus in machina civili, adeoqve eorum in» genia 6c mores didieille, maxime expedit ad coraparandam prudenriam politicam. Verum dicas. Qyomodo in ejusmodi arcana penetrabit bomo peregrmuf

17 ssrinns, vitam privatam agens, qvl ad externa tan r., t» > '6.indz adm.lcitur? Kelpondemus: /^b externss di: m.erioribus etiam lcepe fieri potefl: judicium. l>l.*^ve Ne_* uhis fimulandi ac diflimuiandi artiflciis i.a <_el_lr> poflunt, ur civium perfpicacioribus non tr^.n«^._,reai.r. qvod nonnullis primum patere ccepit, lenlim ad plures emanare lolet, adeoqve nec e^rinam fugere poreft euriofitatern.. VI. F^^ V'H in hzc vel illa civitzte obtineat re^imini» / forrra, cx libns qvidem difci poterif ted ip(a rc.pub.ic_r ftruétura, & adminiftrotionis mcdus cora r. plentas inielligvrur. Qvjb fint «12_1e5 miniftrorum, p- r qvoz ex«reetur imperium, qva. fingulornm ossica, qva_ auftontas lum qvoqve facilius»clvt-lrirur Imo»n qvacunqve civttare particularis aiiqva tatar inclol«adminiilrationis civilis. in^enio populi artemperati-, Kon eadem feverirarete ie regi patiunrur (lillli arqve populi orient»l«neqve ea- «f _.m rarione ne-zotia obeuntur in Parlamento Anglicano arqve cominis Po.omcis. Lt fto de reliqvis. lflrc oblervandi & re lius percipiendi. qvi präriens tuerit oprimam h_bet occai onem. Muka ocuiis conremplanda le ost ru.r. Alia fid.s relanonibus in«notefcunr. Neqve enim hio necefle cst unius vel altenus fide n»<», lecl plur««conluli poflunt. AKa publica si ai... genmna raonumtnta täcilms to_a- Dzr-Ntur. VII. OMnis r.fpubbra varia in ie conttnet instituta, ad qv«atlen.ion-m diriget pere^rinator lrt bis k

18 10 bis irmum Occul-rlt Relig.o, _I.il acl eemmovendos bominum animos efficacius, Chnfbana qvidetn.ur origine divina, inter infi>ruta civil. re» ferri non d_b_t; hoc- tamen non obfiar. qvo minus se illa maximum lniluxum v>t«n civi!ein. X'bi pura m^n<.'s K- a f.^menrlz -humanis i!!id2ta, «_<.<n alia reipubliea? conveprenwor. deprehendttur, uf» viris pruj^nribu. dtidum rli»ni-nadvrrlum. Qvae eumilibet te^» finr «lo^mata, ex >'briä commodis- _l«me.nt.i.falrul '-, itå qvo» _!!_! eff^«_v«is producant in societate humana. rurllfrme doc es propria obler» -vatio, Nec inutije fuerir advernll.* _d ea, qvae re«ligioni» pr_rtrx.z commirtuntur cnroit-i. _>lu zvaln enin» defunt, qvi coettfli hoc depof..o ad cupiditares explend ~rfi ab_._t_.nlur, Nf-qvejnfucundur.. e» rit proprliz v.ders octius, qv^rum ad eoncordigm in repubiiea (ervaudam faciat pruden_ religio«num direriarum toierantlg».'dum L,ocum judiciil.ri» buimus.nuha namqve._.ieta_,ne iatronum qvideri-, omni ji-ftitia carere p.or_ft_hic artendendum venit, yn Le^ez ingerae populi -"ongruanr nec ne. (^vid lentiendum fit de jure Rortfan.-. m varns regnlß 6c civitanbus EuropZeiz recep.o. prpnum elt judicare. Multa inrepubitca Romana faneienda fuerunt, qv«e ad ftatunt -»odsernum popuiorum «rgre applicari potez^int. Pr«terea).us iliud veterum (jvlrltiuo, eft pro» ambiguuni-, ur tixurn nimlz, in muil.s obtcuruln cereiinlrar nasl. in qvnmctmqve Ibrmam Kngl qveat«hme proceflus arabugfis H RZduli^rum ftracage» mata? qvibus-pcftuot- confulitur civium l«.our«ari^

