Allochtonen in s-hertogenbosch 2008

Transkript

1 Allochtonen in s-hertogenbosch 2008 O&S september 2008

2

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1. Inleiding Doel onderzoek Integratie gedefinieerd Aanpak onderzoek Inhoud rapportage Demografie en huisvesting Inleiding Bevolkingssamenstelling gemeente s-hertogenbosch Bevolkingsgroei naar etniciteit Ruimtelijke spreiding allochtonen Allochtone huishoudens Allochtonen en de woningmarkt Sociaal-culturele integratie Inleiding Betrokkenheid bij en identificatie met de eigen groep Beheersing en gebruik Nederlandse taal Nieuwe Wet Inburgering (WI) Naturalisatie Contacten tussen allochtonen en autochtonen Gemengde huwelijken Lidmaatschap en/of deelname aan verenigingen, organisaties en vrijetijdsbesteding Betrokkenheid bij de eigen buurt Opvattingen over man-vrouwrollen Onderwijs en educatie Inleiding Opleidingsniveau Deelname aan voor- en vroegschoolse voorzieningen Zwarte en witte basisscholen Prestaties in het basisonderwijs Deelname aan de verschillende soorten voortgezet onderwijs Verzuim Voortijdige schoolverlaters en het behalen van een startkwalificatie 46 3

4 5. Arbeidsparticipatie en sociale zekerheid Inleiding Beroepsbevolking Participatie op de arbeidsmarkt Werkloosheid Uitkeringsafhankelijkheid Inkomen Gezondheid, zorggebruik en gezonde leefstijl Inleiding Gezondheid Zorggebruik Leefstijl, gedrag en gezondheid Veiligheid Inleiding Onveiligheidsgevoelens Verdachten naar etniciteit Jeugdige verdachten naar etniciteit 66 4

5 Samenvatting 1. Inleiding Dit rapport betreft een verkennend onderzoek dat is uitgevoerd als voorbereiding op de beleidsnota Diversiteit in s-hertogenbosch. Doel van het onderzoek is de positie van allochtonen in s-hertogenbosch te beschrijven. Het onderzoek richt zich daarbij hoofdzakelijk op niet-westerse allochtonen. De rapportage vormt een belangrijke informatiebron voor het te ontwikkelen diversiteitsbeleid. Daarnaast wordt met dit rapport tegemoet gekomen aan het frequente verzoek om informatie over allochtonen vanuit de gemeentelijke organisatie. De sociaal-economische achterstandspositie van veel allochtonen is van grote invloed op hun maatschappelijk functioneren. De problemen waar deze allochtonen mee te kampen hebben, komen vaak overeen met de problemen van autochtonen in een zelfde uitgangssituatie. Culturele en etnische verschillen spelen daarbij een minder grote rol dan vaak wordt verondersteld. Wel geldt als extra complicerende factor dat de Nederlandse taalvaardigheid van de niet-westerse allochtonen vaak gebrekkig is. De belangrijkste bevindingen met betrekking tot allochtonen in s-hertogenbosch worden hieronder beschreven. Daarbij komen de volgende onderwerpen aan bod: demografie en huisvesting, sociaalculturele integratie, onderwijs en educatie, arbeidsparticipatie en sociale zekerheid, gezondheid(szorg) en veiligheid. 2. Demografie en huisvesting Bij de integratie van allochtonen gaat het om verschillende groepen met verschillende achtergronden. Integratie is een proces van meerdere generaties. Daarnaast blijven nieuwe allochtone groepen ons land binnenkomen. Al deze mensen hebben hun eigen voorkeuren en mogelijkheden met betrekking tot het vinden van een plek om te wonen en te leven. Eén op de tien inwoners is niet-westers allochtoon Eén op de vijf inwoners van s-hertogenbosch is allochtoon. Dat wil zeggen dat tenminste één van zijn of haar ouders in het buitenland is geboren. Eén op de tien inwoners is van niet-westerse komaf. Landelijk gezien ligt s-hertogenbosch wat betreft het aandeel niet-westerse allochtonen onder het gemiddelde. De groep niet-westerse allochtonen is de afgelopen 10 jaar gegroeid: van in 1998 naar in Dit is een behoorlijke groei (31%). Landelijk ligt de groei echter nog hoger. Westerse allochtonen zijn vooral uit Nederlands-Indië/ Indonesië en Duitsland afkomstig Getalsmatig is de groep westerse allochtonen met een Nederlands-Indische of Indonesische achtergrond het grootst in s-hertogenbosch. Duitsland is het op één na belangrijkste herkomstland. Het aantal Polen in s-hertogenbosch is nog klein, maar is wel stijgende. Verder valt op dat 7% van de westerse allochtonen afkomstig is uit (voormalig) Joegoslavië. Niet-westerse allochtonen komen vooral uit Marokko en Turkije De grootste niet-westerse bevolkingsgroep in s-hertogenbosch is de Marokkaanse. Getalsmatig is deze anderhalf keer zo groot als de groep Turkse inwoners en meer dan twee keer zo groot als de groep Surinamers. Het aantal Antillianen en Arubanen in s-hertogenbosch is betrekkelijk klein. Aantal niet-westerse senioren neemt komende decennia aanzienlijk toe De niet-westerse allochtone bevolking is nog relatief jong in s-hertogenbosch. In 2008 is 10% 55 jaar of ouder; ruim een half procent is 75-plusser. Volgens de prognose zal het percentage niet-westerse allochtonen op de totale bevolking in s-hertogenbosch toenemen van 10,1% in 2008 naar 12,4% in Naar verwachting zijn er in 2030 dan driemaal zoveel niet-westerse senioren als nu. Het aantal 75-plussers is dan zelfs zesmaal zo groot als nu. 5

6 In een aantal buurten wonen relatief veel Turken en Marokkanen Meer dan de helft (55%) van alle Turkse inwoners woont in één van de drie buurten: Boschveld, Schutskamp en Kruiskamp. Van alle Marokkaanse inwoners woont de helft in eveneens Boschveld, Schutskamp, Kruiskamp én in de vier buurten van de Hambaken. De Surinaamse, Antilliaanse/ Arubaanse allochtonen en de groep overige niet-westerse allochtonen wonen meer gespreid over de stad. Daarbij woont de Antilliaanse bevolkingsgroep relatief gezien wat vaker in de vier buurten van de Hambaken. In de afgelopen tien jaar hebben steeds meer Turkse huishoudens een huis gekocht. Van de Marokkaanse huishoudens woont 10% in een koopwoning terwijl dit bij de Turken bijna 25% is. Een lid van een autochtoon Nederlands huishouden beschikt gemiddeld over 70 m2 woonoppervlak. Een Turkse of Marokkaanse stadsgenoot moet het doen met iets meer dan de helft daarvan. 3. Sociaal-culturele integratie Een belangrijke voorwaarde voor integratie is dat allochtonen en autochtonen zich openstellen voor elkaar en zich interesseren voor elkaars opvattingen en leefstijlen. Elkaar kunnen verstaan is daarbij zowel letterlijk als figuurlijk van essentieel belang. Ruim één op de tien inwoners van s-hertogenbosch is in potentie inburgeraar. Per 1 januari 2007 is de nieuwe Wet Inburgering van kracht. Personen waarop deze wet van toepassing is, zijn verplicht mondelinge en schriftelijke vaardigheden van de Nederlandse taal te verwerven en kennis van de Nederlandse samenleving op te doen. Ze moeten het inburgeringsexamen behalen. Het betreft meestal allochtonen van niet-westerse komaf die legaal in Nederland verblijven. Stedelijk is 3% van de bevolking in s-hertogenbosch op dit moment inburgeringsplichtig. Daarnaast is 8% inburgeringsbehoeftig (vaak niet-westerse allochtonen met de Nederlandse nationaliteit). De gemeente s-hertogenbosch maakt vooralsnog géén onderscheid in plichtigen of behoeftigen. De gemeente spreekt over inburgeraars. Het uitgangspunt is dat iedereen die gemotiveerd is om een stap verder te komen in de Nederlandse samenleving daarbij door de gemeente zo goed mogelijk wordt ondersteund. In totaal is ruim één op de tien inwoners van s-hertogenbosch in potentie een inburgeraar. Aanzienlijk deel Turken en Marokkanen spreekt geen Nederlands met de eigen kinderen In Nederland heeft ongeveer een kwart van de Turken en één op de zeven Marokkanen vaak of altijd problemen met het voeren van een gesprek in de Nederlandse taal. Een kwart van de Turken en Marokkanen spreekt nooit Nederlands met de eigen kinderen. Identificatie met en betrokkenheid bij de eigen groep is vaak (nog) groot In ons land verschillen groepen nogal in de mate waarin ze zich Nederlander voelen of zich juist tot de eigen etnische herkomstgroep rekenen. Relatief veel Marokkanen en Turken voelen zich vooral Marokkaan of Turk. Surinamers en Antillianen voelen zich verhoudingsgewijs vaker vooral Nederlander. Een belangrijke indicatie voor de mate waarin allochtonen succesvol integreren in een samenleving vormen de aard en omvang van contacten tussen allochtonen en autochtonen. De kans op contacten tussen beide bevolkingsgroepen wordt mede bepaald door de samenstelling van de wijk en wie de buren, collega s en/of medeleerlingen zijn. Voor de vier grootste niet-westerse groepen blijkt de kans om in contact te komen met autochtonen kleiner dan voor de andere (kleinere) herkomstgroepen. Hoewel jongere Turken en Marokkanen vaker contacten onderhouden met autochtonen dan ouderen, blijft het opvallend dat meer dan de helft van de jongere Turken van de tweede generatie in de vrije tijd vooral omgaat met leden van de eigen herkomstgroep. Bij de Marokkanen is dit aandeel lager, maar ook bij hen verkeert ruim tweevijfde van de jongeren van de tweede generatie in de vrije tijd vooral in eigen kring. 6

7 Autochtone inwoners zijn minder positief over de multiculturele samenleving dan allochtonen Autochtonen zien integratie vaak als een eenzijdig proces vanuit de allochtone doelgroep. Integratie vergt echter inzet van zowel allochtonen als autochtonen. Slechts één op de vijf autochtonen in s-hertogenbosch vindt dat diversiteit in de wijk of buurt iets extra s geeft in positieve zin. Onder de niet-westerse allochtonen is bijna de helft deze mening toegedaan. Driekwart van de autochtonen vindt dat allochtonen zich moeten aanpassen aan de Nederlandse gewoonten. Onder de niet-westerse allochtonen vindt ruim de helft dit. Surinamers en Antillianen zijn net zo geëmancipeerd als autochtonen Nederlandse Turken denken het meest traditioneel over de rollen van mannen en vrouwen. Marokkanen volgen op korte afstand. Tussen autochtonen, Surinamers en Antillianen bestaan er op dit vlak weinig verschillen. Leden van deze groepen hebben modernere opvattingen. Vrouwen zijn wat progressiever dan mannen. Dit geldt binnen alle etnische groepen. 4. Onderwijs en educatie Een goede opleiding is een belangrijke voorwaarde om te kunnen participeren in de samenleving en op de arbeidsmarkt. De sociaal-economische positie van ouders blijkt in grote mate bepalend te zijn voor de educatieve ontwikkeling van kinderen. Bij kinderen die thuis anderstalig worden opgevoed, komt daar een risico bij van stagnerende taalontwikkeling. Opleidingsniveau van niet-westerse allochtonen stijgt, maar er is nog steeds grote achterstand Het gemiddelde opleidingsniveau van niet-westerse allochtonen stijgt langzaam maar zeker in Nederland. Ondanks de stijging blijft het opleidingsniveau van allochtonen echter ruim achter bij dat van autochtonen. Dit geldt vooral voor Turken en Marokkanen. Nog niet de helft van de Turken en Marokkanen tussen de 20 en 35 jaar en iets meer dan de helft van de Surinamers en Antillianen in deze leeftijdscategorie heeft in Nederland een startkwalificatie. Dat wil zeggen een diploma op minimaal HAVO, VWO of MBO 2 niveau. Van de autochtonen is ruim driekwart in het bezit van een startkwalificatie. Ondanks stijging Cito-toets scores geen toename havo-plusadviezen onder niet-westerse allochtonen De afgelopen tien jaar doet zich landelijk een duidelijk stijgende lijn in de Cito-scores van vooral Turkse en Marokkaanse leerlingen voor. Beide groepen hebben ongeveer een derde van hun achterstand op autochtone niet-achterstandsleerlingen ingelopen. Toch is het uiteindelijke aandeel havo-plusadviezen voor niet-westerse allochtonen in de afgelopen tien jaar niet toegenomen. Daarvoor blijft het niveau van deze leerlingen te laag. Aandeel niet-westerse leerlingen op havo en vwo is in s-hertogenbosch lager dan landelijk Ongeveer één op de drie leerlingen op de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo is in s-hertogenbosch niet-westers allochtoon. Voor het vwo en havo is dit respectievelijk 3% en 5%. In s-hertogenbosch geldt zowel voor autochtonen als allochtonen dat vaker een vmbo theoretische leerweg of vmbo gemengde leerweg wordt gevolgd dan landelijk het geval is. Voor de Marokkanen, Turken, Surinamers en Antillianen/Arubanen geldt dit in het bijzonder. Uitval zonder startkwalificatie is onder niet-westerse allochtonen hoger De uitval van leerlingen zonder startkwalificatie onder niet-westerse allochtone leerlingen is in s-hertogenbosch hoger dan onder autochtone leerlingen. Vooral Marokkaanse en Surinaamse leerlingen stoppen vaker voordat een startkwalificatie is gehaald. 2% van alle geregistreerde leerplichtige jongeren in s-hertogenbosch verzuimt wel eens les- of praktijktijd zonder geldige reden. Onder niet-westerse allochtonen is dit percentage dubbel zo groot. Het aandeel leerplichtige jongeren dat niet staan ingeschreven op een school of bij een onderwijsinstelling bedraagt aan het begin van het schooljaar ongeveer 1%. Verschillen zijn er wat dit betreft, mede door de kleine aantallen, nauwelijks aan te wijzen tussen de verschillende etnische groepen. Overigens 7