19 Alicubi vicjem compendiofiproceitus occupaclicentis nuilis fere Lezum vinculis ccnllrika, ut a scz. lo Zudiciz arbitrio qva maximafn partem pende, ac «Aiius czullarum. li_ec öi. alia id genus übieo. 1 rcim obfervaverit civis Svecanus, id l_.!eem commodi inde reparrar, ut difcat venerari laluberrima p2cr«i3 mftituta, qvibuz ranta folucitudine sc vira, Hl. exinimhtio,<3c bona, sc qvaelibec civium jura jn tuto ponuntur, ;:fio' Buccedir res n.ilirarig. In busu^ tutela ac praefidio lsl<_r ipla eiviraiis incolu< mita<;,öc binc vires reipublicat aeftimari debent. Pere^ringtar itaqve probe exqvirer, qvantum mili* tum numerum hare vel illa civitas vel ex indigenis c./mparare- vrl ahundecondu_.um alere pollit; qv_e fit nacionis ad arma traiianda propenfio, qv«in pericutis.conftjintia, qv_r patiemia ad exantlaados la> boreg ac dursora qvadibet fuftinenda; qv_e difciplina> qvs.ducum-periria Neqve.minoris eft mo» menti militiae n_vii!iz nocifia, übi parirer conu.derandum venit: an populus aliqvism re nauticafif ercitatus, qvantam claflem inftruere valeat ac lutten» tare, an f.brieandis nsvibus domi luppetat materies» an arriliccs,»n cartera adfint, qva? «cl hoc faciunt inftirutuir» V^unimenta qvoch ad rem perrinent militarem, qvippe qvum ilbs i6em arqve bac intendatur, mtturum ur civitas tul3 iit ab invaiiombus extérms. I^-irum itaqve cogriiriö adcurafior peregrinatori id srxltat. ur rc_-i.ts"_fijudicare valeat, qvantum lecuritatis unum regnum av alrero per muni- Sionum oppobcus jure libi polliceatur. Accedit, qvod La a 11

20 12 L arcbiteklrle mrlifari fe _.pp!zc..er.t, variz raunlmenta coram perluflrando, majorera artis ne,jtiiiin adqvirere possic*. iv. Addimus Orconomiam pubifcam. tt^rc in fe compleftitur omni_ illa civi.at.s negotia, qvibus id agitur, ut civium bona ar^e» an.ur ac red.riis pubtfci rite cnslizancur <3^ in mus necessarios d>.!penlent^r. Hucitaqve pertrnerit r. o- mnes conft.tutiones, praefcnbentes modum- qvo cives rei f<_mil>2sib su^menta qv<erere debeanr, ut sc pnvilegia varia qvibus invifantur adindultriam adhibendam ceconomia? privatae. de qva in feqventibus nonnulla dikuri erimus. 2 Leges lumtuarize, qvibns rnodus ftatuitur ltimcibus privafis. y. (^ura monet_e, qva cavetur, ne vel monetå i ttrmseco pretio deftituta fraudentur cives, vel fi nimium id tuer«t» civitas evacuetur numo 4. Mraria, qva? F<.«rc"-««, noraine venire lolent, qvibns non folum oecunia tuto confervatur, verum eri^m id essici. tur. ut ab uno loco in alterumcommode tr..nl>ierri qveaf, ut pra?tl.ream, qvod ahcubi döto pignore öc inodico fcenore st.ipulato numos inde ac.ipere licear. j. Fcedera cum exteriz de libero "commcrciorum exercitio civibus proeurando. 6. (^uratio ne pecunia ob res inutiles vel falrern minuz neceffarli.b ad exteros deveniat 7. 'lalis veöigafium irnoolilio, ut minimo cum rei familiaris de.rimer.to a civibus perfolvantur. I- Cautela, ne reditus pnblici vel coiligt-ndi vel di-fribuendi intervertantur, 5» Collegia omnia, qvze c?conomi«pubhcat praelunr. lw. bo_.iete» vari^ pro artium manuariarum & com«