8 wordt het aandeel niet ingeschreven leerlingen dat nog leerplichtig is sterk gereduceerd gedurende het schooljaar, dit mede door tussenkomst van leerplichtambtenaren. 5. Arbeidsparticipatie en sociale zekerheid Arbeidsparticipatie levert een belangrijke bijdrage aan het integratieproces. Werk geeft zin aan het bestaan en leidt tot inkomen, een onafhankelijke positie en meer welvaart. Arbeidsparticipatie niet-westerse allochtonen neemt toe, maar is nog steeds relatief laag De arbeidsparticipatie van niet-westerse allochtonen is de laatste tien jaar behoorlijk toegenomen. Meer dan bij de westerse allochtonen en autochtonen. Desondanks is er nog steeds sprake van een behoorlijke achterstand op de overige inwoners van s-hertogenbosch. Uit landelijke cijfers blijkt dat Marokkanen het minst op de arbeidsmarkt participeren. De Surinamers participeren, na de autochtonen, het meest. Het aandeel vrouwen dat participeert op de arbeidsmarkt ligt bij alle etnische groepen lager dan bij de mannen. Vooral het aandeel Marokkaanse vrouwen dat een betaalde baan heeft is laag (23%). Het verschil in participatie tussen mannen en vrouwen is bij Marokkanen en Turken bovendien veel groter dan bij de overige etnische groepen. De achterstand op de arbeidsmarkt van niet-westerse allochtone mannen ten opzichte van autochtone mannen is in s-hertogenbosch verglijkbaar met de landelijke situatie. De achterstand van de niet-westerse allochtone vrouwen ten opzichte van de autochtone vrouwen is echter beduidend kleiner in s-hertogenbosch. Werkloosheid onder overige niet-westerse allochtonen en Marokkanen is aanzienlijk afgenomen De werkloosheid in s-hertogenbosch is relatief het hoogst onder de overige niet-westerse allochtonen en de Marokkanen. Ongeveer één op de tien personen van beide groepen in de leeftijd 15 t/m 64 jaar is niet werkende werkzoekend en als zodanig ingeschreven bij het CWI. De daling ten opzichte van twee jaar geleden is echter opvallend (aandeel was voor beide groepen bijna het dubbele in 2006). Ter vergelijking: het aandeel werklozen onder autochtonen en westerse allochtonen is momenteel respectievelijk 3% en 5%. Een derde van de uitkeringsgerechtigden is niet-westers allochtoon Begin 2008 is bijna een derde van de uitkeringsgerechtigden in s-hertogenbosch niet-westers allochtoon (Wet Werk en Bijstand). In 2008 waren er relatief veel overige niet-westerse allochtonen en Marokkanen met een bijstandsuitkering. Bij beide bevolkingsgroepen neemt het aandeel met een uitkering wel licht af. Een grote verbetering deed zich de afgelopen twee jaar voor onder Antillianen/ Arubanen (aandeel uitkeringsgerechtigden gehalveerd). De huidige bij het CWI ingeschreven groep niet-westerse werkzoekenden is in vergelijking met de andere bevolkingsgroepen vaker lastig of zelfs niet bemiddelbaar. Allochtonen hebben minder te besteden Het gemiddeld besteedbaar huishoudinkomen van zowel de huishoudens met een inkomen uit arbeid als de huishoudens met een inkomen uit een uitkering, is in s-hertogenbosch onder allochtonen lager dan onder autochtonen. Een allochtoon huishouden met een inkomen uit arbeid in de leeftijd jaar heeft gemiddeld per jaar 3.300,- minder te besteden. Een allochtoon huishouden met een uitkering 3.900,- minder. De inkomenspositie van allochtone ouderen blijft veelal achter door een onvolledige AOW-opbouw en een beperkte opbouw van aanvullend pensioen. 6. Gezondheid, zorggebruik en gezonde leefstijl Eén van de belangrijkste doelstellingen van het volksgezondheidsbeleid is het bevorderen van gelijke kansen op gezondheid en van een gelijke toegankelijkheid van voorzieningen. In dit kader is het belangrijk te weten dat bepaalde ziektebeelden in bepaalde etnische groepen vaker of juist minder vaak voorkomen. Bovendien gaan mensen met een verschillende etnische of culturele achtergrond verschillend om met ziekte, gezondheid en gezondheidszorg. 8

9 Niet-westerse allochtonen zijn vaak minder gezond Het aandeel niet-westers allochtonen in de gemeente s-hertogenbosch dat zijn eigen gezondheid als matig of slecht kwalificeert is 21%. Dit is onder autochtonen 12%. Uit landelijk onderzoek blijkt dat sterfte rond de geboorte bij allochtonen vaker voorkomt. Allochtonen blijken daarnaast vaker last te hebben van hart- en vaatziekten, verhoogde bloeddruk, overgewicht en diabetes. Ook depressies komen vaker voor onder allochtonen. Een verhoogd cholesterolgehalte en kanker komen daarentegen minder vaak voor. Dit alles ligt verschillend voor de diverse allochtone groepen, naar geslacht en leeftijd. Zorggebruik is per doelgroep verschillend Ook het zorggebruik in Nederland verschilt per doelgroep. Turken en Marokkanen bezoeken vaker de huisarts. Niet-westerse allochtonen maken minder gebruik van fysiotherapie, thuiszorg, kraamzorg en medicijnen. Oudere Turken en Marokkanen bezoeken minder vaak de medisch specialist. Elke doelgroep heeft zijn eigen levensstijl De levensstijl wat betreft roken, drinken en voeding is eveneens per etnische groep verschillend. Uit landelijk onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat er onder allochtone mannen meer wordt gerookt dan onder autochtone mannen. Allochtonen zijn veel vaker dan autochtonen geheelonthouder. Dit geldt, zoals te verwachten op grond van religieuze overtuigingen, vooral voor de Turken en Marokkanen. Maar zware drinkers komen onder Surinamers en Antillianen/Arubanen juist weer vaker voor. De niet-westerse allochtonen slaan vaker dan de autochtonen het ontbijt over, maar gebruiken wel wat vaker dan autochtonen elke dag een warme maaltijd. Overgewicht onder niet-westerse allochtonen is problematisch Het percentage niet-westerse allochtonen dat (veel) te zwaar is, ligt nog hoger dan het al hoge percentage onder autochtonen. Dit geldt zowel landelijk als voor de gemeente s-hertogenbosch. Het relatief vaak voorkomen van diabetes onder allochtone Nederlanders kan voor een deel worden verklaard door overgewicht. 7. Veiligheid Integratie kan alleen plaatsvinden als mensen zich veilig voelen in hun eigen omgeving en temidden van anderen. Iedereen mag in principe denken en doen wat hij wil, of wat gewoon is vanuit de eigen culturele achtergrond, maar dit mag niet leiden tot onaanvaardbare overlast voor medeburgers of onveilige situaties. Overtreding van rechtsregels, crimineel gedrag en verstoring van de openbare orde moeten daarom worden voorkomen. Beleving veiligheid van niet-westerse allochtonen en autochtonen is even groot Het aantal inwoners van de gemeente s-hertogenbosch dat zich vaak onveilig voelt in de eigen buurt is in s-hertogenbosch gemiddeld 4%. Ongeveer 70% geeft aan zich zelden of nooit onveilig te voelen in de eigen buurt. Hierbij doen zich nauwelijks verschillen voor tussen allochtonen en autochtonen Marokkaanse jongeren komen vaker met de politie in aanraking Jongeren zijn voor een groot deel van de criminaliteit in de gemeente verantwoordelijk. Vooral Marokkaanse jongens in de leeftijd van jaar zijn oververtegenwoordigd in de politiestatistieken. Hinderlijke jeugdgroepen zijn meestal autochtoon, criminele jeugdgroepen zijn Marokkaans Er zijn momenteel tien hinderlijke jeugdgroepen, zes overlastgevende en vier criminele jeugdgroepen actief in s-hertogenbosch. De hinderlijke groepen bestaan hoofdzakelijk uit autochtone jongeren. Onder de overlastgevende groepen bevindt zich één Marokkaanse en één Antilliaanse groep. De criminele jeugdgroepen blijken alle van Marokkaanse origine. 9

10

11 1. Inleiding 1.1 Doel onderzoek Deze rapportage betreft een onderzoek dat is uitgevoerd als voorbereiding op de beleidsnota Diversiteit in s-hertogenbosch. In deze beleidsnota wordt het integratiebeleid met betrekking tot allochtonen voor de komende jaren beschreven en worden de beleidsdoelstellingen voor de nabije toekomst verwoord. Daarnaast wordt met dit rapport tegemoet gekomen aan het regelmatige verzoek om informatie over allochtonen vanuit de gemeentelijke organisatie. Om de doelstellingen van het toekomstige integratiebeleid specifiek en concreet te kunnen maken, is inzicht nodig in de feitelijke situatie en ontwikkelingen. Doel van het onderzoek is dan ook de positie van allochtonen in s-hertogenbosch te beschrijven. Het rapport richt zich daarbij hoofdzakelijk op nietwesterse allochtonen 1. Van de niet-westerse allochtonen behoort in s-hertogenbosch 71% tot één van de grote vier klassieke herkomstgroepen: Marokkanen, Turken, Surinamers en Antillianen/Arubanen. Daar waar mogelijk wordt aan elk van deze vier groepen aandacht besteed in de rapportage. De nietwesterse allochtone groepen worden daarbij onderling vergeleken. Ter referentie wordt daarnaast ook de positie van de autochtonen beschreven. 1.2 Integratie gedefinieerd Er zijn veel definities van integratie mogelijk. De term integratie verwijst naar de mate waarin en de wijze waarop allochtonen deel uit maken van de samenleving waarin zij leven. 2 Voor de definitie van integratie wordt aangesloten bij de definitie van de commissie Blok 3 Een persoon of groep is geïntegreerd in de Nederlandse samenleving wanneer er sprake is van gelijke juridische positie, gelijkwaardige deelname op sociaal-economisch terrein, kennis van de Nederlandse taal en wanneer gangbare waarden, normen en gedragspatronen worden gerespecteerd. Integratie is een tweezijdig proces: enerzijds wordt van nieuwkomers verwacht dat zij bereid zijn te integreren, anderzijds moet de Nederlandse samenleving die integratie mogelijk maken. 1.3 Aanpak onderzoek In de monitor wordt door Onderzoek en Statistiek (O&S) gebruik gemaakt van een zogenaamde secundaire analyse. Daarbij wordt bestaand onderzoeksmateriaal nader geanalyseerd. Waar mogelijk gebruikt O&S daarbij databronnen die inzicht geven in de lokale situatie van allochtonen. Voorbeelden van dergelijke bestanden zijn: de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA), de Woningcartotheek, de Leerlingenadministratie, bestanden van het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) en het politie daderbestand HKS. Ook zijn lokale data, afkomstig van onderzoek onder inwoners van s-hertogenbosch, nader geanalyseerd. Voorbeelden hiervan zijn het onderzoek Leefbaarheid en Veiligheid (L&V) en het onderzoek Sportparticipatie. Daar waar geen lokale informatie voorhanden is, wordt gebruik gemaakt van landelijke data en onderzoek. 1 Niet-westerse allochtonen zijn: personen van wie tenminste één van de ouders is geboren in Turkije, Marokko, Suriname, de Nederlandse Antillen of Aruba, of in een ander land in Azië (m.u.v. Japan en Indonesië), Afrika of Latijns Amerika. Allochtonen die in het buitenland zijn geboren, worden gerekend tot de eerste generatie. Allochtonen die in Nederland zijn geboren, worden gerekend tot de tweede generatie. De herkomstgroepering wordt bepaald aan de hand van het geboorteland van de persoon zelf (eerste generatie) of dat van de moeder (tweede generatie), tenzij de moeder in Nederland is geboren. In dat geval is gerubriceerd naar het geboorteland van de vader. Deze definities zijn dezelfde als die het CBS hanteert. 2 Bron: Jaarrapport Integratie 2007, SCP. 3 Bruggen Bouwen ; Eindrapport Onderzoek Integratiebeleid; Commissie Blok; Tweede Kamer, vergaderjaar , Den Haag

12 1.4 Inhoud rapportage Verschillende levensdomeinen dan wel beleidsterreinen met betrekking tot integratie komen in de monitor aan bod, te weten: Demografie en huisvesting (Hoofdstuk 2); Sociaal-culturele integratie (Hoofdstuk 3). Onderwijs en educatie (Hoofdstuk 4); Arbeidsparticipatie en sociale zekerheid (Hoofdstuk 5); Gezondheid, zorggebruik en gezonde leefstijl (Hoofdstuk 6); Veiligheid (Hoofdstuk 7); De rapportage bestaat uit twee onderdelen. Het rapport begint met een samenvatting. Deze geeft in een notendop de belangrijkste bevindingen van het onderzoek weer. Daarbij gaat het om de belangrijkste aandachtspunten voor het (toekomstig) beleid. Het tweede deel van het onderzoek betreft een uitgebreidere analyse. De geïnteresseerde lezer vindt hier nadere details over niet-westerse allochtonen per beleidsterrein. Verschillende indicatoren worden hier per thema en in onderlinge samenhang beschreven. 12