21 . «5 cttm^!?r_.inrum incremer.tis Lliol-qve c'o ufus cecc- Ni.,sn'cos allciori^te pubsica condttffi ac mun D«: chtt-ro aml.!'.j_.!*ne inrc patet c_economi2 pu' lic», Z< ad negotia civium tantum non on.ni««e exfeadic. Vix enun qvlcl^vzm fufcipitur in c.vitare, q.?d non aliqva labem raricne imperii civi!is di«ri-cboni fubj^cet. Verum nos pra-cipua bic recen» f.i>mu* roomenra, ad qv_3 & oc_.>os _k animutn ZÄ,ers t peregrmator. Ad OeconomiZ publica pen» elel civitgtiz telicnas ac robu% Orca banc prudentu c«vl!,«maximo cum fruclu iuaz vires iatend«\ Fatemur multa ad ceconomiam pobbcam spe^inlia. a popul.s int.t arcana p)tl.3gorieo (i- -lentio reticen^a ler vari; ad qvorum proinde nont.3». dio ulrer omnino perveuire pvterir bomo p.re^rinu?.: vernrn qvi polluerit ingenio, öl induftri* ac pudentia ufus fuerit, muka qvoqve indagabit intdbgetqve. VIN. UlOtissimum Oeconomiae publica. objeoum ekt A privata, ut ex. praecedent. patet. t^zrc vcro complelitur illa civiurn ne^utia, qvibus rem famiharem augent sl coniervant tluc spekanr J. Modi adqvirendi originarii, qvi lunt. i. sgri» cultura, propne ftc dika, ex tertili gleba cererem eliciens, ad qvam referri p«t«n pratorum cultus, <x vieultura öc horricultura. 2. B.e«pecuari». j, i'ilcatura 4. Venatio. 5. Res metallica. l)vo6 rera attiner metaliicara, ejus qvidem äatum variis m

22 ,4 peregrinantium qvidz^ u:id? non exigua ilh in patria acc^sserunt incrementz : z'e6 ad a^r.cukurzm K. c«e?eras, q vas diximus adqvienl-i rationes qvi animadverterint, oppido fuérunc pauci, Klnlns nimirum illa inlidet periv_.no, txigui ingenu L. artiz tantum vulgaris ifia tfle nigotia; verum qvi rem vel mediocri atientione cc^l,d»rav_>r>t, eos maximo m errore verjari f»_ile deprebendet. I_lc ex.mplu iohuaagriculturae uta^ur, qvanta ad hoc opus el. experienna, ut rue txplorctur, qvocl lo!um.hi.ce potius ' qyam aliis frugibus terendis sit aptius,qvod.arationis ac fationis t<rrrpi.s, qvam varia «gro tc*ecund<indo m^teriez mle, viar A aiia id genus? Idem de pecuaria A reliqvis d!<fium el.c>. Adnnodum itaqve proncutirn fuent adcurate.obfervafle diverfos.rno.dos öc inftrumenfa divers», qvibus varins apud populos, imo in una eademqj regione vatiiz in locis opera ceconorr.ica persiclun' tur. M-gnam enim in hilce vsrietluem übiqve occurrtre qvis ignorat? k., qv&dam hic nonnulla alibi le rekius habent l)ocet incomfarnbilis i^>-_^. M/.^ coliigendas prirnum <_?e experientias parucu- Jares, jit <x h?fce rire expenfis ö. inter le lo!!_nis perfi.ci--jr,tur lcientilr; qvod monitum orbij eruduus, K^ pr «(er Icienti*.nsturalis cuhoris indg^i cum einoiiimesuo- iecuti lunt. Sic optandvim om»-.!'*!.! toret, qvi v. 1 in patria, rxtra eam iter bcsunf, paniculafia Oeconomica colligerent, unde plurimum haberent lublldii, qvi in cerononrtia longtus provl.'. j^uda «laborant. 5 ««mur, qvar uno inlocofiunt, n<>a in r.'kionibuz explorare

23 .mn I^so (uccfdere in ali-o per div?rfiratero cii N!.^iiB aihsqve rationes: i.'_. nu.ita qvoqve aliunde.-.cep<-a mutatifi mu _»ndis eurnfuccd.u appiicantur; e^.es.i novis inventis occanonem pr._?b.re pnllunt. l r qvemadrnodum omnem Oeconomi_r maferiem l*.!pz*"..dit3nr natur* tbell_!l.irl. ita qvo?, in b^c vel i'^ orl.<b plaga depofuit optimum oniverfi Äuétor,- rrrn nbsqve multipiici fruäu inqvirirur.neqve tam cunofirm fnar vehftcatur peregrmafor, «ct omnia pron.ili»ttrn.l^nem kxporr?lenb, qvin potius p.^r lfi;. natur* regn» illa fé&a.ur qvöföttt- eelti. di explorati «uni uws. Ibdim Oeconomiaf privata? parfem' cönftiriuint artes manuaricl. Hx varra* «aturae* munera iingunt 6. aptant ii ufus humanos'-, öc commerciorum, de.q,v.^uß tnox c^icetur^unt ML»l^3 <5_ nurlie,^. Diguilumae fgtttir habentur. ad qv2b atte.u>onem édhi-- brzt Ptregrmator. Vid.nit au.e-m i. j^n ha?c vol ilta genß ab Zrtium culrura omnino Ld!)n?rc3t, an i_- eedem deteétetur. Ad'qvas "artes excolendas popu.uß Lliqviz fir aptn^,' &' in qvibus excellat. 2. (^v«r aifificum eopia, qvze privikgia, qvze (ars _^ eondltio. _&. (^vae circa artes hafce vigeåt ceconomia» m.mirum urtde artifices rudetn accipiant materien?, qvibu«elf^.ia tradanr, sc qvantum indultria iua tuerari polfinf. 5 (^vi peregrinantur, Ut certat' cuju^dam artls majorem fibi periiiara comp^rrnt, ed ea loc_z le eonterent, übi ars illa tnaxima m atrigit pe>i *<sionem. 6. l>?ec ineonlul» M eaermtz qvi l<.irut«s operantusv f> variarum aröusffi-

24 16 limn indolem libi reddiderint familiarem. _^tu'ta in i!!is obvtniunt natur_e arcana, qvorum alioqvia d.fficilis forer experientia; pratttrea übi artium praxes perlpe<^aß habuerinf, adhibico icientia» iru.n fubfidio, nova il!i8 addere poterunt incremen» ta, qvibus procurandis impares omnino lunt arti* Kcez ab hifce adminiculi«imparati- IlLAdceconomfam privatam lpe<santd!ommercia, circaqv* obfervandum i.qvos fru&us r»g,o aliqva tanta copiaproferat uc non (o!um md Henutu ul,bu suin.iant l<_d eriam cumexteris commun.ca.i pcflinr, s. l)v_e ab aliis accipere neceffe habeat j. An qv_e domi proveniunt arte sc indullria perfician* tur, 4. An rudis aliunde adier_»tur materies artifkiis excolenda. j. An cives ipsi mercez sd ext<!ozi deportent, an domi tanum cum iilis mcr» caturam exerceant, s. An mercez ab una orbis p<_rte in sbam tranportando lucrum faciar.f. 7. QViE fint mercatorum arte»lam hcita?, qvam illi» cif*, qvibus ad rem ai_gendam utimrtt. 8 (jvam relationem hdbeant commercia ad.ccminulie ciyit-.is bonum. e. g. A<*., 3rt»bu«manuariis negleclis, peregli ae merces ob txiguurn dnntaxat (ucellum v«ndantur qvo nn)!a & publiear Hc privat» rei capitalior ell ppftss. Pro ra.ione qvo t_.ommercia vel incrementa csperunr, vtl decre» inenia, populolum auäia «.st vei _mn.inu.a potenli«. z.lx.

25 . XI. UUlBleviter tzxcullib, ad Kempubl. Liferariam NO3 ln hac varia occurunc Peregri- UZ convertimuk. natoris attentione digniffima öc qvidem l:o Aca» demia? earumqve inftituta. l^lse enirn sunt fontes, ex qvibus muka proveniunt, qvle pertinent ad publicam falutem. Hic i, Religio, aråiffimum Principia ju- illud focietatis vinculutn, traditur, 2. lti Hc honefti, animis ltudiolx Juvenmtis inlerun«tur, öc fic per totam propagantur civitatern. z ln» ftituuntur sc praeparautur bomin.b ad varia, in civitate officia refte adminiftranda. 4. Tx» coluntur ingenia ; K: übi nu.la: dantur Academis, idi mera graltatur barbaries. ll:dum I<ocum, fcientiarum. Societaribus vindicatum volumuk, Hic perficiuntur (cientia;. priesertim ftudia Phyfica, Mathernatica Si. Mechanica funrmo cum fuccellu tra&antur, qvum impenlae publicae privatum luppleant defc-ftum ; qvales Parifii», Londini Anglorum, Vienna., Berolini s. in Italia pa«- fim exftant, 111. Viros eruditos peregrinator oon> veniet, eorunxd benivolentiam fibi adjungere iludebic, prsfertim qvi in ea eminent itientia, qvam ex prof.llo excolendam elegit. Hi <3c confilio <5c opera ejas promovere poterunt conatus. Inträ penatum qvoqve suorum clauftra conditos aliqvaudo theffauros habent, qvi vel summa adhibita in» dustria alibi frmra qvsererentur. IV. Bibliothecas perlultrabit. Uar enim sunt recellu3, in qvibus hob tantum antiqvitate3 relervautur regio- (_ num 17