13 2. Demografie en huisvesting 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk staat de demografie en huisvesting van de allochtone bevolking van de gemeente s-hertogenbosch centraal. Daarbij ligt de nadruk op de niet-westerse allochtonen. Antwoord wordt gegeven op onder meer de volgende vragen: Welke etnische bevolkingsgroepen maken een substantieel deel uit van de bevolking van de gemeente s-hertogenbosch? Hoe ziet de bevolkingsgroei voor de verschillende bevolkingsgroepen er de komende jaren uit? Waardoor worden de huishoudens van de verschillende groepen gekenmerkt? Tenslotte wordt beschreven in welke wijken de verschillende groepen allochtonen wonen en in wat voor soort woningen zij zijn gehuisvest. 2.2 Bevolkingssamenstelling gemeente s-hertogenbosch Eén op de vijf inwoners in s-hertogenbosch van allochtone afkomst Op 1 januari 2008 telde s-hertogenbosch inwoners. Van hen heeft 19% een niet-neder landse achtergrond omdat tenminste één van de ouders in het buitenland geboren is: 9% in een zogeheten westers land en 10% in een niet-westers land. Tien jaar geleden was nog 8% van niet-westerse komaf. Tabel 2.1: Aantal inwoners gemeente s-hertogenbosch naar etniciteit per 1 januari 2008 Aantal inwoners Absoluut Relatief Absoluut Relatief Turken ,7% ,0% Marokkanen ,5% ,1% Surinamers ,4% ,3% Antillianen en Arubanen 735 0,6% 934 0,7% Overige niet-westerse allochtonen ,1% ,9% Westerse allochtonen ,6% ,7% Autochtonen ,2% ,2% Totaal ,0% ,0% Bron: GBA , bewerking O&S s-hertogenbosch. Veel Indische Nederlanders en inwoners uit EU-landen Het koloniale verleden van Nederland heeft zijn sporen nagelaten in de samenstelling van de bevolking: 35% van de westerse allochtonen heeft een Nederlands-Indische of Indonesische achtergrond. De eerste generatie is doorgaans meer dan 50 jaar geleden naar Nederland gekomen. Als gevolg van vergrijzing wordt deze bevolkingsgroep dan ook elk jaar kleiner. De grootste groep wordt echter gevormd door degenen die afkomstig zijn uit één van de 26 EU-lidstaten, met Duitsland als belangrijkste herkomstland (20% van alle westerse allochtonen). Het aantal Polen in s-hertogenbosch is nog niet erg groot (ruim 400), maar wel stijgende, want het dubbele van 10 jaar geleden. Verder valt op dat 7% van de westerse allochtonen afkomstig is uit (voormalig) Joegoslavië. De groep overig bestaat tenslotte voor bijna de helft uit Russen. 13

14 Figuur 2.1: Westerse allochtonen overig: 999 (8%) (voormalig) Joegoslavië: 793 (7%) Ned.Indië/Nieuw Guinea/Indonesië: (35%) overige EU-landen: 1703 (14%) Polen: 406 (3%) Groot-Brittannië: 578 (5%) Duitsland: (20%) België: 967 (8%) Bron: GBA 1 januari 2008, bewerking O&S s-hertogenbosch. Marokkanen en Turken vormen de helft van de niet-westerse allochtonen De grootste niet-westerse bevolkingsgroep is de Marokkaanse. Getalsmatig is deze anderhalf keer zo groot als de groep Turkse inwoners en meer dan twee keer zo groot als de groep Surinamers. Het aantal Antillianen en Arubanen in s-hertogenbosch is betrekkelijk klein. De overige niet-westerse inwoners vormen tezamen een groep die net iets kleiner is dan het Marokkaanse volksdeel. 40% van hen is vluchteling uit Iran, Irak, Somalië, Afghanistan of Vietnam. De Chinezen zijn sterk in opkomst met ruim 10% van de groep overige niet-westerse allochtonen. Figuur 2.2: Overige niet-westerse allochtonen Latijns Amerika: 392 (10%) Iran: 390 (10%) Irak: 460 (12%) overig Afrika: 998 (25%) Afghanistan: 294 (7%) Vietnam: 296 (7%) overig Azië: 591 (15%) Somalië: 125 (3%) China: 441 (11%) Bron: GBA 1 januari 2008, bewerking O&S s-hertogenbosch. s-hertogenbosch heeft relatief weinig niet-westerse allochtonen Het percentage niet-westerse allochtonen in s-hertogenbosch is betrekkelijk gering in vergelijking met de vier andere grote Brabantse steden (B5) en met Nederland. Vooral de relatief beperkte toename van deze groep inwoners in de afgelopen tien jaar heeft ervoor gezorgd dat het Bossche cijfer onder het landelijk en onder het Brabantse stedelijk gemiddelde ligt. Het verschil met Eindhoven en Tilburg is groot en bovendien de laatste jaren sterk toegenomen. 14

15 Figuur 2.3: Percentage niet-westerse allochtonen binnen de B5 en Nederland Eindhoven Tilburg Helmond Nederland Breda 's-hertogenbosch % 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% Bron: CBS Statline Helft eerste generatie niet-westerse allochtonen in s-hertogenbosch woont zo n twee decennia in Nederland Veel niet-westerse allochtonen van de eerste generatie wonen al lange tijd in Nederland. Surinamers zijn bijvoorbeeld in groten getale hierheen gekomen toen hun land in 1975 onafhankelijk werd. Ook in de roerige jaren 1979/1980 werd een piek in de migratie genoteerd. Driekwart van de Surinamers in s-hertogenbosch woont dan ook al meer dan 20 jaar in ons land. In de jaren 70 en 80 hebben veel Turken en Marokkanen zich als arbeidsmigrant in Nederland gevestigd. De migratie is daarna doorgegaan, ook als gevolg van gezinshereniging. Meer dan de helft van de eerste generatie inwoners in s-hertogenbosch uit Turkije of Marokko verblijft al meer dan 20 jaar in Nederland. Slechts 10% van de eerste generatie is korter dan 5 jaar in Nederland. Van de Antillianen/Arubanen woont tweederde korter dan 20 jaar in Nederland. Pas vanaf begin jaren 90 heeft de immigratie uit de Nederlandse Antillen betekenis gekregen. Dat geldt in nog veel sterkere mate voor de immigratie uit andere niet-westerse landen, waaronder veel oorlogsgebieden. Tot aan 1990 was deze immigratie betrekkelijk gering, om vervolgens sterk toe te nemen. Van de eerste generatie inwoners in s-hertogenbosch die afkomstig zijn uit deze overige niet-westerse landen, verblijft dan ook de helft korter dan 10 jaar in Nederland. Figuur 2.4: Eerste generatie niet-westerse allochtonen in s-hertogenbosch naar vestigingsjaar in Nederland 100% 80% 60% 40% 20% 0% Turken Marokkanen Surinamers Antillianen/Arubanen Overig niet-westers Bron: GBA , bewerking O&S s-hertogenbosch. Leeftijdsopbouw allochtonen wijkt af van de autochtone bevolking in s-hertogenbosch De niet-westerse allochtone bevolking is in doorsnee een stuk jonger dan de autochtone bevolking in s-hertogenbosch: 30% (Surinamers) tot 40% (Marokkanen) is jonger dan 20 jaar. Dit terwijl van de 15

16 autochtone inwoners slechts ruim 20% in deze leeftijdsgroep valt. Daarentegen is van de autochtone inwoners uit s-hertogenbosch eveneens bijna 30% 55-plus. Van de niet-westerse allochtonen is dat 10%. 2.3 Bevolkingsgroei naar etniciteit Sterke toename aantal niet-westerse allochtonen in afgelopen 10 jaar Vergeleken met tien jaar geleden is het aantal allochtonen uit westerse landen niet veel toegenomen en procentueel zelfs nagenoeg gelijk gebleven. Daarentegen is de groep niet-westerse allochtonen wel flink gegroeid: van in 1998 naar in Het blijkt dat het aantal inwoners met een nietwesterse achtergrond in tien jaar tijd met 40% is gestegen. Daarbij zijn er grote verschillen tussen de etnische groepen. Het aantal Surinamers en Antillianen/Arubanen is maar heel beperkt toegenomen. Het sterkst was de groei bij de groep overige niet-westerse allochtonen. Dat geldt zowel voor de eerste generatie als voor de tweede generatie die in Nederland is geboren. Verder liet ook het Marokkaanse volksdeel een sterke toename zien. Dit is met name het geval bij de tweede generatie. Het aantal inwoners van Turkse komaf steeg iets minder sterk. Ook bij hen was het de tweede generatie die het meest bijdroeg aan de groei. Figuur 2.5: Niet-westerse allochtonen in s-hertogenbosch naar etniciteit en generatie Turken Marokkanen Surinamers Antillianen/Arubanen 1998: 1e generatie 1998: 2e generatie 2008: 1e generatie 2008: 2e generatie Overig niet-westers Bron: GBA , bewerking O&S s-hertogenbosch. (excl. bewoners azielzoekerscentra) Prognose voorziet toename niet-westerse allochtonen van 10,1% nu naar 12,4% in 2030 Volgens de Allochtonenprognose 2006 van het CBS zal het percentage niet-westerse allochtonen in Nederland toenemen van 10,7% in 2008 naar 13,4% in Wordt deze ontwikkeling geprojecteerd op de niet-westerse allochtone bevolking van s-hertogenbosch, dan betekent dit een groei van 10,1% nu naar 12,4% in De grootste groep wordt dan gevormd door de overige niet-westerse allochtonen. Deze groep wordt ruim anderhalf keer zo groot als nu. De toename doet zich voor zowel bij de eerste als tweede generatie. Het aantal Marokkaanse inwoners neemt eveneens flink toe, namelijk met 30%. Hier is het voornamelijk de tweede generatie die bijdraagt aan de groei. Het Turkse volksdeel laat een beperkte groei zien, ook vooral door de tweede generatie. 4 In feite is de groei nog sterker, want in 1998 woonden ruim 600 voornamelijk niet-westerse inwoners in de plaatselijke azielzoekerscentra. In de loop van 2004 zijn deze gesloten en zijn de bewoners overgebracht naar centra elders in Nederland. Om een zuivere vergelijking te kunnen maken van de bevolkingssamenstelling in 1998 en 2008, is deze AZC-bevolking buiten beschouwing gelaten. 5 De leeftijdsopbouw van de verschillende etnische groepen in s-hertogenbosch blijkt bij nadere bestudering nagenoeg identiek te zijn aan die van dezelfde groepen in Nederland, zeker als de 1 e en 2 e generatie afzonderlijk worden beschouwd. Het lijkt er dus op dat de ontwikkeling van de bevolkingsgroepen in s-hertogenbosch parallel loopt aan die in Nederland. Als aangenomen wordt dat dat ook voor de toekomst geldt, dan kan gebruik gemaakt worden van de Allochtonenprognose 2006 van het CBS om de toekomstige ontwikkeling van de allochtonen in s-hertogenbosch in beeld te brengen. 16

17 Figuur 2.6: Prognose groei niet-westerse allochtonen in s-hertogenbosch naar etniciteit Turken Marokkanen Surinamers Antillianen/Arubanen Overig niet-westers 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 1e generatie 2e generatie Bron: GBA 1 januari 2008, bewerking O&S s-hertogenbosch naar CBS Allochtonenprognose Sterke toename verwacht van het aantal allochtone ouderen Zoals gezegd is de niet-westerse allochtone bevolking in s-hertogenbosch relatief jong. In 2008 is 10% 55 jaar of ouder; ruim een half procent is 75-plusser. Naar verwachting zijn er in 2030 driemaal zoveel niet-westerse senioren als nu, ofwel 20% van het totaal aantal niet-westerse allochtonen. Het aantal 75-plussers is dan zelfs zesmaal zo groot als nu. 2.4 Ruimtelijke spreiding allochtonen Meeste niet-westerse allochtonen wonen in West en Noord Tweevijfde (39%) van de niet-westerse allochtonen in s-hertogenbosch woont in de wijk West of Noord. Figuur 2.7: Niet-westerse allochtonen per wijk als aandeel op de totale bevolking West Noord Muntel/ Vliert 's-hertogenbosch Graafsepoort Zuidoost Binnenstad De Groote Wielen Maaspoort Empel Rosmalen Noord Rosmalen Zuid Engelen 0% 5% 10% 15% 20% 25% (excl. bewoners azielzoekerscentra) Bron: GBA , bewerking O&S s-hertogenbosch. 17

18 In een aantal buurten wonen relatief veel Turken en Marokkanen Ruim de helft (55%) van alle inwoners met een Turkse achtergrond woont in één van de volgende drie buurten in de wijk West: Boschveld, Schutskamp en Kruiskamp. Van alle Marokkaanse inwoners woont de helft in eveneens Boschveld, Schutskamp en Kruiskamp of in één van de vier buurten van GSB-aandachtsgebied de Hambaken (de Hambaken, Sprookjesbuurt, Muziekinstrumentenbuurt en de Edelstenenbuurt in de wijk Noord). Dit komt deels omdat deze buurten een goedkope woningvoorraad kennen en veel Turken en Marokkanen vanwege hun inkomenspositie aangewezen zijn op die voorraad. Daarnaast kiest men er vaak zelf voor in de nabijheid van anderen met dezelfde culturele achtergrond te wonen. Turken zoeken elkaar op in West, Marokkanen zowel in West als in Noord. De Surinaamse, Antilliaanse/Arubaanse allochtonen en de groep overige niet-westerse allochtonen wonen meer gespreid over de stad. Daarbij woont de Antilliaanse bevolkingsgroep relatief gezien wat vaker in de vier buurten van de Hambaken. Figuur 2.8: Spreiding niet-westerse allochtonen binnen s-hertogenbosch in absolute aantallen naar etniciteit in 2008 Niet-westerse allochtonen Marokkanen Turken Surinamers Antillianen en Arubanen Overige niet-westerse allochtonen Buurten Wijken Bron: GBA 1 januari 2008, bewerking O&S s-hertogenbosch Ruimtelijke segregatie niet toegenomen Zoals in het voorafgaande al werd geconcludeerd: in sommige buurten zijn bepaalde bevolkingsgroepen relatief oververtegenwoordigd, in andere buurten juist ondervertegenwoordigd. Als de over- of ondervertegenwoordiging erg groot is, dan is er sprake van segregatie. De mate van ruimtelijke segregatie wordt weergegeven door de segregatieindex. 6 Vergelijking van de indexcijfers voor 1998 en 2008 laat 6 De segregatieindex geeft aan welk deel van de bevolking zou moeten verhuizen om een gelijkmatige spreiding van de diverse bevolkingsgroepen over de stad te krijgen. Als de indexwaarde voor een bepaalde groep nul is, dan is de spreiding van die groep over de buurten volledig gelijkmatig. Als de indexwaarde 50 is, dan zou de helft van alle mensen uit die groep naar een andere buurt moeten verhuizen. 18