26 18 Num selec.ill.mm, fedetiam in lcien.iis prolicicndi o» ptima suppeditaturoccasio,wodo il«de ellum *_Hiibea«atur ftudium. V. Apparatul vsrios Inftruraenta vi«d.bit.lsuc lpeäant l. InNrumenta MatUematic... a.oxera Mechanica.?_. Horti Bothsnici. 4 Core jc_.es rerum naturaliun., ö<* citera, qvie icopo cujusqve Wssrv-iunt» F^A eft ingenii bumani 5.x. limitatio, ea vitas brevitas, «. ca studiorum Zc attlum di*_rcultal,ut unut omni" bus dilcend!l«& exereendis neutsqvä luncigt; qvare unusqvisqve certum vira; genas maturé ehget, Zc qvae ad boc pertinent, in i>3 pr.ec.pue ebborabit». _»ic eciam Peregrinasor, qvae ad propofkiun vit_e curfam faciunt, smgulari i-i.dl.strm explorabit percipietqve, qvod etiam in antecedcntibus di- _3um «kl. L. g. 8i Politkurn äger» cupiat, of7.is» Ls ils, qv» ad icopum ipfias nontp«sant> _n id praseipue ineumbee, ur Populorum, Principum Mini- Krorumqve ingenia H. more«inteliigaf. Hmc Civitatum ftrukuram, irnperii modos, admin_.l.ratlonis indolem» cecoa#miam, commersia & inttitu» ta, qvse robur civitatis conficiunt, proprin ex«perientia iniagabit. Pari modo K 1wd..3 Ma«themathicis, phycicis sc mechanicis se dicaverit, ea loca eaqve inlirumenta eliget, qv«kni ipfius obrinendo qvam maxime conduxerint' Ht li,c in cllteriz lnprimiz autem liapientiam, Lonitalsm &iteoviden_i*md-vinam, qva? m mundo materiali Z. I) K. mö.

27 moral. uncliqve expfendefcit adgnofcere difcet ac veneiari. 16 namqve omnium hominiim cmuz. detnumctmqve generis, öerzli» ac forsis luerjnc, Fatemur multa m argumento hoc fu- officium est. perrfl^., qv«fskem fuftus explicari.w.rerentjir; leh tcnpos_3 tsculchlumqvo anguftiis prelli, h.ie velacontrabimus. 8. d. (-

28 suveni DéßrinA morumcft>e e/^«i/«domino 3WSW^I RINUH, cenfpicui Amico integerrimo, E(jMintt ifigenlifpkndori cftid cl&rim illo? Vix tamen /Be inget nifi (f e^perientia'mäter, 6yj) fuafunt fdciat, cnm mivta operta reeludat. CArceribm läxata (it b*e patriis, peregrinos Vifttet atqve lires, cultores meri<s (f Artit. _v^»j qvenmur v«^g. Non orania poftunrus oranes; Nec, qvibus indigeas, qvievis iert omnia tellus» Hine bene eonfulis (f nobis wflrisqve Camtnis, <7«fatis experttu >»Ä_»/?^/ tentatnine detto, CommodA q\>anta ferat terra* luflmre %^4oribui, ingenii ftudiisafse remotat Übore paratidii. c>^^l3e igitur (Z^ folers ftudii cultu pietatfs % Sic Utus cernnm lauro tua tempora cingi. jddat dtgnn /äöofe /^_» libi Reßor Olympi frtihta, dtdotusfemper fufyiriamittarnl Animo «f»am vena prolixieri ita gratulatur LAURENT. DAHLMAN.