19 zien, dat de segregatie van de verschillende niet-westerse bevolkingsgroepen in s-hertogenbosch in die tien jaar nagenoeg gelijk is gebleven. Figuur 2.9: Segregatie-index allochtone bevolkingsgroepen in s-hertogenbosch Turken Marokkanen Surinamers Ov. niet-westers Antillianen/Arubanen % 10% 20% 30% 40% 50% 60% Bron: GBA , bewerking O&S s-hertogenbosch. 2.5 Allochtone huishoudens Aantal niet-westerse allochtone huishoudens sterk gegroeid Op 1 januari 2008 woonden er in s-hertogenbosch huishoudens van allochtone komaf in een woning. Op een totaal van huishoudens is dat 17%. Een meerderheid van deze allochtone huishoudens heeft zijn wortels in een westers land. In de afgelopen tien jaar is het totale aantal huishoudens met toegenomen. Daarvan is één op de drie een allochtoon huishouden. Terwijl het aantal autochtone huishoudens in 10 jaar tijd steeg met 9%, nam het aantal westerse allochtone huis houdens toe met 13%. De niet-westerse alllochtone huishoudens lieten zelfs een groei zien van 50%: van in 1998 naar in Het gaat inmiddels om ruim 7% van alle huishoudens. Tabel 2.2: Huishoudens in woningen naar etniciteit in s-hertogenbosch Huishoudens in woningen Absoluut Relatief Absoluut Relatief Turken 563 1,1% 801 1,4% Marokkanen 775 1,5% ,1% Surinamers 572 1,1% 681 1,2% Antillianen en Arubanen 232 0,4% 335 0,6% Overige niet-westerse allochtonen 649 1,3% ,1% Westerse allochtonen ,1% ,2% Autochtonen ,5% ,5% Totaal ,0% ,0% Bron: Databank Woningmarktmonitor , O&S gemeente s-hertogenbosch. Weinig seniorenhuishoudens onder niet-westerse allochtonen 40% van alle huishoudens in s-hertogenbosch betreft 55-plussers. Tien jaar geleden was dat nog 34%. Het percentage senioren onder niet-westerse allochtone huishoudens ligt beduidend lager: nu 21%, in 1998 was dat 16%. Ondanks dat deze bevolkingsgroepen relatief snel aan het vergrijzen zijn, blijven ze gemiddeld jonger dan de allochtonen uit westerse landen en de autochtone Nederlanders. 19

20 Figuur 2.10: Percentage huishoudens van 55 jaar en ouder in s-hertogenbosch naar etniciteit Ov. niet-westers Turken Antillianen/Arubanen Surinamers Marokkanen Autochtonen Westers 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Bron: Databank Woningmarktmonitor , O&S gemeente s-hertogenbosch. Veel gezinnen met kinderen bij Turkse en Marokkaanse huishoudens Nog geen 30% van de huishoudens in s-hertogenbosch bestaat uit gezinnen met kinderen. Bij huishoudens met een Turkse of Marokkaanse achtergrond is dat meer dan de helft. Daar staat tegenover dat er bij hen relatief weinig alleenstaanden voorkomen. Figuur 2.11: Huishoudenssamenstelling in s-hertogenbosch naar etniciteit ( ) Turken Marokkanen Surinamers Antillianen/Arubanen Overige niet-westers Westers Autochtonen 12% 17% 53% 8% 10% 14% 15% 51% 10% 10% 32% 16% 32% 16% 4% 36% 19% 21% 19% 6% 26% 17% 36% 14% 8% 32% 31% 26% 7% 4% 33% 32% 27% 5% 2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Alleenstaande Tweepersoonshuishouden Gezin met kinderen Eénoudergezin Meerpersoonshuishouden Bron: Databank Woningmarktmonitor , O&S gemeente s-hertogenbosch. Hoog aandeel éénoudergezinnen bij Antilliaanse/Arubaanse en Surinaamse huishoudens Bijna één op de vijf huishoudens met kinderen in s-hertogenbosch is een éénoudergezin. De verschillen zijn groot tussen de diverse bevolkingsgroepen. Zo geldt dat bij Antillianen/Arubanen bijna de helft van de huishoudens met kinderen wordt bestierd door een alleenstaande moeder (zelden zijn het vaders). Onder Surinamers is dat eenderde. Bij Turkse en Marokkaanse huishoudens komen relatief weinig éénoudergezinnen voor. Hierbij moet worden opgemerkt dat in Turkse en Marokkaanse kringen het percentage éénoudergezinnen de laatste tien jaar is verdubbeld. 20

21 Figuur 2.12: Percentage één-oudergezinnen t.o.v. alle huishoudens met kinderen in s-hertogenbosch naar etniciteit Antillianen/Arubanen Surinamers Ov. niet-westers Westers Marokkanen Autochtonen Turken % 10% 20% 30% 40% 50% Bron: Databank Woningmarktmonitor , O&S gemeente s-hertogenbosch. 2.6 Allochtonen en de woningmarkt Marokkaanse en Turkse huishoudens tellen de meeste personen Bij de diverse bevolkingsgroepen loopt het gemiddelde aantal personen dat in een woning woont nogal uiteen. Deze gemiddelde woningbezetting bedraagt voor de gemeente 2,29 in Voor autochtone huishoudens is dit 2,23. Voor Marokkaanse en Turkse huishoudens is dit fors hoger met respectievelijk 3,56 en 3,46 personen per woning. Dit komt door het hoge aandeel gezinnen met kinderen. Als gevolg van zowel toenemende vergrijzing als voortgaande individualisering daalt de gemiddelde woningbezetting. Tien jaar geleden bedroeg deze voor de hele gemeente nog 2,37. De afname was bij Marokkaanse, Turkse, Surinaamse en Antilliaanse/Arubaanse huishoudens beduidend sterker dan bij de overige herkomstgroeperingen. Figuur 2.13: Gemiddelde woningbezetting in s-hertogenbosch naar etniciteit Marokkanen Turken Ov. niet-westers Surinamers Antillianen/Arubanen Westers Autochtonen 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 Bron: Databank Woningmarktmonitor , O&S gemeente s-hertogenbosch. Steeds meer mensen kopen een huis; vooral onder Turken groeit de interesse Het aandeel huurwoningen in de woningvoorraad neemt af omdat er door nieuwbouw vooral koop woningen bijkomen en omdat er huurwoningen verkocht worden aan de bewoners. Een steeds groter percentage van de huishoudens woont dus in een koopwoning. De bereidheid om een huis te kopen is met name onder huishoudens van Turkse komaf de afgelopen tien jaar sterk toegenomen. Van de Marokkaanse huishoudens woont nog steeds 90% in een huurwoning. 21

22 Figuur 2.14: Aandeel koopwoningbezitters in s-hertogenbosch naar etniciteit Marokkanen Antillianen/Arubanen Ov. niet-westers Turken Surinamers Westers Autochtonen 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Bron: Databank Woningmarktmonitor , O&S gemeente s-hertogenbosch. Turken en Marokkanen kopen vaak de goedkopere woningen De gemiddelde WOZ-waarde (peiljaar 2007) van de koopwoningen in s-hertogenbosch bedraagt Turkse en Marokkaanse huishoudens wonen in een huis dat gemiddeld een ton goedkoper is. Als gevolg van de sterk gestegen huizenprijzen staan er niet veel betaalbare koopwoningen meer in s-hertogenbosch. De wijken West en Noord bieden nog de beste mogelijkheden om een eenvoudige rijtjeswoning te vinden. Turkse huizenbezitters wonen dan ook in meerder heid in West (Kruiskamp/ Schuts kamp). Marokkaanse huizenbezitters wonen zowel in Noord (Hambaken) als in West. Slechts een enkeling onder de Turkse of Marokkaanse huishoudens heeft een nieuw bouw woning in De Groote Wielen gekocht. Figuur 2.15: Gemiddelde WOZ-waarde (2007) van koopwoningen in s-hertogenbosch Marokkanen Turken Ov. niet-westers Surinamers Antillianen/Arubanen Westers Autochtonen Bron: Databank Woningmarktmonitor , O&S gemeente s-hertogenbosch. Turkse en Marokkaanse huishoudens zijn vaak krap behuisd Het bruto woonoppervlak van de huurwoningen in s-hertogenbosch bedraagt gemiddeld 100 m 2. Koop woningen zijn meestal een stuk groter en meten gemiddeld 145 m 2. Omdat Marokkaanse en Turkse huishoudens bovengemiddeld vaak een huurwoning bewonen en ook nog eens een veel grotere huishoudensomvang kennen, zijn zij doorgaans krap behuisd. Een lid van een autochtoon Nederlands huishoudens beschikt gemiddeld over 70 m 2 woonoppervlak. Een lid van een Turks of Marokkaans huishouden beschikt slechts over ruim 40 m 2. 22

23 Figuur 2.16: Gemiddelde woonoppervlak (m2) per persoon in s-hertogenbosch naar etniciteit Marokkanen Turken Ov. niet-westers Antillianen/Arubanen Surinamers Westers Autochtonen Bron: Databank Woningmarktmonitor , O&S gemeente s-hertogenbosch. Niet-westerse allochtonen verhuizen net zo vaak als de rest van de bevolking Er is geen verschil in verhuisgedrag tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Van de zelfstandig wonende huishoudens in s-hertogenbosch is jaarlijks gemiddeld 8% verhuisd in de periode 1998 t/m Dat geldt zowel voor autochtone als voor niet-westerse en westerse allochtonen. 23

24

25 3. Sociaal-culturele integratie 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk staan de sociaal-culturele integratie van allochtonen en de nieuwe wetgeving met betrekking tot inburgering 7 centraal. Als eerste komen de volgende onderwerpen aan bod: de mate waarin allochtonen zich Nederlander voelen of zich vooral verbonden voelen met hun etnische herkomstgroep, de houding van inwoners van s-hertogenbosch ten aanzien van de multiculturele samenleving en de mate waarin discriminatie plaatsvindt binnen de gemeente. Identificatie en het gebruik van de eigen taal zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Daarom wordt in dit hoofdstuk ook aandacht besteed aan het gebruik (en de beheersing) van het Nederlands naast de eigen taal. Vervolgens wordt ingegaan op de Nieuwe Wet Inburgering (WI) die sinds 1 januari 2007 van kracht is. Wat betekent de invoering van deze wet voor s-hertogenbosch? De mate waarin allochtonen en autochtonen sociale contacten met elkaar onderhouden geeft een indicatie in hoeverre er daadwerkelijk sprake is van integratie. In dit kader worden achtereenvolgens de volgende onderwerpen besproken: contacten tussen allochtonen en autochtonen, gemengde huwelijken, participatie binnen verenigingen, organisaties, vrijetijdsbesteding en betrokkenheid bij de eigen buurt. Tenslotte wordt nader ingezoomd op de wijze waarop binnen de diverse etnische groeperingen gedacht wordt over man-vrouwrollen. 3.2 Betrokkenheid bij en identificatie met de eigen groep Turken voelen zich in de eerste plaats vooral Turk Onder sociaal-culturele integratie verstaan we de mate waarin allochtone groepen deel uitmaken van de Nederlandse samenleving of zich als aparte groep (blijven) onderscheiden. 8 Een veel daarbij gebruikte (subjectieve) indicator is de mate waarin allochtonen zich Nederlander voelen of zich vooral verbonden voelen met hun etnische herkomstgroep. In ons land verschillen groepen nogal in de mate waarin ze zich Nederlander voelen of zich juist tot de eigen etnische herkomstgroep rekenen (tabel 3.1). Veel Turken voelen zich vooral Turk (58%). Dit is een substantieel verschil met Marokkanen, van wie 46% zich overwegend Marokkaan voelt. Veel Marokkanen beschouwen zichzelf als Nederlander én als Marokkaan. Het aandeel Turken en Marokkanen dat zich vooral Nederlander voelt, is met 12% respectievelijk 14% betrekkelijk gering. De verschillen met de Surinamers en Antillianen zijn groot: circa 40% van de Surinamers voelt zich vooral Nederlander en nog eens 40% identificeert zich met zowel de Surinaamse als de Nederlandse groep. Het aandeel dat zich vooral identificeert met de eigen herkomstgroep is in vergelijking met de andere allochtone groepen het kleinst. Bij de Antillianen is de mate van identificatie in dezelfde aandelen over de drie categorieën verdeeld: ongeveer een derde voelt zich vooral betrokken bij de eigen herkomstgroep, een derde heeft hierover gemengde gevoelens en een derde voelt zich vooral Nederlander. 7 Bij inburgering van allochtonen gaat het om het bevorderen van het zelfstandig functioneren en participeren (sociaal, economisch en cultureel) binnen de Nederlandse samenleving. Daarbij moet worden gedacht aan zaken als: burgerschap, opleiding, (vrijwilligers)werk, opvoedingsondersteuning, et cetera. De onderwerpen opleiding en werk komen aan bod in de hoofdstukken 4: Onderwijs en educatie en 5: Arbeidsparticipatie en sociale zekerheid. 8 Bron: Jaarrapport Integratie 2007, SCP. 25